Ашигт малтмалын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хуулийг өнгөрөгч оны долдугаар сард Их хурлаар баталсан. Уг хууль батлагдсаны дараахан Засгийн газрын “Хайгуулын тусгай зөвшөөрөл олгох талбайг солбицлоор тогтоох тухай” тогтоол гарснаар уул уурхайгаа түшиглэж, Монголын эдийн засагт үлэмж хэмжээний хөрөнгө оруулалт нэмэгдэх эрх зүйн орчин бүрдсэн юм. Ингээд сүүлийн таван жилийн хугацаанд олгогдолгүй хүлээгдээд байсан хайгуулын лиценз хүсэгчдийн өргөдлийг Ашигт малтмалын газраас энэ оны нэгдүгээр сарын 26-наас олгож эхэлсэн. Лиценз олголт эхнээсээ л гомдол маргаан, хардлага сэрдлэг төрүүлж хэл ам дагуулсан.
Шударга өрсөлдөөн хэрэглэгчийн төлөө газраас “Ашигт малтмалын газар нь ямар нэгэн хуулийн зохицуулалтгүйгээр аж ахуйн нэгжүүдэд 280 мянган төгрөгөөр төхөөрөмж, 500 мянгаас хоёр сая хүртэлх төгрөгөөр цахим системд нэвтрэх дугаарыг худалдаж байна. Дээрх төлбөрийг авах эрх олгосон хүчин төгөлдөр шийдвэр буюу эрх зүйн үндэслэл байхгүй” гэсэн мэдэгдэл хүртэл гаргаж байсан. Ердөө 40-хөн секундэд 120 аж ахуйн нэгжийг бүртгэн авсан нь хачирхалтай, тийм боломж байхгүй гэх лиценз тойрсон шуугиан тасраагүй. Гэвч ашигт малтмалын газрынхан ард иргэдийн гомдлыг хүлээн авч, цаг тухай бүрт олон нийтэд мэдээлж байлаа.
Д.Үүрийнтуяа даргын сүүлд өгсөн мэдээллээр бол Ашигт малтмалын газарт бүртгүүлсэн аж ахуйн нэгжүүдийн 676 нь VPN төхөөрөмж, 268 нь системд нэвтрэх эрхээ сунгуулан цахим хэлбэрээр өргөдлийн дугаар хүссэн ажээ. Тэрээр “219 өргөдөл гаргасан талбайд хайгуулын тусгай зөвшөөрөл олгох боломжтой гэж үзээд тухайн орон нутгийн удирдлагаас санал авахаар мэдэгдэл хүргүүлсэн. Үүнээс гадна 78 талбайд санал авах мэдэгдэл хүргүүлэхээр ашигт малтмалын газрын кадастрын хэлтэст хянагдаж байна” гэсэн тайлбарыг өгч байсан. Гэвч тэдний хэлж буй 219 хайгуулын тусгай зөвшөөрлөөс ердөө есөн лицензийг тухайн орон нутаг зөвшөөрсөн хариу ирүүлжээ. Үндсэндээ Ашигт малтмалын газраас одоо есөн газарт л хайгуулын тусгай зөвшөөрөл олгох сонгон шалгаруулалтыг зарлах болоод байна.
Ийнхүү ашигт малтмалын тусгай лицензээр уул уурхай дахин эргэлтэд орох, гадны томоохон хөрөнгө оруулагчид буцаад Монгол руу хандах, Монголын эдийн засгийн орчин баталгаатай болж, судсаар нь бага ч болов доллар гүйж эхлэх нь гэсэн хүлээлт талаар өнгөрлөө. “Хэдэн мал бэлчээрлэх нутаггүй болох нь” гэж хийрхсэн малчдын, эх орон, газар шороо, тусгаар тогтнол гэж худлаа цээжээ дэлдэж попиулизм хийж буй нөхдийн балаг, тэдний гар хөл болсон орон нутгийн удирдлагуудын улс орныхоо нэгдмэл эрх ашгийг уландаа гишгэлсэн сэтгэлгээ Монголын эдийн засгийг дахиад л туйлдуулж эхэллээ. Монголын төр орон нутагт бүх эрх мэдлийг нь өгч, жалга жалганд “тусгаар улс” байгуулж ноёдууд бий болгосныхоо горыг амсаж эхлэв бололтой.
Төр засагт доошоогоо тулах хөл байхгүй, данхагар том толгой цээжин биенээс өөр суурьгүй болж ганхаж буйн нэгэн тод баталгаа нь энэхүү лиценз олголтын шийдвэр гээд хэлчихэд даваадуулсан болохгүй биз ээ. Төр хэрвээ хөлтэй гартай, орон нутгаа удирдаж бүрэн дүүрэн гаргасан шийдвэр, хууль тогтоомжоо үг дуугүй дагаж мөрдүүлдэг, хэрвээ биелүүлээгүй тохиолдолд төрийн цээрлэл хүлээлгэдэг, ажлаас нь халдаг, төрийн дээр сандайлах гэсэн санаархлыг нь тас цохидог байсан бол өнөөдөр “дошны ноёд”-доо ингээд дарлуулаад, өөдөөс нь хэлэх үггүй суухгүй биз дээ. Монголын төр тулах цэггүй, суурьгүй болон ганхаж буй нь харамсалтай.
“Монголын төрийн голлох шийдвэрийг яг хэн гаргадаг юм бэ. Дөрвөн жил тутамд төрийн эрх барих байгууллагын сонгууль явуулсны дараа бүрдүүлдэг төр засаг уу, эсвэл түр зуурын зохион байгуулалтад орсон иргэний байгууллагууд эрх барьдаг орон уу. Жинхэнэ утгаараа Монголд засгийн эрхийг хэн барьж байна вэ. Ноён уул болон бусад улс төр эдийн засгийн ноён шийдвэрүүд гарсан процедурыг ажиглахад Монголд засаглалын онцгой шинжүүд тодрон гардаг. Шинжүүд нь Монголын хөгжлийн одоогийн шатны төлөв болон тусгаар тогтнолынх нь ирээдүйг тодорхойлон шинжих бололцоог олгож байна. Ноён уулаас эхлээд Монголын эдийн засаг, улс төрийн асуудлыг шийдэх гарцыг заадаг ноён нь Монголын ард түмэн үү, төр нь үү, эсэргүүцлийн хөдөлгөөн үү, эсвэл энэ бүхнийг цаанаас нь удирддаг өөр хүчин байна уу” гэж “Өдрийн сонин”-ы нэгдүгээр орлогч эрхлэгч төрийн шагналт Б.Цэнддоо “XXI зууны Монгол: Тоглоомын улсаас тоглоомон улс” алдарт нийтлэлдээ саяхан бичсэн нь бий.
“Жалга бүхэн жасаатай” гэдэг шиг дошны ноёдын жишээ захаас аваад байж байна. Тэр жил яалаа. “Эрдэнэс таван толгой” компанид Засгийн газраас Балгасын нуурын орчимд усны хайгуул, олборлолт хийхийг зөвшөөрсөн. Гэвч Өмнөговь аймгийн засаг захиргаа тус газрыг орон нутгийн тусгай хэрэгцээндээ авчихсан гээд хавьтуулаагүй. Үүнээс болж Эрдэнэс таван толгойн баяжуулах үйлдвэр барих ажил зогсож байсан түүхийг бид мэднэ. Өнөө дээр доргүй яриад байгаа популизм гэдэг чинь жинхэнэ утгаараа орон нутагт хэрэгжиж, алдаа завхрал муу муухай бүхнийг даллаж байна уу даа. Эдийн засгийн эсрэг тэмцэнэ гэдэг үнэн чанартаа эх орныхоо эсрэг тэмцэж буй хэрэг шүү дээ.
Монгол Улсын хууль тогтнолын дагуу хайгуул, олборлолт хийх эрхээ аваад ирж буй компани, хөрөнгө оруулагчдыг, нутаг орныг нь сайхан болгоё, үйлдвэрлэл үйлчилгээ явуулж бүтээн байгуулалт өрнүүлье, иргэдийг нь ажилтай орлоготой болгоё хэмээн зорилго тавиад, хөтөлбөр боловсруулаад зүтгэж буй баялаг бүтээгчдийг тэд арай л буу шагайж угтах нь холгүй юм болдог. Шууд эсэргүүцэж тэмцэж эхэлдэг. Хөөж тууж, ална шудна даа хүрдэг. Өмч хөрөнгө рүү нь дайрч эвдэж сүйтгэдэг.
“Тийм өвөг дээдсийн минь үе удмаараа мал хуйгаа өсгөж ирсэн нутаг. Тахилгатай, савдагтай, булш бунхантай, түүх соёлын…” гээд хэн нэгэн нөхөр оройлоод эхэлнэ дээ. Яг үнэндээ оройлж тэмцээд, нутгийн иргэдийг турхираад байгаа хүн ачир дээрээ тэр нутгийнх биш болж таардаг. Ийм л популист үйл ажиллагаа явагддаг юм. Үүний өмнө Монголын төр сул дорой гэдгээ харуулсаар байгаа. Улстөрчид улс төрийн зоримог алхам хийхгүй, улаан нүүрээ хамгаалж, амиа хоохойлж байна. Энэ бүхний баталгаа хайгуулын лицензийн тусгай зөвшөөрөл боллоо л доо. Лицензээр нэг тэрбум ам.долларын ашиг олно гэж Уул уурхайн яамныхан баримт нотолгоотой мэдэгдсэн. Баялаг бүтээгч, капитал үйлдвэрлэгчид лицензийн тусгай зөвшөөрөл итгэл төрүүлсэн юм.
Уул уурхайн үндэсний ассоциацийн гүйцэтгэх захирал Н.Алгаа энэ талаар байр сууриа тодорхой илэрхийлдэг нэгэн. Тэрээр “Хайгуулын тусгай зөвшөөрлийг Монгол Улсын нутаг дэвсгэрийн 19.9 хувь буюу 31 сая га талбайд олгоно. Хайгуулын тусгай зөвшөөрөл олгохыг хориглосон буюу хязгаарласан талбай Монгол Улсын нутаг дэвсгэрийн 71.5 хувийг эзэлж байна. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрийн 13.4 хувь буюу 20.9 сая га талбайд өргөдлийн журмаар хайгуулын тусгай зөвшөөрөл, харин 6.5 хувь буюу 10.1 сая га талбайд сонгон шалгаруулалтын журмаар тусгай зөвшөөрөл олгоно гээд хуулинд заачихсан. Түүний дагуу лицензийн тусгай зөвшөөрөл явагдлаа. 200 гаруй тусгай зөвшөөрлийн ердөө есхөнийг орон нутаг зөвшөөрсөн байна. Монгол Улсын нэгдмэл байр суурийн эсрэг хандлаа. Төр засгийн шийдвэрийг уул нь хуулийн дагуу дэмжих хэрэгтэй. Орон нутаг ийм хандлага үзүүлнэ гэдгийг эртнээс мэдэж байсан. Ашигт малтмалын тухай хуулинд 2006 онд шинэчилсэн найруулга хийгдэхэд, мөн 2001 онд Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн хууль батлагдахад миний бие саналаа хэлсэн. Гэвч төр засаг хүлээж аваагүй. Уг хоёр хуулинд өөрчлөлт оруулах гээд бараагүй. Бидний дэвшүүлсэн саналаар лицензийн шийдвэр гарахын өмнө Засгийн газар орон нутагтай яриад зөвшилцөх хэрэгтэй. Тэгвэл ямар нэгэн хэл ам гарахгүй. Аж ахуйн нэгжүүдэд ийм чирэгдэл дарамт учрахгүй. Төхөөрөмж худалдаж авчихаад, 500 мянгаас хоёр, гурван сая хүртэлх төгрөгөөр дугаарын эрх авчихаад орон нутагт очоод өмнөөсөө салаавч гаргуулна гэдэг хөрөнгө оруулагчдад байж боломгүй зүйл. Эрх зүйн зохицуулалт муу, төр нь сул дорой улс орнуудад ийм байдал ажиглагддаг. Орон нутагтаа эрх мэдлийг нь өгсөн улс орнууд эдийн засгийн хувьд хэдхэн хүн баяжаад л, сууриараа дампуурдаг. Монголд ийм аюул болохгүй гэх баталгаа алга” хэмээн хатуухан хэлээд авсан.
Өнгөрөгч онд мөн Засгийн газраас шүүхийн шийдвэрээр тусгай зөвшөөрөл нь хүчингүй болсон 106 талбайд тусгай зөвшөөрөл олгох сонгон шалгаруулалтыг баталсан. Уг журмын дагуу өнгөрсөн оны наймдугаар сараас зургаан удаагийн сонгон шалгаруулалт явагдаж, 29 талбайд шинээр хайгуулын тусгай зөвшөөрөл олгосон байна. Гэтэл дээрх 29 лицензийн наймыг нь орон нутаг зөвшөөрөөд бусдыг нь мөн л сурсан зангаараа тас гүрийгээд хэвтчихжээ. Ингэж жалгын популистууд Монголын эдийн засгийг боомилж гүйцлээ. Хувийн эрх ашгаа улсын эрх ашгаас дээгүүр тавьж, таван халтар цаасны төлөө Монголын тусгаар тогтнолын дархлааг үгүй хийж байна.
Н.ГАНТУЛГА
Эр нөхөр нь тусгай хүчинд алба хаадаг, эхнэр нь онгоцны үйлчлэгч(стюардесс)-ээр ажилладаг тийм нэгэн Америк хос ер хоногийн туршид Номхон далайн эзгүй арал дээр хоёулхнаа хэрхэн амьдарч буйг үзүүлсэн реалити-шоу хэдэн жилийн өмнө гарч билээ. Тэр хоёр соёлт ертөнцөд эргэн ирээд нэг их удалгүй салцгаасан гэх юм. Бие биедээ учиргүй их хайртай гэцгээж нилээн хэдэн жил нэг гэрт амьдарсан тэр хоёр ийм олон хоног өөр харьцах ертөнц үгүйгээр хамтдаа байж үзээгүй, нүүр тулаад удаан хугацаа өнгөрөөхөөр хэн нэгнийхээ бүх л дутагдлуудыг нэвт олж харсан юм байлгүй дээ, хөөрхийс.
Ном адил уншигдах мөрүүдгүй, зураг адил бодит дүрслэлгүй атлаа олон зуун жилийн түүх өнцөг, булан, хана, тоосго бүрээс нь цухуйх мэт чимээгүйхэн өгүүлэгдэх Лондонгийн сүрлэг бас сүрдмээр уран барилгууд дундуур алхах зуурт гуниг бас бахдал зэрэгцэх нь сонин. Энэ үест хажуудаа яваа нэгнээ ч умартах нь энүүхэнд. Гэнэт хань болж яваа Лондон хотын уугуул иргэн, бизнес эрхлэгч Жон Армитад замын хажуугийн барилгыг заан энэ байшин хэдэн настай вэ гэхэд тэрбээр “Энэ байшин баригдаад удаагүй ээ. Ердөө 100 жил болж байгаа” гэв. 10 зууны өмнө энэ газар нутагт аж төрж байсан хүмүүсийн үлдээсэн байшин сууц ч өдий хүртэл хадгалагдан ирсэн лондончуудад 100 жил “ердөө л” юм байна.
Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг ирэх ням гаригт олон нийтэд хандан мэдээлэл хийхээр болжээ. Ерөнхий сайдын мэдээлэл хийх болсон шалтгаан нь Оюутолгойтой холбоотой гэсэн мэдээлэл байна. Саяхан Монголд ирсэн “Рио”-гийн боссыг Оюутолгойн асуудлаар Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэгтэй албан бус уулзалт хийсэн гэх эх сурвалжийн мэдээлэл байгаа юм. Албан бус уулзалтын үеэр ямар яриа хөөрөө өрнөсөн нь Ерөнхий сайдын энэ ням гаригт хийх мэдээллээс тодорхой болох бололтой. 
Монгол Улс, БНХАУ хооронд хил дамнасан эдийн засгийн хамтын ажиллагааны чөлөөт бүс байгуулах хоёр талын ажлын хэсгийн анхдугаар зөвлөлдөх уулзалт өнгөрсөн долоо хоногийн баасан гаригт болжээ. БНХАУ-ын дарга Си Зиньпин 2014 оны наймдугаар сард Монгол Улсад хийсэн төрийн айлчлалын үеэр байгуулсан Монгол Улс, БНХАУ хооронд Эдийн засгийн хамтын ажиллагааны бүс байгуулах асуудлыг судлах тухай харилцан ойлголцлын санамж бичгийг хэрэгжүүлэх зорилгоор Аж үйлдвэрийн дэд сайдаар ахлуулсан ажлын хэсэг байгуулагдан ажиллаж байгаа аж.
Олон улсын уул уурхайн “Mongolia Mining-2015” үзэсгэлэн дөрөвдүгээр сарын 1-3-ны өдрүүдэд Буянт Ухаа спортын ордонд болох гэж байна. Үзэсгэлэн гаргагч болон зочдод зориулан Улаанбаатар, Баянгол, Рамада зочид буудлуудаас цаг тутам үнэгүй автобусаар үйлчлэх байна. Үзэсгэлэн уул уурхай ба газрын тосны техник технологи гэсэн үндсэн хоёр хэсгээс бүрдэх аж. 15 орны 120 компани оролцох гэнэ. Үзэсгэлэнгийн үеэр гадаад дотоодын оролцогчдын хамтын ажиллагааны уулзалт, уул уурхайн компаниудын төслийн танилцуулга, салбарын хөгжил хэтийн чиг хандлага сэдэвтэй ярилцлага илтгэл тавих юм байна. Мөн энэ жил газрын тосны техник технологийн бүтээгдэхүүнийг дэлгэн танилцуулахаар төлөвлөжээ. 
УИХ-ын гишүүн, Өргөдлийн байнгын хорооны дарга О.Баасанхүү иргэдээс ирсэн өргөдөл гомдолтой холбоотой асуудлаар мэдээлэл хийв. Өргөдлийн байнгын хороонд ирсэн гомдлуудын дийлэнхийг яамд төрийн албан хаагчийг ажлаас нь халсан асуудал эзэлсэн байна. Яамны орлон гүйцэтгэгч нь хэн нэгийг үүрэгт ажлаас нь халах, томилох эрхгүй, Төрийн нарийн бичгийн дарга нар л хэн нэгнийг ажлаас томилох чөлөөлөх эрхтэй. Гэтэл БОНХАЖЯ, ЭМЯ-ны түр орлон гүйцэтгэгч нар төрийн албан хаагчдыг ажлаас нь чөлөөлсөн гэж О.Баасанхүү гишүүн мэдээллээ. Өргөдлийн байнгын хорооны дарга О.Баасанхүү өргөдөл гомдолтой холбогдуулж Ерөнхий сайдад албан бичиг явуулжээ.
“Эрдэм транс” ХХК-ийн кондуктор Ч.Дэлгэрмаа, Н.Одончимэг нар өнөөөдөр мэдээлэл хийлээ. “Эрдэм транс” нийтийн тээвэр үйлчилгээний компани жолооч, кондукторууддаа сэтгэл зүйн болон эдийн засгийн дарамт үзүүлж эрхийг нь зөрчиж байгаа гэж тэд ярив. Ч.Дэлгэрмаа “Манай компаний удирдлагууд ажилчдынхаа нийгмийн асуудал байтугай, цалин хөлс дээр ч анхаарлаа хандуулдаггүй. Тэр бүү хэл, жолооч кондуктар бид нарыг мөнгө идэж уудаг хэмээн дарамталдаг” хэмээн ярив. “Эрдэм транс” ХХК-ийн хувьд 500 орчим ажилчинтай юм байна. 40 орчим нь үйлдвэрчний эвлэл байгуулахаар гарын үсэг зуржээ. Харин “Эрдэм транс” ХХК-ийн ашиглалтын албаны дарга Д.Хатанбаатар “Наад хүмүүс чинь манай компанийн төлөөлөл биш. Халагдах тушаал нь аль хэдийнэ гарсан. Н.Одончимэг,Ч.Дэлгэрмаа нар хэд хэдэн удаагийн шалгалтаар орлогын мөнгөнөөс халаасласан нь илэрсэн” гэсэн тайлбар өглөө. 
Гал үндэстэн холбооны тэргүүн Ц.Мөнхбаяр нар Ерөнхийлөгчөөс уучлал хүссэн захидлаа гурав дахь удаагаа хүргүүлжээ. Энэ мэдээг Ц.Мөнхбаярын хүү Эрдэнэ, Г.Болдбаатарын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч Ц.Энхбаяр нар хэвлэлийн бага хурал хийж, мэдэгдлээ. Тэд “Ц.Мөнхбаяр Ерөнхийлөгчөөс уучлал хүссэн өргөдлийг хоёр удаа илгээсэн. Тэрбээр өнгөрсөн онд өөрийн гараар бичсэн өргөдлөө Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагаар дамжуулан хүргүүлсэн. Гэтэл үүнийг Ерөнхийлөгч мэдээгүй гэж хэвлэл мэдээлэлд өгсөн ярилцлагадаа хэлсэн байна. Ерөнхийлөгчид хандсан хоёр захидлыг тэр хүн мэдээгүй байна гэхээр үүнд Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар хайнга хандсан гэж үзэж байна. Энэ бүгдийг эргэн харж, Ц.Мөнхбаяр болон Д.Төмөрбаатар, Г.Болдбаатар нарт уучлал үзүүлээсэй гэж хүсэж байна. Энэ бол олон мянган иргэний хүсэл. Тэднийг суллахыг иргэд маш ихээр хүсэж байна” гэж онцоллоо. 
УИХ-ын нэр бүхий гишүүд Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг УИХ-д өргөн барьсан. Тэдний санаачилсан шинэчилсэн найруулгаар явган зорчигч гарцгүй газраар зам хөндлөн гарч байгаад осолд өртсөн бол хариуцлага хүлээж, тээврийн хэрэгсэлд учруулсан хохирлыг нөхөн төлөх юм байна.