Month: August 2015

Нийслэлийн
нийтийн тээврийн 600 гаруй том оврын автобусны эдэлгээний хугацаа аль эрт
дууссан тухай мэдээлэгддэг байлаа. Гэвч үйлчилгээндээ явсаар. Хэдхэн хоногийн
өмнө хүртэл эдгээр хуучин автобусны нэгнийх нь тоормоз гэнэт ажиллахгүй
болсноос зогсоол дээр байсан иргэдийг хамж алах шахсан. Бүхээгтээ 40, 50 хүн
чихчихээд үйлчилгээнд давхиж явдаг иймэрхүү хүннү сүннүгийн үеийн шахуу нийтийн
тээвэр манайхаас өөр газарт байдаг ч юм уу, үгүй ч юм уу. Үүнд л цэг тавьж
эхэлж байгаа нь энэхүү урт автобуснууд гэж ойлгож байгаа. Гэтэл өнөө урт
автобус нь бас дундуураа салаад унасан шуугиан гарлаа. Нэг хэсэг нь “тэгнээ
тэгнэ” гэж бааллаа. Би ч мөн адил. Тэгсэн гэмтсэн хүн ч гарч ирсэнгүй, салаад
унасан автобусыг ч сэтгүүлчид олсонгүй. Ингэхээрээ энэ мэдээлэл хий хоосон
шуугиан байх нь. Үүнээс үүдэн бодогдож байна л даа. Үнэндээ нийслэлчүүд бид
Улаанбаатартаа сайхан амьдармаар байна шүү дээ. Аюулгүй, эрүүл, тав тухтай,
соёлтой орчинд ажиллаж амьдармаар байна. Түүний нэг хэсэг нь энэхүү урт
автобуснууд биздээ. Таван шараас Офицер хүртэл төвийн шугамд энэхүү 18 ширхэг
урт автобус явж байгаа юм байна.
Автобусны үйлчилгээнд хоёр зүйл хамгийн эхний шаардлага байдаг. Цаг хугацаандаа
зогсоолдоо ирэх, хоёр дахь нь хаана хүрэхээ мэдээлж байх. Энэ дүрэм журмаа бол
эдгээр автобусууд яс баримталж байгаа юм билээ. Дээр нь монголын нөхцөлд урьд
явж байгаагүй урт гэдгээрээ түгжрэл үүсгэхгүй байх. Хүнээ дүүргэх гээд зогсоол
дээр удаан зогсох зэрэг хүндрэл лав гарсангүй. Тэгэхээр энэ автобус шаардлага
хангасан, цаг үеэ олсон үйчилгээ болж таарлаа.

Эдийн засгийн утгаар
нь энэхүү урт автобусыг харья. Беларусын Минск хотод үйлдвэрлэсэн тус автобус
нь 120 орчим хүний багтаамжтай. Өмнө нь явж байсан дөрвөн автобусны үйлчилгээг
нэг урт автобус дангаараа үзүүлж эхэлжээ. Монгол улс жилд 1,2 тэрбум
ам.долларын бензин шатахуун гаднаас хэрэглэдэг. Үүнээс хэмнэж эхэллээ,
нийслэлийн нийтийн тээвэр. Монголын нийт хүн амын талаас илүү нь амьдарч буй
хот ингээд ажиллахад улс орны хөгжилд том хувь нэмэр болно. Дээр нь нийтийн
тээврийн компаниудыг ажлынх нь гүйцэтгэлээр цалинжуулж эхэлж байгаа юм билээ.
Энэ нь иргэд хүссэн үйлчилгээгээ хүртэж чадна гэсэн үг. Цонх нь цантдаггүй,
тохилог, чанартай автобус хаана ч өндөр үнэтэй байх нь цэвэр зах зээл. Урт
автобусан дээр смарт картын үйлчилгээг нэмэхээр санхүүгийн шударга байдал,
аюулгүй үйлчилгээ цогцоороо нийслэлийн нийтийн тээвэрт мөрдөгдөх нь. Энэ
чиглэлээрээ нийтийн тээврийн компаниуд хоорондоо өрсөлдөх нөхцөл бүрдлээ гэж
харж байна. Орлогын төлөө бус, үйлчилгээгээрээ уралдах цаг ирсэний тод жишээ
энэ болов уу. Үйлчилгээ муутай компанийн автобусанд суухгүй байх эрх нь иргэдэд
нээлттэй. Ийм л нөхцлийг бүрдүүлж эхэлж байгааг нийслэлчүүд бид харж байна.
Дэлхийн бүх хот ийм системд шилжээд байхад бид юугаараа дутах билээ. Нийтээрээ
нэг үзэл бодолтой байж гэмээнэ нэг сарын дотор энэ бүх үйлчилгээ төлөвшинө.
Нийтийн тээвэр дэх шинэчлэлийг хурдацтай ургашлуулах алхам болно.

Э.Бат-Үүл өөр
олон шинэ бүтээгдэхүүнийг Монголын нийслэлд нийлүүлж байх шиг байна. Гудамж
төслийн хүрээнд хийгдсэн замын шинэ уулзваруудын бүтээн байгуулалтын үр дүн, ач
тусыг өнгөрсөн цагаан сараар л нийслэлчүүд мэдэрлээ. Хүн бүр аав ээждээ, ахмад
настнууддаа золгохоор цагаан сараар л нэг сайн хөдөлдөг, хот дотроо холхидог юм
байна л дээ. Тэгсэн өмнөх 20 жил нь түгжирч гацаад явдаггүй байсан уулзвар
замууд нь барууны хотууд шиг зохион байгуулалттай, толигор сайхан болчихож.
Тэгээд л “Хотод чинь “юм” хийсэн байна шүү дээ, зам уулзварууд чинь ямар сайхан
болчихоо вэ” гэж шуугилдан буузаа идэцгээж байх жишээтэй. Зуны гурван сард
монголчууд их зугаалдаг, аяладаг болчихож. Энэ зун Хөвсгөл рүү шинэ засмал
ашиглалтад оронгуут яаж давхилдав. Зүүн тийшээ Алтан-Овоо, Шилийн богд, Буйр
нуур руу аялацгаахдаа толийсон засмалаар давхиж хүрэхдээ бас бүтээн байгуулалт
хийгдсэнийг биеэрээ мэдэрч хүлээн зөвшөөрч байгаа юм. Тэгж биеэр үзээгүй үедээ
сошиал ертөнц дэх зорилтод мэдээллүүд, мэдээллийн сувгууд дахь сөрөг хүчний
зохион байгуулалттай мэдээллүүдэд автаж энэ улс оронд болж бүтэж байгаа юм огт
байхгүй юм шиг ойлгоцгоож явж. Одоо ч нийслэлийн нэг хэсэг иргэд тийм
ойлголттой явж байгаа байж мэднэ. Гэтэл урт автобус шугамд явснаар бидний
хүсээд байдаг барууны хөгжилтэй хотуудын стандарт нийтийн тээврийн үйлчилгээнд
мөрдөгдөж эхэлсэн хэрэг биш үү. Урт автобус ядаж урд нүүрэндээ хаана хүрэх
буудлын мэдээллээ цахим дэлгэцээр зарлах юм. Доторх багтаамж яг барууны
хотуудын стандарт хэмжээ. Наад зах нь ордог гардаг хаалганы үйлчилгээнд
суралцаж байна. Урьд яадаг байлаа, гарах хүмүүсийн өөдөөс орох хүмүүс нь
дайраад… тэрнээс болж автобусны дугуйн доогуур орж амиа алдах тохиолдолд ч
гарч байв. Ингэж эмх цэгцэндээ орж байгаа нь том хотын соёл, цаг хэмнэлт,
стрессгүй явах орчин нөхцөл юм.

Тэгэхээр ийм
байна, урт автобус бол ОКЕЙ, болж байна. Одоо хоёр давхар автобус хэрэгтэй
байна, Бат-Үүл дарга аа. Саяас дээш хүнтэй хотод дандаа давхар автобус явдаг нь
дэлхийн жишиг болчихсон стандарт юм шүү дээ.

П.Хашчулуун

Ой тогт оолтын
Азийн аварга шалгаруулах тэмцээн ХонгКонгт болж байгаа билээ. Энэхүү
тэмцээнд оролцож буй Монгол Улсын баг тамирчид амжилт дүүрэн байна.

Тэмцээн эхэлсэн өдөр буюу өчигдөр
явагдсан таван төрлийн дараах байдлаар манай тамирчид таван алт, есөн
мөнгө, таван хүрэл медаль хүртээд байгаа аж.

Тэмцээний хоёр дахь төрөл “Хоёртын
тоолол” буюу 30 минутанд хамгийн олон цифр тогтоон алдаагүй санах төрөлд
манай тамирчид эхний 9 байрыг эзэлсэн гайхамшигт амжилтыг үзүүлжээ. Мөн
энэ төрөлд ОУ-ын Мастер 16 настай Э.Пүрэвжав өсвөрийн насанд Дэлхийн
Рекордыг шинэчлэн тогтоов. Тэрбээр өмнө нь Их мастер Б.Намуунтуулын 2970
цифр цээжилж алдаагүй санасан амжилтыг эвдэж 3105 цифр болголоо.

Ой тогтоолтын ААШТ нь харааны болон
сонсголын 10 төрлөөр болж байгаа бөгөөд Азийн шилдэг 100 тамирчин
өрсөлдөж байгаа юм. Энэ өдөр үлдсэн таван төрөл явагдана. Тамирчдадаа
амжилт хүсье.

Нийслэлийн иргэдэд цахим хэлбэрээр газар өмчлүүлэх дөрөвдүгээр ээлжийн
бүртгэл ажлыг зохион байгуулах бэлэн боллоо. Дөрөвдүгээр ээлжинд
Баянзүрх, Сонгинохайрхан, Хан-Уул дүүргийн нийт 22 байршлын 8727 га
газарт 34857 иргэнд газар өмчлүүлэх бөгөөд бүртгэл 08 дугаар сарын 25-ны
өдөр 12.00 цагаас эхэлнэ. Бүртгэл эхэлснээс хойш 14 хоногийн хугацаанд
WWW.UMCH.UB.GOV.MN, WWW.ULAANBAATAR.MN сайтуудаар хүсэлт хүлээн авна.
Цахим газар өмчлөлийн талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг 1800-1285 тусгай
дугаар болон 11 319215, 11 315334 дугааруудаас лавлах боломжтой гэж
Нийслэлийн Өмчийн харилцааны газраас мэдээллээ.

Өнгөрсөн амралтын өдрүүдэд 2000 төгрөгт хүрсэн долларын ханш бага зэрэг
буурч байна. Өнөөдрийн байдлаар “Найман шарга” зах дээр долларын ханш
1993 төгрөг байгаа бол арилжааны банкууд 1998-2000 төгрөгөөр зарж байна.
Цаашдаа Азийн хөгжлийн банкнаас хөнгөлттэй зээлж байгаа 150 сая доллар
ороод ирвэл нэг хэсэгтээ долларын ханш бага зэрэг суларна гэж албаны
хүмүүс үзэж байна. Харин оны сүүлээр Оюутолгойн далд уурхайн хөрөнгө
оруулалт шийдэгдвэл долларны ханш буурна гэдгийг ч тэд хэлж байгаа юм.

Долоо хоногийн дараагаас буюу есдүгээр сарын 1-нээс мөрдөж эхлэх
Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуулийн заалттай танилц. Өмнөх
хуулиудаас шинэ хууль хэрхэн өөрчлөгдсөнийг сонирхуулъя.

Эрхээ хасуулсан үедээ жолоо барьвал 192 мянган төгрөгөөр торгоно

26.1. Тээврийн хэрэгсэл жолоодох эрхгүй этгээд
(жолоодлогын дадлага хийхээс бусад тохиолдолд), эсхүл тээврийн хэрэгсэл
жолоодох эрхээ хасуулсан үед тээврийн хэрэгсэл жолоодсон бол хөдөлмөрийн
хөлсний доод хэмжээтэй тэнцэх төгрөгөөр /192 мянган төгрөгөөр/ торгох
шийтгэл хүлээлгэнэ.

26.2. Тээврийн хэрэгсэл жолоодох эрхгүй (жолоодлогын
дадлага хийхээс бусад тохиолдолд) буюу эрхээ хасуулсан этгээдэд тээврийн
хэрэгслийн жолоог шилжүүлсэн бол хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээтэй
тэнцэх төгрөгөөр /192 мянган төгрөгөөр/ торгох шийтгэл хүлээлгэнэ.
Согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодвол 384-768 мянган төгрөгөөр торгоно

27.1. Согтууруулах ундаа, мансууруулах бодис, сэтгэцэд
нөлөөлөх эм, бэлдмэл хэрэглэсэн үедээ тээврийн хэрэгсэл жолоодсон,
эсхүл согтууруулах ундаа, мансууруулах бодис, сэтгэцэд нөлөөлөх эм,
бэлдмэл хэрэглэсэн эсэхийг зохих журмын дагуу шалгуулахаас зайлсхийсэн
этгээд тээврийн хэрэгсэл жолоодсон бол хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг
хоёр дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх төгрөгөөр /384 мянган төгрөгөөр/
торгож, жолоодох эрхийг зургаан сараас хоёр жил хүртэл хугацаагаар хасах
шийтгэл хүлээлгэнэ.

27.2. Согтууруулах ундаа, мансууруулах бодис, сэтгэцэд
нөлөөлөх эм, бэлдмэл хэрэглэсэн этгээдэд тээврийн хэрэгслийн жолоог
шилжүүлсэн бол хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний тавин хувьтай тэнцэх
төгрөгөөр /96 мянган төгрөгөөр/ торгох шийтгэл хүлээлгэнэ.

27.3. Тээврийн хэрэгсэл жолоодох эрхгүй буюу эрхээ
хасуулсан этгээд согтууруулах ундаа, мансууруулах бодис, сэтгэцэд
нөлөөлөх эм, бэлдмэл хэрэглэсэн үедээ тээврийн хэрэгсэл жолоодсон бол
хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг хоёроос дөрөв дахин нэмэгдүүлсэнтэй
тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр /384 мянгаас 768 мянган төгрөгөөр/ торгож,
долоо хоногоос гуч хоног хүртэл хугацаагаар баривчлах шийтгэл
хүлээлгэнэ.

27.4. Давтан үйлдсэн бол 30 хоногийн хугацаатай
баривчлах, тээврийн хэрэгсэл жолоодох эрхийг гурван жилийн хугацаагаар
хасах шийтгэл хүлээлгэнэ.

Өвчтэй буюу ядарсан үедээ жолоо барьвал 48 мянган төгрөгөөр торгоно

28.1. Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангаж
чадахааргүй өвчтэй буюу ядарсан үедээ тээврийн хэрэгсэл жолоодсон бол
хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний хорин таван хувьтай тэнцэх төгрөгөөр
/48 мянган төгрөгөөр/ торгох шийтгэл хүлээлгэнэ.

28.2. Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангаж
чадахааргүй өвчтэй буюу ядарсан этгээдэд жолоогоо шилжүүлсэн бол
хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний арван хувьтай тэнцэх төгрөгөөр /19
мянга 200 төгрөгөөр/ торгох шийтгэл хүлээлгэнэ.

Дугаараа далдлан замын хөдөлгөөнд оролцвол 384 мянган төгрөгөөр торгуулна

31.1. Улсын бүртгэлийн дугаар нь арилсан, бүдгэрсэн
зэргээс үзэгдэх байдал нь муудсан, эсхүл дугаараа буруу байрлуулсан
тээврийн хэрэгсэл жолоодож замын хөдөлгөөнд оролцсон бол улсын дугаарын
тэмдгийг хурааж, иргэнийг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний хорин таван
хувьтай тэнцэх төгрөгөөр /48 мянган төгрөгөөр/, хуулийн этгээдийг
хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээтэй тэнцэх төгрөгөөр торгох шийтгэл
хүлээлгэнэ.

31.2. Улсын бүртгэлийн дугааргүй буюу дугаараа нуун
далдалсан тээврийн хэрэгслээр замын хөдөлгөөнд оролцсон бол иргэнийг
хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний тавин хувьтай тэнцэх төгрөгөөр,
хуулийн этгээдийг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг хоёр дахин
нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх төгрөгөөр /384 мянган төгрөгөөр/ торгох шийтгэл
хүлээлгэнэ.

31.3. Улсын бүртгэлийн хуурамч дугаар бүхий тээврийн
хэрэгслээр замын хөдөлгөөнд оролцсон бол иргэнийг хөдөлмөрийн хөлсний
доод хэмжээтэй тэнцэх төгрөгөөр торгож, нэг жилийн хугацаагаар эрхийг
хасах, хуулийн этгээдийг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг тав дахин
нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх төгрөгөөр /960 мянган төгрөгөөр/ торгох шийтгэл
хүлээлгэнэ.

Бүрэн бус тээврийн хэрэгсэлтэй замын хөдөлгөөнд оролцвол 48 мянган төгрөгөөр торгуулна

32.2. Ажлын тоормосны систем, жолооны механизм
ажиллахгүй, чиргүүлийн холбоос (чиргүүлтэй үед) эвдэрсэн, харанхуй буюу
үзэгдэх орчин хязгаарлагдмал үед гадна талын гэрэлтүүлэх хэрэгсэл нь
бүрэн бус тээврийн хэрэгсэл жолоодож замын хөдөлгөөнд оролцсон бол
хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний хорин таван хувьтай тэнцэх төгрөгөөр
/48 мянган төгрөгөөр/ торгох шийтгэл хүлээлгэнэ.

Албаны онцгой машинуудад зам тавьж өгөөгүй бол 19 мянга 200 төгрөгөөр торгоно

33.2. Тусгай дуут болон гэрлэн дохио ажиллуулсан
/Түргэний, галын, аврах албаны, цагдаагийн албаны гэх мэт/ тээврийн
хэрэгслийн жолоочид замын хөдөлгөөний дүрэмд заасны дагуу хөдөлгөөний
давуу эрх эдлүүлээгүй бол хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний арван
хувьтай тэнцэх төгрөгөөр /19 мянган 200 төгрөгөөр/ торгох шийтгэл
хүлээлгэнэ.

Урсгал сөрсөн жолоочийг эрхийг 6 сараас 1 жилийн хугацаагаар хасна

40.2. Замын хөдөлгөөний дүрэмд хориглосон нөхцөлөөр
жолооч эсрэг урсгал сөрсөн бол хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний тавин
хувьтай тэнцэх төгрөгөөр /96 мянган төгрөгөөр/ торгож, тээврийн хэрэгсэл
жолоодох эрхийг зургаан сараас нэг жил хүртэл хугацаагаар хасах шийтгэл
хүлээлгэнэ.

Явган зорчигчийн давуу эрхийг эдлүүлээгүй бол 9600 төгрөгөөр торгуулна

44.1. Тээврийн хэрэгслээр замын хөдөлгөөнд оролцож
уулзвар нэвтрэх үед явган зорчигчийн гарц, эсхүл уулзвар дээр зогссон
давуу эрхтэй уулзвар нэвтрэгчид зам тавьж өгөөгүй бол хөдөлмөрийн
хөлсний доод хэмжээний таван хувьтай тэнцэх төгрөгөөр торгох шийтгэл
хүлээлгэнэ.

Явган зорчигч дүрэм зөрчвөл 19 мянга 200 төгрөгөөр торгуулна

54.4. Явган зорчигч Замын хөдөлгөөний дүрэм зөрчсөн
бол хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний арван хувьтай тэнцэх төгрөгөөр
/19 мянга 200 төгрөгөөр/ торгох шийтгэл хүлээлгэнэ.

54.5. Явган зорчигч согтуугаар Замын хөдөлгөөний дүрэм
зөрчсөн бол хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний хорин таван хувьтай
тэнцэх төгрөгөөр /48 мянган төгрөгөөр/ торгох шийтгэл хүлээлгэнэ.

Монголын залуучуудын холбооны
Боловсролын байнгын хороо, БСШУЯ-тай харилцан тохиролцож, сурах бичгийг
хямд үнээр Улаанбаатар хотод болон орон нутгуудад түгээх ажлыг зохион
байгуулахаар болжээ.

Ингэхдээ сурах бичиг зарах байнгын нэгдсэн цэг ажиллуулж, нэг ч
төгрөгийн нэмэгдэлгүй борлуулах юм байна. Уг цэгүүд ирэх сараас эхлэн 11
дүгээр сар хүртэл Номын цагаан өргөө, Багшийн хөгжлийн ордны гадаа
талбайд ажиллах аж. Сурах бичгүүд 1900-3900 төгрөгийн үнэтэй байх гэнэ.

“Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн ТУЗ-ийн дарга, Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дэд дарга асан Г.Дэнзэн 90 гаруй хоног хоригдож байгаад өнгөрсөн долоо хоногт батлан даалтад гарлаа. Тэрбээр 4.8 тэрбум төгрөгийн хэрэгт холбогдож, Цагдан хорих 461 дүгээр ангид өнгөрсөн хавраас хойш саатуулагдсан юм. Ямар ч шүүхийн шийдвэр гараагүй байхад түүнийг ийн удаан хугацаагаар хорих болсон шалтгаанаа хууль хяналтынхан анхнаасаа тайлбарлахдаа “Монгол Улсаас оргон зайлж болзошгүй” учраас гэж байв. Харин Г.Дэнзэн өөрт нь тохсон хэргийг эсэргүүцэн өлсгөлөн зарлаж, улмаар биеийн байдал нь хүндэрч шоконд орсныг олон нийт мэдэж байгаа. Ер нь хүн өлсгөлөн зарлахын тулд биеэ урьдчилан бэлдэх ёстой байдаг. Тэгвэл Г.Дэнзэнд тийм боломж олдоогүй. Хорих ангийн удирдлагууд зөвшөөрөөгүй болохоор тэрбээр биеэ цэвэрлэж бэлдэлгүйгээр шууд өлссөн. Үүний улмаас тэр үхлийн аюултай нүүр тулж, амь нас нь дээсэн дөрөөн дээр ирсэн. Г.Дэнзэн гэдэг хүний хэрэг хийсэн үгүйг зөвхөн шүүх л тогтооно. Гэтэл сошиал сүлжээгээр хүмүүс түүн рүү дайрч, доромжилж, нэр төрд нь халдсан үйлдлүүд идэвхжиж байх юм. Тухайлбал, “Их идсэний маргааш өнж гэдэг дээ, болж”, “Шорондоо хатаж, үхэхдээ таарсан амьтан” гэхчилэн хүний санаанд багтамгүй хорсол зэвүүцлийн үгээр дайрч давшилцгаах боллоо. Ядарч, зүдэрч, унаж, бүдэрч байгаа нэгэндээ ямар авир, хандлага гаргах нь хүний жинхэнэ мөн чанарыг л харуулдаг. Тэгвэл Г.Дэнзэн рүү хуйлран дайрч байгаа сошиал сүлжээний цаана зүсээ нуугчдад хүн чанар гэж алга. Тэд хэтэрхий харгис, хэрцгий гэдгээ үйлдлээрээ батлаад байна. Дэлхий дээрх долоон тэрбум хүн бүгд ингэжбие биеэ үзэн ядаж, үхүүлж далд оруулахыг хүсдэг гэж үү. Гадаадын олон орны аж байдал, хууль журмыг нь хараад байхад хүний эрхийг дээдэлсэн, хүн байх ёсны наад захын хүнлэг, энэрэнгүй, хүндэтгэлтэй зан чанарууд нь хамгийн түрүүнд ажиглагддаг. Нийтийн тээвэртээ хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд зориулсан тусгай суудалтай байх жишээтэй. Автобусанд багталцахгүй шахам дүүрэн хүнтэй байсан ч тэр суудалд хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэнээс өөр хэн ч суухгүй. Харин гадаадын иргэд манай нийтийн тээврээр зорчихдоо энэ мэт дутагдлыг анзаарч гайхах нь дүүрч. Бие биеэ гэсэн хүний ёс монголчуудын нийгмийн харилцаанд үнэхээр доголдолтой болохыг ажигласан нэгэн жуулчны хэвлэлд өгсөн ярилцлагыг энд дурдмаар байна. Канадаас ирсэн тэр жуулчин “Хүний хөл ихтэй Улаанбаатарын гудамжинд явж байсан залуу эмэгтэй бүдрээд унахад түүнийг өргөөд босгох хүн олдсонгүй. Харамсалтай нь инээж, шоолж байгаа олон хүнийг харлаа. Би хэд хэдэн орноор аялсан. Нэгнийгээ газар унаж байхад нь өргөөд босгохгүй, тохуурхаж, инээж байгаа хүмүүсийг Монголд л харлаа. Гадаадад бол шатнаас юм уу, санамсаргүйгээр бүдэрч ойчсон хүнд ойр орчимд яваа хүмүүс бүгд очиж тусалдаг” гэжээ. Тэгэхээр унаж, бүдэрч яваа нэгнийгээ улам дэвсэлдэг нь монголчуудын л араншин юм шиг ээ. Хот суурин газарт нийтээрээ төвхнөж сураагүй, ганц гэрээрээ нутаг сэлгэн нүүдэллэж ирсэн уламжлалтай болохоор монголчууд амиа бодсон зантай, өөрөө болж байвал бусад нь яахав гэсэн сэтгэлгээтэй юм уу. Нүүж, суухдаа уналга, ачлагадаа хэнээс ч тусламж авахгүй. Сүү, цагаан идээ, арьс ширээ өөрсдөө боловсруулж, бусдаас хамааралгүй амьдарсаар ирсэн нь зөвхөн хувиа хичээгч болгосон гэх түүхч, судлаачдын таамаг ч байдаг юм билээ. Тиймдээ “Монгол монголдоо дургүй, мод ярандаа дургүй” гэдэг ардын зүйр үг байдаг биз. Ялангуяа мэдээллийн эрин зуунд сошиал сүлжээ хөгжсөнөөр монголчуудын хэн нь муухай хүнлэг бус араншинтайг тольдох боллоо. Сошиалд хэн нэгнийг дэмжиж, сайшаавал түүнд долигонуур, бялдууч “өргөмжлөл” зүүдэг. Тэгээд бүгд л шүүмжлэгчид болчихсон. Юм болгоныг сөрөг өнцгөөс харж, магтаал, урмын үг хайрлахаа байцгаасан. Олны танил, амжилттай яваа гоё сайхан эмэгтэй байвал түүн рүү бөөн бөөнөөрөө дайрч, элдэв шалдав зураг эвлүүлэн доромжилж, зохисгүй нэр хоч зүүх явдал хавтгайрчээ. Энэ байдлаас тухайн хүнд болоод ар гэрийнхэнд нь ч давхар дарамт үүснэ. Нийгэм бүхэлдээ ийм аймшигтай болсон гэдэгт хувьдаа итгэхгүй байна. Ерөөсөө нийтийн сүлжээ хөгжсөнөөр хүмүүс дотроо бодож явдаг зүйлээ ил гаргаж, зарим нь хорсол заналаа илэрхийлэхэд ашигладаг болсон байх. УИХ-ын гишүүн Ц.Оюунгэрэл твиттер хуудастаа “Г.Дэнзэнгийн тухай бичсэнийг уншихад “Бид чинь шинэ их хэлмэгдүүлэлтэд яасан сайн бэлтгэгдчихээ вэ” гэж бодогдож байна. Аймшигтай дүр зураг” гэсэн байна лээ. Түүний хэлсэн бол үнэн. Гэхдээ нийт монголчуудын цөөхөн хэсэг нь л Г.Дэнзэнг муулж, муухайгаар харуулахыг оролдон бичиж байгаа. Ингэж бие биеэ буруутгаж жиргэдэг хүмүүс ердөө кофен дээр тогтсон хөөс төдий юм. Г.Дэнзэнг хорих буюу муулах нь буруу гэдгийг татвар төлөгчид, ард түмэн совингоороо мэдэж л байгаа. Тиймээс сошиалынхан шиг дайрч давшлахгүй байгаа юм. Харин Г.Дэнзэн рүү улайран дайрдаг галзуурсан хүмүүс бол татвар төлдөг нь юу л бол.

Сошиал сүлжээгээр нэгнийгээ хэмлэдэг энэ үзэгдэл ганц Г.Дэнзэнд тохиолдсон явдал дээр ч харагдаж байгаа юм биш. Ямарваа нэгэн хэрэгт холбогдсон төрийн өндөр албан тушаалтан болгон руу дайрдаг. Хөрөнгө мөнгөтэй хүмүүст нийгэм таагүй хандаж, үзэн яддаг социализмын үеийн балай сэтгэлгээ байсаар л байгаагийн нэг илрэл гэж харж болох ч жирийн иргэдэд бэрхшээл тулгараад ард түмнээсээ тусламж гуйхад нь цаашаа гэж түлхдэг бүлэглэл ч сошиалд бий. Хоёр жилийн өмнө Т.Аятунгаа хэмээх бүсгүй гадаадын иргэнд хүүхдээ алдчихаад элэг нэгт монголчууддаа хандаж, бүлээн нулимсаа урсган байж тусламж гуйхад түүнийг хэлэхгүй үгээр харааж, зүхэж, доромжилсон хүн олон байлаа. Хүн чанараа гээсэн тэдний ааш аягийг ганц “Өдрийн сонин” л шүүмжилж, үрээ алдсан эмэгтэйд туслахыг уриалж байсан. Үнэндээ тэр хөөрхий эмэгтэйд туслахаар хууль хяналтынхан хуруугаа ч хөдөлгөөгүй. Тэгсэн атлаа албан тушаал, эрх мэдэл, улс төрийн зорилготой хэрэгт гаргууд гэгч нь ажилладаг. Өнөөдөр Монголд хамгийн идэвхтэй ажилладаг байгууллагаар АТГ, ШӨХТГ, машин ачигчдыг нэрлээд байгаа. Хүмүүсийг торгодог, хорьдог, эрхийг нь зөрчдөг болохоор тэр. Үнэн хэрэгтээ АТГ-ыг буруу ажиллаж байгаа гэдгийг хүн бүр мэднэ. Г.Дэнзэнгээс хоёрхон байцаалт авахын тулд 90 гаруй хоног хорьж, хамаг юмтай нь холин үхлүүт болгож, нийгэмд ийм айдас хүйдэс төрүүлэхээр ажиллаж байгаа АТГ-ыг дарангуйлах байгууллага юм гэдгийг ард түмэн ойлгоод байгаа. Хэн ч тэнд очсон хэрэгтэн болж, ийм шийтгэл амсдаг. Хэрэв АТГ дарангуйлах байгууллага биш л юм бол хүнээс хоёрхон зүйл асуухын төлөө ингэж зовоохгүй шүү дээ. Энэ тохиолдолд АТГ хуулиа барьж ажиллаж байгаа гэж тайлбарлах байх. Тэгэхээр тус байгууллагын буруу биш гэх болохоор манай улсын хуулийн тогтолцоо л гажуудалтай байна гэсэн үг. Харахад яг хуулиа мөрдөж, хэрэгжүүлээд байгаа юм шиг байдаг. Гэтэл цаана нь хуулийн сүүдэртэй талуудыг ашиглаад, ийм аймшигтай хууль үйлчлээд байгаа юм. Үүнийг хэн нэгэн санаатайгаар хэрэгжүүлдэг байх ч талтай. Тэгвэл энэ бүгдийг нийгэм аль хэдийнэ ойлгодог болсон. Жинхэнэдээ ард түмэн гэдэг чинь ухаантай, хэрсүү хүмүүс болохоор юмны учир начирыг ойлгож, мэдэж байгаа.

Цэцэрлэгийн бүртгэл өнөөдрөөс эхэллээ. Бүртгэл энэ сарын 25 хүртэл тав
хоногийн хугацаатай явагдах юм. Улсын хэмжээнд 2-5 насны 116 мянга 500
хүүхэд байна. Энэ жил цэцэрлэгийн насны хүүхдийн 78 хувь буюу 90 мянга
орчмыг нь улсын болон хувийн цэцэрлэгт хамруулах боломжтойг Нийслэлийн
боловсролын газраас өнөөдөр албан ёсоор мэдэгдлээ. Энэ жил зарим
дүүргүүдэд цэцэрлэгийн бүртгэлийн сугалаа хэлбэрээр явуулах болсон нь
эцэг эхийн эсэргүүцэлтэй тулгараад байгаа юм. Хэдийгээр хандив авч
цэцэрлэгт хүүхэд оруулахыг Нийслэлийн боловсролын газраас хориглож буй ч
хандивын ангийн төлбөр 500-800 мянгад хүрч байгаа гэсэн мэдээлэл байна.

Цэцэрлэгтээ хэрхэн бүртгүүлэх вэ?

Нийслэлийн боловсролын газраас цэцэрлэгийн эрхлэгч нарт элсэлтийн
зөвлөмж хүргүүлжээ. Энэхүү зөвлөмжид бүртгэлийн үеэр хичээлийн хэрэгсэл,
ариун цэврийн хэрэглэл, эрүүл мэндийн шинжилгээний бичиг, төлбөр
хураамжийг авахгүй байхыг тусгажээ. Тиймээс энэ жил хүүхдийг нь
цэцэрлэгт авах гэж хүүхдийн шээс, цагаан хорхойны шинжилгээний бичгийг
эцэг, эхчүүдээс эхэлж нэхэхгүй байхаар болж байна. Харин цэцэрлэгтээ
бүртгүүлчихээд хичээл эхлэх хооронд шинжилгээгээ өгсөн байх ёстой ажээ.
Эцэг, эхчүүд хүүхдээ цэцэрлэгт бүртгүүлэхдээ хүүхдийнхээ төрсөний
гэрчилгээ, хоёр хувь цээж зураг, эцэг эхийн иргэний үнэмлэхний хуулбараа
авчрах юм байна.

Ингэснээр цаг хугацаа нь тулсан, яарсан эцэг эхчүүд шинжилгээний бичиг
байхгүй, тойргийн бус ч гэлээ цэцэрлэгт нь л оруулж байвал боллоо
гэдгээр татаас мөнгө өгдөг жишиг тогтчихсоныг “халж” байгаа юм. Сүүлдээ
энэ байдал утгаа алдаж цэцэрлэгүүд мөнгө авч байж цэцэрлэгтээ бүртгэх
ёстой юм шиг ханддаг болсон. Тиймээс энэ жилийн хувьд цэцэрлэгийн
бүртгэл эмх цэгцэнд орох учиртай хэмээн албаныхан онцолсон юм. Ийнхүү
найм хоногийн дотор эцэг, эхчүүд хүүхдээ амжиж цэцэрлэгт нь бүртгүүлэх
ажил эхлэх гэж байна.

Төрийн өмчийн цэцэрлэгүүдийн жагсаалт:

№	Хороо	Цэцэрлэгийн нэр	Эрхлэгчийн нэр	Утас
1	1 хороо Төмөр замын холбооны урд талд	5 дугаар цэцэрлэг
2	2 хороо Барилгын 7-4, ТБД Андууд дэлгүүрийн зүүн талд	66 дугаар цэцэрлэг	Ж.Сурнаа	7013-1350
3	3 хороо Хараагүйчүүдийн үйлдвэрийн баруун талд	100 дугаар цэцэрлэг	Н.Оюунгэрэл	341264
4	4 хороо БГД-ийн ЗДТГ-ын баруун талд	157 дугаар цэцэрлэг	Б.Туяа	7014-7209
5	4 хороо Ханбүргэдэй дэлгүүрийн зүүн талд	164 дүгээр цэцэрлэг	Ц.Галхүү	7014-0816
6	5 хороо ЭӨЦС-ийн баруун урд талд	120 дугаар цэцэрлэг	У.Зууннаст	7018-7761
7	6 хороо ЭӨЦС-ийн баруун талд	114 дүгээр цэцэрлэг	Г.Оюунсүрэн	7018-7426
8	6 хороо Миний дэлгүүрийн хойд талд	98 дугаар цэцэрлэг	Ц:Болормаа	7018-6894
9	7 хороо Говь сауны урд талд	96 дугаар цэцэрлэг	Б.Билгээ	7014-4289
10	7 хороо Говь сауны урд талд	97 дугаар цэцэрлэг	Д.Энхнаран	360242
11	8 хороо Шуудан холбоо зүүн урд талд	94 дүгээр цэцэрлэг	С.Уламбаяр	7014-0479
12	8 хороо Шуудан холбоо зүүн урд талд	95 дугаар цэцэрлэг	Х.Пүрэвсүрэн	360489
13	8 хороо Дүүхээ төвийн зүүн урд талд	89 дүгээр цэцэрлэг	Э.Ариунтунгалаг	361131
14	8 хороо Дүүхээ төвийн зүүн урд талд	93 дугаар цэцэрлэг	О.Баянжаргал	360087
15	9 хороо СОТ-ын байрны баруун талд	133 дугаар цэцэрлэг	Т.Нарантуяа	302844
16	10 хороо 13 дугаар сургуулийн хойд талд	141 дүгээр цэцэрлэг	Б.Алтаннавч	302098
17	11 хороо 28 дугаар сургуулийн баруун хойд талд	30 дугаар цэцэрлэг	С.Нямхүү	363751
18	11 хороо 28 дугаар сургуулийн хойд талд	57 дугаар цэцэрлэг	А.Баярмаа	362245
19	12 хороо 28 дугаар сургуулийн баруун хойд талд	15 дугаар цэцэрлэг	Н.Нансалмаа	304246
20	13 хороо Өргөө кинотеатрын хойно	76 дугаар цэцэрлэг	М.Сарантуяа	360121
21	13 хороо Өргөө кинотеатрын хойно	77 дугаар цэцэрлэг	Ц.Жавзмаа	360024
22	14 хороо Номин дэлгүүрийн зүүн хойд талд	85 дугаар цэцэрлэг	М.Раднаашаарий	7014-3007
23	15 хороо Эх нялхсын эмнэлгийн зүүн талд	86 дугаар цэцэрлэг	Ц.Мөнхтуул	7014-4086
24	15 хороо Эх нялхсын эмнэлгийн зүүн талд	161 дүгээр цэцэрлэг	Г.Олонцэцэг	7011-0813
25	18 хорооТатварын хэлтсийн урд талд	11 дүгээр цэцэрлэг	Н.Баярцэцэг	7014-4065
26	18 хороо 70 дугаар сургуулийн зүүн талд	13 дугаар цэцэрлэг	Ө.Булган	360458
27	18 хороо Русскам Гимназия сургуулийн урд талд	87 дугаар цэцэрлэг	Б.Нэргүй	362045
28	18 хороо Гурван билэг дэлгүүрийн урд талд	88 дугаар цэцэрлэг	Н.Дэлгэрмаа	7014-0039
29	18 хороо Татварын хэлтсийн урд талд	162 дугаар цэцэрлэг	Б.Энхтуяа	360658
30	20 хороо 19 дүгээр сургуулийн баруун талд	34 дүгээр цэцэрлэг	Л.Батхуяг	632019
31	20 хороо 19 дүгээр сургуулийн зүүн талд	47 дугаар цэцэрлэг	Б.Уранчимэг	632027

Төрийн өмчийн бус цэцэрлэгүүдийн жагсаалт:

№	Хаяг	Цэцэрлэгийн нэг	Эрхлэгчийн нэр	Утас
1	1 хороо Богд Ар 22а	Унагахан	Г.Нарангэрэл	252893
2	1 хороо 2 дугаар хороолол Үйлдвэрийн төвийн бүс М.Энгелсийн гудамж 12-1	Түвшин бүүвэй	Л.Нямсүрэн	9409-8800
3	2 хороо Ногоон төгөл 77 байр	Алтан түлхүүр	Г.Монхор	7013-0929
4	3 хороо Замчдын гудамж 86	Бүжин	Д.Болор	254313
5	4 хороо Гермес төвийн хажууд 5а байр	Хэрэмхэн		9606-9842
6	4 хороо Голден парк 105-4 тоот	Золбоо	О.Сарантуяа	9126-1020
7	4 хороо 2 дугаар хороолол 16-1,2 тоот	Эрин зууны багачууд	О.Энхнасан	9912-0466
8	4 хороо Орчлон 19 байр 44 тоот	Тэлмэн	О.Цэцэгмаа	9820-8001
9	5 хороо 53 дугаар байр, Голден парк шинэ байрны ард талын 5 давхан шар байшин	Цэлмэг	Б.Даваасүрэн	9906-7066
10	5 хороо Энэрэл хотхон 1-р байр	Алтанзул	Д.Лхамжав	8801-7746
11	5 хороо 3 дугаар эмнэлгийн эсрэг талд	Жаргалан	Д.Сайнбилэг	682688
12	5 хороо 53 дугаар байр Голден паркын хажууд	Бяцхан сувд сувиллын	Б.Оюунбилэг	9981-3997
13	6 хороо АОС-ын гудамж 9 тоот	Нандин нар	М.Нарангэрэл	9903-0928
14	6 хороо 1 хороолол Орчлон констракшнын 53 дугаар байр	Шинэ зууны хүүхдүүд	О.Энхтөгс	9529-2990
15	6 хороо 10 хороолол ХД 28 дугаар байр 21, 22 тоот	Тайвнаагийн найзууд	Т.Мөнхцэрэн	680044
16	6 хороо 47в байр 3 тоот УБ палас баруун хойно	Мазаахайн найзууд	Д.Ганбат	8811-7175
17	9 хороо Горькийн 4-95	Хүслэн	А.Болормаа	7012-2879
18	10 хороо Хасбаатарын гудамж 27а	Лусын дагина	Д.Оюунбат	9911-5382
19	11 хороо Л.Энэбишийн өргөн чөлөө 16-р байр	Энх өргөө	Ж.Тунгалаг	9978-0856
20	12 хороо Бүрэн плазагийн 2 давхарт	Бяцхан язгууртан	О.Хатантуул	8800-9325
21	13 хороо Модны 2-ын гудамж	Бөмбөөхөн	Д.Сумъяа	7014-4688
22	13 хороо Дилэвхутагт Жамсранжавын гудамж 29-р байр 1 давхарт	Гоё ертөнц	З.Ганчимэг	9800-1419
23	13 хороо	Амилагийн найзууд	Ж.Энхтунгалаг	9912-2795
24	15 хороо Энэбишийн өргөн чөлөө 36	Мон-Эрин	Н.Даваасүрэн	9929-3955
25	18 хороо Жалханз хутагт Дамдинбазар гудамж 41-1	Дэгдээхэй	Д.Гантуяа	363564
26	18 хороо 4 хороолол 47 дугаар байрны зүүн талд	Бяцхан тамир	Б.Ганцэцэг	9915-4587
27	19 хороо 4 хороолол 52а байр 47 дугаар сургуулийн зүүн талд	Унагалдай	Б.Отгончимэг	9915-3711
28	22 хороо 23-р байр 1 давхар	Оньсхон-2	Н.Цэрэндум	9984-4850

Нийслэлийн Засаг даргын үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч Нийслэлийн Засаг
даргын Санхүү, эдийн засгийн асуудал хариуцсан орлогч Н.Батаа “Цэцэрлэг
байгуулах, тусгай зөвшөөрөл олгох тухай” А/681 дугаар захирамж гаргалаа.
Захирамжаар сургуулийн өмнөх боловсролын хүртээмж, хамран сургалтыг
нэмэгдүүлэх зорилгоор нийслэлийн нутаг дэвсгэрт шинээр баригдсан
цэцэрлэгүүдийг байгуулж улсын дугаар олгож, сургалтын үйл ажиллагаа
эрхлэх тусгай зөвшөөрөл олголоо.

№	Дүүрэг	Хороо	Цэцэрлэгийн хүчин чадал	Цэцэрлэгийн дугаар
1	Чингэлтэй	8	120	231
		16	150	232
		18	150	233
2	Сүхбаатар	10	240	234
3	Багануур	1	100	235
	Нийт	5	660	–

Шинээр байгуулагдсан дээрх цэцэрлэгүүдийн барилгыг нийслэлийн өмчид
бүртгэн авах ажлыг зохион байгуулахыг нийслэлийн Өмчийн харилцааны
газар, сургалт эрхлэх тусгай зөвшөөрлийн гэрчилгээ олгож, цэцэрлэгийн
удирдлагыг хуулийн дагуу сонгон шалгаруулж цэцэрлэгийн бүтэц, орон тоо,
үйл ажиллагаанд шаардагдах төсвийг боловсруулж төсөвт тусгуулж,
цэцэрлэгүүдийн хэвийн үйл ажиллагааг хангаж ажиллахыг нийслэлийн
Боловсролын газарт үүрэг болголоо гэж Нийслэлийн ЗДТГ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.