Month: October 2015

Энэ сард хоёр ч цахилгаан станцад
хөрөнгө оруулах гэрээ зурагдсан нь ирэх жилүүдийн эдийн засагт эерэг нөлөө үзүүлэхээр
том шийдвэр байлаа. Урд хөршийн Далиан хотод болсон Дэлхийн эдийн засгийн зуны чуулга
уулзалтын үеэр Хятадын “Пауэрчайна ресурсес” компани Монголын Бөөрөлжүүтийн станцад
хөрөнгө оруулах сонирхлоо албан ёсоор баталгаажуулсан юм. Монголын талаас гэрээнд
гарын үсэг зурсан компани нь “Бодь интернэшнл”. Тэд Бөөрөлжүүтийн цахилгаан станцын
төсөлд хамтран хөрөнгө оруулах хамтын ажиллагааны гэрээнд гарын үсэг зураад байна.
Ерөнхий сайд Эрчим хүчний сайдтайгаа оролцсон эдийн засгийн чуулганы үеэр гарын
үсэг зурцгаасан учраас Бөөрөлжүүтийн бүтээн байгуулалт нэг их саадгүйгээр өрнөх
болов уу гэж учир мэдэх улс хэлж байна. Яг ийм гэрээг “Могул пауэр” “Сэнко III”
компаниуд ч урд хөршид байгуулсан юм. Тэд Тэвшийн говийн цахилгаан станцыг хамтран
босгоно.

Тэвшийн станцын хөрөнгө оруулалтнэг
тэрбум ам.доллар

Тусгай зөвшөөрлөө авчихсан Тэвшийн
говийн цахилгаан станцын хүчин чадал нь 600 МВт. 150 МВт-ын дөрвөн блокоос бүрдэнэ.
Тэвшийн говийн хүрэн нүүрсний ордод түшиглэн барихаар төлөвлөж буй. Энэ орд Дундговь
аймгийн Сайнцагаан суманд оршдог. Тэвшийн говийн цахилгаан станц Мандалговиос баруун
хойд зүгт 25 км зайд баригдах юм билээ. Төв, зүүн болон өмнөд бүсэд шинээр нэмэгдэх
уул уурхай, аж үйлдвэрийн төвүүдийн эрчим хүчний хэрэглээг хангах зорилготой гэж
төсөл хэрэгжүүлэгчид онцолж байгаа. Тодруулж хэлбэл Улаанбаатар, Сайншандын аж үйлдвэрийн
цогцолбор, томоохон уурхайнуудад эрчим хүч нийлүүлэх боломжтой. Төвийн эрчим хүчний
системтэй зэрэгцээ ажиллана. Жилд хамгийн ихдээ 4016 сая кВт/ц цахилгаан нийлүүлэх
боломжтой.

Хөрөнгө оруулалт нь нэг тэрбум ам.доллараар
хэмжигдэх юм билээ. Дөрвөн жил хамтран ажиллаж байж хөрөнгө оруулалт хамтын ажиллагааны
гэрээг зураад байгаа нь энэ. Хөрөнгө оруулалтын ажил удахгүй эхэлнэ гэдгийг хэрэгжүүлэгч
компаниудын зүгээс албан ёсоор илэрхийлээд байгаа.

“Могул пауэр”-ын тухайд
АНУ-ын “Firebird” сангийн салбарын хөрөнгө оруулалттай Монгол компани.
“Firebird” сан Америкийн Нью-Йорк хотод төвтэй. Энэ сангийн үүсгэн
байгуулсан хөрөнгө оруулалтын хоёр сан “Могул пауэр”-ыг санхүүжүүлдэг
юм. “Firebird” сан 2006 оноос манай улсад ажиллаж эхэлсэн. Монголын Хөрөнгийн бирж
дээр ажиллаж байгаа гадаадын том хөрөнгө оруулагч. Хятадын төрийн өмчит “SEPCO
III” корпорацитай Тэвшийн говийн цахилгаан станцын төслийн хэрэгжүүлэлт, санхүүжүүлэлт
дээр хамтран ажиллахаар ойлголцлын санамж бичигт гарын үсэг зурсныг өмнө онцолсон.

Хөрөнгө оруулагчдын нэг SEPCO
III корпораци 1985 онд байгуулагдсан олон улсын эрчим хүчний төслийн контрактор.
Урд хөршийн эрчим хүчний барилгын тэргүүлэх корпораци “Power China”-гийн охин
компани. “Power China”-гийн хувьд олон оронд эрчим хүчний барилга байгууламж барьсан туршлагатай.
Хий, нүүрсний цахилгаан станц, салхи, нарны эрчим хүч гэж ирээд яривал эрчим хүч
талаасаа их өргөн хүрээнд ажилладаг. Эрчим хүчний барилга байгууламжийг чанарын
өндөр түвшинд барьж байгуулдаг гэж үнэлэгддэг. Хоёр жилийн өмнө гэхэд олон улсад
33500 МВт хүчин чадлын ажил хийжээ. 2013 оны статистикийг харахад 13.5 тэрбум юанийн
орлоготой ажилласан юм билээ. Ам.долларт шилжүүлбэл хоёр тэрбум гаруй ногооны орлоготой
ажилласан гэсэн үг. “SEPCO III” корпорацийн дэд ерөнхийлөгч Жанг Хонгсонг “Бээжинд
болсон Азийн орнуудын APEC уулзалтын үеэр Монголын УИХ-ын дарга
З.Энхболд, БНХАУ-ын дарга Си Жиньпин нар энэ сэдвийг хөндөж ярилцсан” гэж онцолсон
нь бий. Хөрөнгө оруулалт хамтын ажиллагааны гэрээг үзэглэх үеэр гэрчээр оролцсон
Хятадад суугаа элчин сайд Ц.Сүхбаатар ч “Монгол Улсын Засгийн газар энэ төслийг
дэмжиж байгаа” гэж засгийн байр суурийг илэрхийлсэн. Тэгэхээр Тэвшийн говийн цахилгаан
станц төсөл бодлогын дэмжлэгтэй хэрэгжинэ гэсэн үг.

Бөөрөлжүүтийн бүтээн байгуулалт ирэх онд
эхэлнэ

Бөөрөлжүүтийн дулааны цахилгаан
станцын төслийн хөрөнгө оруулалт мөн л нэг тэрбум гаруй ам.доллараар хэмжигдэж байгаа.
Гучаад жил хэрэгжих төсөл. Хүчин чадал нь 600 МВт. Станцын бүтээн байгуулалтын явцад
70 км урттай хоёр хэлхээт 220 кВ-ын цахилгаан дамжуулах агаарын шугамыг
татна. Жилд гурван сая тонн нүүрс олборлох уурхай барих төлөвлөгөө бий. Бөөрөлжүүтийн
цахилгаан станц Улаанбаатар хотоос 120 км зайд Төв аймгийн Баянжаргалан сумын нутагт
орших Бөөрөлжүүтийн хүрэн нүүрсний ордын дэргэд баригдана. Улаанбаатар-Чойрын төмөр
замаас 24 км зайд орших энэ орд 10 гаруй тэрбум тонн хүрэн нүүрсний нөөцтэй.

Газар зүйн байршлын хувьд дэд бүтэцдээ
ойрхон, уул уурхай олборлолтын таатай нөхцөлтэй гэх мэт давуу талууд бий. Ийм давуу
талуудтай учраас хямд цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэж нийлүүлэх бүрэн боломжтой гэж
мэргэжилтнүүд онцолдог. Станцын барилгын ажлыг 2016 онд эхлүүлнэ гэж төлөвлөжээ.
Цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэж төвийн эрчим хүчний системд нийлүүлэх хугацаагаа
2019 он гэж товложээ. 2019 оноос жилд 1.6 тэрбум кВт-цаг цахилгаан
үйлдвэрлэх бол 2022 оноос 3.2 тэрбум кВт-цаг цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэх
нь.

Энэ станцад хөрөнгө оруулах сонирхлоо
илэрхийлээд ажиллаж байгаа “Пауэрчайна ресурсес”-ийн хувьд
Хятадын төрийн өмчит “Пауэрчайна” корпорацийн гадаадад хөрөнгө оруулалт хийх эрхтэй
салбар компани. “Пауэрчайна” цахилгаан станц барих өндөр туршлагатай. Хятадын усан
цахилгаан станцын нийт хүчин чадлын 70 хувь, дулааны цахилгаан станцын 48.7 хувийг
дангаараа хийж гүйцэтгэсэн компани. Дэлхийн 71 улсад ажилладаг 148 салбар нь нийлээд
728 төсөл хэрэгжүүлсэн, ажилтных нь тоо 200 мянга давсан аварга компани. Төсөл,
төлөвлөлт, судалгаа, барилга угсралт, дэд бүтэц, усан цахилгаан станц, дулааны цахилгаан
станц, сэргээгдэх эрчим хүч, цахилгаан дамжуулах шугам, хөрөнгө оруулалтын чиглэлээр
ажилладаг. Хамтран ажиллах “Бодь интернэшнл”-ийн хувьд ч дутахааргүй туршлагатай.
Хориод жилийн турш банк санхүү, хэвлэл мэдээлэл, үл хөдлөх хөрөнгийн удирдлага,
барилга угсралт, барилгын удирдлага, уул уурхай, хөрөнгө оруулалт, эрчим хүчний
чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг манай улсын томоохон компаниудын нэг.

“Цэцэнс Майнинг энд энержи” компани
энэ төслийн судалгааны ажлыг 2011 оноос эхлүүлсэн түүхтэй. Инженер геологи, гидрогеологи,
байгаль орчин, техник эдийн засгийн иж бүрэн, цогц судалгааг нь дэлхийд гэж яригддаг
Германы RWE, БНСУ-ын Samsung Engineering зэрэг компаниудтай хамтран гүйцэтгэж байв.
Станцын судалгааны ажил дуусч, ТЭЗҮ, зураг төслийн ажил нь бэлэн болж, зөвшөөрлөө
авсан гэсэн давуу талуудтай.

Бөөрөлжүүт, Тэвшийн говийн дулааны
цахилгаан станцууд ашиглалтад орвол гаднаас цахилгаан авахгүйгээр дотоодын хэрэглээгээ
бүрэн хангах боломж нээгдэнэ гэсэн олзуурхал бий. Үйлдвэрлэсэн эрчим хүчээ урагш
нь экспортолж мөнгө олох боломж ч бүрдэнэ. Урд хөршийн томоохон компаниудтай хамтран
хэрэгжүүлэх учраас дажгүй үнээр эрчим хүчээ худалдаад амьдрах бүрэн боломж байгаа.

Эдийн засаг тэлэх хэрээр эрчим хүчний
хэрэглээ өсч таарна. 2030 он гэхэд эрчим хүчний хэрэглээ 510 дахин өснө гэсэн таамаг
тооцоо дуулддаг. Энэ салбарт цөөнгүй том төслүүд яригддаг ч хөрөнгө оруулалтын асуудлаас
болоод хэрэгжихгүй цаг алдаж байгаа. Бөөрөлжүүт, Тэвшийн говийн станцын хувьд хөрөнгө
оруулалт нь тодорхой болно гэдэг том давуу тал.

Дэлхийн эрчим хүчний балансын багагүй
хувь нь 2030 он гэхэд Зүүн хойд Азид төвлөрөх таамаг тооцоо бий. Энэ бүсэд хэрэглээний
том орон зай байгааг баталсан иймэрхүү тооцоо өчнөөн дуулддаг. Монголын хувьд
173.3 тэрбум тонн нүүрсний нөөцтэйгөөс нарийвчилсан хайгуулаар батлагдсан нь
23.5 тэрбум тонн гэдэг. Энэ бол 2015 оны тооцоо. Тэгэхээр бидэнд Бөөрөлжүүт, Тэвшийн
говь шиг нүүрсний томоохон ордууддаа түшиглэсэн дулааны цахилгаан станц барьж дэлхийн
том хэрэглэгч Ази руу үйлдвэрлэсэн эрчим хүчээ зарах бүрэн бололцоо байна.

-”Итгэл алдарчихаад л явж байна даа”-

Авлигатай
тэмцэх газар иргэнээс ирүүлсэн гомдол, мэдээллийн мөрөөр хяналт шалгалт явуулан
Сэлэнгэ аймгийн Алтанбулаг сумын төрийн өмчит “Дамбо” цэцэрлэгийн эрхлэгч
Ж.Мөнхтуяа нь МУБИС-ийг 2000-2004 онд цэцэрлэгийн багш, арга зүйч мэргэжлээр
суралцаж төгсөөгүй болохыг тогтоосон тухай мэдээлэл цахим ертөнцөөр сайтуудаар
тархсан. Мөн улмаар хууль бусаар мэргэжил дээшлүүлсэн гэжээ.

“Дамбо” цэцэрлэгийн
эрхлэгч Ж.Мөнхтуяатай ярилцсанаа хүргэе.

-Таныг АТГ
шалгаж хуурамч дипломтойг тогтоосон гэх мэдээлэл цахим мэдээллийн сайтуудаар
тархаад байна?

-Тиймээ. Итгэл
алдарчихаад л явж байна. Хүнийг нэр устай нь ингэж хамаагүй зарлаж болдог юм
болов уу даа. АТГ ингэв үү эсвэл хэл ам хийж яваа хүмүүс өөрсдөө сайтуудаар
мэдээлэл тараасан юм уу мэдэхгүй л сууна. Миний өөрийн үүсгэн байгуулсан
цэцэрлэг юм шүү дээ.

-Авлигатай
тэмцэх газраас дуудаж мэдүүлэг авсан уу?

-Утсаар л яриа
авсан. Ийм тийм бичиг баримтаа аваад ир гэж байсан. Надтай холбогдохоосоо өмнө
бүх материалаа өөрсдөө бүрдүүлсэн юм билээ. Жил гаруй болж байгаа сунжирсан
асуудал л даа.

-Та өөрөө
цэцэрлэгээ байгуулсан гэдгээ тодруулахгүй юу?

-Би сумынхаа
ИТХ-д сонгогдсон юм. Тэр үедээ тойргийнхонтойгоо уулзаж байхад “Цэцэрлэгтэй бол
бидний амьдрал өөдлөхөөр байна. Хүүхдүүдээ сургаад ногоочин хүн тариагаа тарьж,
хойшоо гарч худалдаа хийдэг нь тэр ажлаа хөөцөлдөх боломжтой болно. Өчнөөн
ажил, албан хаагчид хүүхэд дээрээ гацаж байна” гэхээр нь би өөрийгөө мундаг хүн
шиг бодоод л хувийнхаа хөрөнгөөр цэцэрлэг барьчихсан юм. Тэгтэл одоо бараг
хүний юман дээр очоод суучихсан шиг байдалд ороод байна даа.

-Тэгэхээр анх
хувийн цэцэрлэг байжээ дээ?

-Алтанбулагт ганц
төрийн өмчийн цэцэрлэг байхад өөрөө байгуулаад бүтэн дөрвөн жил зүтгэсэн. Гэр
хороололд байгуулсан болохоор нэн ядуу, өрх толгойлсон эмэгтэйн хүүхэд гээд
айлын хүүхдүүд л явдаг байсан даа. Тэр хүүхдүүдээс мөнгө авна гэдэг хэцүү шүү
дээ. Эхлээд 10 мянган төгрөг авах гэж үзээд сүүлдээ таван мянган төгрөг болсон.
Улсаас хувьсах зардал л ирж байсан. Тогтмол зардал нь ирдэггүй. Багш нарын
цалин л орж ирдэг гэсэн үг. Хоол нь хүрэхгүй би өөрөөсөө гаргаад зовж зовж
дөрвөн жил хөөцөлдөж байж төрд өгсөн юм.

-Тийм
алдагдалтай байсан юм бол хаачихсан ч болох биш үү?

-Хаах гэхээр
“Дарга аа болохгүй шүү дээ” гээд манай ажилчид гуйж байсан. Би хаах гэж зөндөө
үзсэн л дээ. Тэгээд энэ олон түмний хүүхэд, эцэг эх, ажилчдаа бодоод л өөрөөсөө
мөнгө гаргаад явж байлаа. Манайх хувиараа бизнес хийдэг айл. Тухайн үед надаас
сард л 2-3 сая төгрөг гардаг байсан юм. Хоолны зардалд хөөрхий ажилчид маань
ярьж байгаад цалингаасаа нийлүүлээд мөнгө гаргадаг байсан. Түлээ, халаалт,
цахилгааны мөнгө гээд бүх л зүйлийг би хувиасаа гаргаж байсан. Хүүхдүүдийн ар
гэрээс авсан таван мянган төгрөг хаана нь хүрэх вэ дээ.

-Хэдэн онд
нээсэн юм бэ. Нээсэн цагаасаа эрхлэгчээр нь ажилласан уу?

-2009 онд нээсэн.
Анх өөр хүн эрхлэгчээр тавьж байгаад дараа нь өөрөө ирсэн юм. Эрхлэгчээр нь
ажиллуулсан хүн маань жил орчим л ажилласан байх. Манай цэцэрлэг цалин мөнгө,
зардлаас эхлээд хэцүү байсан шүү дээ. Тэгээд хэцүү болоод ирэнгүүт нөгөө
эрхлэгч маань багш хийж байгаад шилжээд явчихсан. Ингээд л би өөрөө эд
нартайгаа гардаж ажилласан.

-Дөрвөн жилийн
дараа төрд өгсөн гэхээр 2013 онд байх нь ээ?

-2009 оны
нэгдүгээр сард байгуулаад 2012 оны наймдугаар сарын 20-ны хавьд төрд өгсөн.
Хаах гэхээр манай ажилчид, эцэг, эхчүүд надад “Та тэсээд төрд өгөх гэж үзээч.
Гарц, боломж юу байна. Энэ олон хүмүүс хүүхдээ
цэцэрлэгт өгчихөөд ажилтай байж, аятайхан амьдармаар байна. Та боломжийг
ашиглаач” гэж ятгасаар байгаад намайг бүтэн дөрвөн жил явуулсан хэрэг л дээ.
Хэрвээ би бусад цэцэрлэгтэй адилхан нөгөө 350 мянган төгрөг, эсвэл 100
ам.доллар аваад сууж байсан бол өнөөдөр ингэж зовохгүй шүү дээ.

-Алтанбулаг ер
нь жижиг биш газар шүү дээ. Өмнө нь байсан цэцэрлэг ямар багтаамжтай байсан юм
бэ?

-Өмнө байсан
цэцэрлэг 50 хүүхэд авах багтаамжтай гээд 75 хүүхэд авдаг байлаа.

-Танайх анх
байгуулагдахдаа хэдэн хүүхэд авч байв?

-Манай цэцэрлэгт
эхлээд 82 хүүхэд л явж байсан юм.

-Одоо?

-170 хүүхэдтэй
үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа. Анх 12 ажилтантай байсан. Одоо 26 болсон.
Манайх их тэссээн. Эхлээд гурван бүлэгтэй байж байгаад одоо таван бүлэг, нэг 24
цагийн ангитай боллоо. Би төрд өгснөөс хойш ч их л юм хийсэн. Төрд өгөөд хувийнхаа
юмыг хийгээд явах гэтэл манай багш ажилчид гэрт бүгдээрээ ирж уйлж дуулсаар
сонгон шалгаруулалтад орохыг ятгаж байлаа. Сайхан хамт олон шүү дээ. Тэгсээр
байгаад би буцаад цэцэрлэгтээ очсон. Түүнээс заавал эрхлэгч болох гээд улайрч
гүйгээд байгаагүй ээ.

-Цэцэрлэгийнхээ
талаар юу хэлэх вэ?

-Манай цэцэрлэг
2013 онд сумынхаа шилдэг байгууллага болж байлаа. Анхны эрүүл мэндийг дэмжигч
байгууллага болсон. Тэгээд сум орон нутагт зохион байгуулж байгаа бүх юманд
манай ажилчид явдаг. Өөрсдөө ч олон төрлийн
ажил зохион байгуулна. Эцэг, эхчүүдтэйгээ ч их хамтарч ажилладаг. Сумынхаа өмнөөс ч их юманд явсан. Ноднин “Авьяас”
хөтөлбөрийн хүрээнд би бүжгийн багш ажилд авсан юм. Тэгээд нэгдүгээр сараас
хойш манай цэцэрлэгийн ахлах бүлгийн багачууд Сэлэнгэ аймгаас анх удаа бүжгийн
төрөлд, тэмцээнүүдэд оролцож эхэлсэн. Гурван удаа улсын тэмцээнд явсан даа.
Улаанбаатар, Дарханд тэмцээнд оролцож мөнгөн медаль ч авлаа. Хосын төрөлд
тусгай байрын шагнал авсан. Янз бүрийн л амжилт үзүүлсэн. Дандаа том
хүүхдүүдтэй өрсөлдөнө. Манай хүүхдүүд таван настай, бусад бүжгийн хамтлагууд нь
7-12 насны хүүхдүүд байсан. Сая нэгдүгээр ангид орсон тэр хүүхдүүд маань
Өмнөговь аймагт болсон тэмцээнд явлаа.

-Таныг
2000-2004 онд төгссөн хуурамч дипломтой гээд байгаа юм билээ?

-Наадах чинь нэг
л хүний өс хонзонгийн асуудал юм шиг байна лээ. Би хүнтэй муудалцдаггүй л хүн.

-Цэцэрлэг тань
төрийн өмчийнх болсон болохоор холдуулах гэсэн юм болов уу?

-Тийм байх. Манай
багш ажилчид ийм асуудал гарсанд дургүйцэж байгаа. Нэг дэх өдөр хурал хийж байсан.
“Дарга ийм юманд орчихлоо ямар гарц байна. Биднийг төдийгөөс өдий хүртэл авч
явсан. Биднийг ингэж хоолонд хүргэсэн” гээд ярилцсан байна лээ. Манай
ажилтнуудын зарим нь мэргэжилгүй байсан юм шүү дээ. Тэр үед хүмүүсийг 40:60
харьцаагаар цалинжуулж сургуульд явуулдаг байлаа. Оронд нь ажлыг нь хийж байгаа
хүн цалингийнх нь 40 хувийг аваад нөгөөх нь 60 хувиа аваад бүтэн дөрвөн жил
хичээлдээ явна гэсэн үг л дээ. Нөгөө 40 хувь нь цалингийн доод хэмжээнд таарч
байсан хэрэг. Би тэгж хөнгөлөлт үзүүлж сургуульд явуулж байлаа. Энэ хэдийгээ
мэргэжилтэй болгох гэж янз янзаар л үзсэн. Одоо манайхаас гэхэд л тав, зургаан
багш магистрт сурч байна. Хувийн хүн хэзээ хүнд мөнгө өгөөд сургуульд сургаад
явж байсан юм. Анх тэгж л боловсон хүчин бэлтгэж байлаа. Гэртээ хүүхдээ хараад
л сууж байсан хүмүүс шүү дээ.

-Сэтгэл,
ажиллах хүсэл байхад боловсрол бас хоёрдугаарт байж мэдэх юм шүү?

-Манай ажилтнууд,
эцэг эхчүүд өчигдөр (есдүгээр сарын 29) шуугилдаад байсан. Над руу утасдаад
заримынх нь дуудлагыг би авсан ч үгүй. Өглөө ямар сайндаа эцэг, эхчүүд явсных
нь дараа л ажил дээрээ очиж суусан. Тэгсэн эцэг, эхчүүд үүдэнд янз бүрийн юм
биччихсэн гар хөлийнхөө үсгийг зураад явъя, заргалдъя гэсэн байна лээ. “Юм
хийхгүй байгаа бол яая гэхэв. Хийсэн юмаар нь л хүнийг үнэлж дүгнэх ёстой биз
дээ. Хүний атаа хорслоор дүгнэдэг эд биш. Эцэг, эх үнэлнэ шүү дээ” гээд янз бүрийн юм яриад байна гэсэн.

-Анхнаасаа л
эрхлэгч байсан юм бол багшийн дипломгүй гэж гоочлуулах хэрэггүй юм биш үү.
Удирдлагын ажлыг сайн менежерүүд л хийдэг биз дээ?

-Би багшилж
байгаагүй. Эрхлэгч гэдгээрээ явж байгаа юм л даа. Сүүлд нь хэл ам болчихлоо.

-Таны тэр
диплом яг хуурамч диплом юм уу?

-Тэр ч яахав.
Тэгээд тэртэй тэргүй сайтуудаар зөндөө биччихсэнээс хойш.

-Мэргэжил
дээшлүүлээд “Дархан” сургуульд сурсан гэсэн байсан?

-Би “Дархан”-д
магистрт өөрөө явж байгаад сурсан. Тэгтэл түүнийг янз бүрийн аргаар авсан
болгож бичсэн байна лээ. Би бас Эрдэнэтийн Улс төрийн их сургуулийг төгссөн.
Яахав дээ, тэртэй тэргүй юмны үнэн зөв гарна шүү дээ. Олон хүүхдийн эцэг эх,
багш ажилчид байна. Багш ажилчид юмуу, эцэг эхчүүдийн зүгээс өргөдөл өгсөн бол
би ичихсэн.

-Дипломын
зөрчилтэй хүнийг яагаад АТГ дууддаг билээ. Танд юу хэлж байна?

-Би бас түүнийг
нь гайхаад л байна. АТГ хүнээс авлига авсан эсвэл өгсөн хүнийг шалгадаг баймаар
юм. Эсвэл улсын эд хөрөнгийг шамшигдуулсан, үрсэн, идсэн байвал АТГ-т очих байх
гэж боддог байсан.

-Хүүхдүүдийн
эцэг, эхчүүд юу хэлж байх юм?

-Эцэг, эхчүүд
“Хичнээн сайхан дипломны голууд ирээд юм хийж чадахгүй байна. УИХ-ын гишүүдээс
өөрийнхөө хөрөнгөөр цэцэрлэг барьсан хүн алга. Тэгэхэд та зүгээр л сумын
иргэдийн хуралд гарчихаад тэр олон хүүхдийг хүмүүжүүлж, ар гэрт нь ч амьдралын
баталгааг өгсөн шүү дээ. Манай монголчууд яагаад юм хийгээд байгаа хүнээ доош
нь дардаг юм бэ” гэсэн үг хэлцгээж байна лээ. Үнэхээр ч би ямар нэгэн ажил
хийхгүй эсвэл бусдын босгосон зүйл дээр очиж суучихаад байгаа бол муухай шүү
дээ. Гэтэл өөрөө үүсгэн байгуулчихаад дөрвөн жил үйлээ үзэж тэмцээд эцэст нь
ийм байдалд хүрч байна.

-Та
Алтанбулагийн уугуул хүн үү?

-Манай ээж аавын
гарал Увс. Харин би энд л төрсөн Алтанбулагийн хүн дээ.

-Цэцэрлэг
байгуулснаас өөр буруугүй хүн юм байна даа?

-Харин би тэгж л
бодоод байна. Нөхөртөө ч загнуулж байгаа. “Хэрэггүй гээд байхад чи өчнөөн мөнгө
гаргаж цэцэрлэг байгуулсан. Өөрсдөө ядаж байхад цэцэрлэгийн хоол унд, ус,
цахилгааныг сар бүр төлөөд явж байсан. Тэрний оронд чи наад хоёр давхар
байшингаа сувиллын газар болгоод ч юмуу эсвэл өөрсдөө юм хийгээд явсан бол
өнөөдөр ийм байдалд орохгүй шүү дээ. Хувийнхаа
юмыг хийгээд явж байх байсан. Цэцэрлэгийн төлөө хувийнхаа ажлыг хаяад
төрд өгснөөс нь хойш ч гурван жил зүтгэлээ шүү дээ. Тэрний чинь ач гавьяа юу
гарч байгаа юм” гэж зэмлэсэн. Манай нөхөр сувиллын газар нээчихгүй юу даа гэхэд
нь би цэцэрлэг байгуулсан юм. Цэцэрлэгийнхээ хүүхдүүдээс өчнөөн төлбөр аваад
сууж байсан бол надад хэлэх үг алга. Гэхдээ манай энэ хамт олон ямар сайхан
хамт олон гэж санана. Мундаг шүү дээ. Ганц нэг л буруу санаатай хүн байгаа
байх.

-Та одоо
сумынхаа ИТХ-д байдаг уу?

-Үгүй ээ.

Ж.БАЯРСАЙХАН

Өнгөрсөн сарын 22-23-ны өдрүүдэд Олон улсын хэвлэл мэдээллийн
клубуудын холбоо (IAPC)-ны Ерөнхий ассамблейн чуулга уулзалт Улаанбаатар хотноо болсон. Энэ үеэр Монголын үндэсний
пресс клубын тэргүүн Б.Баярсайханыг тус байгууллагын
Ерөнхийлөгчөөр томилсон юм. Түүнтэй ярилцлаа.

-Олон улсын пресс
клубуудын холбоог монгол хүн удирдах болсон мэдээлэл анхаарал татаж байна. Энэ ямар
учиртай байгууллага вэ?

-Олон улсын пресс
клубуудын холбоо нь 2002 онд Дубай хотноо үүсгэн байгуулагдсан, хэвлэлийн эрх чөлөөг
түгээн дэлгэрүүлэх, сурталчлах, олон улсын мэргэжлийн сэтгүүлчид улс төр, эдийн
засаг, нийгэм, соёлын мэдээлэл солилцох зорилготой мэргэжлийн байгууллага юм. Эгнээндээ
Америк, Англи, Швейцарь, Герман, Австрали, Итали, Франц, Япон, Австри, Израил, Польш
зэрэг дэлхийн 40 гаруй улсын пресс клубуудыг нэгтгэсэн олон улсад нэр хүндтэй байгууллага.

Өнөөдөр сэтгүүлчийн
мэргэжил хамгийн аминд халтай, хэцүү мэргэжил хэвээр байна. Дэлхийн халуун цэгүүд
дээр жил бүр олон арван сэтгүүлч амь насаа алдаж, хэвлэн мэдээлэх эрх чөлөөгөө эдэлж
чадахгүйгээс болж шоронд хоригдож, үнэнийг мэдээлэх эрхээ хасуулсаар байгаа. Эдгээр
сэтгүүлчдийг өмгөөлж, суллуулахын төлөө манай байгууллага дуу хоолойгоо өргөдөг.

-Та мөн Монголын
үндэсний пресс клубыг үүсгэн байгуулсан. Энэхүү байгууллагынхаа тухай тодруулаач?

-2000 онд АНУ-д байхад
тухайн үед элчин сайд байсан Чойнхор гуай Монголын өдөр болох гэж байна, 20 гаруй
орны сэтгүүлчид цугларах байх, чи мэдээлэл өгч чадах уу гэж асуусан. Энэ бол дөнгөж
хэл сурч байгаа миний хувьд дэндүү ахадсан ажил байсан учир татгалзахад, тэгвэл
чи Монголын хэвлэл мэдээллийн өнөөгийн байдлын талаарх мэдээллийг олж өгөөч гэсэн
юм. Харин тэр өдөр Харвардад сурч байсан Ц.Элбэгдорж гуай хүрэлцэн ирж, Монголын
улс төр, нийгэм, эдийн засаг, хэвлэл мэдээллийн талаарх мэдээллийг Вашингтоны пресс
клубт цугласан олон улсын сэтгүүлчдэд өгч байлаа. Энэ бол пресс клубын үйл ажиллагааг
харсан анхны тохиолдол байв. Ер нь зүгээр нэг байгууллага байгуулахаасаа илүүтэйгээр
олон улсын байгууллагын салбарыг байгуулж чадвал тэднээс суралцах юм ихтэй, өргөн
цар хүрээтэй үйл ажиллагаа явуулах боломжтой, харилцаа холбоо сайтай гэж үзсэн учраас
Монголын үндэсний пресс клубыг байгуулсан. Бусад орны пресс клубуудын хажууд цоо
шинэ, дөнгөж эхэлж байгаа учир өнөөдөр нэг оффист дөрвөн хүн л ажиллаж байна. Миний
мөрөөдөл бусад улс орны адил олон нийтийн итгэлийг хүлээсэн, үнэн бодитой мэдээ
мэдээлэл түгээдэг, гадаад дотоодын сэтгүүлчдийн ажиллах нөхцөлийг бүрдүүлсэн газар
болгохыг хүсдэг.Нөгөөтэйгүүр тухайн оронд айлчилж буй төрийн тэргүүнүүд, улс төр,
эдийн засаг, нийгмийн зүтгэлтнүүд пресс клубын индэр дээрээс мэдээллээ өгч, сэтгүүлчдийн
асуултанд хариулж байдаг. Энэ жишиг Монголд удахгүй биеллээ олох байх.

-Энэ томоохон клубын
ерөнхийлөгчөөр монгол хүн сонгогдсоноор олон улсын хэвлэл мэдээллийн тавцанд манай
хэвлэл мэдээл­лийн салбарыг сурталчлах, гаргах том орон зай, боломж гарлаа гэж харж
байна. Энэ чиглэлээр хэвлэлийн байгууллагууд сэтгүүлчидтэй хэрхэн хамт­ран ажиллах
вэ, сэтгүүлч­дийнхээ ур чадварыг хэрхэн олон улсын түвшинд хүргэж чадах вэ?

-Санал нэг байна.
Энэ нь Монголын сэтгүүл зүйг хөгжүүлэх, сэтгүүлчдийн мэргэжлийн ур чадварыг дээшлүүлэх,
гадаадын мэргэжил нэгт нөхөдтэйгөө санал бодлоо солилцох, суралцах өргөн боломж
гэж харж байна. Саяны хурал дээр МСНЭ-ийн ерөнхийлөгч Б.Галаарид, Хэвлэлийн хүрээлэнгийн
захирал М.Мөнхмандах, “Глоб интернэшнл” ТББ-ын хуульч Д.Мөнхбүрэн нар Монголын сэтгүүл
зүйн салбарын өнөөгийн төрх, бэрхшээлтэй асуудлууд зэргээр нээлттэй хэлэлцсэн. Цаашдаа
бид гадаадын сэтгүүлчдийг урьж авчрах, сургалт семинар хийх гээд олон талын ажиллагаа,
боломжууд бидний өмнө нээлттэй байна. Ялангуяа дараа жил Монгол Улсад зохиогдох
АСЕМ-ын дээд хэмжээний уулзалтын өмнө би энэ албыг авсандаа бас олзуурхаж байгаа.

-Та Монголын үндэсний
пресс клубыг 2013 онд бай­гуулж, IAPC-ийн гишүүнээр ажиллаж байсан. Ийм богино хугацаанд
энэ том бай­гууллагын ерөн­хийлөгчөөр сонгогдох болсон нь таны ур чадвартай холбоотой
юу. Ямар үнэлэмжээр, ямар чадвараар тань энэ байгууллагын тэргүүнээр сонгох болов?

-Энэ албан тушаалыг
авахаас илүү Ерөнхий ассемблейг өөрийн улсдаа зохион байгуулах эрхийг авна гэдэг
илүү хэцүү, өндөр шалгууртай байсан. 2013 онд Польшийн Варшавт болсон хурлаар анх
нэрээ дэвшүүлж, өнгөрсөн онд Венна хотноо Израил, Женевийн пресс клубуудтэй өрсөлдөж,
зохион байгуулах эрхийг авсан. 2011 оноос хойш Монголын үндэсний пресс клуб олон
улсын пресс клубуудын үйл ажиллагаанд маш идэвхтэй оролцож, хэд хэдэн үйл ажиллагааг
санаачлан зохион байгуулж чадсан. Мөн энэ хугацаанд бид Монголын нийгэм, улс төр,
эдийн засгийн мэдээллийг гишүүн улс орнуудад хангалттай сайн өгч чадсан. Энэ болгон
нь ерөнхийлөгчөөр сонгогдох хүчин зүйлс болсон болов уу.

-Аравдугаар сарын
6-нд Польшийн Варшав хотод болох “Үг хэлэх эрх
чөлөө” шагналыг гардуулах ёслолын ажиллагаанд оролцоно гэж сонслоо. Энэ талаараа
ярихгүй юу?

-Манай холбоо “Үг
хэлэх эрх чөлөө” шагналыг бий болгоод гурав дахь жилийнхээ нүүрийг үзэх гэж байна.
Тухайн жилдээ үг хэлэх эрх чөлөөний төлөө тууштай тэмцсэн хувь хүн болон байгууллагад
гардуулдаг уламжлалтай. Энэ шагналыг 10,000 евро дагалддаг, нэр хүндтэй шагнал.
Нэр дэвшигчдэд гишүүн клуб болгон нэг санал өгөх эрхтэй байдаг. Монголын үндэсний
пресс клуб ч бас санал асуулгад оролцсоор ирсэн. Цаашдаа Монголынхоо сэтгүүлчдийг
ч энэ хүндтэй шагналд нэр дэвшүүлэх боломжтойгоос гадна дараа жилээс шагнал гардуулах
ёслолын үйл ажиллагааг Улаанбаатар хотод зохион байгуулах санал тавиад байгаа. Энэ
жилийн хувьд манай клуб Австралийн сэтгүүлч Петр Грестегийн төлөө саналаа өгсөн.
Хэн авах нь одоогоор нууц байгаа.

-Та тухайн үедээ
гадны хөрөнгө оруулалттай “Ийгл” телевизийн анхны монгол захирлаар ажиллаж байсан
хүн. Дандаа гадны захиралтай байсан телевиз таныг захирлаар ажиллуулж байсан. Энэ
туршлага тань нөлөөлсөн бол уу?

-“Ийгл ТВ”-д Америкийн
100 хувийн хөрөнгө оруулалттай байхад нь ажилласан маань гадны хүмүүстэй хамтран
ажиллах, тэдний шаардлага, зарчимд хүрч, нийцэж ажиллахад тодорхой хэмжээгээр туршлага
суусан байх. Хамтран ажиллаж буй хүмүүсийн итгэлийг алдахгүй байх, байгууллагын
бодлогод үнэнч байх нь миний өөрийн хувиршгүй зарчим юм. “Ийгл”-ийн мэдээ мэдээлэл
хараат бус байх ёстой гэсэн бодлогыг хүндэтгэж, тэдний итгэлийг олж, үзэгчдийнхээ
тоог нэмж чадсан. Үүнээс үүдээд реклам сурталчилгааны борлуулалт нэмэгдэж, нөгөө
талаараа мэдээж сэтгүүлчдээ чадваржуулж, ямар нэгэн дарамт шахалтгүйгээр ажлаа чөлөөтэй
хийх боломж олгож байсныг л амжилт гэж хэлээд байгаа байх. Яагаад гэвэл одоо ийм
телевиз, ийм редакц маш цөөхөн. Би тус телевизийн захирлаар ажиллаж байхдаа гадаадын
хэд хэдэн мэдээллийн агентлаг, ТВ-ийн сувгуудтай хамтран ажиллах эхлэлийг тавьсан.
Мөн манай ТВ-ийн сэтгүүлч, зураглаачдын бүтээлийг гадаадын мэдээллийн сувгууд руу
илгээх төслийг амжилттай хэрэгжүүлж эхэлж байсан.

-Ямар ямар орны
хэвлэл мэдэллийн багийнхантай хамтран ажиллаж байв?

-Яг тухайн улсын,
тухайн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн стандартаар сурвалжлага бэлдэнэ гэдэг их туршлага
болсон. Ийм зарчмаар Япон, Швед, АНУ зэрэг орнуудын мэдээллийн агентлагуудтай хамтран
ажиллаж байсан. Түүний дараагаар “Амин Медиа” компаниа байгуулан “National
Geographic”, Францын “TV5”, “Time Inc” зэрэг компаниудтай ажиллаж, хоёр жилийн өмнө
Англиас албан ёсоор “OK!” сэтгүүлийг оруулж ирсэн.

-Олон улсын сэтгүүлчид
хэрхэн ажлаа явуулдаг юм бол. Мэдээ сурвалжлагаа хэрхэн бэлддэг нь сонин байна?

-Гадныхан мэдээ сурвалжлагаа
яаж бэлддэгийг бид өдөр бүр CNN, BBC, Fox TV, AP зэрэг олон арван мэдээллийн сувгуудаар
харж болно. Манайд гэхэд Bloomberg TV орж ирж, үйл ажиллагаагаа амжилттай явуулж
байгаа.

-Танд сэтгүүлч
байх, удирдагч байх хоёрын аль нь хүнд вэ?

-Ер нь хөнгөн ажил
гэж байхгүй. Тултал нь сайнаар хийхэд аль аль нь өөрийн гэсэн зовлон бэрхшээлтэй
тулгарч байдаг. Өнөөдрийн өнцгөөс хэлэх юм бол сэтгүүлчийн мэргэжил илүү хүнд замыг
туулж байна гэж би харж байна. Хэдийгээр мэргэжилдээ сайн, үнэнч сэтгүүлч байлаа
ч гэсэн аливаа редакцийн бодлогоор, өөрийн дуу хоолойгоо заавал тохируулах хэрэгтэй
болчихоод байна. Өөрийн үгээ чөлөөтэй хэлж чадахгүй байна гэдэг бол ардчилсан нийгэмд
байж боломгүй зүйл.

-Таныхаар орчин
үеийн сэтгүүлч хүн ямар ур чадвар эзэмшсэн байх ёстой вэ?

-Мэдээж олон талын
мэдээлэлтэй, үүн дээр нэмээд ёс зүйн өндөр төлөвшил хүмүүжилтэй бас гадаад хэлтэй
бол болж байна. Сэтгүүлчийг зөвхөн үзэг цаас барьснаар төсөөлдөг цаг аль хэдийнэ
өнгөрчээ. Хамгийн гол нь ёс зүй гэж заавал байх ёстой. Хамгийн том зүйлийг суурилуулж
чадах юм бол өдөр тутам олон янзын хүмүүстэй уулзаж, мэдээлэл авч байгаа сэтгүүлчид
тэртэй тэргүй туршлага сууж, ур чадвар нь өсч байдаг. Ёс зүйтэй байх гэдэг хамгийн
том чадвар гэдгийг дахиад хэлмээр байна.

-Сэтгүүлчийн гараагаа
хэрхэн эхэлж байсан бэ. Анх “Өглөө” хөтөлбөр хөтөлж байсныг хүмүүс мэдэх байх?

-МУИС-ийн Хууль зүйн
дээд сургуулийн оюутан байхдаа Үндэсний телевизийн “Өглөө” хөтөлбөрт шалгуулж орж
байсан. Өглөө хөтөлбөрийн хуулийн нэвтрүүлгийг долоо хоногийн таван өдөрт бэлтгэн
хүргэдэг байв. Энэ үедээ би телевизэд дурласан. Заавал мэргэжлийн сэтгүүлч болох
ёстой гэж шийдээд сэтгүүлчээр суралцсан даа.

-Сэтгүүлч байхын
хамгийн жаргалтай үе юу вэ?

-Жаргалтай.Арай л
романтик сонсогдож байна. Бидний мэргэжилд харамсалтай нь ийм үе их цөөхөн тохиолдоно.
Хэн нэгэн сэтгүүлч үнэнийг олж, олон нийтэд хүргэж, өөрсдийнхөө мэргэжлийн үүргийг
хариуцлагатайгаар гүйцэтгэх бүрт баярладаг.Сэтгүүлчдийг муу л гэнэ, муухай л гэнэ,
чадваргүй л гэнэ, худалдагдсан л гэнэ. Эцсийн эцэст сэтгүүлч бид байхгүй бол энэ
нийгэм хэний хяналт дор байх юм бэ? Энэ албан тушаалын хүч хүрдэг юм бол сэтгүүлчдээ
янз бүрийн сургалтад явуулж, мэргэшүүлэх юмсан гэж бодож байна.

-Хамгийн их сэтгэлд
тань хоногшсон сурвалжлага, ярилцлагаасаа хуваалцахгүй юу?

-Хуулийн нэвтрүүлэг
бэлтгэж байх үед илүү хөгжилтэй, хөгтэй явдлууд тохиолддог байлаа. Сүүлийн үед
“ОК!”сэтгүүлийн зарим ярилцлагыг бэлдэж байна. Н.Түвшинбаяр аварга, Харангын Лхагваа
ахтай ярилцсан маань өөрийн эрхгүй хүндэтгэх, бахархах сэтгэгдэл төрүүлсэн мартагдашгүй
ярилцлагууд байлаа. Түвшээ аваргын даруу байдал, Лхагваа ахын эр хүний мөс чанар
үнэртсэн үнэтэй сайхан цаг байсан. Нэг хүн бүх зүйлд хамгийн шилдэг нь байж хэзээ
ч чадахгүй. Чи нэг зүйлээрээ хэн нэгнээс илүү байсан ч өөр хэн нэгэн чамаас бас
нэгэн зүйлээр илүү байдаг. Тэгэхээр би бардам биш даруу байхыг хүсдэг. Мөн ёс жудагтай
байж, хүн чанараа гээхгүй амьдрахыг хүснэ.