Ургахын улаан нартай уралдан нэгэн их айлын зүг хөдөлж төд удалгүй зорьсон газартаа дөрөө мулталлаа. Үнэндээ тийм ч хол биш л дээ. арван минут яваад л “Шинэ монгол” сургууль дээр хүрсэн хэрэг. гэхдээ “Шинэ сургуулийг нэгэн их айл хэмээн онцолсон нь цаанаа учир утгатай юм шүү. дүн өвлийн хүйтэнд тохиодог багш нарын баярыг өнгөрсөн жилээс аравдугаар сарын эхний долоо хоногт тэмдэглэж байхаар болсон билээ. Тиймээс энэхүү баярыг тохиолдуулж ганцхан багш гэлтгүй эрдмийн уурхай болсон сургуульд, тэр дундаа өөрийн гэсэн өнгө төрх, хэв шинж, соёлтой “Шинэ монгол” сургуулийг сонгож өнжсөн юм.
МЭНДЛЭХ, ХҮНДЛЭХ ЭРХЭМ ЁСОН
Сургууль аль хэдийнэ үүдээ нээж, анги бүр эзнээ хүлээн цэлийнэ. Яг энэ мөчид сургуулийн хашаанд дуу шуугиан хадаад ирэх нь тэр. Учир нь сурагчдын автобус ирсэн байж. Тус сургуульд хотын өнцөг булан бүрээс хүүхдүүд ирж сурдаг. Эдгээр хүүхдүүдийг нийтдээ арван автобусаар өглөө бүр авч, өдөр, оройд хүргэж өгдөг байна. Зөвхөн сурагчид гэлтгүй багш нар ч гэсэн автбусандаа сурагчдынхаа хамт суугаад ирчихдэг юм байна. автобуснууд ээлж дараалан орж ирсээр хамгийн сүүлийн автобус сурагчдаа буулган зогсоолд байраа эзэллээ. ингээд дотогш ортол үүдэнд нь хорь орчим хүүхэд хоёр талд хуваагдаад зогсчихсон япон хэлээр “Өглөөний мэнд” хэмээн орж ирж буй хүүхэд бүрт мэхэсхийн мэндлэх бөгөөд нөгөөдүүл нь ч бас хариу мэндлэх аж. багш нар нь ч ёсчлон мэндлэх хүүхдүүдийнхээ өмнөөс тонгойн мэндчилэх нь онцгой сонин. үнэндээ хүүхдүүддээ багш нар нь хүндэтгэл үзүүлж байж тэднийгээ ийм ёсонд сургах шүү дээ хэмээн бодогдлоо.
Орох хаалганы үүдээр эгнэн зогссон ахлах ангийнхан багш нар нь орж ирэх болгонд “Багшдаа баярын мэнд хүргэе” гэж нэгэн дуугаар хэлэх нь сэтгэл хөдөлгөм.
Энэхүү найрсаг, дотно мэндчилгээ нь ямар нэг арга хэмжээнд ирсэн мэт сэтгэгдэл төрүүлэв. Энэ зуур биднийг угтахаар “Шинэ Монгол” сургуулийн архивын ажилтан Б.Эрдэнэтуяа ирлээ. Тэрээр “Манай сургууль онцгой үед сурагчдын өөрсдийн санаачилгаар ийм угталт хийдэг. Энэ өдрүүдэд багш нарын баяр болж байгаа учраас ингэж хүлээж авч байгаа юм. Харин энгийн өдрүүдэд сурагчдыг тухайн өдрийн хариуцлагатай жижүүр багш ингэж угтдаг” хэмээн тайлбарлав. Ингээд бид ч гаднаас орж ирж буй багш, сурагчдыг даган анги танхимаар явах санаатай ухасхийлээ. Гэвч тэд хувцсаа өлгүүлж, гутлаа солихоор хувцасны өрөө рүү явж байх юм. Уг нь аль ч шатны сургуульд гадуур хувцсаа хүсвэл өлгүүлнэ, эсвэл тэр чигээрээ л “туучихдаг”. Тэгвэл энэ сургуульд тийм зуршил байхгүй харин өөр хэвшилтэй ажээ. Тус сургуулийн багш, сурагч аль нь ч бай хувцасны өрөөнд орж гадуур хувцсаа тайлж, гутлаа сольдог юм байна. Сурагч бүр өөрсдийн шүүгээ, өлгүүртэй. Шүүгээндээ тусдаа гутлын хайрцагтай. Хайрцагнаасаа сургууль дотор өмсөх зориулалттай хөлд эвтэйхэн гутал гаргаж өмсч байв. Ихэнх сурагч эсгийгээр хийсэн бойтог маягийн улавч өмсдөг юм байна. Хөлөнд нь ч эвтэйхэн байдаг бололтой, харахад. Энэ сургуулийн үүдээр орж ирмэгц анзаарагдсан хүндлэх мэндлэх ёсон ингээд зогссонгүй. Давхар бүрт, хаана ч тэр ер нь сургуулиас гаран гартлаа ийм хүндлэлийг мэдрэх болно. Сурагчид үйлчлэгч, багш, захирал, жолооч, танихгүй хүн байсан ч бөхийж ирээд л мэндлэх юм. Сургуулийн бусад ажилтнууд ч мөн адил. Сургуулийн гол бодлого бол сурагчдад сайн боловсрол эзэмшүүлэхээс гадна зөв хүн болгон төлөвшүүлэх явдал гэдгийг багш нар дуу нэгтэй хэлж байв. Сурагчдад багаас нь л өөрөөсөө ахмад хүнийг хүндэтгэх, хэрхэн зөв мэндлэх ёсыг зааж, хэвшүүлдэг. Тиймээс хүүхэд зөвхөн сургуульд гэлтгүй гэрт, гадаа гудамжинд ч өөрөөсөө ах хүнийг хүндлээд наад зах нь зөв сайхан мэндлээд сурчихдаг нь тодорхой харагдаж байлаа.
ЭХИЙНХЭЭ МӨӨМИЙГ САНАГАЛЗАХ ЗУРГААН НАСТНУУД БУЮУ ШИНЭХЭН СУРАГЧИД
Сургуулийн бүх анги танхим эзэдтэй болжээ. Сурагчид 07.50 минутад байраа эзэлж, хичээл эхлэхэд бүх юм жин тан болсон байх ёстой. Ингээд 08.00 цагт хонх дуугарч хичээл эхлэв. Үүнээс хойш аль ч ангийн хаалга дуугарч, “Багшаа би хоцорчихлоо, орж болох уу” гэсэн яриа гарсангүй. Бид ангийн багшаас нь зөвшөөрөл авч 1-1 бүлэгт орлоо. Тус ангийн сурагчид дэвтэр номоо гаргачихсан, зарим нь өнгийн харандаагаа ширээн дээрээ дэлгэчихсэн, нөгөө нэг нь аяны аягатай цайгаа ууж харагдана. Ангийн багш Г.Энхчимэг “Хүүхдүүд ээ, манай ангид Монголын өдөр тутмын хамгийн том сонин болох “Өдрийн сонин”-ы сурвалжлагчид ирсэн байна” гэхэд бүгд босч “Та сайн байна уу” гэж нэгэн зэрэг мэндлээд хоцорч дуугарсан нэгэн рүүгээ харж инээж, нударч харагдана. Тэгснээ багшийнхаа хэлсэн “Томоотой байгаарай хүүхдүүд ээ” гэсэн үгийг аль хэдийнэ мартсан бололтой шуугилдаж гарав. Ангийн багш Г.Энхчимэг “Манай сурагчид зургаан настай учраас анхаарал нь хараахан төлөвшөөгүй байдаг. Нэг хичээлийг 40 минут орох ёстой боловч хүүхдүүдийн анхаарлыг арай гэж 20 минут барьдаг. Сар гэж тайлбарлахын тулд самбар дээр сар зурж хэрвээ томоотой, багшийнхаа заасан зүйлийг дагаж хэлбэл чиний нэрийг энэ саран дотор хийнэ шүү гэх жишээтэй. Тэгэхээр “Би сар руу явна даа, гоё доо” гээд бөөн хөөр болдог юм” гэв. Зарим нь ээж, аавынхаа өврөөс ч гараагүй хүүхдүүд тал талаас цугларч нэг ангид суужээ. “Ээж” гэж дуудах ч бүр энүүхэнд хэмээн багш нь ярьж байлаа. Зургаан настнуудын сонирхлыг татахын тулд ангийг бүхэлд нь өөрсдийнх нь хийсэн цэцэг, навчаар гоёжээ. 1-1 бүлгийнхэн тогтож суух гэж бужигнах зуур 1-2 бүлэг спорт зааланд биеийн тамирын хичээл орж байв. Биеийн тамирын багш Г.Бурмаа хүүхдүүдийн анхаарлыг татахын тулд хөдөлгөөнт дасгал зааж, сайн хийж буй нэгийг багш болгож бусдад нь зааж байгаа харагдав. Энэ үед А.Уламтөгс хүү манай гэрэл зурагчны дуранд өртөх гэж элдэв янзын арга хайн, царай зүсээ хувиргаж зүггүйтнэ. Тэгсэн хэрнээ “Заавал миний зургийг авах ёстой юм уу” гэж нүүрээ хоёр гараараа дарж ичингүйрэх. Заалны нөгөө талд Б.Энхмаа багш 10-1 бүлэгт хичээл орох бөгөөд олс татчихсан өндрийн харайлтын шалгалт авч байгаа харагдав. Нэгдүгээр ангийнхан арвын ах, эгч нараа даган дуурайж дор бүртээ үсэрч цовхчиж гарав. Зургаан настнууд шинэ жилийн өмнө жинхэнэ сурагч төрхөндөө ордог гэхээр тэдний ингэж цовхчиж харайх хэсэгтээ үргэлжлэх бололтой.
ӨӨРСДИЙН БҮТЭЭЛЭЭРЭЭ ГОЁЖ, ӨӨРИЙГӨӨ НЭЭХ УХААН
Бага сургуулийнхан бужигнаж байх зуур ганц нэг дунд ангиар зочиллоо. Б.Цэцэгдэлгэр багштай 4-2 бүлгийнхэн англи хэлний хичээлдээ ихэд сонирхолтой, тоглоом заалгаж байгаа бололтой бүгд ихэд идэвхтэй оролцож байна. Тэд хоорондоо нэг ч монгол үгээр харьцахгүй нь гайхалтай. Женни, Мэри гэх зэрэг хүүхэд бүр англи нэртэй юм байна. Хэрвээ англи хэлний хичээл дээрээ нэг л монгол үг хэлэх юм бол торгуультай гэнэ. Ямар торгуультай вэ гэж сурагчдаас асуухад бүгд юу ч хэлэлгүй багш руугаа харав. Англи хэлний багш А.Баясгалан чанга багш шиг санагдсан. Шавь нараа зөвхөн англиар л хариулна шүү гээд англи хэлээр хатуухан хэлээд авав. Торгуулийг нь тухайн үед багш өөрөө мэдэж оноодог гэнэ. Гэхдээ хүүхдүүд энэ арга барилд илүү дуртай аж. Гадаад хэлний хичээлүүд илүү сонирхолтой байдгийг сурагчид хэлсэн. Тус ангиас гарч дараагийн ангиар шагайвал хүүхдүүд сургуулийнхаа ойд зориулж цаасан шувуу хийж байгаатай таарав. Тэд хэдэн мянган цаасан шувуу урлажээ. Энэ ажлыг Бага сургуулийн сургалтын менежер Н.Оюунтуяа хариуцаж байгаа аж. Ер нь ахлах, дунд, бага гэлтгүй сургуулийн давхар бүр сурагчдын зурсан зураг, зохиосон шүлэг, наасан бүтээлээр чимэглэгджээ. Үнэтэй зүйлд хэрэггүй зардал гаргахын оронд аль болох мөнгө төгрөг зарцуулахгүйгээр орчин тойрноо чимэх сонирхолтой байдгийг сургуулийн удирдлагууд хэлж байсан. Сургуулийн өнцөг тохой булан бүрт сурагчдын бүтээлийг нэр устай нь тавьж. Заримыг нь байр эзлүүлж дугаарлан байршуулсан байлаа. Энэ нь хүүхдэд их ач холбогдол өгдөг талаар зургийн багш Д.Энхбаатар ярив. Тэрээр хүүхдүүд өөрсдийнхөө хийж бүтээсэн зүйлээс томчуулын санаанд оромгүй тийм их урам авдаг тухай яриа өрнүүлэв. Сурагчдын хийсэн бүтээлийг бусдад таниулж дэлгэх нь хүүхдийг хөгжүүлэх бас нэгэн арга барил болох талаар Бага сургуулийн нийгмийн ажилтан Б.Шинэгэрэл ярив. Сурагчдын бүтээл өөрсдийнх нь дотоод ертөнц, илэрхийлэл байдаг. Наад зах нь байр эзлүүлээд тавихад л түүнээсээ их урам авч, ирээдүйн мэргэжилд нь нөлөөлөх тохиолдол ч байдаг гэнэ.
НОМТОЙ НӨХӨРЛӨХ СУРАГЧДЫН ТААЛАМЖИТ ОРОН ЗАЙ
Тус сургуулийн бүх анги дотроо номын сантай аж. Номын санг самбарын доорх ханын зайг ашиглан хийсэн байлаа. Учир нь номыг хүүхдүүдийн нүдэнд ил тавьж байж л тэднийг номонд дурлуулж болдог талаар Н.Оюунтуяа багш хэлж байсан. Үнэхээр ч энэ нь үнэн бололтой. Хичээл завсарлах зуур хүүхдүүд самбарын өмнө очиж гурав, дөрвөөрөө нийлж ном сонгож, уншсан номоо нэгэндээ ярьж өгч байв. Түүнчлэн сурагчдын ном унших тал дээр сургууль нэлээн санаачилга гаргаж, бүтээлч байдлаар ханджээ. Зориулалтын номын сангаас гадна бага, дунд, ахлах ангийн аль ч бүлгийн хүүхэд бай тусгай ном унших танхимд хүссэн цагтаа орж болно. Уг танхимд өвөрмөц өнгө дизайнтай ширээ, сандлаас гадна тав тухтай орчин бүрдүүлсэн гоёмсог, хүүхдийн анхаарал татахуйц буйдан сандлууд олноор байршуулсан байв. Биднийг ороход 6-3 бүлгийн сурагч А.Оюундарь охин ном уншиж суухтай таарав. Тэрээр хүн орж ирж байгааг ер анзаарсангүй. Түүнтэй ойртож ямар ном уншиж байгааг асуухад гэнэт цочиж улмаар түүндээ ичиж “Би бүр номондоо орчихсон байсан учраас сонссонгүй” гээд уучлал хүсээд уншиж буй номоо харуулав. Тэрээр адал явдалт зохиолд дуртай бөгөөд мөрдөгч Шерлок Холмсын тухай өгүүлсэн цувралын “Айдсын хөндий”-г уншиж байгаа аж. Төд удалгүй 8-4 бүлгийн хэсэг сурагч мөн л ном уншихаар орж ирэв. Сурагчид хэдий чинээ номтой нөхөрлөнө төдий чинээ оюун ухаан нь задарна хэмээн багш нар нь үздэг байна. Хүүхдүүдээ ном уншуулж, номд дурлуулах тухайд монгол хэл, уран зохиолын багш Ж.Мөнхсайхан хичээнгүйлэн ажилладаг ажээ. Тэрбээр зохиолч, уран бүтээлчдийг урьж хүүхдүүдтэйгээ уулзуулж, шавь нарынхаа хийсэн бүтээлээр хоёр ч удаа ном гаргажээ. Бас тэдэнтэйгээ нийлж сонин хүртэл хийжээ. Ном уншиж, юм бичих дуртай сурагчид нь багшийнхаа талаар ингэж ярьсан юм.
ХЭТИЙН ЗОРИЛГО ТӨЛӨВӨЧИХСӨН ТӨГСӨХ АНГИЙНХАН
Ингээд сурагчдын бүтээлээр гоёсон давхруудаар ээлж дараалан явсаар нэгэн ахлах ангид орлоо. 12-1 бүлэг Биологийн кабинетэд хичээл орж байв. Тус бүлэг 37 сурагчтай юм байна. Тэд биологийн багштайгаа хамтран хүний биеийн биологийн бүтэц, онцлогийн талаар харилцан яриа өрнүүлж байлаа. Хүний биологийн онцлогоос хамаараад зан авирын талаар яриа өрнөж, цаашилсаар мэргэжил сонголтод хувь хүний зан араншин нөлөөлдөг тухай ч багагүй яриа өрнөөд авлаа. Ингэхэд уг ангийнхан ирээдүйд суралцах мэргэжлээ бүгд сонгочихсон гэсэн шүү. Учир нь сургалтын хөтөлбөрт 11 дүгээр ангиас нь эхлээд хэрхэн мэргэжлээ сонгох талаар сургалт, зөвлөгөө, тусгай хичээл хүртэл ордог байна. Тэдний номын ах, эгч нар нь буюу сэмпай нар нь сургуулиа төгссөн ч дүү нар дээрээ ирж, уулзалт хийж зөвлөгөө өгдөг байна. Тэд амжилттай яваа түүхээсээ ярьж, тэтгэлэгт хэрхэн хамрагдах талаар ч ярьж хэлдэг ажээ. Энэ сургуулийн хувьд номын ах, дүүгийн харилцаа тун чухал. Доод ангийн дүү нар нь нэг анги дээр гэлтгүй номын ах, эгч нарынхаа үгнээс гарахгүй. Томчууд нь ч коохай буюу дүү нараа үргэлж халамжилна. Эдний сургуульд дундаас нь шилжээд ирсэн хүүхдүүд энэ байдлыг анхандаа ихэд гайхан улмаар талархаж дагаж хэвшдэг ажээ. Өөр сургуульд дээд ангийнхандаа татаас өгдөг “зовлон” байдаг бол энд нэг нэгэндээ хүндэтгэлтэй ханддаг нь сайхан гэж ярьсан нь ч бий.
Томчууд нь дүү нартаа зөвлөөд хэдийнэ мэргэжлээ сонгочихдог учраас зорилгогүй сурч байгаа нэг ч хүүхэд байхгүй гэдгийг багш томъёолов. Ё.Билгүүн гэх сурагч “Би археологич болно. Зургаан хичээлээр шалгалт өгнө. Манай ангийнхан ЭЕШ-даа бэлтгээд эхэлчихсэн байгаа” гэсэн бол хажуунаас нь Н.Номин-Эрдэнэ мөн л мэргэжлээ сонгочихсон байгаагаа хэлэв. Ахлах ангийнхны хувьд бүгд унаган япон хэлтэй болж төгсдөг байна. Хэнийг нь ч дуудаад орчуулга хийлгэсэн ямар ч мэргэжлийн хүнээс дутахааргүй гэнэ. Энэ сургуулийнхан төгсөхдөө япон, англи хэлээр чөлөөтэй болдог байна. Эцэг, эхчүүд ч хүүхдийнхээ ийм ирээдүйг бодолцож тус сургуульд суралцуулдаг бололтой. Японы боловсролын хөтөлбөрийн зөв талыг монгол ухаантай хослуулсан уг сургууль ирээдүйн шинэ цагийн Монголыг, монголчуудыг бий болгох зорилготой. Хэдийнэ өөрсдийн онцлогтой Шинэ монгол овогтныг бий болгоод эхэлсэн талаараа тэд ярьж байв.
Одоо аль ч их дээд сургуульд “Шинэ Монгол” сургуулийн төгсөгчид өөр гэсэн хүлээн зөвшөөрөлт бий болжээ. Гэхдээ үүнд монгол хүүхдийн аливааг хурдан хүлээж авах, сэргэлэн цовоо, үнэнч шударга зан чанар ихэд нөлөөлж буйг Японоос ирсэн Накамура Эйми онцлов.
ХААНА Ч ҮЛ МАРТАГДАХ “ШИНЭ МОНГОЛ” СОЁЛ
Ингээд нэг ангиас нөгөө ангийн хооронд аль болох олон зүйлтэй танилцахаар шатаар дээш, доош өгсөж, уруудсаар явтал бага ангийнхны үдийн цайны цаг болсон байв. Нөгөө сурагч болж амжаагүй байгаа гэх зургаан настнууд хүртэл хоёр хоёроороо хөтлөлцөн ар араасаа эмх замбараатай алхах ажээ. Тэднийг орж ирэхээс өмнө ширээ засч, цай хоолыг нь бэлджээ. Өдрийн хоолны меню төмстэй хуурга, далайн байцаатай шөл байлаа. Мөн хажуугаар нь талх, будаа, салат байх аж. Хоолны хувьд үдийн цай хөтөлбөрийн үнийн дүн дээр эцэг, эхчүүд хувиасаа бага зэрэг мөнгө нэмчихдэг учраас хүүхдүүд өдөрт боломжийн хоол идчихдэг байна. Сурагчид хоолныхоо өмнө “Тавтай сайхан хооллоорой” гэж төрөлх хэлээрээ болон японоор хэлээд хооллох бөгөөд хооллож дууссаныхаа дараа аяга тавгаа өөрсдөө хурааж, ширээн дээр болон доор нэг ширхэг будааны хог ч үлдээдэггүй байна. Үүнийг сургуулийн зүгээс мөн л чандлан сургасан. Сургуулиас гадна ангиараа тоглолт үзсэн байсан ч үзвэрийн дараа суудлын доорх хогоо шалгаад хамаад гардаг байна. Театрынхан хүртэл “Шинэ Монгол”-ын сурагчид өөр гээд андахаа байж. Тэгэхээр нэгэнт хийгээд хэвшчихсэн үйлдэл хүний амьдралд хэзээ ч мартагдахгүй гэдгийг тус сургуулийн ёс, дэг батлан харуулж байна. Түүнчлэн сургуулийнхаа бие засах өрөөнөөс гарахдаа хүртэл цэвэрлэгчдээ хандан “Баярлалаа. Таны энэ өдрийн ажилд амжилт хүсье” гэж хэлж байгаа олон сурагчтай таарсан. Энэ сургуулийнхан жилд нэг өдрийг “Ажилчдын өдөр” болгон зарладаг. Энэ өдөр хүүхдүүд бүх ажилчдын оронд өөрсдөө ажилладаг учраас тэдний хөдөлмөрийг ойлгож мэдэрч чаддаг байна.
Сургууль дотор бохь, хийжүүлсэн ундаа зарахыг хоригложээ. Хүүхдээ авахаар ирсэн нэгэн аавтай хэсэг зуур ярилцаж зогслоо. Тэрбээр “Манай хүү хоёрдугаар анги. Энэ жилээс тус сургуульд сурч байгаа юм. Хүүдээ өглөө болгон мөнгө өгч явуулдаг. Тэгсэн хэрнээ араас нь дандаа санаа зовдог. Ахлах ангийнхан нь дээрэлхээд, булаагаад авчихсан болов уу гээд. Хүүгээсээ асуухаар дээрэлхэх нь битгий хэл харин ч анхаарал тавьж хувцсыг нь сольж, мөнгөө зөв хариулж авахаас эхлээд бүх зүйлд нь ах, эгч шиг их анхаарал тавьдаг юм билээ” гэв. Ер нь эцэг, эхчүүд “Шинэ Монгол” сургуульд сурснаар хүүхэд нь гэртээ хүртэл дүүгээ асрах, аав, ээждээ туслахаас эхлээд орж ирсэн хүн болгонтой мэндэлдэг болсон гээд хүмүүжилтэй холбоотой олон зүйл өөрчлөгдөж байгаад ам сайтай байсан.
ЭРГЭХ АЛТАН ХОЛБОО
“Шинэ Монгол” сургуулийн алдрын буланд бүх төгсөгчдийнх нь нэр зурагтайгаа байх бөгөөд газрын зураг дээр аль улсын ямар хотод хэдэн сурагч байгааг хүртэл тэмдэглэжээ. Энэ талаар сургуулийн гүйцэтгэх захирал П.Наранбаяраас тодруулахад “Манай төгсөгчдөөс 301 оюутан Японы нэртэй их дээд сургуулиудад сурч байгаа бол 470 гаруй төгсөгч бусад оронд боловсрол эзэмшиж байна. Нийт төгсөгчдийн 70 хувь нь гадаадад сурч байгаа. Ер нь манай төгсөгчид сургуультайгаа алтан холбоотой ажилладаг. Учир нь манай сургуулийн гол зорилго сайхан сэтгэл, саруул ухаан, эрүүл бие махбодь гурвын шүтэлцээн дээр зөв хүн болгоход оршдог. Тиймээс төгсөгчид үе үеийн төгсөгчдөө хүндэлж харилцан холбоотой ажилладаг. Манай нэгдүгээр үеийн төгсөгч 15 дугаар үеийн төгсөгчөө мэддэг. Манай сургуулийн хувьд Японоос болоод дэлхийд хоцорч байгаа боловсролоор агуулгаа дэлгэрүүлж хөтөлбөрөө баяжуулж орчин цагийн мэдлэгийг олгодог. Үүний зэрэгцээ монгол уламжлалт, ёс заншлаа орхилгүй, түүнд суралцах нөхцөл байдлыг хангадаг” гэв. Сурагчдын ярьж буйгаар бол зун “Хөдөлмөр зуслан”-д амрахдаа малчин айлд үнээ сааж, үхэр тэргээр усанд явах, намар тариа, ногооны ажилд дайчлагдахаас эхлээд монгол ахуйтайгаа танилцах олон ажилд хамрагддаг гэсэн. Мөн сурагч солилцоо хөтөлбөрөөр хөдөө орон нутгийн сургуульд тодорхой хугацаагаар суралцдаг байна. Энэ нь хөдөөний амьдрал, монгол ахуйгаа мэдэхгүй хүүхдүүдэд ихээхэн ач холбогдол өгдөг талаар ч ярив. Түүнчлэн П.Наранбаяр захирал “2020 он гэхэд агуу сургууль руу дөхөх зорилготой байна. Одоо бол манайх сайн сургуулийн хэмжээнд явж байна. Энэ нь манайд элсэхээр шалгалт өгч буй сурагчдын тооноос харагдаж байна” хэмээн хэтийн зорилгоо тодорхойлж суусан.
ТЭГ ЦЭГЭЭС ТЭНГЭРТ ТЭМҮҮЛСЭН МӨРӨӨДӨЛ
“Шинэ Монгол” сургуулиас гарахаасаа өмнө заавал нэгэн эрхмийн өрөөг олж, зорьж уулзах ёстой. Ингээд “Шинэ Монгол” технологийн дээд сургуулийн найман давхар руу өгслөө. Энэ бол “Шинэ Монгол” сургуулийн үүсгэн байгуулагч өдгөө “Шинэ Монгол эрдмийн хүрээлэн”-гийн ерөнхийлөгч Ж.Галбадрах юм. “Шинэ Монгол” сургууль байгуулагдсаны 15 жилийн ойн баярын өдөр болоод сургууль даяараа хөл хөдөлгөөнтэй, зав зай муутай байгаа ч зорьж очсон бидэнд цаг гарган сургуулиа хэрхэн босгож өдий зэрэгтэй авч яваагаа дэлгэрэнгүй хуучиллаа. Одоогоос 15 жилийн өмнө буюу 2000 оны аравдугаар сарын 5-нд “Шинэ Монгол” ахлах сургуулиа гуравхан бүлэгтэй нээж байсан бол өдгөө “Шинэ Монгол” ерөнхий боловсролын сургууль, “Шинэ Монгол” техник технологийн коллеж, “Шинэ Монгол” технологийн дээд сургуультай болж өргөжин, эрдмийн хүрээлэн хэмээн нэрийдэх болжээ.
Боловсролын бүхий л шатанд ажиллаж үзсэн Галаа багш 1995 онд анх Японд мэргэжил дээшлүүлэхээр очиж байжээ. Хүний нутагт төрөлх хэлээр нь мэндэлчихэж ч мэдэхгүй Ж.Галбадрахын хувьд хорвоо хатуу санагдахын хэрээр хүсэл мөрөөдөл нь хурцлагдаж байлаа. Тэрээр “Би эхнэр, дөрвөн охиныхоо хамт Японд суралцангаа амьдарч байсан. Гэр бүлээ тэжээхийн тулд өглөө эрт сонин түгээж, үдээс хойш ачигч хийж, үдшийн бүрийд зөөгч хийж байсан. Энэ хугацаанд би Японы дэлхийд гайхагдсан агуу боловсрол, мэдлэгийн нууцыг эх орондоо дэлгэрүүлж, сургууль байгуулж, ирээдүй залуу хойчдоо өвлүүлнэ гэсэн хүсэл эрмэлзлээ орхиогүй” гэв. Тэг цэгээс хэрхэн тэнгэрт тэмүүлсэн хүслээ биелүүлж өнөөг хүрснийг анхны багш Д.Алтангэрэл ч хэлж байлаа. Тэрээр тус сургуулийг байгуулагдахад анх математикийн багшаар ажилд орж байжээ. Ж.Галбадрах захирлыг Японд суралцангаа зөөгч хийж байхад нь Японы “Кахокү” сонины сурвалжлагч Мори Шүү таарч Монголоос ирсэн гэхэд нь ихэд олзуурхаж мөрөөдлийг нь сонсчээ. Удалгүй хоёр сарын дараа түүний тухай, мөрөөдлийнх нь тухай цуврал нийтлэл бичсэн байна. Ингэж л Ж.Галбадрах Японд танигдаж түүний мөрөөдлийг биелүүлэх хүсэлтэй, дэмжиж туслах олон сайхан сэтгэлт хүмүүс нэгдэж байжээ. Тэд “Багана нэг”-ийн холбоог байгуулж 2000 онд анх ахлах сургууль барихад гол хандив өгч байсан байна. “Шинэ Монгол” сургуулийн багана бүрийг босголцоход гар бие оролцсон гэж болохоор Японы салбар бүрт амжилттай ажиллаж буй 80 гаруй хүн тус сургуульд ойн баярт нь оролцохоор хүрэлцэн иржээ. Ж.Галбадрах захирал ч тэднийг айраг, сүү, ааруул, хайлмаг зэрэг цагаан идээгээ барьж угтаж байв. Эргээд харахад энэ бүх үйл хэрэг үүсэхийн гол шалтгаан болсон Мори Шүү сурвалжлагчийг олж уулзах ёстой юм байна гэж бодлоо. Түүнтэй уулзахад “Галаа сан бол өөрөө дайчин, шударга, тууштай, хариуцлагатай хүн. Монголын хүүхдүүд ч мөн адилхан. Би арав дахь удаагаа Монголд ирж байна. Монголчуудыг сумо барилдахаас гадна ямар оюунлаг хүмүүс юм бэ гэдгийг таниулах зорилготой ном хүртэл гаргасан. Монголчууд боловсрол, мэдлэгээрээ удахгүй дэлхийд эн зэрэгцэнэ гэдэгт би итгэдэг. Зэрэгцэж ч яваа” гэв. Мабүчи олон улсын тэтгэлгийн сангийн ерөнхийлөгч Камэй Шинжи гэх хүн Монголын 30 оюутанд тэтгэлэг олгохоор ирсэн байв. Учир нь Монголд “Мабүчи олон улсын тэтгэлгийн төгсөгчдийн холбоо” байгуулагдсан юм байна. Үүгээр дамжуулж МУИС, ШУТИС зэрэг сургуулиудаас нийтдээ 30 оюутан тус бүр 1500 ам.долларын тэтгэлэг өгөхөөр болжээ. Тэгэхээр “Шинэ Монгол” сургууль япон сургалтын хэлбэрийг Монголд дэлгэрүүлж монгол хүний оюуныг дэлхийд таниулахаас гадна Монголыг Японд сурталчлах нэгэн том гүүр болон ажиллаж байгаагийн илрэл энэ юм гэмээр. Камэй Шинжи “Шинэ Монгол” сургуультай олон жил хамтарч ажиллаж байна. Жилд 300 мянган ам.долларын тэтгэлгийг олон орны оюутнуудад олгодог. Одоогоор 100 гаруй монгол оюутан тэтгэлэгт хамрагдсан байгаа. Нэг оюутанд 50 мянган ам.долларын тэтгэлэг олгодог. Эдгээр оюутан эргээд ажлын байран дээр гарахаараа тэтгэлгээ эргүүлж төлнө. Энэ нь дараа дараагийн үедээ боловсрол эзэмших үүд, замыг нь нээж мөнхийн эргэх холбоотой явах учиртай юм. Бид өмнө нь дандаа Японд сурч буй оюутанд өгч байсан бол одоо дотооддоо сурч буй оюутнуудад тэтгэлэг олгохоор болж байна. Цаашдаа жил бүр энэ тэтгэлгийн хамрах хүрээ өргөжих болов уу. “Шинэ Монгол” бүрэн дунд сургууль, Мабүчи сан, Монгол дахь Мабүчигийн холбоо гээд гурвалжин хэлбэртэй хамтын ажиллагааны үр дүн юм шүү” гэв. Ингээд тэд ч төлөөлөгчдөө дараагийн уулзалтдаа урьж бидний эрдмийн их өргөөгөөс бэлтгэсэн сурвалжлага ч ийн өндөрлөв.
Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН
-ТУС СУМ ОДООГИЙН БАЙДЛААР 1992 ТОНН ХҮНСНИЙ НОГОО ХУРААГААД БАЙНА-
Монголын нэрт соён гэгээрүүлэгч, анхдугаар Богд өндөр гэгээн Занабазарын мэндэлсний 380 жилийн ойд зориулан “Өндөр гэгээн Занабазар, Монголын Богд нарын ном бүтээл” үзэсгэлэн өнгөрсөн 29-ний өдрөөс Богд хааны ордон музейн үзэсгэлэнгийн танхимд дэлгэгдсэн юм.
II Богд Жавзундамба хутагт ЛУВСАНДАНБИЙДОМИ 
III Богд Жавзундамба хутагт ИШДАНБИЙНЯМ /1758-1773/
IV Богд Жавзундамба хутагт ЛУВСАНТҮВДАНВАНЧҮГЖИГМЭДЖАМЦБАЛСАНБУУ /1775-1813/
V Богд Жавзундамба хутагт ЛУВСАНЦҮЛТИМЖИГМЭДДАНБИЙЖАЛЦАНБАЛСАНБУУ /1815-1841/
VII Богд Жавзундамба хутагт АГВААНЧОЙЖИВАНЧҮГПРИНЛАЙЖАМЦ /1849-1868/
VIII Богд Жавзундамба хутагт АГВААНЛУВСАНЧОЙЖИНЯМАДАНЗИНВАНЧҮГ /1871-1927/
УИХ-ын чуулганаар өнгөрсөн баасан гаригт Өршөөлийн хуулийг хэлэлцэхээр цуглацгаатал МАН-ынхан тав хоногийн завсарлага авчихлаа. Хууль зүйн байнгын хорооноос санал болгосон авлига, албан тушаалтай холбоотой гэмт хэргүүдийг өршөөх заалтыг сөрөг хүчнийхэн эсэргүүцэцгээгээд сүйд. Ард түмнийг хохироох аймаар заалт, эгэл түмнийг минь ингэж доромжилж болохгүй гэцгээгээд өндөр дуугаар ярьж өгч байна. Өнгөц харахад үнэхээр эх оронч ч юм шиг, сонгогч олноо элэг зүрхнээсээ хайрладаг ч юм шиг. Эрхэм улстөрчдийн хэт сэтгэлийн хөөрөлд автсан энэ хандлагыг эрүүл саруулаар сэтгээд үзэхээр, бодит байдалд буулгаад харахаар авлига, албан тушаалын гэмт хэргийг өршөөчихөд яадаг юм гэж адармаар оргиод болдоггүй.
Өнгөрсөн
2015-2016 оны хичээлийн жилийн оны тэргүүний багшаар Дорноговь аймгийн Сайншанд сумын хоёрдугаар сургуулийн бага ангийн багш Б.Гансайхан, Дорнод аймгийн Хэрлэн сумын 12 дугаар сарыгуулийн бага ангийн багш О.Мөнхгэрэл, Завхан аймгийн Улиастай сумын Чандмань-Эрдэнэ сургуулийн химийн багш Ц.Чимэдрэгзэн нар тодорлоо. Улсын тэргүүний цэцэрлэгээр Нийслэлийн Баянзүрх дүүргийн 22 дугаар цэцэрлэг, Орхон аймгийн Баян-Өндөр сумын 15 дугаар цэцэрлэг, Өмнөговь аймгийн Даланзадгад сумын 24 дүгээр цэцэрлэг, Сэлэнгэ аймгийн Ерөө сумын “Нарлаг” цэцэрлэг тус тус шалгарав. 
Өнгөрсөн сарын 29-нд эхэлсэн бодибилдинг, фитнесийн Азийн АШТ Ташкент хотноо үргэлжилж байна. Тус тэмцээнд манай улсаас есөн тамирчин оролцож буйгаас одоогийн байдлаар хоёр алт, мөнгө, хүрэл тус бүр нэгийг аваад байна.