Categories
мэдээ цаг-үе

Лханаагийн Мөнхтөр: Тэнгэрт одсон багшаа бодохоор алтан намар налайж, ургацын далай халиурах юм даа

Агаарын долгионоор
“Алтан намар” дуу хангинаад ирэхээр л намар хэдийнэ эх нутагт минь айлчилсныг тодхон
мэдэрнэм. Энэ мэдрэмжийг сэтгэл зүрхээрээ мэдрэх болоод удсан Монголын радиогийн
тоймч, “Ургацын далай” нэвтрүүлгийн сэтгүүлч Лханаагийн Мөнхтөртэй уулзаж хөөрөлдлөө.

-Монгол орны маань
намрын ургацын байдал ямаршуухан байна. “Ургацын далай” нэвтрүүлгийн гол хөтөч маань
сайн мэдэж байгаа даа?

-Монголын газар тариалангийн
салбарт зарим хүний хэлж байгаагаар сүүлийн хориод жилд тохиолдоогүй байгалийн ширүүн
уур амьсгал нөлөөлж, тариа ид боловсрох үед гантай байснаас улсын хэмжээнд ургацынхаа
тавин таван хувийг авах тооцоотой байна. Үрэндээ аваад, хог хаягдлаа тооцоод, гурил
үйлдвэрлэлд нэг зуун мянган тонн улаан буудай л авах болж байна л даа. Энэ жилийн
хувьд агротехнологи, цаг агаарын хүчин зүйлээ тооцоолсон тариаланчид харьцангуй
гайгүй ургац авах төлөвтэй байгаа. Сайн чанарын уриншид тариалсан талбай гайгүй
ургасан. Арван центнер авах газраас долоо найман центнер авах шинжтэй байна. Өнгөрөгч
долоо хоногт газар тариалангийн гол бүс Дархан, Хонгор, Сэлэнгийн Цагааннуур зэрэг
газарт ажил­лаад ирлээ. Харж байхад Дарханы Ургамал, газар тариалангийн эрдэм шинжилгээний
хүрээлэнгийн гаргасан монгол орны хуурай­­­шилттай нөхцөлд тохир­­сон богино болцтой
“Дархан-144” сортыг тарьсан талбайгаас боломжийн ургац авахаар ургасан байна. Ийм
сайн чанарын сортуудыг Мон­голын газар тариалангийн үйлд­вэрлэлд нийлүүлэхгүй бол
болохгүй нь гэдгийг сануул­­сан зүйл болж байгаа юм.

-Үүлийг цаг
тухайд нь буудаж амжаагүйгээс ган боллоо гээд тариаланчид нэлээд бухимдах шиг
болсон. Ган гачиг ч газар тариаланд ёстой л халгаатай эд юм даа?

-Пуужингийн нөөц
нь дуус­сан байсан гэсэн. Буудах нөхцөл нь бүрдээд зургадугаар сарын эхээр бууд­сан
бол хамаагүй нэмэртэй байх байсан. Үүлгүй хоосон тэнгэр рүү буудаад ямар ч
нэмэргүй шүү дээ. Энэ жил техникийн тохиргоог сайн хийхгүй бол болохгүй жил юм.
Удаан, намхан тохиргоонд тааруулж ажиллавал ургасан жаахан буудайгаа боломжийн
авчихмаар янзтай. Будааны чанарын хувьд жин багатай ч цавуулаг сайтай байгаа нь
анзаарагдсан.

-Агаарын долгионоор
“Ургацын далай” дуу яваад ирэхээр нарийн хялганын орой намилзаад ирэх шиг санагддаг.
Таны хувьд намрын тухай ямархан мэдрэмж төрж эхлэх вэ?

-Монголын радиогоор
энх улирал ханхлахад “Таван эрдэнэ” дуу яваад ирэхээр “Хавар эхэллээ” гэсэн мэд­рэмж
төрж, “Ургацын далай” хангинаад эхлэхээр “За намар боллоо доо” гэж монгол хүн бүхэн
ойлгодог. Ингэж л хүний сэтгэл зүйд хүчтэй нөлөөлдөг. Анхны редактор Дэндэв
гуай “Ургацын далай” дууны үгийг бичиж, урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Чимэддорж
гуайг “Оргил” амралтад амарч байхад З.Далхжав гуай­гаар өгч явуулж, нэг шөнийн
дотор дуутай болж байсан нэвтрүүлэг. Зориулсан дуугүй байхад яруу найрагч
Б.Явуухулан, Ц.Гайтав гуай нараар дөрвөн шүлэг зохиолгоод л тухайн үед нь нэвт­рүүлгийнхээ
өмнө уншуу­лаад явдаг байсан байгаа юм.

-Та “Ургацын
далай”-тай амьдралаа холбоод нэлээд удсан байх аа?

-“Ургацын далай” хэмээх
энэ сайхан буянтай нэвтрүүлгийн алтан тоостой микрофоныг Монгол Улсын соёлын гавьяат
зүтгэлтэн, “Монголын радиогийн бүдүүн дуут” хэмээн олон түмэндээ алдаршсан зохиолч,
сэтгүүлч Базарын Цэдэндамбаа багшаасаа хүлээж авснаас хойш хорин гурав дахь намраа
угтаж байна даа. Хори шарайд Базарын Цэдэндамба хэмээх хаа холоос дуу нь
сонсогдох энэ хүнийг нэгэн үе танихгүй монгол нэгээхэн ч үгүй байсан даа гэж
санадаг юм. Ямартаа л Монголын радиогийн “бүдүүн дуут” гэх вэ дээ. Багш маань
тэнгэрийн орноо залраад хоёр ч жил болж байна. Наадмын маргааш намар гэж монголчууд
бид сүрхий онож хэлсэн шиг байгаа юм. Намар айсуй ийм л гэгээн шаргал өдрүүдэд
багшийгаа дурсан санаж, өөрийн эрхгүй содон сайхан дуу хоолойг нь үгүйлдэг дээ.
Монголын радиогийн “Ургацын далай” нэвтрүүлгийн нэр нүүр нь, нэрийн хуудас нь
явсан энэ хүний дуу хоолой өдийд л радиогоор хүнгэнэж, эх орон даяар намар
болсныг зарлан тунхагладаг байлаа. Энэ бүдүүн дуутай хүний газар дээрх ганц
шавь нь гэж хорь гаруй жил явсандаа би тун их бэлгэшээдэг. Тэр чинээгээрээ энэ
сайхан хүний тухай бусдаас арай илүү мэддэг юм. Мэдээж насаараа үерхэж явсан
үеийнхнийг нь яаж гүйцэхэв. “Ургацын далай” нэвтрүүлэг цацагдаад тавин нэгэн
жил боллоо доо. Тэрний тэн хагасаас илүү жилд нь багш ажилласан байдаг.

-Таны багшийг тариан
талбай дээр очилгүйгээр угаалгын өрөөндөө оёдлын машин тачигнуулж трактор комбайны
дуу чимээ орлуулаад нэвтрүүлгээ хийчихдэг, бичлэгийн аппаратандаа “ховлуулаад” ажлаасаа
халагдсан ч гэх шиг яриа байдаг. Тэр бүхэн нь үнэн юм болов уу?

-Цэдэндамбаа багш
их хошин шогийн мэдрэмж сайтай мундаг зохиолч, том сэтгүүлч, гайхалтай халуун сэтгэлтэй
найрагч байсан даа. “Эзэн Чингис хаан бид хоёр чинь нэг улсын, нэг аймгийн, нэг
сумын, бүр нэг бригадын хоёр шүү дээ” гэх дуу нь одоо ч чихнээ сонсогдох шиг болж
байна. Хэнтий аймгийн Дадал сумын буриад гэсэн үг л дээ. Их хошин ертөнц шүү дээ.
Тиймээс өөрт нь зориулж л найз нөхөд нь ийм сайхан амьд домог зохиож байсан болов
уу. Газар тариалангийн салбараа гарын арван хуруу шигээ мэддэг, энэ салбарын жинхэнэ
дууч нь байсан даа. Нэг удаа багш халчихаад “Ардын хянан шалгах хорооныхон нисдэг
тэргээр шалгалтаар явж байна. Миний баруун гар талд Намын Төв хорооны Улс төрийн товчооны гишүүн, Ардын
хянан шалгах хорооны дарга Бугын Дэжид, зүүн гар талд Сайд нарын зөвлөлийн орлогч
дарга, Хүнс хөдөө аж ахуйн яамны сайд Шаравын
Гунгаадорж, дунд нь би. Бид гурав яг л төрийн далбаа шиг юмнууд явж байна” гэж шууд
тайлбарлаж байснаа ярьж байсан юм. Тэр аппаратандаа ховлуулсан гэдэг чинь бас л
бодит зүйл юм билээ. Аппаратнаас хальсыг нь монтажилтал “Муусайн дарга нар ямар
ч ажил хийдэггүй. Мань мэт л зүтгэх юм” гэж бичээстэй байсныг нэг нөхөр алтан хошуу
өргөж, ажлаасаа хүртэл халагдсан байдаг юм.

-Цэдэндамбаа
гуай нэвтрүүлгээ яаж хийж байсан туршлагаа гарынхаа шавьтай хуваалцана биз?

-Багш маань
радиод орчихоод л нэвтрүүлгээ гялалзуулж өгдөг байж. Тэр үед Хөдөө аж ахуйн
редакцийн хариуцлагатай редактор, алдарт сэтгүүлч Мятавын Цагаан байж л дээ.
Багшийн занг арван хуруу шигээ мэднэ. Жаахан тааруухан нэвтрүүлэг хийчихээрээ
андашгүй гэнэ л дээ. “За, Цагаан дарга аа, алаад өгсөн дөө” гээд л текстээ
ширээн дээр нь тавьдаг гэж байгаа. Сайн нэвтрүүлэг хийчихвэл чимээгүйхэн тавиад
л гардаг байж. Нэг удаа “Алаад өгсөн дөө” гэсэн тодотголтой нэвтрүүлгийнх нь
текстийг уншаад “За Дамбаа ах аа, та ийм ч юм бичих гэж дээ” гээд текстийг
өгтөл багш маань “Харин тийм ээ, амиа хорломоор текст” гэнгүүт урж хогийн сав
руу шидчихээд дахиад л бичгийн машинаараа тачигнуулж өгсөн гэж байгаа. Ийм л
сонин сайхан хууч дүүрэн хүн бол багш маань юм даа. Багш “Ургацын далай”
нэвтрүүлгийн томилолтоор Дорнод аймагт оччихоод дарга нартай нь уулзаж хадлан
өвс бэлтгэх ажлын явцын талаар асууж тодруулжээ. Дарга нар нь баахан хүснэгт
төлөвлөгөө дэлгээд л ярьж өгч. Маргааш нь багш радиогоор “Дорнодынхон
харандаагар хадлан хадаад л сууж байна” гээд ярьсан гэж байгаа. Иймэрхүү цэц
онч, дүр дүрслэл зохиол бүтээлээс нь олоход төвөггүй шүү. Харьцуулал зүйрлэл,
егөөдөл ёжлол дүүрэн түүний бичсэн зүйлийг нэрлээд байвал зөндөө зөндөө.
Үнэхээр л адтай зүйрлэгч дүрслэгч нэгэн л дээ. “Алтан хоргойн өөдөс шиг алаг цоохор
эрвээхий ангас ангас дэвнэ” ч гэх юм уу, “тэнгэрт дүүжлээстэй юм шиг тэр
хөөрхөн болжмор” гээд уншихад мөн ч урамтай сан.

-Алтан намрын
эл сайхан хонгор шаргал өдрүүд аргагүй л багштай чинь холбогдож сэтгэлийг чинь
хөглөдөг юм байна даа?

-Багшийн маань
тухай амтай бүхэн л дурсан ярина. Яруу найрагч Данзангийн Нямаа нэгэн
ярилцлагадаа “Гайхалтай, бадрангуй яруу найрагч. Шүлгийг нь багаасаа л уншдаг
байлаа. Дайчин, давшингуй, сэтгэл хөдлөлтэй хүн. Цаанаасаа л, бурханаас тэр
хүнийг радиогийн сэтгүүлч болгож төрүүлсэн гэмээр. Яриаг нь сонсохоор жигтэйхэн
гоё дүрсэлж ярьдаг хэрнээ бичсэн нь ярьдаг шиг нь сэтгэлд буудаггүй” гэсэн.
Ардын уран зохиолч Дөнгөтийн Цоодол гуай багшийн дотно хүмүүсийн нэг байсан.
Тэр нэг удаа “Зохиолчид золигийн улс л даа. Бие биеийнхээ тухай хошин яриа
хөөрөө гаргадаг. Тэр нь заавал нэг учиртай. Дүртэй байснаас биш нэг нэгийгээ
доромжилсон, давхар санаа агуулсан зүйл байхгүй ээ. Ухаан нь зохиолчдыг нохой
болгосон онигоо бий. Тэнд янз янзын нохой гардаг. Зарим нохой Удвал даргын өмнө
дээш харан унаж эрхэлж, зарим нь хэзээ хуцахаа даргаасаа асууж байдаг. Базарын
Цэдэндамба мундаг улаан шар овчарк болчихсон, дээгүүрээ нисэж өнгөрсөн “АН-2”
онгоцны сүүдэртэй хөөцөлдөж, сүүдэр нь туссан газрыг шороотой нь үмхэн авч,
сэгсчиж байгаагаар гардаг. Зохиолчдыг зуух болгосон удаа бас бий. Манай Дамбаа
бас л лут гарна даа. Зуухны бөөр улаан болчихсон, хүнгэнээд л байдаг, тэгсэн
мөртлөө дээрх цай нь ер буцалдаггүй зуух гэж гардаг шиг билээ, манай Дамбаа аа
чинь” гэж дурссан удаатай. Ийм сайхан амттай яриа дурсамж багшийн маань эргэн
тойронд цагийн мөнхөд бүчиж байсан даа. Багш маань Соёлын гавьяат зүтгэлтэн
алдар цолыг хүртээд ярилцлага өгөхдөө “Монголын радиог сонсоогүй чих байхгүй”
гэсэн юм. Энэ бол радиог дээш нь суга татсан реклам юм даа.

-Сайн хүний
тухай дурсамж аяндаа хөврөх юм даа. Та багшийгаа нутагт нь нэг аваачсан гэл үү?

-Балжийн голын
эрэг хөвөө, Ламын хөхүүртийн өвөлжөө бол Цэдэндамбаа багшийн төрсөн тоонот нь.
Ламын хөхүүрт гэдэг нь өвөрмөц сонин домогтой л доо. Нэг лам хөхүүртэй айраг ганзагалж
даваа хөтөл давах гээд унаа морь нь эцэж хөхүүртэй айргаа модонд өлгөж
үлдээгээд явсан гэх юм билээ. Үүнээс хойш тэр газрыг нь Ламын хөхүүрт гэх
болсон домогтой. Хэдэн жилийн өмнө цагаан сарын өмнөхөн багшийгаа нутагт нь
очуулах, төрсөн гэрийн буурин дээр нь аваачих гээд зүтгэлээ. Цас шуурга болсон
цавцайсан цагаан хангай юм. Их сүрлэг. Дадалын төвөөс багшийн маань танил
Чимиддоржтон хэмээх өвгөн буриад газарчлан Балжийн гол тийш явлаа. Сумаас гуч
орчим километр явж хүрэх юм. Багш маань төрсөн буурин дээрээ ирээд их л
сүсэглэн залбирч, “Энэ чинь Ганц улиас, тэр чинь Ламын хөхүүрт шүү дээ” гэж нүд
нь сэргээд ярьж байсан. Тэгээд буцахдаа,

“Эх болсон
тоонот минь ээ

Ижий болсон
газар шороо минь ээ

Зуны аагимд
сэрүүцэж суусан ганц улиас минь

Зудалж үзээгүй
их сайхан хангай дэлхий минь

Эцэг минь энд
ходоог тэрэг дархалж байлаа

Эжий минь энд
мойлтой тос хутгаж байлаа

Эргэж ирж
чадахгүй ээ, нутаг минь

Элбэрэл бүхэн
чинь надтай хамт шүү…”

гээд нулимсаа урсган сөхөрч байсан даа. Энэ мөрүүд багшийн минь цээжнээс урсан
гарч хоолой нь зангиран хэлсэн тэр цагаас хойш үнэхээр нутагтаа явж амжаагүй.
Зөн совингоороо мэдэж л байсан юм байлгүй
дээ. Багш маань нутаг очоод буцах замдаа “Мөнхтөр өө, багш нь мөн ч их
баярлаж байна даа. Хөдсөн дээл хөмөн гутлынхаа мөрийг гаргасан газартаа ирээд
сэтгэл их хөдөллөө. Түүх яримаар санагдлаа 1915 оны гантай зун аав ээж маань
хойд нутгаас хэдэн буриадын хамт морин тэргэндээ ойр зуурын новшоо ачин
нохойгоо дагуулаад гарсан гэдэг. Тэр зун тууврын малд ч идэх өвс байгаагүй гэдэг.
Тэгж явсаар байгаад Чингис хааны нутаг Ононд нүүж ирсэн юм билээ. Зарим нь орос
хувцастай ядарч сульдсан гэж жигтэйхэн морь үргэмээр амьтад ирсэн. Би 1931 онд
Ононы Балж Галттай дахь Ламын хөхүүртийн өвөлжөөнд төрсөн Хорь буриад хүн.
Манайх дөчөөд оны үед хоёр мянгаад хонь, хоёр зуу гаруй үхэр, хоёр азарга адуу,
дөчин хоёр тэмээтэй лут айл болсон байлаа. Нутгийн хөгшчүүд Чингис хааныг
буриад анчдын задгай гал дээр мах шарж зооглоод Балж голын хатуу яргайгаар нум
хийж сур харваж явсан гэдэг домог ярьдаг. Тийм нутагт нүд нээсэн болохоор
бардам сайхан л амьдарч явна даа. Ан хийж баавгайнаас бусдыг нь унагаж явлаа.
Ер нь би янз бүрийн ажил их хийсэн дээ. Онондоо эмээл хийж, Зүүнбаянд өрөмдөгч,
Баянгийн модны уурхайд чулуу ачигч, Кино үйлдвэрт реферэнт, Зохиолчдын хороонд
мэргэжлийн зохиолч, 1957 оноос хойш сэтгүүлчийн ажилд болсон болоогүй хэдэн
насаа цацаад дуусах шив дээ. Хүүхэд байхдаа мал дагана гэж л боддог байлаа.
Гэвч Улаанбаатарт эрдэм номын мөр хөөж ирсэн хүн” гэж дурсамжийн богцоо задалж
байсан даа. Миний багш ийм л хүн байсан юм.

-“Ургацын
далай” хангинасан энэ өдрүүдэд Базарын Цэдэндамба хэмээх тэр том найрагчийн
уран бүтээлийг дурдахгүй өнгөрвөл алдас болох мэт санагдлаа?

-Өөрийнх нь
хэлснээр бол Монголын бүдүүн хоолойтой бүхэн дуулсан “Монголын сайхан орон” дуу
нь байна.

“Эрээлжлэн
эрээлжлэн харагдамтгай

Элгэн сэнхэр
нютаг минь

Эцэг эхээс
заяатай

Эх сайхан
Монгол минь”
. Энэ дуу
үнэхээр л сэтгэл зүрхнээс нь урсан гарсан юм шиг сайхан дуу. Багш маань
дуунуудаа ер тоохгүй. Хамгийн сайхан нь Дарамзагдтай хийсэн “Монголын сайхан
орон” л гэнэ. Ардын жүжигчин Жаргалсайхан олонд хүргэсэн дуу шүү дээ. Үүнийгээ
гурван буриадын дуу л гэнэ. Түүний бичсэн “Ятгын эгшиг”, “Монголын сайхан
орон”, “Улаалзай”, “Алтан намар”, “Хонгор нутгийн жороо”, “Хангайн дуу”, “Эх
орон”, “Сарлагчин”, “Говь хангайн цэнхэр орон”, “Барилгачин хүүхнүүдийн дуу”
зэрэг олон дууг нь уншигч олон сайн мэднэ дээ. Тэнгэрийн оронд заларсан бүдүүн
дуут багшаа бодохоор алтан намар аяндаа налайж, ургацын далай халиурах шиг
болох юм даа.

Categories
мэдээ спорт

С.Батцэцэгт Хөдөлмөрийн баатар олгохоор хүсэлт гаргажээ

МУГТ С.Батцэцэгт Чөлөөт бөхийн ДАШТ-ний -63 кг-ийн жинд дэлхийн тавцангаас хоёр дахь алтан медалиа хүртсэн билээ. ДАШТ-ээс медаль хүртсэн тамирчдыг өчигдөр Монголын Чөлөөт бөхийн холбооны удирдах зөвлөл хүлээн авч уулзах үеэр түүнд 1 кг алт, Хөрөнгө оруулалтын банкнаас гурван өрөө байр тус тус бэлэглэснээс гадна Хил хамгаалах ерөнхий газрын даргын тушаалаар дэд хурандаа мөрдэс зүүлгэсэн.

Мөн түүнд Хөдөлмөрийн баатар цол олгох хүсэлтийг Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид уламжилсан талаар эх сурвалжаас мэдээллээ.

Categories
мэдээ нийгэм

Л.Гансүх нарт холбогдох хэргийн шүүх хурал өнөөдөр үргэлжилнэ

Л.Гансүх нарт холбогдох хэргийн шүүх хурал уржигдар Баянзүрх,Чингэлтэй, Сүхбаатар дүүргийн эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхэд эхэлдсэн бөгөөд өнөөдөр гуравдахь өдрөө үргэлжлэх юм. Өчигдрийн шүүх хурал дээр шүүгдэгч Л.Гансүх хангалттай баримт нотолгоонуудыг дэлгэж, өөрийн буруугүй гэдгээ илэрхийлж байсан бол хохирогч гэгдэх Багануур компанийн зүгээс өөрсдийн хохирсон гэх үндэслэлээ төдийлөн ойлгомжтой тайлбарлаж чадаагүй юм.

Categories
мэдээ спорт

Монголын баг Японы хөл бөмбөгийн багт 0:17 харьцаагаар ялагдлаа

Азийн хөлбөмбөгийн холбооноос зохион байгуудаг 16 хүртэлх насны АШТ 2016 онд Энэтхэг улсад болно. Шар тивийн Зүүн бүсийн “К” хэсгийн тоглолт өчигдөр Монгол-Японы тоглолтоор Улаанбаатар хотод эхэллээ.

Монголын хөлбөмбөгийн холбооны талбай дээр болсон энэхүү тоглолтод манай багийн тамирчид өрсөлдөгчийн хаалганд нэг ч бөмбөг оруулж чадаагүй бол Японы баг 17 оноо авсан юм. Монголын өсвөрийн шигшээ баг маргааш хэсгийн сүүлийн тоглолтоо Хонконгийн багтай хийх юм.

Categories
мэдээ нийгэм

Буриадад Монгол иргэнийг буудсан гэмт этгээдүүдийг эрэн сурвалжилж байна

Өнгөрсөн даваа гаригийн 22:00 цагийн орчим ОХУ-ын
Буриад улсын Сэлэнгийн районы Нур-Тухум тосгоноос 8 км-ын зайд Монгол Улсын
иргэн Б.А болон С.А нарыг зорчиж явахад дээрэмдэж, зодон, улмаар буудан амь
насанд нь халдахыг завдсан хэрэг гарсан билээ.

Гэмт
этгээдүүд гар цүнх, гар утас бусад эд зүйлийг аваад дээрэмдсэн бөгөөд Б.А-г резин сумтай гар
буугаар буудсанаас хөл, толгой, нуруундаа шархдаж, эмнэлэгт очиж толгойдоо хоёр
оёдол тавиулсан. Эмнэлгээс боолт хийн, амь насанд нь аюулгүй гээд явуулсан
тухай мэдээлэл өгчээ. Одоогоор
манай хоёр иргэн Гусино-Озерийн цагдаагийн газарт мэдүүлэг өгч байгаа аж.
Өнөөдрийн байдлаар гэмт этгээдүүд олдоогүй байгаа бөгөөд тэднийг эрэн
сурвалжилсаар буй юм байна. Буриадын ДЯЯ-наас өгсөн мэдээллээр, тэднийг гадагш
гарахад хаалт тавин эрэн хайж байгаа аж.

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Хямралд автсан Монголын одоо ба ойрын ирээдүйн зураглал

Баабар ингэж өгүүлэв

-“МОНГОЛЫН ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ” ЧУУЛГА УУЛЗАЛТАД ХЭЛСЭН ҮГ-

Өнгөрсөн зургаа долдугаар
сард Монгол Улсын нийт нутагт бид судалгаа явууллаа. Судалгааны зорилго нь өнөөгийн
нийгэм улс төр, эдийн засгийн талаархи хүн амын ойлголт дүгнэлт болон ойрын ирээдүйн
тухай төсөөллийг гаргаж ирэх гэсэн юм. Судалгаагаар өнөөдөр хамгийн өндөр рейтингтэй
улстөрчөөр одоо УИХ-д сууж буй бие даагч гурван гишүүн шалгарч байна. Нийт 30 улстөрчийн
нэр жагсааж авсан судалгааны дөрөвт дархан аварга, тавд хотын дарга, зургаад МАХН-ын
дарга, есд Баттулга гишүүн байгаа бол МАН-ын дарга 11-т, Ерөнхийлөгч 13-т, Ерөнхий
сайд 17-д, УИХ-ын дарга 21 дэх байр эзэлж байна. Ямар шалгуураар нэр бүхий хүмүүс
дээгүүр байр эзэлж буйг тандахад “шударга”, “үнэн үг хэлдэг” гэх хариулт дагнан
гарч буй боловч энэ хүмүүс улс орны байдлыг хэрхэн сайжруулах гэж байгааг асуухад
бараг хэнд ч тоймтой хариулт алга байлаа.

Уул уурхайн өнөөгийн
байдлын эсрэг хүн амын 70 хувь нь зогсож байдаг юм байна. Хачирхалтай нь уул уурхайг,
ялангуяа Оюутолгойг эрдэнэтчүүд хамгийн ихээр дэмждэг атал хамгийн их эсэргүүцэгчид
нь өмнөговьчууд аж. Эсэргүүцэж байгаа гол шалтгаан нь “гадаадынханд шулуулж байна”,
“хамаг өрмийг нь гадаадынхан болон дарга нар хүртээд ард түмэн хоосон хоцорч байна”,
“Оюутолгойн хамгийн багадаа 51 хувийг нь монголчууд эзэмших ёстой” гэсэн хариулт
зонхилов. Эдгээр мэдээллийг хүн амын 90 гаруй хувь нь зурагтаас авч дүгнэлт хийдэг
аж.

Монгол Улсын хамгийн
том экспортлогч Хятад улс сүүлийн гуч орчим жилд бүхнийг худалдаж авдаг, хамгийн
доод зэрэглэлийн үйлдвэрлэл явуулж экспортолдог том зах зээл болон хөгжсөн. Үүгээр
аж үйлдвэр, дэд бүтцийн сууриа байгуулж өдгөө хөгжлийн шинэ загварт орж эхэллээ.
Тэд дэлхийн гутлын тав тутмын гурвыг үйлдвэрлэхээс эхлээд зэс хайлуулалтын 70 хувийг
нутаг дээрээ гүйцэтгэж байв. Юу ч байсан худалдаж авдаг Хятад улсын эрчимтэй хөгжлийн
давалгаанд маш олон орнууд хожсон, ялангуяа Өмнөд Солонгос, Вьетнам гэсэн хөршүүдээс
эхлээд алсын Бразил, Канад, Австрали маш их мөнгө хийжээ. Ийм бололцоог ашиглаж
чадаагүй орнуудын эхэнд Монгол жагсаж байгаа. Одоо хүчирхэг суурьтай болоод авсан
Хятад хөгжлийн дараагийн шатны загварт орох болсноо зарлав. Энэ бол технологи давамгайлсан
үйлдвэрлэл, мэнэжмэнт, маркетингийн бодлого, шинжлэх ухаанд тулгуурласан өндөр үнэтэй
үйлдвэрлэл гэсэн үг. Чухам ийм замаар урьд нь Тайвань, Солонгос, Япон замнасан бол
одоо Хятадын ээлж иржээ. Нэг л үгээр хэлэхэд манай экспортын зах зээл хумигдаж эхэллээ
гэсэн үг.

Цаг агаарыг хэмжиж
бүртгэдэг болсон 150 жилийн түүхэнд энэ зун хамгийн халуун нь болов. Энэ бол хүлэмжийн
хийн хүн төрөлхтөнд аюул учруулж гарах гарцгүй болгох цаг тулчихаад байгааг харуулсан
харанга. Удахгүй Парист энэ асуудлыг авч хэлэлцэх дэлхий нийтийн том хурал болно.
Киотогийн протоколд нэгдээгүй АНУ, Хятад, Энэтхэг, Бразил зэрэг хүлэмжийн хий үйлдвэрлэгч
гол орнууд өдгөө алдаагаа ойлгож энэ тэмцэлд хошуучлан орохоо нэгэнт зарласан. Энэ
бол гол нь нүүрсний эсрэг аян дайн юм. Энэ бол Тавантолгой одоо хэнд ч хэрэггүй
л гэсэн үг. Нүүрс түлж ажилладаг алив үйлдвэрлэл, станцын ажиллагаанд Америкийн
компаниуд оролцохыг хориглосон хууль АНУ-д гарлаа. Хятадууд нүүрсний хэдэн зуун
жижиг уурхай болон цахилгаан станцуудаа хаачихлаа. Занарын хувьсгал, давхаргын хий
олзворлолтоос болж байгалийн хий, нефтийн үнэ шалан дээр унаснаас болж нүүрснээс
хий гаргах технологи хэт үнэтэйдэн үйлдвэрлэлээс шахагдаж байна.

Зэсийн хувьд үнэ нь
унаж таван мянган доллар болсон бол Эрдэнэтийн зэс үйлдвэрлэлийн өртөг 5400 доллар
учир хэдийнэ алдагдалд ороод эхэлсэн. 2001 онд нээгдэж 2003 оноос ашиглах хэлэлцээ
хийж эхэлсэн Оюутолгойн орд дөнгөж энэ хавар гэрээндээ гарын үсэг зурав. Нийт баялгийн
80 хувь нь буй далд уурхайн хөрөнгө оруулалт таван тэрбум доллар шаардаж байгаа
ба амжилттай ажиллавал энэ уурхай 2021 онд ашиглалтад орох юм. Юутай ч зэсийн үнэ
ойрын таван жилд өсөхгүй нь тодорхой ба энэ байдал цаашид удаан үргэлжилбэл Оюутолгойн
хөрөнгө оруулалт тэр хэмжээгээр сунжрах болно. Бал чулуугаар зэс орлуулан дамжуулагч
хийх технологи гарсан нь зэсийн үнийн уналтад нөлөөлөөд эхэлжээ. Дэлхий даяараа
эдийн засгийн таагүй байдалд орсон төдийгүй магадгүй дайны ирмэг дээр ирсэн энэ
нөхцөлд улс орнууд алтны нөөцөө зарж эхэлснээс болоод дөнгөж саяхан бараг хоёр мянган
доллар хүрч байсан алт одоо нэг мянга болоод ирлээ. Монгол Улсын гадагшаа борлуулж
чадах гол гурван түүхий эдийн хувьд ийм байна.

ДНБ нь огцом өсөн
10 тэрбум долларт хүрсэн Монголын эдийн засаг одоо сүйрлийн ирмэгт тулжээ. Улсын
валютын нөөц бараг дөрвөн тэрбум болж байснаа эгшин зуур хайлан хэдийнэ тэглэсэн.
Одоохондоо свопын зээлээр амь тээж байгаа. Уул уурхайн эсрэг аян дайн хөрөнгө оруулалтыг
зогсоож валютын урсгалыг бараг хааж орхисон. Энэ бол нэг тал нь. Нөгөө тал нь байсан
мөнгөө “үнэ тогтворжуулах” хэмээх хөтөлбөрт цацаад дуусгасан, эргээд төлөгдөх магадлал
бараг нойл. Сүүлийн долоон жилд зөвхөн улаан буудайн үйлдвэрлэлийг дэмжихэд зориулж
420 сая доллар тараажээ. Одоо дифляцид орсон Орост буудайн үнэ 150 доллар болтлоо
унаад байна. Үүгээр нь бодоход мөнөөх тараасан мөнгөөр жил болгон 400 мянган тонн
буудай гаднаас худалдан авч болох байсан нь манай улсын жилийн хэрэгцээ юм. Сэлэнгийн
элсэрхэг хөрсөнд тохирсон өөр олон ургамал тарьж хавьгүй илүү ашиг олж болох ч нэг
талаас Хрущевийн үеийн гурилаар өөрийгөө хангах хуучирсан сэтгэлгээ, нөгөө талаас
буудай таривал өгдөг сул тэтгэлгээс болоод цаашид ч “үнэ тогтворжуулсаар” байх болно.
Үнэ тогтворжуулалт ноолуур, сүү, цемент, арматур, шатахуун, барилга гээд олон салбарыг
хамарч сүйрүүллээ. Хулгай хийхийг нь ойлгож байна, тэртэй тэргүй сурчихсан тогтоц.
Үнэ өртгөөр тодорхойлогддог гэсэн марксист номлолоос одоо болтол гарч чадахгүй байгаа
Монголын эдийн засгийн удирдлага л хөөрхийлөлтэй. Мөнгө тараагаад өгчихөөр үйлдвэрлэлийн
өртөг буурч үнэ тогтворжино гэж тэд бодсон хэрэг. Үнэ эрэлтээс л хамаардгийг ТҮЦ-ийн
худалдагч авгай ч сайн мэднэ шүү дээ. Одоо бэлэн болсон 30 мянган орон сууц борлуулалтгүй
байж байна. Цаана нь тэрнээс олон сууц араг ясны хэлбэртэй байгаа.

Хөрөнгө оруулалт дайжсан,
валютын урсгал зогссон, нөөцийн мөнгө дууссан учир шууд утгаараа эдийн засгийн гүн
хямрал руу орж таарна. 2000 онд ганц тэрбум долларын эдийн засагт зүгээр амьдарч
байсан ард түмэн өдгөө “Ерөөл”, “Хараа” тоохоо болиод зөвхөн “Грэй гүүс” уудаг болсон
тул ДНБ дундарч таван тэрбум доллар болохыг яавч тэвчихгүй. Монголын төр чадамж
муутай, сул дорой учир нийгмийн замбараагүй байдал үүсэхэд ямар ч арга хэмжээ авч
чадахгүй. Хямралын үед цэргийнхэн төрийн эрхэнд гарч байдлыг намжсан хойно иргэний
засагт эрх шилжүүлдэг Түрэг, Тайланд мэтийн орны жишиг угаас дуулгавар муутай Монголын
нөхцөлд таарахгүй. Эмх замбараагүй байдлыг зогсоох тийм орлох хүч Монголд байхгүй.
Таван жилийн өмнө “Экономист” сэтгүүл Монголыг дараагийн Күвэйт гэж бичиж байсан
бол өдгөө дараагийн Герег, Азийн эхний дефолт гэж дүгнэх боллоо.

Хэн ч засаглаж чадахгүй
хоосон орон зай гараад ирэхээр тэр зайг юун түрүүн гэмт бүлэглэлүүд эзэлдэг. Үүний
жишээ өнөөгийн Конго, Сомали, Сеора Леонд тод харагдана. Саяхны манай жишээ гэхэд
1990 онд Улаангомд захиргааны эрхийг хулигаан, эрүүгийнхэн атгаж цагдаа нар нь тэдэнд
үйлчилж байлаа. Ийм байдал өнөөдөр Сэлэнгэ аймагт үүсчихээд байна. Тэнд хэдийнэ
нинжа нарын засаглал тогтсон. Монголд хамгийн баян, үргэлж бэлэн мөнгөтэй байдаг
нь нинжа нарын ахлагчид. Үүнийг та бүхэн Луй Витон, Вагнэр, Монблан зэрэг люкс худалдаа
хийдэг дэлгүүрийн худалдагчдаас асууж болно. Нинжагийн эхнэр л чемодантай мөнгөтэй
орж ирж шууд 570 хоёр, гурваар нь авдаг. Портуун, Нямдорж нарын гишүүдийн санаачилсан
алтны 68 хувийн татварын хуулиас хойш арваад жил өнгөрлөө, энэ хооронд нинжанууд
гэмт хэргийн маш сайн зохион байгуулалтад нэгэнт орсон. Эрүүгийнхэн бүх ажлыг зохион
байгуулна, тэдний араас бөхчүүд, тэгээд зохицуулж байгаа царай гаргах цагдаа нар
гэж явсаар хамгийн доод эгнээнд газар ухдаг борчууд гэсэн дараалалтай. Алт олзворлоод
зиндаа болгоныхон өөртөө таарсан баялагтай болдог.

68 хувийн татварын
хуулиас хойш Монгол хичнээн хэмжээний алт олзворлодог болох нь мэдэгдэхээ больсон
ч зарим судалгаанаас барагцаалахад жилд 30 орчим тонн алт бололтой. Үүний бардаагаар
хагас нь нинжагийн гэгдэх гэмт бүлэглэлийн гараар дамждаг гэхээр тэд аль хэр баялагтай
болох нь ойлгогдох байх. Тэд олзворлосон алтаа хууль бусаар хил давуулдаг байснаа
одоо алт олзворлодог хууль ёсны компаниудаар дамжуулан борлуулдаг болсон. Хууль
ёсны компаниуд ч явсаар тэдний гарт орсон гэсэн үг. Одоо тэд хэдийнэ төрийн эрх
мэдлээс хуваалцдаг боллоо. Улстөрчид хулгай луйвар авлига хийх ажилдаа тэднийг ашигладаг
байсан бол өдгөө тэд улстөрчдийг худалдаад авдаг боллоо. Сүүлийн үед Гацууртын ордыг
тойрсон маргаан үүний ганц л жишээ юм. Асуудлыг газар дээр нь шалгахаар очсон гишүүд
газар дээр нь зовлонг ойлгож толгой дохин гасалцгааж байсан авч буцах замдаа хэдийнэ
худалдагдчихсан “эх оронч” дуу дуулсаар орж ирсэн. Гэмт бүлэглэлийнхэн ч төрийн
институцүүдийг шат дараалалтай зохион байгуулалттайгаар маш үр дүнтэйгээр дарамтлах
болсон. Одоо цаашид хямрал үргэлжлэн улам хүндрэх тусам ард нийтийн сэтгэл үймж
тавгүйтэх ба үүн дээр чухам энэхүү нэгэнт тогтон хэлбэржсэн гэмт бүлэглэл улам батжин
томорч улс орныг эзэгнэн, гол зохицуулагч хүч нь болох юм. Харин төрийн сул дорой
өнөөгийн байдал улам л дордон тэдэнд зайгаа тавьж өгөх болно. Өнөөдөр Монголын сул
дорой төрийн хуулийг гэмт бүлэглэл хэдийнэ тоохоо больж нулимдаг болсон бол маргааш
тэд өөрийн хуулийг бүх нийтэд тулгах болно. Төрийн алба тэдэнд үйлчлэх болно.

Бүрэн зохион байгуулагдсан
нинжагийн гэх гэмт бүлэглэлийн доод шат бол “эх орончдын” гэгдэх хөрөнгө оруулагчдыг
айлган дээрэм булаалт хийдэг жижиг бүлэглэлүүд байна. Хөрөнгө оруулагчид гараад
явсны дараа эдний золиос нь хэдийнэ дотоодын компаниуд болсон. Эдний толгой бүлэглэлүүд
ихэнх нь гаднаас санхүүжилттэй байдаг нь нэгэнт нууц биш болжээ. Наад захын жишээ
хэлэхэд Эгийн гол дээр босгох гэсэн усан цахилгаан станцын төсөл 1998, 2005 онд
хоёр удаа гадны захиалгаар унасан ба одоо гурав дахь оролдлогыг нураахаар ажиллагаа
хэдийнэ зэхэгджээ. Уг бүтээн байгуулалтыг нураах захиалга авсан бүлэглэл Байгаль
нуурыг хамгаалах ТББ гэгдэх гадны эх үүсвэрээс санхүүжээд эхэлчихсэн. Ураны эсрэг
гэгдэх бүлэглэл гаднаас олон жил санхүүжсээр өдгөө нэлээд хүчирхэг болоод авсан.
Монгол Улс ертөнцөөс таслагдан вакумжих үед эдний санхүүжилт зогсоно, тэр цагт эд
тухайн үед төрийг эзэгнэсэн байх гэмт хэргийн нинжа бүлэгт нийлнэ.

Тулаад ирсэн хямралаас
гарах гарц бий юу? Ойрын 5-7 жилдээ хямралаас бүрэн гарах ямар ч гарц байхгүй. Учир
нь бидэнд борлуулж чадах ганц л бараа байдаг нь байгалийн түүхий эд. Энэ зах зээл
нэлээд хугацаагаар хаагдсан. Харин хямралыг зөөлрүүлж тэсэн гарах арга зам бий нь
бий. Мэдээж үүнээ ашиглаж чадвал шүү дээ. Хямраад эхлэнгүүт л юун түрүүн мал мах
зарах шуугиан үүслээ. Энэ бол ойрмогхон аюул учруулж болох мунхаглал. Юун түрүүн
мал эмнэлэггүй монголын мал экспортын шаардлага хангахгүй учир мал эмнэлэгжүүлж
байна гэсэн асар их хөрөнгө зарах дараагийн “үнэ тогтворжуулалт” явагдана. За ингээд
баахан мөнгө гарлагадаж байж экспортоллоо гэж үзье. Хөрш хоёр том зах зээлийнхээ
хэдэн сар хэдэн хоногийн хэрэгцээг бид хангаж чадах вэ? Зэргэлдээ Чаньчунь хотын
үхрийн махны ганц үйлдвэр л гэхэд жилдээ 120 мянган тонн дээд зэрэглэлийн мах бэлдэж
байна. Түүний цаахна байх Хармөрөн муж жилд 800 мянган тонн мах бэлдэж байна. Наана
нь Өвөр Монгол гэж махны том машин байна. Бид жилд 300 мянган тонн мах бэлддэгээс
50 мянган тонныг экспортолж чадвал их юм. Махны хийрхэл үсэрхийлбэл Монголын малыг
барах ба эндээс олох мөнгө ч шалихгүй болохыг дөрвөн аргын тоогоор дөрөвдүгээр ангийн
хүүхдээр бодуулчиж болно. 1990 оны их шилжилтийн үеэр Зүүн Европчууд хүртэл өлсгөлөнд
автаж сүм хийдийн тараах үнэгүй шөлөнд урт дараалал үүсч байсан бол мал махныхаа
хүчээр монголчууд өлсгөлөн гэх аймшигтай учраагүй юм. Одоо угтан ирэх энэ хямралаас
бид малынхаа буянаар л өлсөж үхэхгүй амь гарна. Малаараа битгий оролд гэсэн үг.

Өнөөгийн Монголын
хагас коммунист, хагас социалист эдийн засгийн бүтцийг үндсээр нь өөрчилснөөр дотоод
нөөц бололцоогоо ашиглан хямралыг туулах арга л хамгийн оновчтой нь. 1990 онтой
харьцуулахад монголчууд асар их гэж хэлж болохоор хадгаламжтай болсон. Үүнийг дөрвөн
тэрбум орчим доллараар багцаалж байна. Энэ мөнгө идэвхтэй эргэлтэд орох ёстой. Үүнийг
өргөн хувьчлал л хөдөлгөж чадна. Нийгмийн үйлчилгээний болон дэд бүтэц, аж үйлдвэрийн
салбар дахь төрийн мэдлийн асар их хөрөнгийг хувьчилснаар ашигт үйлийн илтгэцүүр
нь эрс дээшлэхээс гадна хэмнэлт сайжирч, үргүй зардал эрс багасна. Ядахнаа өдгөө
эзэнгүйдсэнээсээ болоод хэн болгоны хулгай хийдэг, нийтийн баялгийг гоожуулдаг их
хөрөнгө харж хандах эзэнтэй болно.

Энэ арга зам хямралыг
маш ихээр зөөлрүүлж 5-10 жилийн дараа эдийн засгийн өсөлт буй болох үндсэн бааз
суурь нь болох юм. Гэвч энэ замаар явж чадна гэхэд ихээхэн эргэлзэж байна. Түүхийн
туршлагаас харахад эдийн засгийн хямрал үргэлж улс төрийн хямрал араасаа чирж улмаар
дайн, хаос, эмх замбараагүй байдал, улс төрийн тэнэг шийдвэр дагуулдаг. Хямрах тутам
популистууд өнгө орж тэр нь дороо демагоги болон хувирдаг. Түрүүчийн популист улстөрч
өөрийг нь сонговол орон сууцыг ард түмэндээ үнэгүй тарааж өгнө гээд суртчилаад эхэлсэн.
Хэлсэндээ хүрэхийн тулд дээрэм тонуулын ажиллагаагаа эдгээр эзэнгүй сууц руу л хандуулах
байх. Мэдээж ард түмнийхээ дэмжлэгтэйгээр.

Манайд ийм хөрс хэзээний
бэлтгэгдсэн. Ийм байдалд орсон нийгэм чанга гар хүсдэг. Манайд ядахнаа тэр нь ч
байхгүй. Тэгэхээр нийгэм хар аяндаа жолоодлогогүй болж хэдэн зуун бие дааж дур дураараа
дургисан ханлигууд буй болон жалга болгон өөрийн ширэнгийн хуультай болдог юм даа.
Арга барагдсан ард түмэн эмх зохицуулалтыг гаднаас хайх болно. Үүний төлбөр өндөр
байдаг.

2015-09-09

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

“Малайз дахь аллага” нэртэй Ш.Алтантуяагийн үхлийн тухай нэвтрүүлэг дуулиан тарьж байна гэх нийтлэлийг “Өдрийн сонин”-ы долдугаар нүүрнээс үншаарай

“Өдрийн сонин”-ы пүрэв гаригийн дугаар 20 нүрээр хэвлэгдэн гарлаа. Сонины гуравдугаар нүүрт төрийн шагналт, сэтгүүлч Б.Цэнддоогийн “Улаанбаатарт байгаа миний төр засагт” нийтлэл хэвлэгдлээ. “Аль жазера” телевиз саяхан манай улсын иргэн Ш.Алтантуяагийн бусдын гарт хэрцгийгээр амиа алдсан хэргийг дахин сөхөж, “Малайз дахь аллага” хэмээх нэвтрүүлэг хийн, дэлхий даяар цацсан. Энэ талаарх дэлгэрэнгүйг долдугаар нүүрт хэвлэгдсэн “Малайз дахь аллага нэртэй Ш.Алтантуяагийн үхлийн тухай нэвтрүүлэг дуулиан тарьж байна” хэмээх нийтлэлээс дэлгэрүүлэн уншаарай. Хөдөлмөрийн сайдаар томилогдоод удаагүй байгаа УИХ-ын гишүүн Г.Баярсайхантай салбартаа авч хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн ажлынх нь тухайд болон Өршөөлийн хуулийн талаар ШШГЕГ-ын дэд дарга, хурандаа Г.Туулхүүгийн дэлгэрэнгүй ярилцлага энэ дугаарт багтлаа. Мөн манай сонины “Өөрөөс нь” буланд жүжигчин, найруулагч Б.Навчаа оролцсон бол “Дэвжээ” буланд чөлөөт бөхийн дэлхийн хошой аварга С.Батцэцэг оролцон, өөрийн амьдрал уран бүтээлийн тухай дэлгэрэнгүй ярилцлага өгсөн юм. Энэмэтчилэн цаг үеийн мэдээ мэдээлэл, сурвалжлагууд өнөөдрийн дугаарт багтлаа.

“Өдрийн сонин”-ы эрхэм уншигч та, манай өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудан, “Улаанбаатар”, “Скай” шуудангийн салбаруудаас очиж авч болох ба сонин борлуулах бүхий л цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой юм. Мөн “Мөнгөн завъяа” дахь сонин борлуулах цэг, Сансрын үйлчилгээний төв дэх сонин борлуулах цэг, Хан-Уул дүүргийн 19 дүгээр хорооллын үйлчилгээний төвд байрлах сонин борлуулах цэг, Саппорогийн “Миний дэлгүүр” дэх сонин борлуулах гол гол цэгүүдээс худалдах авч болохыг дуулгая. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч бас болно. “Өдрийн сонин”-той холбоотой бүхий л мэдээллийг Мэдээлэх эрхийн утас 19001987-гоос лавлаж болох ба энэ гуравдугаар улирлын захиалгаа өгөхийг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу. Хэрэв цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 8807-1920 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээллийг лавлаарай.

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮХНИЙ УРГАХ НАРНААР ТАНТАЙ ХАМТ

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

“Өдрийн сонин”-ы сэтгүүлч Э.Хүрэлбаатар Балдорж шагналын Гран при хүртлээ

“Балдорж сан”-гаас сэтгүүл зүйн шилдэг бүтээл шалгаруулах долоо дахь удаагийн шалгаруулалт өнөөдөр боллоо. Энэ удаагийн Гран при шагналыг манай сонины Эрэн сурвалжлах, тоймчдын албаны чадварлаг сэтгүүлч Э.Хүрэлбаатар хүртлээ. Тэрбээр “Зүүн гурван аймгийн хуульгүй ардууд зээрийн сүргээ хүйс тэмтрээд дуусаж байна”, “Би Монгол Улсаа дэлхийн хамгийн том орон гэж боддог буюу Хануй бага сургуулийн сурагчид”, “Бөгтөр бөхөнгийн мөхөл ирэв үү” бүтээлүүдээрээ хүртсэн юм. Тэрбээр Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржоос шагнал авч байх үеэрээ “Энэхүү нэр хүндтэй шагналыг авсандаа баяртай байна. Монголын сэтгүүл зүйн хаалгыг цэлийтэл нээж өгч, хөтлөн алхаж яваа “Өдрийн сонин”-ы хамт олондоо талархаж байна. Сэтгүүлч болоод 10 жил болж байна. Энэ шагналыг өмнө нь авч байсан сэтгүүлчдийг хараад хэзээ нэгэн цагт энэ шагналыг авах юмсан гэж мөрөөдөж явлаа. Өнөөдөр тэр мөрөөдөл маань биелэлээ. Үнэний төлөө явсан сэтгүүлч үр шимийг нь хүртдэг юм байна” хэмээн хэллээ.

Энхбаатарын Хүрэлбаатар нь “Өдрийн сонин”-ы 2012, 2013, 2014 оны шилдэг бичлэгийн шагнал тус тус хүртэж байсан. Тэрбээр “Хүүгээ тэвэрсэн ээж үхэлтэй тэмцэж урссаар ОХУ-ын хил давжээ” сурвалжлагаараа 2013 оны Балдорж сангийн шилдэг шагналыг хүртэж байсан. Мөн тэр онд “Болор үзэг” шагналын оны шилдэг сэтгүүлчээр шалгарч байсан билээ. Түүний болж байгаа үйл явдлын халуун цэгээс бэлтгэсэн уншууртай сурвалжлага, нийтлэлүүдийг уншигчид санаж байгаа байх аа. Гарч байсан нийтлэлүүд нь тухайн салбартаа дуулиан дэгдээгээд зогсохгүй асуудлыг шийдэх гарц болдог байсныг дурдахад таатай байна.

Тэрбээр сэтгүүл зүйн эрэн сурвалжлах чиглэлээр мэргэшиж, үеийн сэтгүүлчдээ манлайлж яваа сэтгүүлчдийн нэг юм. Э.Хүрэлбаатар нь 1987 онд Төв аймгийн Эрдэнэсант суманд төрсөн. 1995-2005 онд Эрдэнэсант сумын ерөнхий боловсролын сургуулийг төгсөж, “Их Монгол” дээд сургуулийн сэтгүүл зүйн ангийг дүүргэсэн.

Categories
мэдээ улс-төр

Өршөөл үзүүлэх тухай хуулийг хэрэгжүүлэх комисс хуралдаж байна

Улсын Их Хурлын гишүүн, Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Д.Ганбатаар ахлуулсан Өршөөл үзүүлэх тухай хуулийг хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулах комиссын хурал өнөөдөр Төрийн ордны “В” танхимд 15:00 цагаас хуралдаж эхэллээ.

Энэхүү хуралд тус комиссын орлогч дарга, Хууль зүйн дэд сайд Ц.Уугангэрэл, нарийн бичгийн дарга Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газрын дэд дарга Г.Туулхүү, комиссын гишүүд болох УИХ-ын О.Баасанхүү, Ц.Оюунгэрэл нар болон комиссын бусад гишүүд оролцож байна.

Categories
мэдээ улс-төр

Нийгмийн халамжийн хөтөлбөрүүдийн үр шим хүртэгчдийн байдалд хийсэн тайланг танилцууллаа

Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын яам, Дэлхийн банк хамтран “Монгол дахь нийгмийн халамжийн хөтөлбөрүүдийн дизайн, үр шим хүртэгчдийн байдалд хийсэн дүн шинжилгээ” тайланг танилцуулах арга хэмжээг зохион байгууллаа.

Энэхүү арга хэмжээнд Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын сайд С.Эрдэнэ, Дэлхийн банкны Монгол дахь суурин төлөөлөгч Жэймс Андерсон болон албаны бусад төлөөлөгчид оролцсон юм.

Уг тайлан нь нийгмийн халамжийн хөтөлбөрүүдийн дизайн, төсвийг тоймлон үзэж, хамрах хүрээ болон үр шим хүртэгчдийн шинж чанарт дүн шинжилгээ хийсэн байна. Судалгааны үр дүнгээс харахад нийт нийгмийн халамжийн сангийн зарцуулалтын 56 хувь нь Өрхийн мэдээллийн нэгдсэн сангийн амьжиргааны түвшингээс доогуур орлоготой бүлгийн өрхийн гишүүдийн 40 хувьд ноогддог бол, дундад түвшиний амьдралтай өрхийн 40 хувь нь нийгмийн халамжийн шилжүүлгийн 28 хувийг хүртдэг гэсэн үзүүлэлт гарчээ.

Тус тайланг гаргаснаар нийгмийн халамжийн чанар хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, нийгмийн халамжийн дэмжлэг туслалцаа зайлшгүй шаардлагатай өрхийн гишүүнд нийгмийн халамжийг оновчтой чиглүүлэх, нийгмийн халамжийн тэтгэвэр тэтгэмж, олон төрлийн тусламж үйлчилгээг нэгтгэн багцлах, зарцуулж байгаа хөрөнгийн үр өгөөжийг нэмэгдүүлэх, халамжийн тогтолцоог илүү үр дүнтэй болгох ач холбогдолтой юм. Түүнчлэн нийгмийн хамгааллын салбарын стратеги төлөвлөгөө боловсруулах үйл явцад дэмжлэг болох юм байна.