Month: December 2015

“Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулах өөрчлөлт ба шинжлэх ухаан” онол, арга зүйн хэлэлцүүлэг өчигдөр боллоо. Тус хэлэлцүүлгийг Шинжлэх ухааны Философийн хүрээлэнгийн хуулийн салбар, МУИС-ийн Хууль зүйн сургуулийн эрдэмтэн, судлаачид хамтран зохион байгуулсан аж. Энэ үеэр академич С.Нарангэрэлтэй ярилцлаа.

-Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн талаар гадуур янз бүрийн л яриа гарч байна. Харин энэ удаа эрдэмтэн судлаачид байр сууриа илэрхийлж байгаа нь зөв байх. Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн талаар та ямар бодолтой явна вэ?

-УИХ-ын нэр бүхий 40 гаруй гишүүн Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах төслийг УИХ-д өргөн барьчихлаа. Өргөн барина гэдэг бол үндсэндээ албан ёсны болж хэлэлцүүлэг хийхэд бэлэн болсон хэрэг юм. Бид хэлэлцүүлгээрээ Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтөд шинжлэх ухааны дүгнэлт, шүүмж гаргах гол зорилгыг агуулсан. Юуны өмнө яг төсөлд бол урьдчилаад эрдэмтэд, судлаачдын дүгнэлтийг аваагүй юм билээ. Тийм учраас бид санал дүгнэлтээ зайлшгүй өгөх шаардлагатай.

-Судлаачид Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн талаар ямар байр суурийг илэрхийлж байна вэ?

-Нэмэлт, өөрчлөлт Үндсэн хуулийн гол гол үзэл баримтлал тэр тусмаа төрийн байгуулалтын үзэл баримтлал, нутгийн өөрөө удирдах ёс, Монгол Улсын засаг захиргаа нутаг дэвсгэрийн нэгж гэсэн зарчмын чухал асуудлуудад суурь өөрчлөлт оруулахад чиглэгдсэн. Үндсэн хуулийг бүхэлд нь хянах редакц хийсэн ийм төсөл болсон байна. Энэ төсөл батлагдах юм бол Монголын нийгэмд маш их сөрөг үр дагаврыг авчирна гэдгийг судлаачид маш нарийвчлан цохон тэмдэглэж байгаа. Бүхэлд нь аваад үзэхэд минийхээр бол Ерөнхий сайдын хэмжээгүй эрх мэдэлтэй улс төрийн дэглэмийг Монголд бий болгохоор болсон байна. Хэрвээ ийм дэглэм бий болговол дур зоргын авирлал газар авна. Мөн хүний эрх, эрх чөлөөний хамгаалалт суларна. Нөгөө талаар хамгийн осолтой юм бол ерөөсөө ардчилалд аюултай. Ард түмнийхээ үгийг сонсох, ард түмнийхээ олонхийн санал хүсэлтээр ялангуяа улс орныг удирдах, нийгэм эдийн засаг, нутаг дэвсгэрийн шинжтэй асуудлуудыг шийдвэрлэх боломж хумигдсан. Зөвхөн төв буюу Ерөнхий сайд асуудлыг дангаараа шийдвэрлэдэг ийм байдал руу орж болзошгүй нөхцөл байдал судалгаагаар тогтоогдож байна. Тийм учраас энэ төслийг шинжлэх ухааны үүднээс дэмжих боломжгүй гэсэн дүгнэлтийг хийж байгаа.

-Ерөнхий сайд хэмжээгүй эрхтэй болно гэлээ. Үүнийгээ жаахан тодруулахгүй юу?

-УИХ-ын сонгуулиар ялсан юм уу, олонхи болсон намын дарга Ерөнхий сайд болно. Тэр Ерөнхий сайд УИХ-тай зөвшилцөхгүйгээр Засгийн газрын бүрэлдэхүүнийг бүрэн хэмжээгээр буюу багаар нь оруулж ирж батламжлуулна. Тэгээд Ерөнхий сайд хэзээ дуртай үедээ өдөр болгон ч хамаагүй Засгийн газрын гишүүдээ өөрчлөх ийм байдал руу орно. Үүнд УИХ хяналт тавьж чадахгүй. Уг нь бол УИХ-ын төсөл өргөн барьсан зарим гишүүд Засгийн газар, Ерөнхий сайд, Засгийн газрын гишүүд тогтвортой ажиллахгүй байна гэдэг үндэслэлээр л оруулсан шүү дээ. Үзэл баримтлал гэсэн танилцуулга дээрээ 1992 оны Үндсэн хуулиас хойш Ерөнхий сайдыг хэдэн удаа, Засгийн газрын бүрэн эрхийн хугацаанаас нь өмнө хэдэн удаа, Засгийн газрын гишүүдийг хэдэн удаа өөрчилсөн тухай жагсаалт гаргасан байна. Гэхдээ тэр жагсаалтад ямар шалтгаан, үндэслэлээр өөрчлөх болсон гэж байхгүй. Тэр жагсаалтад хийсэн миний дүгнэлтээр бол жишээлэхэд Засгийн газрыг арван удаа, Засгийн газрын гишүүнийг арван удаа өөрчлөх саналыг парламентын зарим гишүүд УИХ-д оруулж хэлэлцүүлж байсан. Тэрний зөвхөн хоёрыг нь УИХ-ын олонхи зөвшөөрсөн. Найман Засгийн газрын гишүүнийг өөрчлөөгүй цаашаа явсан. Тэгэхээр өнгөрсөн 15 жилд УИХ-ын гишүүд Засгийн газрын гишүүдийг тогтвортой ажиллуулах байр суурийг баримталсан байна гэдэг нь харагдаж байгаа юм.

-Ерөнхийлөгчийнхөө эрх хэмжээг багасгаад, УИХ-ын гишүүдийн тоог олон болгох тухай өөрчлөлтөд тусгахаар төлөвлөсөн байна л даа. Энэ нь манай улсын хувьд хэр нийцтэй юм бол?

-УИХ-ын гишүүдийн тоог нэмэгдүүлэх хамгийн гол үндэслэл бол манай улсын хамгийн идэвхтэй буюу сонгох эрх бүхий иргэдийн тоо юм. Жишээлбэл, өнөөдөр төрж байгаа хүүхдийг энэ тоонд оруулж болохгүй шүү дээ. Сонгуулийн эрхтэй хүн гэдэг нэгдүгээрт 18-аас дээш настай, ухаан мэдрэл бүрэн байх ёстой. Шоронд ял эдэлж байгаа 10 мянга орчим хүн нийгмээс тусгаарлагдсан шалтгаанаар санал өгөхгүй. Ингээд тооцож үзвэл сая гаруй хүн болно. Магадгүй хэвтэрт байгаа үхлүүт хүн санал өгөх эрхээ хэрэгжүүлэх боломжгүй болчихно. Тиймээс гурван сая биш харин сая гаруй идэвхтэй хүний төлөөллийг сонгох ёстой. Тэр төлөөлөл 76 байх нь хангалттай. Түүнчлэн одоо төсөл санаачлагчдын баримталсан үзэл баримтлалд дүгнэлт хийхэд Монгол Улс цаашдаа ерөөсөө олон толгойтой байж болохгүй. Нэг толгойтой өөрөөр хэлбэл эзэнтэй байх ёстой гэсэн санаа явж байна. Энэ төслөөр бол Ерөнхий сайдын хэмжээгүй эрхтэй нэг хүний засаглалыг бэхжүүлэх чиглэл рүүгээ явчихсан байгаа юм. Үүнээс үндэслээд эрдэмтний хувьд миний бие ямар дүгнэлт хийж байна вэ гэвэл ерөөсөө УИХ-ын гишүүд Монгол Улсад Ерөнхийлөгчийн засаглал тогтоохоос өөр аргагүй болж байна гэдгийг битүү үгээр хүлээн зөвшөөрчихсөн байна. Түүнийгээ харин Ерөнхий сайдын хязгааргүй эрхийг бэхжүүлэх ийм чиглэлээр гаргажээ. Миний бодож байгаагаар бол магадгүй 2016 оны сонгуультай хамт ч юм уу бүх ард түмний санал асуулгыг хийх хэрэгтэй. Тэгэхдээ Монгол Улс цаашид ийм олон толгойтой парламентын засаглалтай байх. Эсвэл хяналт сайтай Ерөнхийлөгчийн засаглалтай байх уу гэдгийг санал асуулгаар шийдээд ард түмэн аль талд саналаа өгнө, тэр дээр нь үндэслэж Үндсэн хуулиа өөрчлөх хэрэгтэй. Энэ нь улс орны хөгжил дэвшилд хамгийн ашигтай, ирээдүйтэй хувилбар байж болох юм.

-Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг явуулахдаа иргэдээс хэрхэн санал авах ёстой вэ. Зарим хүмүүс заалт бүрээр нь санал авах ёстой гэсэн байр сууриа илэрхийлж байсан?

-Одоо санал асуулгыг Үндсэн хуулийг өөрчлөх шаардлагатай юу, үгүй юу гэж явуулчих гээд байна. Ингэж болохгүй. Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай өргөн барьсан төслөө УИХ хууль батлагдах бүх шатандаа хэлэлцэх ёстой. Тэгээд эцсийнхээ үр дүнд үнэхээр өөрчилье гэж байгаа бол “Одоо бид ийм өөрчлөлт хийх гэж байна. Үүнийг ард түмэн дэмжих үү” гэдгээр заалт бүрээр нь санал асуулга хийх ёстой. Тэгж байж жинхэнэ ард түмний хүсэл зориг гарна. Угтаа бол Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах шаардлага бий юу гэвэл байгаа. Энэ бол мөнхийнх шүү дээ. Түүнийгээ бодоод ард түмэн тийм, үгүй гэсэн санал асуулгад шаардлагатай гээд өгчих юм бол өнөө Ерөнхий сайдын хэмжээгүй эрх зэрэг одоо өргөн бариад буй өөрчлөлтийг нь дэмжсэн байр суурь руу орчих гээд байгаа юм.

-Ерөнхий шүүгчийг Улсын Дээд шүүхийн шүүгчид нууц санал хураалтаар сонгодог болох тухай өөрчлөлт явж байгаа юм билээ. Энэ талаар юу хэлэх вэ?

-Одоо бол Дээд шүүхийн шүүгчдийг УИХ-аар заавал зөвшөөрүүлдэг байдалтай байна. Энэ чинь улс төр орно гэсэн үг шүү дээ. Ялангуяа Дээд шүүхийн ерөнхий шүүгчид бол монголд шүүн таслах ажиллагааг авч явдаг, бодлогыг зангиддаг гол хүн. Одоогийн Дээд шүүхийн шүүгчид дотроосоо нэгнийгээ сонгодог түүнийгээ нууц байлгах энэ тогтолцоог бэхжүүлсэн байна. Уг нь цаашдаа ганц Дээд шүүхийн шүүгчдээ ч биш Монголд байгаа үнэхээр чадалтай шударга, Монголын шүүхийг манай ард түмний хүсч байгаачлан ёстой өнөө ариун шударгын сүм болгож чадах ийм хүнийг Дээд шүүхийн гадна байлаа ч томилох боломжийг бий болгож өгөх ёстой. Тэгэхгүй бол дэндүү их явцуурчихсан байна.

Ж.БАЯРСАЙХАН

Эрүүл мэндийн дэд сайд асан Ж.Амарсанаатай ярилцлаа.

-Улаанбаатарт үйл ажиллагаа явуулдаг хоолны газруудын цэсэнд өөрчлөлт оруулах санаачилгаа ирэх оны дөрөвдүгээр сарын 1-нээс хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байгаа гэл үү?

-Нийслэлийн Эрүүл мэнд, хүнсний аюулгүй байдлын байнгын хороонд энэ асуудлыг оруулсан шалтгаан бол Монгол Улсын хэмжээнд нас баралтын тэргүүлэх өвчинтэй холбоотой. Өнөөдөр зүрх судасны өвчин тэр дундаа шигдээс, цус харвалт монголчуудыг хамгийн их үхэлд хүргэж байна. Дараагаар нь хорт хавдар ордог. Тэгэхээр энэ асуудал руугаа чиглэсэн үйл ажиллагааг шат дараатайгаар яаралтай эхлэх хэрэгтэй юм. Бид ассан галыг унтраах гэж үзээд байдаг. Харин гал юунаас болж тархсанд төдийлөн анхаарал хандуулахгүй явсаар ирлээ. Зүрх судасны өвчин, харвалт маш их залуужиж байна. Шалтгаан нь буруу хооллолт, амьдралын буруу хэв маяг буюу хөдөлгөөний дутагдал. Бидний хоол тэжээлийн бүтэц болон хэмжээ нь буруу байна. Иймд хүн өдөрт хэдий хэмжээний хоол идэх ёстой юм бэ гэдэг мэдлэг бидэнд хэрэгтэй. Тиймээс нийслэлд үйл ажиллагаа явуулж байгаа бүх хоолны газар, ресторануудын цэсийг дахин шинэчилнэ. Таны идэх гэж байгаа хоол хэдэн хувийн калоритой, ямар хэмжээний тослогтой гэдгийг тавьдаг болно гэсэн үг. Мөн тухайн хоолонд агуулагдаж байгаа давсны хэмжээ болоод транс тос орсон эсэхийг ч тавих юм. Тэгэхгүй бол хоолыг идэх гэж байгаа хүн ямар ч мэдээлэлгүй байна шүү дээ. Тэр мэдээллийг үйлчлүүлэгчдэдээ өгөх нь хоолны газруудын хариуцлага. Аж ахуйн нэгжүүдийг хариуцлагажуулах нь Засаг захиргааны төв байгууллагын ажил байдаг. Тиймээс хоолны газруудад нийслэлийн Засаг даргын захирамжаар чиглэл өгөх нь зүйтэй. НЗДТГ-аас хоолны газруудад тусгай зөвшөөрөл олгодог байгаа. Энэ эрх мэдлийнхээ хүрээнд хүн ардынхаа эрүүл мэндийн төлөө тэдгээр хоолны газруудад жижигхэн шаардлага тавих нь нүсэр дарамт болохгүй. Ирэх оны дөрөвдүгээр сарын 1-нээс хэрэгжүүлэхээр Засаг даргын захирамжид оруулна. Тэгэхээр үйлчилгээний газрууд сэтгэл зүйн бэлтгэлтэй байх хэрэгтэй.

-Меню дээрх хоол болгоны ард байгаа илчлэг калори, давсны хэмжээг заасан тоо үнэн эсэхийг үйлчлүүлэгчид яаж мэдэх вэ. Хоолны газрууд ямар аргаар зөв тооцоолол гаргах вэ?

-Нэг таваг цуйван дахь калорийн хэмжээг эрдэмтэд аль хэдийнэ гаргаад тавьчихсан. ШУТИС-ийн хүнсний технологийнхон энэ чиглэлээр хэд хэдэн ном гаргасан байгаа. Тэгэхээр толгой өвдөөд, зардал гараад байх юм үгүй. Үүн дээр загвар хоолны цэс гаргасан.

Дээрээс нь зүрх судасны өвчнөөр нас барагсдын тоо хамгийн өндөр байгаа нь өөх тосны зохисгүй хэрэглээтэй холбоотой. Ингэхдээ малын гаралтай өөх тос их хэрэглэж байна.

Харин хүний эрүүл мэндэд хэрэгтэй ургамлын тос, оливын тос, цөцгийн тос, загасны тосны хэрэглээ өчүүхэн бага. Транс тос буюу маргаринийг хүмүүс хоолны газруудад асар ихээр идэж байгаагаа мэддэггүй. Хамгийн хямд бөгөөд эрүүл мэндэд маш ноцтой муу нөлөөтэй транс тос хоолны газрууд, хүнс үйлдвэрлэгчид голдуу хэрэглэж байна. Ийм тосыг дахин дахин халааж, хайрсан хуурсан хоол хийхэд өнгө чанараа алддаггүй бас түлэгддэггүй. Тийм болохоор цайны газрууд ихэвчлэн хуушуур хайрахад, хоолоо хуурахад ашигладаг. Ургамлын тосыг ч дахин дахин хэрэглээд байхаар трансждаг

-Транс тосны хэрэглээг хязгаарлахын тулд хоолны газруудад тавих хяналтаа чангатгах ёстой юм биш үү. Үнэндээ цайны газрууд хуушуур чанадаг тосоо солихгүй хэдэн өдөр ашигладгийг нь үйлчлүүлэгчид мэдэх боломжгүй байдаг шүү дээ?

-Иймэрхүү зүйл байгаа учраас хоолны цэсэнд өөрчлөлт оруулах юм. Тиймээс хоолны цэсэнд транс тос, давсны хэмжээг тусгана. Давс ходоодны хорт хавдар, зүрх судасны өвчнийг нэмэгдүүлэхэд асар их нөлөөлж байна. Монгол Улс давсны хэрэглээг бууруулах үндэсний хөтөлбөр хэрэгжсэн. Мөн Засгийн газраас хоол тэжээлийн үндэсний хөтөлбөр баталлаа. Үүндээ транс тосны хэмжээг хязгаарлахаар оруулчихсан байгаа. Энэ бол шийдлийн Засгийн газар хүн ардынхаа эрүүл мэндтэй холбоотой хийсэн томоохон ажлуудын нэг. Одоо хэрэгжүүлэх нь чухал. Өнөөдрийн байдлаар транс тосыг хэрхэн хязгаарлах гээд байгаа тухайд мэргэжлийн хяналтынхан, нийслэл, орон нутгийн засаг захиргаа ямар ч мэдлэггүй байна. Одоо үүнийг хариуцлагажуулах ёстой. НЗДТГ-ын тухайд хүлээгээд суухгүй, ажлаа эхлүүлнэ. Бүх холны газрыг хариуцлагажуулна.

-Сүүлийн үед хүмүүс хооллолтдоо анхаарч, амьдралын хэв маягаа зөв болгох хандлагатай болсон. Тэгвэл нас баралт өндөртэй өвчлөлүүдийн хэдэн хувь нь хоолны зүй бус хэрэглээнээс үүдэж байна вэ?

-Монголчуудын 50-60 хувь нь хэт таргалалттай байна. Энэ нь зүрх судасны өвчнөөр нас барах гол шалтгаан. Мөн сахарын өвчин арван жилийн өмнөхтэй харьцуулахад хоёр дахин нэмэгдчихсэн. Одоогийн бидний өдөр тутамд иддэг хоол энэ хэвээрээ байх юм бол 20 жилийн дараа сахарын өвчнөөр дэлхийд тэргүүлэх орон болж болзошгүй.

-Өнөөдөр эрүүл мэндийн салбар хүнд байдалд байна. Энэ асуудалд салбарын дэд сайдаар ажиллаж байсан хүний хувьд ямар бодолтой байгааг тань сонирхмоор байна?

-Монгол Улсын хэмжээнд нэг яам дээр сайд, дэд сайд, төрийн нарийн бичгийн дарга нь байхгүй ийм тохиолдол анх удаа гарч байгаа. Тэр нь хамгийн чухал салбар болох эрүүл мэндийн салбар дээр шүү. Энэ нь засаглалын маш том ноцтой байдал руу орж байгааг хэлж байна. Тиймээс нэн түрүүнд засаглалынхаа асуудлыг шийдэх ёстой. Манайхан хаа хамаагүй салбарын хүнийг сайдаар тавьчихдаг. Зүй нь Ерөнхий сайд танхимаа бүрдүүлэхийн тулд тухайн салбарыг удирдах сайдын бодлого, Засгийн газрын бодлоготой нийцэж байгааг харгалзан үзээд сонгодог байх хэрэгтэй. Эрүүл мэндийн салбар бол хэзээ ч улстөржиж болдоггүй чухал салбар.

-Тэгвэл эрүүл мэндийн салбарт ямар бодлого үгүйлэгдэж байна вэ?

-Олон жил эрүүл мэндийн салбарт гуйсан мөнгийг нь өгсөөр ирсэн. Энд эмч, сувилагч гээд эрүүл мэндийн салбарт ажиллаж байгаа хүмүүсийн ямар ч буруу байхгүй. Зөвхөн эдгээр хүмүүсээ зөв бодлогоор нь чиглүүлж чадахгүй байсаар өдий хүрснийх л дээ. Энэ салбарт асар их шинэчлэлт хийх хэрэгтэй.

-Жишээлбэл, юуг нь өөрчилмөөр байгаа юм бэ?

-Өнөөгийн эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ төлөвлөгөөт эдийн засгийн үеийнхээс салж чадаагүй байна. Нийгэм маань чөлөөт эдийн засаг руу орчихлоо. Гэтэл эрүүл мэндийн салбар нөгөө л социализмынхаа үеэр явж байна. Тухайлбал, үр дүнд суурилсан санхүүжилтийг өгч чадахгүй байна. Эмнэлгүүдэд төсөвлөдөг мөнгийг юунд зарцуулахыг нь мэддэггүй, зүгээр л тавиад өгчихдөг. Өрхийн эрүүл мэнд дээр бүр дампуурсан. Өрхийн эмнэлэгт харьяалагддаг хүн амын тоогоор нь тооцоод үржүүлээд мөнгө өгчихдөг. Уг нь тус эмнэлэг хариуцаж байгаа нутаг дэвсгэрийнхээ хүн амын эрүүл мэндийг яаж сайжруулсан, ямар үр дүн гарав гэхчилэн хийсэн ажлынх нь үр дүн чухал. Гэтэл өрхийн эмнэлгүүд тэдэн хүнд сургалт хийсэн гэсэн тоо үзүүлдэг л дээ. Иймд үр дүнд суурилсан санхүүжилт өгдөг болмоор байгаа юм. Тэрнээс харанхуйгаар мөнгө өгдгөө болих хэрэгтэй.

-Эрүүл мэндийн салбар бол хамгийн их авлигад идэгдсэн. Ялангуяа амаржих газар, гэмтлийн эмнэлгүүд асар ачаалалтай. Таны яриад байгаа үр дүнд суурилсан санхүүжилтийг өгдөг болбол энэ байдал арилах уу?

-Нийслэлийн хэмжээнд хуруу дарам төрөх эмнэлэг байна. Хэт төвлөрүүлчихсэн болохоор үүнтэй холбоотой авлига хээль хахууль, хүндрэлүүд, хүнд суртлууд, чанарын асуудал гарч ирж байгаа. Бид эрүүл мэндийн даатгалаас орж ирж буй мөнгөний тодорхой хувийг нь төрөлттэй холбоотой зардалд зориулдаг тогтолцоо руу орох ёстой. Эрүүл мэндийн даатгалын сангаас гаргаж байгаа зардлыг нэг эхэд 130 мянга гэж тооцвол 100 мянгыг нь даатгалын сангаас, бусдыг нь өөрсдөө хариуц гэвэл зөндөө олон хувийн эмнэлэг гарч ирнэ. Чанартай тусламж үйлчилгээ үзүүлнэ шүү дээ. Эмч нарын буруу гэхээс илүүтэйгээр чиглүүлэг буруу байгаа юм. Чанар руу чиглэсэн өрсөлдөөн бий болгох хэрэгтэй. Одоо бол ямар ч өрсөлдөөн алга. Тиймээс улсын, хувийн гэлтгүй эмнэлгүүдийн санхүүжилтийг шударга болгох хэрэгтэй.

Өнөөдөр улсын эмнэлэгт ажиллаж байгаа эмч нар хичнээн хүнийг зөв, буруу эмчилсэн нь хамаагүй, авдаг цалингаа авч байна. Тиймээс ажлынх нь үр дүнг хянадаг, тайлагнадаг болгоод цалинжуулах хэрэгтэй. Үнэндээ Монгол Улсын хэмжээнд нэг эмч хэдэн хүнийг эдгээсэн дүн байхгүй. Тэгэхээр энэ салбарт шинээр томилогдох сайд нь эмч болгонд мэдээллийн ил тод байдлыг бий болгоод өгмөөр байгаа юм. Өвчтөнг эмчилснээр нь биш эдгээснээр нь дүгнэх хэрэгтэй. Эмчилснээр нь дүгнээд байхаар манай эмч нар хувийнх, улсынх гэлтгүй аль болох их эмчилгээ бичээд явж байна. Харин эдгээснээр нь эмчлээд эхлэхээр санхүүжилтээ хэмнэнэ. Монголын эрүүл мэндийн салбарыг ил тод болгох хэрэгтэй байгаа юм.

-Яаж?

-Эмч болгон дээр мэдээллийн сан үүсгэе л дээ. Эмчилж байгаа эмчилгээ болон гарсан үр дүн дээр нь тодорхой хэмжээний мэдээлэл оруулдаг байя. Энэ мэдээллийн санг эрүүл мэндийн салбарынх нь дотор ил тод болгоё. Зарим орнууд иймэрхүү мэдээллийн сангаа ард түмэндээ ил тод болгочихсон байдаг. Тухайлбал, энэ эмч тэдэн хүнд олгойн мэс засал хийснээс төд нь амжилттай гэхчилэн жагсаалтыг нь гаргаад тавьдаг. Тэндээс чинь жинхэнэ чанарын өрсөлдөөн гарч ирж байгаа юм. Ингэснээр эмнэлгүүд дэх хүндрэлүүд багасна. Эхлээд идээ бээр нь гарна. Яваандаа чанартайгаа уялдана.

-Чанартай болохоороо үнэтэй байдаг гэсэн ойлголт байдаг шүү дээ?

-Эрүүл мэндийн салбарт чанартай болох тусмаа хямдарч эхэлдэг. Яагаад гэвэл чанартай болохоор тусламж үйлчилгээ нь оновчтой болж эхэлдэг. Шаардлагатай гурван шинжилгээ өгөх ёстой байтал манайхан хорь, гучин шинжилгээ хийдэг. Ингээд тэр хүнийг нэг эмээр бүрэн эмчлэх боломжтой байхад болсон болоогүй дархлааны эмчилгээ, эм, тариа, дусал зоодог. За тэгээд сүлжээний эмчилгээ бичиж өгнө. Энэ чинь эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээг байх ёстой хэмжээнээс нь үнэтэй болгоод байна. Харин чанартай зөв эмчлээд эхлэх юм бол оношлогооны зардал багасна. Тэгэхээр тухайн эмч богино хугацаанд аль болох бага зардлаар хүнээ эдгээчихнэ гэж бодно доо. Ийм л тогтолцоо руу явмаар байгаа юм.

-Гурван шатлалын эмнэлэг хоорондоо уялдаа холбоогүй ажилладаг гэх шүүмжлэл зонхилдог. Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний бүтэц ямар байх ёстой юм бол?

-Гурван шатлалын эмнэлгийн эмч нарын хооронд уялдаа холбоо байхгүй нь үнэн. Уг нь энэ гурав холбоотой байх ёстой. Үүнээс болж өвчтөнд үзүүлж буй тусламж үйлчилгээний хүнд суртлууд гараад байгаа юм. Тэгэхээр яалт ч үгүй тусламж үйлчилгээний бүтцийн асуудал манайд дутагдаж байна. Өнөөдөр өвчтөнийг ороод ирэнгүүт дүрс оношлогоо, лабораторийн хэсэг рүү явуулчихдаг. Дараа нь тэр хүн дахин цаг аваад очерлож байж дотрын эмчдээ үзүүлдэг. Ингээд баахан явдал чирэгдэл болж байна. Энэ бол социализмын үеэс байгуулсан тусламж үйлчилгээ болохоор эмч нарт тааруулсан бүтэц. Зөв бүтэц нь өвчтөнд тааруулсан байх ёстой. Өвчтөнд эмч нар нь өөрсдөө ээлжлэн орж ирээд үзлэг хийж, зөвлөгөө өгдөг байж болно.

-Та Эрүүл мэндийн дэд сайдын албан тушаалыг хашиж байхдаа дээд удирдлага буюу сайд асан Н.Удвалыг шүүхэд өгсөн. Та хоёр жил тойрон шүүхээр явсны эцэст өнгөрсөн долоо хоногт шийдвэр гарсан байна лээ. Нэг яам удирдаж байсан хүмүүс ингэж заавал шүүхээр явах шаардлага байсан юм уу?

-Бидний хоорондох хамгийн гол үл ойлголцол бол өнгөрсөн жил Нийгмийн бодлогын байнгын хороон дээр Н.Удвал сайд миний тухай ташаа мэдээлэл ард түмэнд өгснөөс үүдсэн. Тэрбээр намайг 900 ам.долларын үнэтэй элэгний эмийг 1800 ам.доллар болгосон мэтээр гүтгэсэн. Гурван сарын эмчилгээ нь 900 ам.доллар. Харин зургаан сарын эмчилгээ нь 1800 ам.доллар гэдгийг би эртнээс ярьж байсан. Гэтэл хүмүүст буруу ойлголт өгөх хэмжээний гүтгэлгийн шинжтэй мэдээлэл өгөхөөр нь шүүхэд хандсан. Тухайн үед миний эргэн тойрныхон “Өөрийн тань дарга, сайд шүү дээ заавал шүүхээр явах хэрэг байна уу” гэж байсан. Миний хувьд шууд шүүхэд хандаагүй л дээ. Хоёр сар шахам Н.Удвал сайдыг надаас уучлал гуйчих болов уу гэж хүлээсэн. Харин надаас уучлал гуйгаагүй учраас би нэр төрөө сэргээлгэхээр шүүхэд хандсан. Би залуу, улстөрч хүн. Шүүхийн явц нь удаан байдаг юм байна. Жилийн дараа анхан шатны шүүхийн шийдвэр гарч сайд асан Н.Удвал намайг гүтгэсэн гэдгийг тогтоолоо.

Солонгосын “SBS” телевизийн “Оддын хаан” шоу нэвтрүүлэгт оролцож байсан С.Гантогоотой холбогдож ярилцлаа.

-Өөрийг чинь Сөүлд дуучнаар ажилладгийг хүмүүс тэр бүр мэдэхгүй байх. Хэдэнтээ холбогдлоо. Байнга л тоглолтоор ийш тийшээ явах болчихлоо гэдэг?

-Юуны өмнө танай сониноор уламжлан монголчууддаа мэнд хүргэж байна. Монголд их хүйтэн болж байна гэж дуулдсан. Энд ч бас хүйтрэх төлөвтэй байна. Би одоо Сөүлд “Монтант” гэдэг нэгэн урлагийн байгууллагад дуучнаар ажиллаж байгаа. Концерт тоглолтуудын жинхэнэ улирал нь эхэлчихсэн болохоор тун завгүй явна. Маргааш гэхэд Кванхуа арал дээр очиж музыкл тоглолт хийнэ. Манай хамтлагийн энэ онд хийж буй 13 цуврал жүжигчилсэн тоглолтын сүүлийнх нь тавилт болж байгаа юм. Үүний дараа нэг тоглолт, бас Хятад руу аялан тоглолттой учраас бэлтгэл ихтэй байна. Ер нь Солонгосын бүх хот, аймаг, орон нутгаар явж тоглолт хийсэн дээ.

-Танай хамтлаг анхны цомгоо гаргасан гэсэн. Хэдэн дуутай, ямар цомог вэ. Хамтлагийнхаа тухай танилцуулаач?

-Энэ онд анхны цомог маань худалдаанд гарсан. Арван дуутай. “Араатны хаан арслан” хүүхэлдэйн киноны “Circle of life” дуугаар нэрлэсэн юм. “Walt Disney” компаниас албан ёсны зөвшөөрлийг нь авч дуулсан. Манай хамтлаг орон орны хамгийн алдартай дууг монтант хэв маягт оруулж дуулдаг онцлогтой л доо. Тэр утгаараа Монгол, Америк, Солонгос, Хятад, Индонезийн алдартай дуунууд болон хамтлагийн бие даасан уран бүтээлтэй нийлээд 10 дуу цомогт орсон.

-Хамтлагийн нэрийн тухайд?

-Монтант буюу хамтдаа гэсэн утгатай. Монголоос би, Филип гэдэг америк залуу, Су Ён гэдэг солонгос бүсгүй, Ихуа хэмээх хятад бүсгүй, Эрик гэдэг филиппин хүний бүрэлдэхүүнтэй дуулж байна. Хэт хатуу урсгал чиглэлд баригдалгүй ерөнхийдөө этник хэв маягаар уран бүтээл хийдэг. Жишээлбэл, “Жалам хар”-ыг өөрсдийн хэв маягаар дуулж өвөрмөц аялгуу гаргасан. Ийм маягаар уран бүтээл хийж орон орны соёлыг харуулахыг зорьдог юм.

Солонгос бол k-поп нь өндөр түвшинд хөгжчихсөн газар. Бид заавал тэр к-попоор нь дуулалгүй өөрсдийн төрхийг гаргахыг зорьсон. Энтертаймент корпорациуд ашгийн төлөө, нэр хүндийн төлөө ажилладаг. Харин манайх хэл ус, яс үндэс, зүс царай өөр ч гэсэн биднийг нэгтгэдэг зүйл бол дуу хөгжим шүү гэдгийг мэдрүүлэхийг эрмэлздэг. Учир нь дэлхий ертөнц даяаршихын хэрээр эмх замбараагүй байдал, терроризм, шашин хоорондын зөрчил мөргөлдөөн их байна. Олимп ч мөн адил хүн төрөлхтнийг спортоор нэгтгэдэг шүү дээ. Ийм мессэжийг олон нийтэд өгөх нэг зорилготой юм.

-Хөхөө Намжилын домог, “Хааны алтан аяга” домог үлгэр, “Жалам хар”-ыг танай хамтлаг тоглолт болгосон гэлээ. Бусад гишүүд чинь монгол дуу хуураас сурахад амаргүй байсан болов уу. Монгол гэсэн тогтсон дэгтэй шүү дээ.

-Хөхөө Намжилын домгийг Америк, Хятад, Филиппин, Солонгосын үлгэр домогтой уялдуулж нэг тоглолт болгосон. “Жалам хар”-ыг найруулга хийж тоглосон. Үзэсгэлэнтэй уудам тал нутагт мориор давхиж яваа дүрслэлийг дуу аялгуугаар хүргэхэд гадаад хүмүүсийн хувьд хэцүү. Тиймээс өнгөрсөн зургадугаар сарыг хүртэл бэлдсэн. Хамтлагийнхан маань өөр өөр орны хүмүүс байдаг болохоор үг хэллэг, найруулга, тавилт дээр нь ажиллаад солонгос хэл дээр хөрвүүлэхээс авахуулаад бэлтгэл их шаардсан. Өөрийнхөө стил имиж рүү хандуулдаг ч үндсэн хэв шинжийг нь хадгална. Тэгэхийн тулд нөгөөдүүл маань үгээ сурна, хөгжмийн найруулагчид яаж найруулах вэ гээд ажиллана. Ингээд жил тойронгийн ажил болж сурцгаасан даа.

-Яаж энэ хамтлагт орсон юм бэ?

-Гурван жилийн өмнө манай байгууллагын сонгон шалгаруулалт болж таарсан. Солонгосын алдарт дива дуучин Ин Сү Ы шүүгчээр сууж байсан. Би үнэхээр их сандарсан ч, энэ л миний боломж шүү гэж айхтар их хичээсэн. Тэгээд дуулах шалгаруулалт дээр тэнцсэн. Сүүлийн шат нь гучин минутын ярилцлага байсан. Юугаа ярина даа гэж эргэлзэж байлаа. Гэтэл хүн чинь бусдад таалагдах гэж худлаа ярих биш, хүнд өрөвдүүлэх биш, яг л өөрийнхөө яаж ингэж явж байгаа үнэн түүхээ ямар ч маяггүй ярих хэрэгтэй юм билээ. Солонгосоор алдаатай ч гэсэн зүгээр л үнэнээ ярьсан. Би тэгэхэд кофены үйлдвэрт ажиллаж байлаа. Долоо хоногийн дараа тэнцсэн шүү гэж дуудсан.

“Одоо би дуучин боллоо” гэж бодоход гайхалтай мэдрэмж төрсөн.

-Анх Солонгост очоод ямар ямар ажил хийж байсан юм бэ?

-Энд ирээд найман жил болж байна. Багшийн дээдийг 2007 онд Газар зүйн багш мэргэжлээр төгсөөд, аавын хүү амьдрал хөөсөн. Тэгээд л олон олон монголчуудын адилаар гэрээт ажилтнаар ирж байлаа. Таван жил элдвийн л ажил хийсэн. Анх махны үйлдвэрт ажиллаж байлаа. Ирэхэд бүх юм сайхнаар төсөөлөгдсөн. Ажлын нөхцөл, цалин бүгд гэрээнд зааснаар яригдах ч бодит байдал дээр юм өөр байх үе гарсан. Дөнгөж ирээд байж байтал ээж залгаад “Миний хүү сайн явж очсон уу. За, гэр орон нь тохитой сайхан байна уу” гээд л гоё гоё юм асуусан. “Өө контейнерт амьдарч байна” гэтэл дуу нь цаашлаад миний хүү гэртээ хүрээд ир гэж дуудаж билээ.

Дууны тэмцээнд орох гэхээр захирал зөвшөөрөхгүй, тэгэхээр нь үйлдвэрээ солино, махны үйлдвэрээс бэлэн гоймон, кофены үйлдвэр, хаяг рекламны үйлдвэрт ажилласан. Дуулах замаа олж харчихаад байсан учраас тэмцээнд ормоор байсан юм.

-Та “Оддын хаан” нэвтрүүлэгт орж байсан. Яаж тэр алдартай нэвтрүүлэгт орж байв?

-Солонгосын “SBS” телевизийн суваг 2014 онд тэр нэвтрүүлгийг хийсэн юм. Тэгээд манайд дуучдаасаа оролцуулаач гэсэн хүсэлт тавьсан л даа. Байгууллагаас яг хэн хэнийг оролцуулах вэ гэдгийг шийдэхээр болж, дотроо бяцхан сонгон шалгаруулалт явуулсан. Арван хэдэн дуучдаас би болон манай хамтлагийн хэд тэнцэж шоунд орохоор болсон. Алдартай шоу учраас маш олон хүнд хүрсэн байсан.

-Шоуны дараа сонирхолтой саналууд ирсэн үү?

-Нэвтрүүлэг цацагдсаны дараа маш олон газраас шинэ санал ирсэн. Тэр бүх хүсэлтийг манай байгууллага зорилготойгоо уялдуулаад хүлээж аваагүй юм. Яахав, хүмүүс зургаа хамт авахуулъя гэх мэтээр танимхайраад л хэсэгтээ сайхан мэдрэмж төрөх юм билээ. Нэвтрүүлгийн багийнхан, хөтлөгч Хуудуун маань одоо ч холбоотой байдаг.

-Солонгос дахь энэ статусаа ашиглаад хувийн уран бүтээл хийх үү?

-Манай найзууд хэлдэг, Монголд очоод өөрийнхөө уран бүтээлийг хийгээч, чамд зөндөө боломж байна гэдэг. Олон газраас санал ирсэн. Гэхдээ монгол хүний үүрэг хариуцлага гэж үзээд дуртай ажлаа хийнгээ хилийн чанадад Монгол орноо нийгмийн нэгж бүр дээр нь очоод ингээд сурталчлаад явж байгаа энэ боломжоо би монгол хүний үүднээс хэзээ ч алдахгүй. Ирэх онд миний хувийн уран бүтээлийн ажлууд, шинэ прожект хэрэгжинэ. Дуулаад цалингаа аваад явдаг ийм ажил бас ховор.

-Залуу хүмүүст нутаг санагдаад л ирье барья гэж яараад байдаггүй байх?

-Ойрын жилүүдэд хувийн амьдрал хөөх тухай төлөвлөгөө байхгүй. Монголдоо очих ажил гарвал оччихоод л явж байна даа.

-Эр хүнд амьдрал оройтоно гэхгүй байх л даа?

-Одоо чинь эрэгтэй хүн ч, эмэгтэй хүн ч хүчирхэг болчихож. Дөч хүрээд амьдрал эхлэхэд гайхах юм биш болжээ.

-Монголынхоо уран бүтээлчдээс ойр хүн бий юу?

-“Мотив” хамтлагийн Ганбаа, Улсын филармонийн дуучин Насанбуян гээд авьяаслаг сайхан найзууд маань хааяа ирж, ажлаар маань ороод уулзаж ярьж хөөрөөд явдаг.

-Гэр бүлээ танилцуулахгүй юу, аав ээж тань аль нутгийнх вэ?

-Би Дорноговь аймгийн Сулинхээрийн заставт төрсөн. Аав маань хилийн цэргийн хүн болохоор хил дагасан айл байв. Аав ээжийн маань уугуул нутаг Хөвсгөл. Ээж маань цэцэрлэгийн багш сайхан хүн бий. Хан тэнгэр болсон сайхан аав минь харин энэ намар өөд боллоо. Аавыгаа буцахад эр хүн цээжиндээ нурах шиг болдог юм байна. Гэхдээ амьдад нь сайхан газар үзүүлж, ойрхон байсандаа жаахан боловч дотор цэлмэх юм.

Би дээрээ нэг ахтай, хоёр охин дүүтэй. Дүү нараа их сургуулийг нь төгсгөж өгөөд л ар тийшээгээ санаа зовохгүй болсон. Гэрийнхэн маань бүгдээрээ Монголд ажил амьдралаа гээд л явж байгаа.

-Ингэхэд манайд дууны тэмцээн уралдаан их болж байна. Хүмүүс ч “Би авьяастай” гэж өөрийгөө их тодорхойлох болж. Үүнд нь манай зах зээл бараг ханаж байх шиг. Харин яг гадагшаа хандаад уран бүтээлээрээ гарч ирэх гэдэг дээр өөрчлөлт мэдрэгдэхгүй л байна. Та юу гэж боддог вэ?

-Дэлхийд гарчихсан дуурийн дуучин, балетчин, язгуур урлагийнхан гээд үнэхээр нэг цойлсон авьяасаар Монголынхоо нэрийг гаргаж байгаа хүмүүс олон бий. Цаг хугацаа, эдийн засаг, ур чадварын хувьд монгол уран бүтээлчид тэсрэлттэй гарч ирэх бүх нөхцөл одоо байгаа.

-Таны мөрөөдөл юу вэ?

-Анх Солонгост махны үйлдвэрт ажиллахаар цүнхээ үүрээд ирж байхдаа “Оддын хаан”-ы тайзан дээр гарч дуулна гэж бодоогүй. Солонгосын алдартай хамтлаг, дуучидтай нэг тайзан дээр хамт дуулна гэж хэзээ ч бодоогүй. Хүн мөрөөдлөөрөө хаа ч хүрдэг. Би их л том мөрөөдөж яваа.

Ц.БАЯРЖАРГАЛ