Month: July 2015

УИХ-ын гишүүн Ч.Улаантай ярилцлаа.

-АН МАН-ыг Засгаас хөөх үү гэдэг яриа сүүлийн үед газар авлаа. АН бүлэг хуралдаад МАН-ыг Засгаас гаргах нь зөв гэсэн байна. Гэхдээ эцсийн шийдвэрийг Гүйцэтгэх зөвлөл нь гаргана. Эдийн засаг ийм хүнд байхад холио солио хийх нь зөв үү. Улс төрийн энэ процессыг та хэрхэн харж байгаа вэ?

-Улс төрийн холио солио хийх нь эдийн засагт тийм ч бэрхшээлтэй биш. Ажил нь урагшаа явахгүй байгаа бол солих л хэрэгтэй. Эдийн засаг хямарчихсан байна гээд ажил нь таг зогсчихоод байхад байлгаад байж болдог юм уу. Энэ намууд Засагт яах гэж хамтарсан юм. Ажил хийх гэж хамтраа биз дээ. Гэтэл хоёр нам ажлаа дүгнээд үзсэн чинь ажил нь явахгүй байна гэсэн. Одоо бол ажил хийх хүмүүсээ томилоод ажиллуулах нь зөв. Тэгэхгүй нэг нь хөөнө, нөгөө нь хөөгдөнө гээд заваараад суугаад байх юм уу. Ийм улс төрийн соёл байдаг юм уу.

Ажил нь явахгүй байгаа бол ажил хийх хүмүүсийг нь томилж чадвал харин ч ажил хэрэгч явдал болно гэж хувьдаа бодож байгаа. Тэгэхгүйгээр дургүй ламд дарж байж сахил хүртээх юм уу. Хэрэв тэгвэл энэ улс орны эдийн засаг чинь улам л муудна. Хэн хэн нь ажлаа дүгнээд ажил нь явах замыг олох ёстой.

-Таны харж байгаагаар ямар зам байна вэ?

-Ажил хийдэггүй, хийж чаддаггүй хүмүүсийг солих хэрэгтэй гэдгийг дахин хэлье. Өөр аргагүй. Тэгэхээс өөр аргагүй гэдэг нь харагдаж байна.

-МАН Засгаас гарлаа гэхэд Засгийн газраа хэрхэн бүрдүүлж ажиллах юм. Бас л цаг хугацаа алдсан зүйл болох болов уу?

-Ард түмний сонголт ямар байна түүнийг дагах хэрэгтэй. 2012 оны сонгуулиар ард түмэн ямар сонголт хийсэн юм. Хэн нь ачаагаа үүрч, хэн нь хяналт тавиад яв гэсэн юм гэдгийг бодох л ёстой. Тэр саналыг харгалзан үзэх ёстой байх аа.

Нөгөө талаар ажлаа үр дүнтэй явуулах замаа олох шаардлагатай. Дубайн гэрээ шиг ийм олон гэрээ хэлцэл хийгээд байвал ард түмний эрх ашигт ноцтой харшилна. Тэгээд үүнийгээ засч залруулахгүй юм. Монголчуудын эрх ашигт нийцсэн гэрээг оруулж ирэхгүй бол энэ сайд нараа солиод чаддаг хүмүүсийг нь оруулж ирээ гэсэн байр суурьтай байна. Алдаа дутагдлаа засах бололцоог нь бид олгосон. Бид харсаар л байна. Гэвч таг дуугүй амандаа ус балгачихсан юм шиг байсаар байна л даа. Нийтлэг эрх ашгаа хохироож байснаас нийтлэг эрх ашигт нийцэх шийдвэр гаргаж чадах хүнээ тавиад яв.

-“Шударга ёс” эвслийн бүлэг Засгийн энэ асуудалд ямар байр сууринаас хандах юм?

-“Шударга ёс” эвслийн бүлэг Дубайн гэрээгээ засч сайжруул. Тодорхой заалтуудаа эргэж хараад зас гэдгээ хэлсэн. Бид нэгдмэл байр суурьтай байгаа. Хэрвээ энэ Засгийн газарт боломж олгоод байхад сайжруулж чадахгүй бол Засгийн газартай хариуцлага тооцно гэдгээ би мэдэгдэл гаргаад зарласан.

-Дараагийн Засгийн газрын зураг гээчийг гаргаад эхэлчихэж. МАН-ын зургаан сайдын оронд Шударга ёс эвсэл Сангийн сайдад хүнээ оруулна. Тэр нь таныг гээд бичигдээд эхэлсэн байна?

-Одоогоор албан ёсоор яригдсан юм алга. Энэ яахав таамаг төдий зүйл явж байгаа байх.

-Хэрэв энэ таамаг үнэн байгаад таныг сайд бол гэвэл яах уу?

-Эхлээд энэ Засгийн газар ямар байх ёстойг шийдэх хэрэгтэй. АН аль нам, эвсэлтэйгээ хамтарч, ямар харьцаатай Засгийн газраа байгуулах вэ гэдэг нь яригдаагүй байхад янз бүрийн таамаг дэвшүүлээд хэрэггүй байх. Одоогоор МАН Засгаас гараагүй байна. АН дараагийн Засаг байгуулах ажилдаа ороогүй байгаа биз дээ. Урьдчилж ярина гэдэг чинь цуурхал дэгдээсэн хэрэг болно шүү.

-УИХ, Засгийн газарт нэлээд удсан хүний хувьд Засгийн газарт ямар боломж гаргаад ажиллавал үр дүнд хүрэхээр харагдаж байна. Засгийн газрын алдаа нь кабинет толгойлж буй Ерөнхий сайддаа байна уу эсвэл энэ намуудад байна уу?

-Улс орны хөгжилд дэмтэй сайн сайхан зүйл хийж чадахгүй бол ядаж монголчуудын эрх ашигт муу юм л битгий хийгээсэй. Сонгууль дөхсөн, хугацаа бага үлдлээ. “Ид шид гэдэг зүйл байдаггүй юмаа. Асар их зүйлийг хүлээж байна. Энэ бодитой биш шүү. Амьдралаа зөв залгуулахаас ажлаа эхлээрэй” гэдгийг энэ Засгийн газар байгуулагдахад хэлж байсан. Өнөөдөр бид Монгол Улсын ирээдүйд хортой асуудлуудыг шийдэж бужигнуулмааргүй байна. Одоо ид шидэнд найдаад хэрэггүй ээ. Монголчууд бид өөрсдөө л энэ байдлаас гарна. Ухаанаа уралдуулж байж зөв замаа олох хэрэгтэй байна. Юуны өмнө нөхцөл байдлаа ойлгож түүнд тохирсон бодлого явуулах шаардлагатай. Өнөөдөр (өчигдөр) УИХ дээр Төсвийн гүйцэтгэлийг батлах асуудал хэлэлцэгдэж эхлэхэд “Хоёр удаа тодотгол хийж өгчихөөд байхад яагаад төсөв тасраад байна” гэдгийг гишүүд асууж байна. Тэгэхээр бид бодлогоо онож гаргаж чадахгүй байгаа гэсэн үг. Өнөөдөр байгаа байдалдаа бодитой үнэлэлт дүгнэлт өгч өөрсдийнхөө хүчин чармайлтыг нэмэгдүүлж ажиллах ёстой. Хэн нэгэнд итгээд, ид шидээр бүх зүйл шийдэгдэнэ гээд суух шаардлагагүй.

Шаварт унасан шарын эзэн өөрөө зүтгэдэг юм. Бид энэ байтугай хүнд байдлаас гарч байсан ард түмэн. 1990-1992 онд нөхцөл байдал ямар байсныг та бараг санаж байгаа байлгүй. Тийм хүнд байдлыг бид даваад л гараа биз дээ. Улс төрийн систем солигдоод эдийн засгийн чадвар ямар байдалд байсан билээ. Бүгд л санаж байгаа. Үйлдвэрүүд зогсож, юмны үнийн өсөлт 320 хувьд хүрчихсэн байхад саалийн ганц үнээ Эрдэнэтийн баялгийн үнэ урьд хожид байгаагүйгээр уначихсан байлаа. Улсын төсөвт орлого бүрдүүлэх нь бүү хэл улсаас дэмжлэг авдаг болчихсон байхад бид зөв бодлогоор даваад гарсан. Өнөөдөр бол Эрдэнэт хэвийн үйл ажиллагаагаа явуулж, Оюу толгой гээд Эрдэнэтээс гурав дахин том үйлдвэрийн эхний ээлж ашиглалтад орчихсон байна. Зөв бодлого явуулж чадвал энэ байдлаас гарна.

-Зөв бодлогоо тодорхойлж чадахгүй байгаа нь юундаа байна вэ. Бүгдээрээ хэлэлцвэл буруугүй гээд парламентад суудалтай бүх нам хамтарсан. Өнөөдөр гэтэл би, чи дээ тулаад сууж байх юм?

-Мэдээж улс төржилт шүү дээ. Бүгдээрээ нийлээд эрүүл саруулаар үзэл бодлоо нэгтгээд явахын оронд улс төрийн хожоо хайж байна. Бие биенийхээ үйл ажиллагааг гуйвуулж байна. Үүнээс болоод бид улс төрийн нэгдмэл бодлогоо зангидаж чадахгүй байгаа юм. Энэ гэхдээ бидний муугаас ч болоод байгаа юм биш.

-Өөр ямар хүчин зүйл байна гэж?

-Гаднаас орж ирсэн бодлогын нөлөөнд автагдчихаад байна.

-Тухайлбал?

-Ойлгомжтой. Монгол­чуудыг аль болох дотор нь нэгдмэл байр суурьтай байлгахгүй байх. Хооронд нь талцуулж, толхилцуулах бодлого бариад тэр хооронд нь байгалийн баялгийг нь хямд үнээр цөлмөж авах гэсэн гадны бодлого явж байгаа нь нууц биш.

Харамсалтай нь бид үүнийг нь ухаарч, луйврын аргыг нь олж хардаггүй. Нэг хэсэг нь тэдэнд худалдагдаад гар хөл нь болчихоод давхиад байдаг.

Нийлээд нөхцөл байдлаа сайжруулаад гадныхантайгаа хэл амаа ололцъё гэхийн оронд хоорондоо толхилцоод дууслаа.

-Ер нь сүүлийн сонгуулиудыг харж байхад аль нэг нам үнэмлэхүй ялалт байгуулж дангаараа засаглах боломж харагдахгүй байна. Аль нэг намтай эвсэж Засгийн газраа байгуулан ажиллаж байж үр дүнд хүрэхээр байгаа. Гэтэл өнөөдрийн нөхцөл байдлаас харахад хамтраад ч нэмэргүй болж байх шиг байна?

-Энэ бол 2004 оноос хойш болж байгаа үйл явдал. 2004 оны сонгуулиас хойш үнэмлэхүй олонх болсон нам байгаагүй. Ганцхан манайх гэлтгүй дэлхийн бусад орнуудын жишиг ч мөн ийм л байна. Одоо бол хуучных шиг нэг нам нь 72 суудал авдаг нөхцөл байдал алга болсон. Аль болохоор эвсэж, хамтарч ажиллах нөхцөл байдал бий болоод байгааг ухаалгаар шийдэх болохоос хамтарч байна гээд хуйвалдаж, нуудаг байж болохгүй.

Ирэх оны сонгуулиар ч гэсэн аль нэг нам үнэмлэхүй олонх болж чадахгүй байх. Тиймээс эвсэж хамтарч л ажиллана. 1990 оноос хойш эдийн засгийн өөрчлөлтийг ажиглаад байхад эвсэж, хамтарсан үедээ бид алдсан байдаг. Хамтрах бүрт эдийн засгийн бэрхшээл, уналт явагддаг байсан нь тодорхой болчихсон зүйл. Тэгэхээр бид хамтарч ажиллах тал дээрээ чадвар муутай юм болов уу. Үүн дээр дүгнэлт хийх хэрэгтэй байх. Ийм нөхцөл байдал үүсвэл уулын согоо үзээд унасан морио мартдаг байж болохгүй. 2012 оны сонгуулийн дараа улс төрийн хүчний хуваарилалт оновчтой болсон гэж боддог. Олонх болсон АН нь улс орныхоо төлөө үүрэх ачаагаа үүрч, МАН хяналтаа тавиад явах боломж байсан ч бие биедээ дэгээ тавьсан. Бие биенээ үгүйсгэсэн. Ил далд, гадна дотноос нь шахаж, хатгасаар байгаад Засгаа өөрчилж авсан. “Бид чадна, ороод сайхан болгоод өгнө” гэсэн. Сайхан болж байгаа зүйл харагдахгүй л байна даа. Сүүлдээ багтахаа байгаад бие биенээ хөөж туухдаа хүрч байна. Улс төрийн хамгийн соёлгүй явдал чинь энэ. Хариуцлагатай улс төрийн хүчнүүд ийм хариуцлагагүй юм яриад сууж байхаасаа ичих хэрэгтэй. Тиймээс бид туйлын буруу замаар яваад байна.

-Зөв замдаа ороод явъя гэхээр бүлгүүдийн ашиг сонирхол, фракцуудын зөрчил нь яалт ч үгүй талцуулаад байх шиг?

-Нийтлэг эрх ашиг гэж нэг юм байх ёстой. Түүнд бүх эрх ашиг захирагдаж байх ёстой гэж би боддог. Гэтэл хэсэг бүлэг фракцийн эрх ашиг давамгайлаад ирэхээр бүх зүйл утгаа алддаг. Нэг эрх ашгийнхаа доор нэгдээд явбал ийм зүйл болохгүй. Дээр асуудал намуудад байна уу гэж та асуусан. Тиймээ асуудал намуудад байна гэдгийг одоо хэлчихье. Парламентыг намууд бүрдүүлдэг. Нам бол үзэл бодлоороо нэгдсэн хамт олны төлөөлөл байдаг. Гэтэл намууд маань гишүүдийнхээ эрх ашгийг хамгаалалгүйгээр тодорхой эрх ашиг, намын удирдлагад гарсан хүмүүсийн сонирхлоос болж буруу яваад байна.

-Тэгэхээр энэ Засгийн газрын аль намд нь асуудал байгаа юм бол. Олонх болсон АН, Засагт дагаж орсон МАН-д байна уу?

-Аль алиндаа байна. Гээндээ ч бий гоондоо ч бий гэдэг шиг зүйл болчихсон. Нэг нь цав цагаан нөгөө нь хав хар байгаа юм биш. Парламентад байгаа намуудын төлөвшил ийм л байна.

-Засгийн газраас наадмын өмнө Таван толгой, Гацууртын ордын төслийг дахин өргөн барьж хэлэлцүүлнэ гэсэн яриа гарчээ. Энэ тал дээр ямар байр суурьтай байна вэ. Үүнийг сонсохоор Засгийн газар тийм ч хурдан сэлгээ хийхгүй бололтой гэж ч бодогдох юм?

-Чуулган завсарлахын өмнө, баяр наадмын үеэр хүмүүсийн анхаарал төвлөрч амжаагүй байхад нь асуудлыг чимээгүйхэн шийддэг муу зуршил хэвшил болчихсон. Бүх чуулганы төгсгөлийг аваад үзээрэй. Яг ийм байгаа. Магадгүй хаврын чуулганы төгсгөлөөр зарим асуудлууд хоёр, гурав дахиа орж ирэх байх. Цаана нь ямар нэгэн сонирхол байгаа болоод зүтгүүлдэг биз. Тийм болохоор чуулганы төгсгөлд ямар нэгэн иймэрхүү асуудал хэлэлцэхгүй байх нь зөв. Намрын чуулганы төгсгөлд гэхэд “Шударга ёс” эвслийн бүлэг таван удаагийн завсарлага авсан. Асуудалд хөнгөн хуумгай хандаж болохгүй гээд завсарлага авсан юм. Бидэнд байгаа хөшүүрэг нь тэр байсан ч бид чадаагүй. Тиймээс энэ байдал давтагдахыг үгүйсгэхгүй.

Би бол өөрийнхөө энэ байр суурин дээр хатуу байна. Нөхцөл байдал өөрчлөгдлөө гээд хувираад байдаг хүн биш. Гацууртын ордыг дахин оруулж ирээд хэрэггүй. Тэртэй тэргүй шийд гарчихсан. Тавал толгойн орд газрын асуудлыг нэлээд нухацтай шийдэх ёстой. Түүнээс биш босон суугаа ийм үед шийддэг асуудал биш. Үндсэн хууль, Сонгуулийн хуулийг нухацтай ярих хэрэгтэй. Асуудлыг нухацтай авч үздэггүйгээс болоод алддаг. Оюу толгойн гэрээг үндсэндээ Их хурал хэлэлцэж батлаагүй шүү. Их хурлаас өгсөн чиглэлийн дагуу Засгийн газар хийчихлээ гэсэн. 2008 оны тогтоолоор удирдамжийг нь баталж өгсөн. 2009 онд Эдийн засгийн байнгын хороогоор нарийвчлах асуудлуудыг нь зааж өгсөн юм. Гэхдээ тэр нь гэрээнд яаж туссан бэ гэдгийг Их хурлаар авч хэлэлцээгүй. Үүнээс болж өнөөдрийн энэ ойлгомжгүй байдал үүссэн. Ил тод нээлттэй хэлэлцэж нэгдмэл байр суурьт хүрэх ёстой.

Э.ЭНХБОЛД

АН-ын бүлгээс өчигдөр МАН-ын бүлэгт албан мэдэгдэл хүргүүллээ. Мэдэгдэлд “АН-ын Гүйцэтгэх зөвлөл зургадугаар сарын 23-ны тогтоолоороо Засгийн газарт хамтран ажиллахаар улс төрийн намуудтай байгуулсан гэрээний хэрэгжилтийг хэлэлцээд эргэн танилцуулахыг бүлэгт даалгасан. АН-ын бүлэг зургадугаар сарын 29-ний хуралдаанаараа АН, МАНын хооронд байгуулсан Харилцан итгэлцэл, хамтын ажиллагааны гэрээний хэрэгжилтийг хэлэлцээд биелэлт хангалтгүй гэж үзлээ. Засгийн газраас өргөн барьсан эдийн засаг, нийгэм, хууль эрх зүйн чухал ач холбогдолтой хууль, тогтоолын төслүүдийг хэлэлцэж шийдвэрлэхийн төлөө танай бүлэгт олон удаа санал тавьж ажилласан хэдий ч тодорхой үр дүн гарсангүй гэж АН-ын бүлгийн гишүүд үзэж байна” гэсэн. Энэ асуудлаар АН-ын бүлгийн дарга Б.Гарамгайбаатараас өчигдөр сэтгүүлчид дараахь тодруулгыг авлаа.

-АН-ын бүлэг яг ямар шийдвэр гаргачихаад байна вэ?

-Бүлэг өчигдөр хуралдсан. Хурлаар Гүйцэтгэх зөвлөлөөс өгсөн чиглэлийг ярилцаж шийдвэрээ гаргасан. Ингээд Гүйцэтгэх зөвлөлд буцаан хариугаа өгсөн байгаа. Харин яг ямар шийдвэр гаргахыг Гүйцэтэх зөвлөл шийднэ. МАН-тай байгуулсан хамтын ажиллагааны гэрээний хэрэгжилтийг хангалтгүй гэж дүгнэсэн. Ийм мэдээлэл гарч байгаа нь үнэн.

-МАН-ын зургаан сайд солигдох нь тодорхой боллоо гэсэн үг үү?

-МАН-ынхан мэдээлэл хийж гүйгээд байна гэнэ.

Гэхдээ МАН-ын гишүүдийг солино, хална гэсэн яриа байхгүй. Одоохондоо хамтарч ажиллаж байгаа намууд ажлаа сайжруулах, богино хугацаанд хэлэлцэх хууль, тогтоолын шийдвэрүүдийг яаралтай гаргах, ямар нэгэн саад учруулахгүй байх асуудлыг л ярьж байгаа. Гэтэл МАН-ын гишүүд яагаад сандралдаад байгааг мэдэхгүй байна.

-Тэгэхээр МАН-ыг Засгаас хөөнө гэсэн яриа АН-ын бүлэг дээр огт яригдаагүй гэсэн үг үү?

-Огт тийм зүйл яриагүй. Ажлаа сайжруулах тухай л асуудлыг хөндөж байгаа гэсэн үг.

-МАН-аас яг юу хүсээд байгаа юм бэ. МАН-ыг өөрсдийг нь Засгаас гарахыг хүлээгээд байгаа юм биш үү?

-Мэдээж хаврын чуулган завсарлах хугацаа долдугаар сарын 10-н гэж байгаа. Үүнээс наана зайлшгүй гарах ёстой буюу эдийн засагтай холбоотой, улс орны чухал асуудлуудаар гарах шийдвэрүүд хүлээгдэж л байна шүү дээ.

-Тэгвэл ямар тохиолдолд гэрээ биелж байна гэж үзэх юм?

-Намуудтай хамтран ажиллах гэрээнд туссан зүйл гэвэл бидний ярьж заншсанаар Эдийн засгийн өршөөлийн хууль буюу Ил тодын хууль гэх мэтээр байна. Төрийн өмчийн хувьчлал, бусад Эрүүгийн хууль ч байгаа. Саяын ярианаас харахад хэн нь ямар

ажил хийж байгаа вэ гэдэг нь тодорхой харагдаж л байгаа байх. Сангийн сайд бүхий л ажлыг явуулахын төлөө хичээн зүтгэж байгаагаа хэлж байна. Харамсалтай нь намынхаа бүлгийн хатуу эсэргүүцэлтэй тулгарч байгаа нь ил харагдаж байгаа биз дээ.

-Засагт орж магадгүй байгаа хөдөлгөөнийг АН-ын дотоод асуудлаас болсон гэх яриа сүүлийн үед гарч байна?

-Асуудлыг намууд өөр өөрсдийнхөө өнцгөөс л тайлбарлаж байгаа. Түүнээс биш гэрээ гэдэг хууль биш. Өөр хоорондоо ажлаа уялдуулах, урт хугацаанд хамтран ажиллах боломж юу байна гэдэг санамж бичиг л бидэнд байгаа.

-Танай бүлгийн хэдэн гишүүн МАН-ынхныг Засгаас гаргая гэж байгаа юм?

-Манай бүлгийн 35 гишүүний 25 нь бүлгийнхээ хуралд оролцсон. Ирсэн гишүүд бараг бүгдээрээ гэрээний хэрэгжилт хангалтгүй гэж үзсэн. Энэ тухайгаа албан ёсоор Гүйцэтгэх зөвлөлдөө танилцуулсан. Гүйцэтгэх зөвлөл бүлгийн дүгнэлтийг хэлэлцээд ямар шийдвэр гаргахыг мэдэхгүй. Бүлэг дүгнэлтээ Гүйцэтгэх зөвлөлдөө танилцуулахаас гадна МАН-д албан бичгээр өгсөн.

-МАН-д ямар хугацаа өгч байгаа хэрэг вэ?

-Ажил сайжруулахаар бүлэгт хандсаныг мэдэж байгаа байх. Асуудлыг МАН-ын бүлэг авч үзэх байх. Бидэнд чуулган завсарлатал хугацаа байна.

– Засгийн газрын дараагийн бүрэлдэхүүн тодорхой болсон гэх юм?

-Та бүхний дунд гарч байгаа л яриа. Засгийн газарт тэр орно гэх мэтээр хэн ч, хаана ч яриагүй байна.

Л.МӨНХӨӨ

Баабар ингэж өгүүлэв

Далаад оны эхээр дэлхий дахиныг хамарсан эрчим хүчний их хямрал гарчээ. Энэ нь 1929 онд Нью Йоркийн бирж дээр эхэлж дэлхийг хамарсан Их Хямралын дараахь хамгийн том сүйрэл байлаа. Москвагийн үзэл сурталчид үүнийг капитализмын хоёр дахь том хямрал гэж нэрлээд гурав дахь хямралаар капитализм сөнөж хүн төрөлхтөн коммунизмд орно гэж мэргэлж байв. Үнэндээ хямрал юунаас үүсдэг, ямар давтамжтай, ерөөс давтамж бий эсэх зэрэг асуудлыг эдийн засагчид олон жил судалсан боловч тоймтой хариу гаргаж чадаагүй аж. Далан гурван оны гэнэтийн хямрал түүхий эдийн үнийг тэнгэрт гаргалаа. Газрын тос хэдэн арав дахин үнэд орж, алт унци нь 800 долларт хүрчээ. Энэ нь одоогийн ханшаар бараг хоёр мянга шахам доллар гэсэн үг. Бараг л бүх түүхий эдийн үнэ огцом өсөв. Манай дэлхий дээр 70-80 орчим улс орон түүхий эд экспортолдгийн ихэнх нь гурав дахь ертөнц хэмээгдэх хөгжиж буюу ядуу буурай орнууд аж.

Олон жил гуйлгачин явсан орнуудын цөс хөөрөөд эхэллээ. Түүхий эдийн борлуулалтын анхны том мөнгөнүүд тэдний удирдагчдын “ухааныг хурцалж” гарлаа. Эх орондоо хайртай, ард түмнийхээ төлөө байдгаа харуулах алтан боломж. Энэ удирдагчид түүхий эдийн үнэ хямд байхад гаднаас хахууль авдаг нийтлэг шинжтэй байв. Харин мөнгөтэй болоод ирүүт баялгийг дангаараа өөртөө хамруулах, захиран зарцуулах хорхой нь гозойв. Уул уурхай дахь том хөрөнгө оруулалтууд цээжинд нь багтаад ирсэн хэрэг. Ингээд ард түмнийхээ үндсэрхэг үзлийг хөөрөгдөж гарлаа. Гэвч орон нутагтаа ганцаараа “эх оронч” биш, өөр өрсөлдөгч олон бий нь ойлгомжтой. Иймээс далаад оны дундуур Африк, Латин Америкт төрийн эргэлт өдрийн норм болж хувирсан юм. Зөвхөн 1979 онд Африкт хорь гаруй төрийн эргэлт гарчээ. Үнэндээ мөнгө булаацалдсан хэрэг шүү дээ.

Уул уурхайн салбарт гадны хөрөнгийг хурааж улсын болгох үзэгдэл тэр үед ядуу буурай орнуудад өргөн далайцтай явагдсан юм. Тэдэнд менежмэнт, маркетингийн тухай ямар ч ойлголт байсангүй. Перуд зэсийн асар том уурхайг хурааж аван улсын болгоод төр менежмэнтийг нь хийж эхэлсэн боловч ердөө жил хагасын дараа бүрэн дампууруулж байв. Гадныхан биднийг шулж байна, бид тийм амар шулуулдаг тэнэгүүд биш гэх үг хэллэг хэвшмэл зүйл байлаа. Өөрөөр хэлбэл “чукча не дурак”.

Гэвч чукча дурак л байсан, дуракаараа л хоцорсон. Дэлхий түүхий эдээр дутагдсан явдал байгаагүй. Том компаниуд геологид асар их мөнгө хаян тэр дороо л олон орд илрүүлж, хэдхэн жилийн дараа түүнээ ашиглаад эхэллээ. Түүхий эдийн үнэ ч хэвэндээ орон хямдрах нь тэр. Харин байгалийн баялаг экспортлогч орнууд урьдахаасаа долоон дор болон ээлж дараалан модоо барьж гарлаа. Нигери улс олдсон мөнгөөрөө шугуйд шинэ нийслэл барьж эхэлсэн нь дуусаагүйгээр барахгүй эхний хөрөнгө оруулалт нь төлж барагдахгүй өр болжээ. Латин Америкийн хоёр том “хохирогч” Болив, Перу улс Андын нуруу дамнасан мянганы төмөр зам, мянганы засмал замтай, түүнийхээ өрөнд баригдсан гуйлгачин боллоо. Америкийн империализмын эсрэг хөөрцөгт автсан Иран, Ливи, Алжир зэрэг олон орон найдваргүй орноор тодорч хэн ч хөрөнгө оруулахаа больсноос гадна зарим нь дэлхий нийтийн хоригт хашигдах нь тэр. Тэнэгэрсэн жишээ дэндүү олон. Чухам эндээс байгалийн баялагтай орон ядуурдаг гэсэн парадокс үг үүсчээ. Үнэндээ далаад оны хямралаас хожоод гарсан экспортлогч орон ч бий. Юун түрүүн Австрали, Канадыг нэрлэж болно. Альендаг цааш нь харуулж байж социализмаас зайлсхийсэн Чили хожоотой гарсан. Хүйтэн дайны үе байсан тул нефтийн гол хүүдий Саудын Араб, Кувейт хоёрын менежментийг америкчууд өмнөөс нь хийж тэднийг ашигтай гаргасан. Түүхий эдийн хямралаас болж компаниуд геологид мөнгө хаяснаар олон орон шинэ ордтой болсны дотор Хойд тэнгист газрын тос нээгдэж Англи, Норвеги улсууд түүхий эдийн асар их нөөцтэй болж авчээ. Бусад нь ч дээ. Гэнэт олсон мөнгөөрөө жаал дургисан л болохоос ядахнаа боловсролоо дээшлүүлээгүй тул харанхуйгаараа үлдэж билээ.

Дэлхийн эдийн засаг түүхий эдийн хангалттай нөөцтэй болсон учир уул уурхайн салбарын хөгжил наяад оны сүүлчээс хаягдаж эхэллээ. 1994 онд бүх дэлхийн уул уурхайд оруулж буй хөрөнгө оруулалт ердөө зуухан сая доллар болтлоо уруудсан байна. Үнэ ч навс унаж гарсан хэрэг. Уул уурхайн дэлхийн хамгийн том компани Би Эйч Би Монголд авсан байсан Оюу толгой, Таван толгойн нөөцийн хайгуулын лицензээ эргүүлж өгчихөөд гарав. Тооцоолоод ашиггүй гэж үзсэн хэрэг. Эдгээр болон бусад ордыг олон орны олон компанид монголчууд үзүүлсэн боловч тоож өгөхгүй байсан нь цаанаасаа уул уурхай уналтад орж үнэ шалан дээр хэвтэж байсантай холбоотой.

2000 он гараад уул уурхайн сэргэлтийн анхны шинж тэмдэг үзэгдэх боллоо. Одоо ашиглаж буй нөөц ордуудын хөрөнгө оруулалтын өртөг хэт өсөөд эхэлсэн аж. Гурван жилийн өмнөөс бужигнаан эхэллээ. Далан он давтагдав. Нефть баррель нь 8 доллараас бараг ная хүрэх нь тэр. Дагаад бүх түүхий эдийн үнэ гозгонож гарлаа. Монгол үнэд хүрэв. Нүүрс зургаагаас зуун долларын зүг, уран 12 дахин өндөр, алт зургаан зуу гарч зэс зургаан мянга гэсэн тоонд авирлаа. Монгол орон хоёр мянган жилийн түүхэндээ байгаагүй их бололцооны өмнө ирлээ. Харамсалтай нь дагалдаад далаад оны гэнэт их мөнгө харсан гуйлгачин орнуудын синдром давтагдах нь тэр. Гадаадынхан биднийг шулах гэж байна, бид ч бас тэнэг бишээ. Өөрөөр хэлбэл чукча не дурак.

Үнэндээ чукча нь биш дэлхийн уул уурхайн салбар тэнэг биш. Геологид сүүлийн гурван жилд асар их хөрөнгө хаялаа. Эх газар гэхээсээ далайн эргүүд асар их түүхий эдтэй болохыг нээснээр үл барам технологийн өнөөгийн түвшин үүнийг харьцангуй хямд үнээр олзворлож болохоор болжээ. Одоо хөрөнгө оруулагчид олон нээгдсэн баялгуудаас аль сайн нөхцөлтэй рүү нь мөнгөө хаяна. Энэ нөхцөлийн зэрэглэлийг бие даасан институциуд гаргаж өгдөг. Экспортлогч далан орон дотор өнгөрсөн жил 30 орчимд явсан Монгол өдгөө 21-р зууны социализм гээч юм байгуулж байгаа гэгдэх алдарт Чааваасын Венесүэль, гадныхны хөрөнгийг хураадаг Мугабэгийн Зимбабвэ, нутгийн индиан Моралисын Болив гэсэн цагаандаа гарсан гурван оронтой зэрэгцэн адагт нь оржээ. Өөрөөр хэлбэл энэ дөрвөн улсад хөрөнгө оруулалт хийх нь аюултай гэсэн анхааруулга. Яагаад ингэж гэнэт унасан гэхээр нэгдүгээрт гэнэтийн ашгийн татвар гээд гэнэтхэн луйварддаг, хоёрт тогтвортой байдлын гэрээ хийдэггүй, өөрөөр хэлбэл хууль нь тогтворгүй ба ийм гэрээгүй учраас гэнэт яаж ч магадгүй, гуравт уул уурхайн сайд нь улайм цайм мөнгө нэхдэг өгөхгүй гэвэл шуудхан хөөдөг. Өөрөөр хэлбэл дэлхийн хамгийн

Ингэхээр Монгол орон хоёр жил моодонд ороод эргээд тун хурдан моодноос гарчих шиг боллоо. Алаагүй баавгайнхаа арьсыг хуваах гэж хоорондоо зодолдох төдийгүй юун хэрүүл болж буйг сонирхож харсан гадныхныг зодож хөөгөөд чукча хэвээрээ хоцрох шив.

Орд баялгийг эзэмших олон улсын жишиг стандарт бий. Норвегийн, Австралийн, Чилийн, Кувейтийн гэх мэт хувилбарууд жишиг болсон. Цаашилбал геологийн нөхцөл, ордын хэмжээ дамжаа, түүхий эдийн олдоц зэргээс хамаарсан төрөл бүрийн стандарт бий. Үүгээр явахад ямар ч буурай чукча шулуулдаггүй аж. Анх Индонезид цагаан будаан дээр буй болсон бүтээгдэхүүн хуваах зарчим гээд тогтсон аргачлал байна. Түүхий эдтэй орон нэг ч төгрөг гаргалгүйгээр татвар, роялти, газрын болон ашиглалтын төлбөрөө стандартаар аваад явахад буй болсон ашгийн тэн хагасыг хүртдэг аж. Урьд концесс гээд шулчихдаг байсан үе өдгөө улиран оджээ. Ядуу орнууд мөнгө харуутаа өөрийн жишиг тогтоон түүгээрээ явах гэдэг “эх оронч” үндсэрхэг үзэл, өөрт нь тогтсон авилгын систем хоёр нь байгалийн баялгаасаа болж улам ядуурах нөхцөлийг буй болгодог ажээ. Олон улсын стандартаар эхэлсэн процесс нутгийн “эх оронч” жимээр хөгжин эцэст нь ард түмэн хоосордог дээр өгүүлсэн далаад оны явдлын үйл явцын сонгодог анатоми энэ болой. Түүхий эдийн үнэ өсөхөд ядуу орны удирдлага баяжиж ард түмэн нь улам үгэйгүйрч улс орон нь ухардгийн учир энэ. Үүнийг л баялагийн хараал гэж нэрлэмой. Чукча дурак, дуракаараа л хоцорно. Империализмыг хараагаад л үлдэнэ. Уул нь хөлдүү толгойгоо гэстэл нь балбах ёстой байсан юм.

2007 оны 3 дугаар сар 17

“Өдрийн сонин”-ы пүрэв гаригийн дугаар 16 нүүрээр хэвлэгдэн уншигчдын гарт очлоо. Дугаарын нэгдүгээрт нүүрт “Амжилтаар нь эрэмбэлнэ гэж дүрэмд заасны дагуу МҮБХ эрэмбийг гаргах ёстой” хэмээн Баяр наадмын Үндэсний бөхийн салбар хорооны дарга Б.Батзоригийн хэлсэн тайлбар бүхий тодруулгыг онцоллоо. Үргэлжлэл нь зургадугаар нүүрт хэвлэгдсэн байна.

Мөн УИХ-ын гишүүн Д.Арвины “Монголчууд хүний итгэлийг алдах ард түмэн биш, хэдхэн улстөрчид эх орныхоо нэрийг унагаж байна” гэсэн ярилцлага өгсөн юм. Түүний ярилцлага нэгдүгээр нүүрээс хоёр, тавдугаар нүүрт хэвлэгдлээ.

Дэлхийн мэдээ есдүгээр нүүрт багтсан бол Грек ОУВС-д өрөө хугацаанд нь төлж чадсангүй хэмээх орчуулгын материал нийтлэгдсэн. Эхлэл нь нэгдүгээр нүүрт багтсан байна.

Нэрт нийтлэлч Б.Цэнддоогийн “Галзуу олширч нийгэм эрүүлшинэ” хэмээх нийтлэл багтсан юм. Өнөөдрийн манай нийгэмд болж бүтэхгүй байна хэмээн хүмүүсийн шүүмжилж байгаа зүйлсийн талаар дэлгэрэнгүй өгүүлсэн байна.

Улс төрийн дөрөвдүгээр нүүрт УИХ-ын намрын чуулганаар ямар хуулийн төсөл хэлэлцэх тухай Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдааны тойм болон бусад байнгын хорооны хуралдааны мэдээлэл багтлаа.

Баримт үйл явдлын долдугаар нүүрт “Хан-Уул дүүргийн цагдаа сэжигтнийг олон нийтийн газар зодож танхайрчээ” хэмээх нийтлэл багтсан юм. Сүүлийн үед цагдаа нартай холбоотой асуудлууд гарах болсон бөгөөд үүний жишээ гэгээн цагаан өдөр эмэгтэй хүнийг зодож буй бичлэг байлаа. Энэ тухай дэлгэрэнгүйг уншаарай.

Томилолтын 12 дугаар нүүрт “Шегений орноор аялж амралтаа өнгөрөөх гэж байгаа бол” хэмээх аян замын тухай өгүүлсэн нийтлэлийг унших боломжтой.

Харин соёл урлагийн 13 дугаар нүүрт GUYS хамтлагийн дуучин Мягмар уригдан сонирхолтой ярилцлага өгсөн байна. Нэгэн цаг үед залуусын дуулах дуртай хип дууны эзэн явсан түүний ярилцлага “Өдрийн сонин”-ы өнөөдрийн дугаарт хэвлэгдлээ.

Харин 15 дугаар нүүрт Батлан даалтын санд 20 гаруй тэрбум төгрөгийн зээлд баталгаа гаргах боломж байгаа талаар уншаарай.

Энэ мэтчилэн олон сонирхолтой ярилцлага, нийтлэл, мэдээлэл багтсан юм.

“Өдрийн сонин”-ы эрхэм уншигч та, манай өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудан, “Улаанбаатар”, “Скай” шуудангийн салбаруудаас очиж авч болох ба сонин борлуулах бүхий л цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой юм. Мөн “Мөнгөн завъяа” дахь сонин борлуулах цэг, Сансрын үйлчилгээний төв дэх сонин борлуулах цэг, Хан-Уул дүүргийн 19 дүгээр хорооллын үйлчилгээний төвд байрлах сонин борлуулах цэг, Саппорогийн “Миний дэлгүүр” дэх сонин борлуулах гол гол цэгүүдээс худалдах авч болохыг дуулгая. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч бас болно. “Өдрийн сонин”-той холбоотой бүхий л мэдээллийг Мэдээлэх эрхийн утас 19001987-гоос лавлаж болох ба энэ гуравдугаар улирлын захиалгаа өгөхийг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу. Хэрэв цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88071920 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээллийг лавлаарай.

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮХНИЙ УРГАХ НАРНААР ТАНТАЙ ХАМТ