Month: March 2015

Хүчирхийллийн эсрэг үндэсний төвийн үйлчилгээний менежер Г.Түвшинжаргалтай ярилцлаа.

-Танай төвийн нийслэлд байдаг хамгаалах байрны нэг нь хаагдсан гэж сонслоо. Ямар шалтгаанаар хаасан юм бэ?

-Хүчирхийллийн эсрэг үндэсний төв 1995 онд байгуулагдахдаа Улаанбаатар хотод хорин ортой нэг хамгаалах байр байгуулсан юм. Тэр байраа саяхан хаасан. Олон жил нэг дор ажилласан учраас байршлыг нь нууцалдаг ч гэсэн хүмүүс мэддэг болсон. Байршлын нууцлал алдагдчихаар хүчирхийлэгчид цонх хагалах, хаалга үүд эвдлэх, ажилтан, үйлчлүүлэгчдийнбиед халдах тохиолдол олон удаа гарсан. Тийм учраас хаасан. Одоо эмэгтэйчүүд, хүүхдийн хамгаалах байраа нэгтгээд ажиллаж байна. Дундговь, Сэлэнгэ, Төв, Өвөрхангай аймгуудад хамгаалах байр байгуулсан ч Дундговийн хамгаалах байрнаасбусдынх ньүйл ажиллагаа зогссон.Хүчирхийллийн эсрэг үндэсний төв бол төрийн бус байгууллага. Тэр утгаараа ажилтнуудын цалин, хамгаалах байранд өдөр тутмын үйлчилгээ явуулах хөлс, урсгал зардал гээд санхүүгийн ачаалал их. Орон нутгийн хамгаалах байрууд одоохондоо түр зогсолт хийгээд байгаа нь ийм учиртай.

-Хамгаалах байрны ажилтнууд хэцүү л нөхцөлд ажилладаг юм байна?

-Ажлын байрны гадаа манай ажилтны хоолойд хутга тулгасан тохиолдол хүртэл гарч байсан. Биднийг дагаж мөрдөх, хувийн утасны дугаар олж авчихаад заналхийлэх тохиолдол их гардаг. Тэр бүрд нь цагдаагийн байгууллагад мэдэгддэг.Аюулгүй байдал дээрээ анхаарч байгаа ч бидний тооцоолж үзээгүй, гэнэтийн аюул тохиолдохыг үгүйсгэхгүй.

-Хамгаалах байрыг мэдчихээд эхнэрээ дарамталж байгаад авч явсан тохиолдол бий юу?

-Улайм цайм нөхөр нь хүрч ирээд дарамтлаад авч явъя гэвэл бид хэзээ ч өгч явуулахгүй. Шууд баривчлах ч юм уу, түр саатуулах арга хэмжээ авахуулна. Цагдаагийн байгууллага, Тахарын албатай хамтраад хийнэ. Харин ирж уулзаад дахин дарамтлахгүй, амьдралаа бодъё гэж гуйхаар нь нөхөртөөитгээд гарч явсан тохиолдол олон бий.

-Хамгаалах байранд хандаж байгаа хүмүүсийн тоо өсч байна уу?

-Жилээс жилд өсч байгаа.

-Хэр хугацаанд байлгадаг вэ?

-Түр хамгаалах байр гэдгээрээ долоо хоногоос гурван сарын хугацаанд байлгаж үйлчилгээ явуулах ёстой ч гаргаж чаддаггүй. Хоёр жил байлгасан тохиолдол ч бий. Зодуулаад ирсэн хүн байлаа гэхэд эмнэлэгт хандах хэрэг гарна. Хамгаалах байрнаас гараад хаана амьдрах билээ. Орон байр, халамжийн асуудал яригдана. Гэрлэлтээ цуцлуулах ч юм уу, эрүүгийн хэрэг үүсгэдэг юм уу гээд хуулийн байгууллагад хандах шаардлага гарлаа гэхэд өмгөөлөгч хэрэг болно. Тэгэхээр хугацаа их шаарддаг.

-Хүчирхийлэлд өртсөн хүмүүсийн дийлэнх нь бүсгүйчүүд гэсэн статистик бий.Эрчүүд хүчирхийлэлд өртсөн тохиолдол хэр гардаг вэ?

-Нийт үйлчлүүлж байгаа хүмүүсийн ес орчим хувь нь эрчүүд. Ихэвчлэн насанд хүрээгүй хүүхдүүд байдаг л даа. Насанд хүрсэн ганц нэг тохиолдол ирнэ. Эрэгтэй хүн эр хүнийхээ зүгээс хүчирхийлэлд өртсөн тохиолдол их ирдэг. Хадам ах, хадам аав, хүргэн, ахынхаахүчирхийлэлд өртсөн байдаг. Хамтран амьдрагч юм уу, эхнэрийнхээ хүчирхийлэлд өртсөн тохиолдол цөөн ч гэсэн гардаг. Гэхдээ бие махбодийн гэхээс илүү сэтгэл санааны, эдийн засгийн хүчирхийлэлд өртсөн байдаг.

-Эмэгтэйчүүд танай байранд хандахдаа хүүхдүүдтэйгээ ирж таарна. Гэр бүлийн асуудлыг зохицуулах хэцүү биз?

-Ихэнх эмэгтэй хоёроос дээш хүүхэдтэй ирдэг учраас гэр бүлийн асуудлыг зохицуулахаас аргагүй. Хүүхэд нь сургууль, цэцэрлэгт хамрагдаагүй, нэг газраас нөгөө газар руу дүрвэсэн маягтай амьдарсаар яваад харьяалал тодорхой биш, бичиг баримтгүй гэсэн олон асуудал гарч ирдэг. Тэгэхээр нэг хүн дээр гэхэд л зургаагаас дээш сар ажиллахаас аргагүй болдог.

-Өнгөрсөн жил гэхэд хэчнээн хүн танай төвийн хамгаалах байранд хандсан бэ?

-120 гаруй хүн хандсан байдаг юм. Талаас дээш хувь нь ээжийгээ дагаж ирсэн хүүхдүүд. Хүүхэд ганцаараа ирэх тохиолдол бий. Ихэвчлэн гэр бүлийнхээ зүгээс бэлгийн хүчирхийлэлд өртсөн байдаг. Манайхыг зориод ирсэн хүүхэд, эмэгтэйчүүдийн аль алинд нь сэтгэл зүйн зөвлөгөө өгдөг.

-Бэлгийн хүчирхийлэлд өртсөн хүүхдүүдэд үйлчилгээ үзүүлнэ гэхээр өмгөөлөгч, цагдаа, шүүхэд хандахаас аргагүй. Өмгөөллийн хөлс гэж том юм бий. Энэ зардлыг хаанаас гаргадаг вэ?

-Манай төвөөс л гарна. Өмгөөллийн үйлчилгээний хөлсний хамгийн доод талын үнэлгээ нь 500 мянган төгрөг. Мэргэшүүлсэн хэдэн өмгөөлөгчтэйгөө гэрээ байгуулж хамгийн бага хөлсөөр ажиллуулдаг. Жилдээ доод тал нь хорь гучин хүнд өмгөөллийн үйлчилгээ үзүүлдэг. Тэгэхээр жилдээ зөвхөн өмгөөллийн үйлчилгээний зардалд гэхэд 20 гаруй сая төгрөг олох шаардлага тулгардаг.

-Сэтгэл эмзэглүүлсэн тохиолдол их гардаг байх…?

-Эмзэглэмээр тохиолдол өчнөөн л дөө. 2014 оны хавар бага насны 2-7 насны гурван хүүхэдтэй, есөн сартай жирэмсэн эмэгтэй ирж байсан юм. Нөхрийг нь баривчлуулах арга хэмжээ авсан. Төрөх дөхсөн учраас бичиг баримтаас эхлээд хөөцөлдөх зүйл ихтэй ирсэн л дээ.Ажил хийж байхдаа цалингийн зээл авчихсан, хүүхдүүд нь сургууль цэцэрлэгт огт хамрагдаагүй, эмнэлгийн хяналтад хүртэл ороогүй байсан. Хороотой нь хамтарч бичиг баримттай болгож, төрөхөд нь шаардлагатай бэлтгэл хийж өгч, хүүхдүүдийг нь сургууль цэцэрлэгт хамруулсан. Төрснийх нь дараа гэрт нь байлгаж хорооных нь хяналтанд шилжүүлсэн. Таван настай охин бэлгийн хүчирхийлэлд өртөөд ирсэн тохиолдол бий. Ойр дотных нь хүн байх жишээний. Ная гарсан эмээ хүүхдэдээ толгойгоо хагалуулчихаад ирсэн эмзэглэмээр тохиолдол байгаа. Ээж нь архины хамааралтай болсон ой гарантай, зургаа, арван настай гурван хүүхэд хамгаалах байранд байрлаж байгаа. Ой гаруйтай хүүхэд нь гэхэд л дөрөв, таван сартай хүүхэд шигжижигхэн, том хоёр хүүхэд нь сургууль, цэцэрлэгт хамрагдаагүй байх жишээтэй.

-Сая таны ярьсан эмэгтэйн хувьд нөхөр нь дахиж дарамтлахгүй гэх баталгаабайхгүй л юм байна?

-Тэр ажилтныг хамгаалах нь хорооны нийгмийн ажилтан, Засаг даргынх нь үүрэг болчихож байгаа юм. Мэдээжбайнга хянаад сууна гэж байхгүй. Олон нийтийн хяналт зайлшгүй хэрэгтэй. Үнэхээр хүчирхийлэл нь давтагдах гээд байвал хажуу ойрынх нь айлууд төрийн байгууллагад хурдан шуурхай мэдээлэх үүрэгтэй л болчихмоор байгаа юм. Одоо бол хуулинд мэдээлэх эрхтэй гэсэн заалт байдаг. Үүрэгтэй гэсэн үг оруулаад үүргээ зөрчвөл хариуцлага хүлээх заалтыг тусгах учиртай.

-Хүчирхийллийн томшалтгаануудын нэг нь архи гэж ярьдаг.Амьдрал дээр ямар байх юм?

-Бодит байдлыг судлаад үзэхээр их сонин статистик гардаг. Архи уудаг хүмүүс л хүчирхийлэл үйлддэг гэсэн ойлголт нийгэмд бий л дээ. Гэтэл хүчирхийлэл үйлдэгчдийг судлаад үзэхээр эрүүл согтуугийн харьцаа ялгаагүй гарч ирдэг.

-Хүчирхийлэл үйлдэгчдийг судлаад үзэхээр амьдралын боломж тааруу хүмүүс байна уу, эсвэл сая ярьдаг шиг санаанд оромгүй статистик гардаг уу?

-Хоногийнхоо хоолыг арай ядан залгуулж байгаа хүмүүс ирнэ л дээ. Гэхдээ дундаж амьдралтай хүмүүс түлхүү ирдэг. Орлогын түвшин өндөр, амьдрал нь хангалуун тусмаа хүчирхийлэл нь илүү далд байдаг. Нэр хүндээ боддог, эдийн засгийн бүрэн хараат байдалд орсон гэх мэт шалтгаанаархүмүүс хандаж чаддаггүй.

-Өндөр орлоготой хүмүүс хандах тохиолдол бий юу?

-Эхнэр нөхөр хоёулаа компанитай, компани нь олон нийт мэддэг нэлээд том, тийм гэр бүлийн эхнэр нь хандаж байсан. Гэр бүлээс гадуурх харилцааг мэдсэн эхнэрийгээ “надаас салбал чамайг юу ч үгүй болгоно” гэх зэргээр дарамталсан байдаг.

-Хүчирхийлэлд өртсөн хүмүүсийн сэтгэл зүй нэлээд хүнд ирдэг байх. Амиа хорлох оролдлого хийх тохиолдол хэр их гардаг вэ?

-Хүчирхийлэлд олон жил өртөөд ирсэн хүмүүс ингэж амьдарч байхаар үхчих юмсан гэсэн бодолтой болчихдог. Нийт үйлчлүүлж байгаа хүмүүсийн талаас дээш хувь нь тийм бодолтой болчихсон байдаг. Тэгэхээр хүчирхийлэлд өртдөг хүмүүс сэтгэл зүйн гүн хямралд өртдөг нь эндээс харагдаж байна. Хүчирхийлэлд өртсөн эмэгтэйн хам шинж нэг зүйл бий. Хүчирхийллийнхээ бүтэн эргүүлэгт ордог гэсэн үг.Хүчирхийлэлд өртөнө, дараа нь гайгүй болно гэсэн тойрогт орчихдог. Шүүхэд очихоор эвлэрэх хугацаа өгдөг, цагдаад өгөхөөр буцаагаад суллачихдаг. Хаана ч хандаад нэмэргүй, энэ чигээрээ дуусах юм байна гээд цөхрөнгөө бардаг. Ийм тохиолдолнэлээд ажиглагдаж байна.

-Хүүхдүүд бэлгийн хүчирхийлэлд өртөж байгаа нь эмзэглэмээр асуудал. Хандаж буй тохиолдлын хэчнээн хувь нь ийм шалтгаантай байна?

-Бага насны хүүхэд бэлгийн хүчирхийлэлд өртсөн тохиолдол арван хувьтай байдаг. Өнгөрсөн онд хорь гаруй хэрэг ирсэн. 2014 онд илрээгүй долоон хэргийг цагдаагийн байгууллагад өгч бүгдийгнь илрүүлсэн.Дөрвөн хэргийн хүчирхийлэл үйлдэгч хариуцлага хүлээсэн. Гурав нь мөрдөн байцаалтын шатандаа явж байгаа. Илэрсэн, цагдаагийн байгууллага шалгаж эхэлсэн хэргүүд дээр ч манайх давхар үйлчилгээ үзүүлэх тохиолдол бий. Энэ хэргүүд дээр өмгөөллийн, сэтгэл заслын, аюулгүй байдлыг хамгаалах үйлчилгээ үзүүлдэг. Хүчирхийлэлд өртсөн хүүхдүүд сэтгэл зүйн хувьд маш хэцүү болчихсон ирдэг. Наад зах нь гэхэд шөнө унтахгүй. Амиа хорлох гэж оролдоно. Эрэгтэй хүн харж чадахгүй. Байцаагчийг нь эрэгтэй бол эмэгтэй болгож үе гарна. Машинаар үйлчлэхэд жолооч нь эрэгтэй бол чичирч салгалаад байдаг. Ялангуяа бага насны хүүхэд их хэцүү. Бид тайвшруулах, булчинг нь суллах зэрэг энгийн зүйлсээс эхлээдмэргэжлийн үйлчилгээ үзүүлдэг. Хүчиндүүлсэн тохиолдолд хүчирхийлэл үйлддэг эрүүгийн хуулийн дагуу хариуцлага хүлээлгэх тал дээр ажилладаг. Бага насны хүүхэд хүчирхийлэлд өртсөн, ялангуяа бэлгийн хүчирхийлэлд өртсөн бол эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэдэг. Өндөр ялтай байдаг.

Ц.БААСАНСҮРЭН

Мансууруулах бо­дис хадгалсан, тээвэр­лэсэн хэргээр ял сонс­сон Г.Сарангэрэл УИХ-ын гишүүн О.Баа­санхүүгээс нэг тэрбум төгрөг нэхэмжилж Иргэний хэргийн шүүхэд ханджээ. Энэ талаар Г.Саран­гэ­рэ­­лийн өмгөөлөгч Б.Бат­баяртай ярилцлаа.

-Таны үйлчлүүлэгч УИХ-ын гишүүнээс их хэмжээний мөнгө нэхэмжилжээ. Ямар үндэслэлээр шүүхэд хандах болов?

-УИХ-ын гишүүн О.Баа­сан­хүү өнгөрсөн дөрөвдүгээр сараас хойш миний үйлчлүүлэгч Г.Сарангэрэлийн алдар хүндийг УИХ-ын чуулганы танхимд болон хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр гутаан доромжилсон. УИХ-ын чуулганы танхимд Х.Тэмүүжин гишүүнд хандан “Чи хар тамхичин, биеэ үнэлэгчтэй дотно харилцаатай” гэх мэтчилэнгээр ярьсан. Төд удалгүй мэдээллийн хэрэгслүүдээр “Өнөөх Х.Тэмүүжингийн хар тамхичин, биеэ үнэ­лэгч хэн бэ” гэдэг мэдээлэл цацагдаж, Г.Сарангэрэлийн тухай янз бүрийн мэдээлэл гарсан. О.Баасанхүү гишүүн ч өөрөө ярилцлага өгч миний хэлж байсан хүн Г.Сарангэрэл мөн гэдэг утгаар ярьсан шүү дээ. Бүр 461 дүгээр хорих ангид Г.Сарангэрэлтэй очиж уулзахдаа “Чи Х.Тэмүүжинтэй дотно харилцаатай байсан гэж бичээд өгчих” гэх мэтээр дарамталсан нь өөрийнхөө ярьсныг баталж байгаа хэрэг.

-Нэр хүндэд халдсан гэж байгаа бол яагаад эрүүгийн хэрэг үүсгүүлэхээр гомдол гаргаагүй юм бэ?

-Эрүүгийн хуулийн гүтгэх, доромжлох гэмт хэрэг өөрөө хөнгөн төрлийнхөд багтдаг учраас хэрэгсэхгүй болох магадлалтай. Бас шүүхээс миний үйлчлүүлэгчийг мансууруулах бодис хадгалсан, хэрэглэсэн гэх үндэслэлээр ял оноосон. Тийм учраас гүтгээгүй гэж хэргээс мултарч магадгүй юм. Хүнийг гутаан доромжлох эрх хэнд ч байхгүй. Иргэний хуулийн 497 дугаар зүйлд “Бусдын эрх, амь нас, эрүүл мэнд, нэр төр, алдар хүнд, ажил хэргийн нэр хүнд, эд хөрөнгөд хууль бусаар санаатай буюу болгоомжгүй үйлдэл /эс үйлдэхүй/-ээр гэм хор учруулсан этгээд уг гэм хорыг хариуцан арилгах үүрэгтэй” гэж заасан байдаг. Энэ үндэслэлээр Иргэний хэргийн шүүхэд хандсан.

-Нэг тэрбум төгрө­гийг ямар учраас нэхэмжилж байгаа вэ. Тооцоо гаргасан уу?

-Эхлээд арван тэрбум төгрөг нэхэмжилсэн. Үүнийг бодит байдалд шилжүүлэх үүднээс нэг тэрбум болгосон юм. Ямар ч албан тушаалтан бусдыг аманд орсноороо доромжилж, болохгүйг харуулахыг зорьж байна. Г.Сарангэрэл одоо 20 настай. Түүнийг идэвхтэй амьдралын 40 жил хүлээж байна. Гэтэл О.Баасанхүүгийн ярьснаас болж нийгэмд эзлэх байр суурьгүй болсон. Тэр охин улс төрд орох зэргээр карьер хөөх боломжгүй болчихлоо. Шалгуулж байхдаа гудамжинд явж байгаад зодуулсан нь ч үүний илрэл шүү дээ. Байр суурьгүй болсон 40 жилтэй харьцуулахад нэг тэрбум төгрөг юу ч биш.

-Иргэний хэргээр шүүхэд хандахад тэмдэгтийн хураамж төлдөг. Нэг тэрбум төгрөг нэхэмжлэхэд хичнээн төгрөгийн хураамж төлж байна вэ?

-40-50 сая төгрөг төлөх юм билээ. Гэх­дээ Г.Сарангэрэл ял эдэлж байгаа, ажилгүй, эд хөрөнгөгүй шүү дээ. Тэр утгаараа төлбө­рийн чадваргүй гэх үндэслэлээс тэмдэгтийн хураамж төлөхгүй болсон. Иргэний хуулийн 58.4-т энэ тухай заасан байгаа.

-О.Баасанхүү ги­шүүн нэхэмжлэлийн хувийг хүлээж авсан юм болов уу. УИХ-ын гишүүний халдашгүй байдал нөлөөлөхгүй юу?

-Тэр хүн “Ялтан хүн УИХ-ын гишүүнийг шоронд дууддаггүй юм” гэсэн л байр суурьтай байгаа. О.Баасанхүүг УИХ-ын гишүүний хувьд биш иргэний хувьд нэхэмжлэл гаргасан. Тэгэхээр УИХ-ын гишүүний халдашгүй байдал хамаагүй л дээ.

-Х.Тэмүүжин гишүү­нийг Г.Сарангэрэлтэй холбоотой гэж олон нийтэд ойлгуулахын тулд гүйцэтгэх ажил­лагаа явуулсан гэх ху­ран­даа на­рыг тагнуулын байгууллага “Төрийн эрхийн хууль бусаар авахыг оролдсон” гэх үндэслэлээр шалгаж байсан. Тэр хэргийг хэрэгсэхгүй болсон юм уу?

-УМБГ-ын дарга, хурандаа Ц.Батсүх, ЭЦГ-ын дарга, хурандаа Н.Ууганбаяр, дэд дарга Н.Ариунболд, Зохион байгуулалттай гэмт хэрэгтэй тэмцэх газрын дарга Н.Аадарсүх, Мөр­дөн байцаах газрын дарга, хурандаа Х.Доржсүрэн нарыг шалгаж байсан. ГэхдээПрокуророос гэмт хэргийн бүрэлдэхүүнгүй гээд хэрэгсэхгүй болго­сон. Энэ талаарх албан бичиг надад ирсэн гэв.

Ц.ӨРНӨХ

Цахилгаан зуухан дээрээ нэг цаг ус буцалгахад дунджаар 122 төгрөг зарцуулна. Харин гар утсаараа нэгцагийн турш ярихад 4200 орчим төгрөг төлнө. Гар утсаараа нэг цаг ярихгүй тэвчиж болох ч цахилгаангүй нэг хором байх боломжгүй болсон эрин үед бид амьдарч байна. Бид эрчим хүч өөрөөр хэлбэл цахилгаан, дулаан үйлдвэрлэгч “ДЦС-4” ТӨХК, дамжуулагч “Цахилгаан дамжуулах үндэсний сүлжээ” ТӨХК,түгээгч “Улаанбаатар цахилгаан түгээх сүлжээ” ТӨХК-ийн үйл ажиллагаатай танилцлаа.

1500 ГАРУЙ ХҮН ЭРҮҮЛ МЭНДЭЭ ЭРСДЭЛД ОРУУЛАН ЭРЧИМ ХҮЧИЙГ ҮЙЛДВЭРЛЭДЭГ

“ДЦС-4” ТӨХК-ийн үйл ажиллагааггаднаас нь харж,уурын хэдэн яндангаар нь л төсөөлдөг байв. Бид хэтэрхий өнгөцхөн төсөөлөл, бас нимгэн мэдлэгтэй явдаг гэдгээ станц дээр очоод мэдэрсэн. Станцын төв байранд ороход үүднийх ньзааланд хоногийн мэдээ том дэлгэцээр урсана. Тэнд байгаа мэдээллийг уншихад урьд шөнө ямар нэгэн хүндрэл учраагүй бололтой. Ер нь Түлш дамжуулах, Зуухан, Турбин, Цахилгаан гээд цехүүдэд очиход бүгд хоногийн мэдээ, одоо байгаа нөхцөл байдлаа мэдээлж байлаа. Монгол Улсын эрчим хүчний зүрх нь учраас ажилтан, албан хаагчид нэг хором ч хариуцлага алддаггүй нь эндээс мэдрэгдэж эхлэв. Нэг ажилтны ард олон хүний ажил амьдрал, тодруулбал нэг улсын хувь заяа багтаж байгаа учраас хариуцлагатай байх ёстойг бүх ажилтан нь баримталдаг. Тэд асар их дуу чимээ, тоос шороо, халуун орчинд ажилладаг.Станцын ерөнхий инженер нь үйл ажиллагаагаа танилцуулж байхдаа “Түлш дамжуулах цехийн ажилчид олон жил нүүрс, тоос, тортог дунд ажилласаар байгаад арьсны нөсөө нь хүртэл өөрчлөгдөн бараан царайтай, харин Зуухан цехийнхэн халуунд ажилласаар байгаад улаан царайтай болдог.Энд ажиллагсад сахарын өвчнөөр их өвчилдөг” гэж ярьж байлаа. Эндээс харахад эрүүл мэндээ золин байж эрчим хүч үйлдвэрлэдэг нь харагдана. Гэхдээ удирдлагууд нь хамт олныхоо эрүүл мэндэд сайн анхаардаг гэдгийг ажилтнууд нь ярьсан.

ЯДАЖ ӨРТӨГӨӨ НӨХДӨГ БОЛЧИХВОЛ...

“ДЦС-4” ТӨХК анх байгуулагдснаасаа хойш байнга өргөтгөл, шинэчлэлт хийж байгаа. Гэвч эрчим хүчний хэрэгцээ, ачаалалтай харьцуулаад хувилаад үзвэл багахан хувь нь шинэчлэгдэж,ихэнх тоног төхөөрөмж нь хуучирч, элэгдэн хэзээ нэг өдөр Монгол Улс гал алдаж мэдэхээр болжээ. “ДЦС-4” ТӨХК үйлдвэрлэсэн эрчим хүчээ хэтэрхий бага үнээр борлуулдагаас болж ханган нийлүүлэгчдийн дунд өрийн сүлжээ бий болжээ. Хямд үнээр цахилгаанаа нийлүүлдэг атлаа одоогоор эрчим хүч хэрэглэгчдээс 21 тэрбум төгрөгийн авлагатай байгаа аж. Цахилгааны үнэ жаахан ч гэсэн нэмэгдвэл өртөгөө нөхөөд, засвар үйлчилгээгээ хийгээд явах боломж байгааг тус станцын удирдлагууд ярьж байсан юм. Эрчим хүчний энэ хямд үнэ тариф уул уурхайн салбарынханд ч бас нөлөөлж байна. Ядаж л тэдэнд нүүрсээ нийлүүлдэг Шивээ-Овоо, Багануурын нүүрсний уурхайнууд бас л хамгийн бага үнээр нүүрсээ өгч, эрчим хүч үйлдвэрлэгчид хэзээ мөнгөтэй болохыг хүлээгээд сууцгааж байгаа гэнэ.

ЭРЧИМ ХҮЧ ДАМЖУУЛАХ БАЙГУУЛАМЖУУД ШИНЭЧЛЭЛ НЭХЭЖ БАЙНА

“Цахилгаан дамжуулах үндэсний сүлжээ” ТӨХК эрчим хүч үйлдвэрлэгчээс цахилгааныг нь авч хэрэглэгчдэд дамжуулах үүрэг хүлээдэг. Зах зээлийн жамаараа бус төрөөс хааж, боосон үнийн хязгаарлалт тус компанийн үйл ажиллагааг ч бас хүнд байдалд оруулжээ. Тодруулбал, эрчим хүчний өсөн нэмэгдэж байгаа хэрэгцээг хангахын тулд уулын оройд шугам байрлуулах шаардлага гардаг. Гэтэл тэнд хүрч очдог машин байхгүй. Хуучны ЗИЛ-130 машинаараа зүтгэхээс өөр аргагүй. Анх байгуулагдахдаа суурилуулсан тоног төхөөрөмж нь цагийн аясаар муудаж, шинэчлэл нэхэж эхэлжээ. Нэг дүрсгүй нөхөр цахилгаан дамжуулах шугам дээр гараад суучихсан хэрэг өнгөрсөн онд гарч нийслэлийн баруун хэсэг тэр чигээрээ цахилгаангүй болж байсан. Тэр үед л гэхэд ажилтнууд гар мухардаж, согтуу нөхрийн амийг аврахын тулд бүтэн хоёр цаг цахилгаан тасалж, багагүй хохирол амссан гэнэ.Агаарын шугамуудыг шинэчлэх, дэд станцууд байгуулах гээд асар их хөрөнгө мөнгө шаардсан ажил тэднийг бас л хүлээж байна. Байнга засвар хийлгэдэг шугам сүлжээ, тэнд ажиллах багаж төхөөрөмж, машин техник байхгүй болохоор тус байгууллагад олон жил ажилласан боловсон хүчин нь өндөр хангамжтай компаниуд руу урвачих гээд байдаг болжээ. Эрчим хүчний үнийг бодит байдалд нийцүүлвэл дээрх хүндрэлүүдээс гарах боломжтойг бас хэлж байсан юм.

САЛБАРЫН ДОГОЛДОЛ ЭЦСИЙН ШАТАНД Ч ХҮНДРЭЛ ДАГУУЛЖ БАЙНА

Наймаагаар бол жижиглэнгийн худалдаа эрхлэгчтэй зүйрлүүлж болохуйц байгууллага бол “Улаанбаатар цахилгаан түгээх сүлжээ” ТӨХК. Дулааны станцад үйлдвэрлэж, дамжуулах сүлжээгээр урсан гарсан эрчим хүчийг тус компани эцсийн хэрэглэгчдэд түгээж, борлуулах үүрэг хүлээдэг, нийтдээ 258 534 хэрэглэгчтэй том айл.Тус байгууллага тоног төхөөрөмжийнхөө засвар, үйлчилгээг нэгмөр хойш тавьж, үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Өнөөдөр нийт тоног төхөөрөмж, дэд станцуудынх нь42-67 хувь нь30 жилээс дээш жилийн настай. Ашиглалтын хугацаадууссан 12 дэд станц, газар хөдлөлтөнд тэсвэргүй гэж тогтоогдсон 40 дэд станц ажиллаж байна. Үүнээс гадна ашиглалтын хугацаа дууссан модон тулгууртай агаарын шугам нийт агаарын шугамын62.3 хувийг эзэлдэг гэсэн тоо түгшүүрийн харанга дэлдэж байна.

УБЦТС ТӨХК-ийн гүйцэтгэх захирал С.Төмөрхүү “Нийслэл хотод хүн амын механик өсөлт бий болсоор байна. Зөвшөөрөгдсөн газарт буусан ч цахилгаан авч чадахгүй байгаа 3700 айл өрх байна. Тэдэнд хүрч үйлчлэхийн тулд мөнгө хэрэгтэй. Харамсалтай нь хөрөнгө мөнгө байхгүй учраас цахилгаанаар хангаж чадахгүй байна. Эрчим хүч хэрэглэгчдийн тоо байнга өсөж, ачаалал ихэссэн ч бид зардлаа хэмнэх үүднээс орон тоо нэмдэггүй, харин ажилчдынхаа ажлын ачааллыг нэмдэг” гэж ярилаа.УБЦТС ТӨХК-ийн Хан-Уул хэрэглэгчдэд үйлчлэх төв гэхэд 22 мянга гаруйхэрэглэгчдэд үйлчилдэг. Энэ хэрэглэгч нарын тоолуурын заалтыг авахаар 14 хүн өглөө оройгүй явдаг гээд бодохоор үнэхээрачаалал ихтэй ажилладаг гэдэг нь илт.

ЗАХ ЗЭЭЛД ШИЛЖЭЭГҮЙ ГАНЦ САЛБАР

Эрчим хүчний салбар бол төрийн бодлогоор зах зээлд ороогүй үлдсэн ганц салбар. Үнэ тарифыг нь төрөөс хатуу тогтоосон. Үр дүнд нь Монгол Улс гал алдахад ойрхон байна. Уг нь УИХ 2010 онд “Түлш эрчим хүчний үнийг бодит өртөгт хүргэх, тус салбарын хөрөнгө оруулалтын орчинг сайжруулах… ” тухай 72 дугаар тогтоол баталжээ. Өөрөөр хэлбэл, өрсөлдөөнт зах зээлийн жамаар эрчим хүчний салбарыг хөгжүүлэх шийдвэр гаргасан байна.Энэ тогтоол өнгөрсөн онд хэрэгжиж дуусах ёстой байлаа. Энэ хугацаанд өнөөх төрийн бодлогод боомилогдсон эрчим хүчний салбарын техник, тоног төхөөрөмж хуучирч, өрийн сүлжээ үргэлжилсээр л… Байдал энэ хэвээрээ үргэлжилбэл Монгол Улс цахилгаан, дулааны асуудалд орж эрчим хүчний салбараа өндийлгөхөд хэцүү болох вий дээ. Ийм сануулгыг салбарынханхолбогдох байгууллагуудад тавьсаар байна. Гэвч эрчим хүчний үнэ тарифыг тойрсон улс төржилт байнга гарч байдаг.Эрчим хүчний салбар үнэ тарифаас болж хөгжиж дэвжих нь бүү хэл хөдөлж чадахгүй болж магадгүй байгааг манай зарим нэг улстөрч ойлгодоггүй, ойлгосон ч түүнийгээ ил гаргадаггүй. “Үнэ нэмлээ” гэж улстөржүүлж, “Цахилгаан, эрчим хүчний үнийг буулга” гэж хашгирсныхаа төлөө иргэдээс саналын оноо цуглуулж байна гэж ойлгодог хүн ч цөөнгүй. Өнөөдөр нэг кВт.цаг эрчим хүчний дундаж үнэ 144 төгрөг,хэрэглэгчдэд дунджаар 122 төгрөгөөр борлуулна. Үүний зөрүү даруй 22 төгрөгийн алдагдал хүлээнэ. Уг нь 22 төгрөг гэдэг бага мөнгө. Гэхдээ энэ 22 төгрөгнөөс болж эрчим хүчний салбар алдагдалд орж, эдийн засгийн хувьддоройтож, техник, технологийн шинэчлэлт хийж чадахгүй байгааг иргэд ч, эрх баригчид ч ойлгох цаг болжээ. Эрчим хүч бол улсын аюулгүй байдалтай холбогддог онцгой салбар. Тэр утгаараа хэвийн ажиллах нөхцлөөр хангагдах ёстой. Ийм нөхцлийг хангахын тулд УИХ-ын 72 дугаар тогтоолоо бүрэн хэрэгжүүлэхийг салбарынхан нь хүсч байгааг уламжлая.

Б.ЦЭЦЭГ