Month: October 2014

Ерөнхий сайдын ахлах зөвлөх Л.Гансүхэд авсан цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээг өөрчилж, өчигдөр батлан даалтад гаргалаа. Түүнийг Төв аймаг дахь цагдан хорих ангиас нийслэлд Цагдан хорих 461 дүгээр ангид авчирсан байв. Л.Гансүхийг өнгөрсөн долдугаар сарын 29-нд баривчилж Төв аймаг дахь цагдан хорих ангид хорьсон билээ. Улмаар өнгөрсөн сарын 26-нд цагдан хорих хугацааг сунгасан. Ингэхдээ түүнийг хэргийн бодит үнэнийг тогтооход саад учруулж болзошгүй гэж дахин нэг сараар цагдан хорихоор болсон. “Нүүрс” хөтөлбөрийн гэх хэргийг АТГ-ын 12 байцаагч шалгаж байгаа. Гэтэл гурван сар шахам хорьж шалгахдаа байцаагчид хоёр, гуравхан удаа ёс төдий мэдүүлэг авсан талаар өмгөөлөгч нь ярьсан. Ингэж олон сараар хорьж, “Нүүрс” хөтөлбөрийн гэх хэрэгт холбогдуулан олон залуусыг эрүүдэн шүүж байгааг Л.Гансүх эсэргүүцэн энэ сарын 20-ны 15.00 цагаас өлсгөлөн зарлаж эхэлсэн билээ.

Түүнийг өлсгөлөн зарлаж байхад буюу уржигдар цагдан хорих хугацааг нь сунгах, эсэх шүүх хурал Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүхэд болсон. Шүүх хуралдаанд хяналтын прокурор Ш.Баярбилэг “Л.Гансүх онц хүнд гэмт хэрэгт холбогдсон. Хэргийн бодит байдлыг тогтооход саад учруулахаас сэрэмжлэх зорилгоор Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуулийн 68 дугаар зүйлийн 68.1, 69 дүгээр зүйлийн 69.3 дахь хэсэгт заасныг удирдлага болгон яллагдагчаар цагдан хорих хугацааг сунгах саналтай байна”гэжээ.

Мөн Нийслэлийн прокурорын газрын хяналтын прокурор Б.Батжаргал цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээг нэг сараар сунгах санал гаргасан байна. Харин Эрүүгийн хэргийн анхан шатны шүүх яллагдагч Л.Гансүхийн эрүүл мэндийн байдал муу байгааг харгалзан прокурорын саналыг хүлээж авахаас татгалзсан шийдвэр гаргажээ. Өөрөөр хэлбэл, Л.Гансүхийг батлан даалтад, гадуур шалгуулах шийдвэрийг шүүх уржигдар гаргасан юм. Л.Гансүхийн өмгөөлөгч Ц.Баасандорж шүүхийн энэ шийдвэрийг аваад уржигдар 18.00 цагийн орчимд Цагдан хорих 461 дүгээр ангид очиход хорих ангийн удирдлагууд “Шүүхийн өмнөх шийдвэрээр цагдан хорих хугацааг нэг сараар сунгасан. Тэр хугацаа нь 29-ний өдрөөр дуусгавар болох учир нэг өдрийн өмнө гаргахгүй” гэдэг үндэслэлээр гаргаагүй. Харин өмгөөлөгч болон ар гэрийнхэн нь хуанлийн хоногоор тоолоход 30 хоног цагдан хорих хугацаа аравдугаар сарын 28-ны өдрөөр дуусгавар болж байна гэцгээж байсан. Мөн шүүхээс батлан даалтад гаргах шийдвэр гаргачихаад байхад хүнийг хууль бусаар илүү хоног хорьж байна гэсэн гомдлыг ШШГЕГ-ын удирдлагуудад тавьсан юм. Цагдан хорих 461 дүгээр ангийн тоо бүртгэгч болон дарга нар нь хуралдаж 29-ний өдөр гаргах шийдвэрээ хэвээр үлдээсэн. Тиймээс ар гэрийнхэн нь болон өмгөөлөгчид шөнийн 00.00 цаг өнгөрөхөөр хүнээ авна гэж Цагдан хорих 461 дүгээр ангийн үүдэнд шөнөжин хүлээсэн ч Л.Гансүхийг гаргаагүй. Түүний бие маш муу байна гэсэн эмч нарын дүгнэлт гарсан учраас ар гэрийнхэнд нь нэг цагийн өмнө ч гэсэн шоронгоос гаргах нь чухал байна гэж байсан. Гэвч ШШГЕГ шийдвэрээ өөрчлөөгүйгээр барахгүй аравдугаар сарын 29-ний 17.00 цагаас хойш л гаргана гэсэн юм.

Ингээд өчигдөр 17.00 цагт хорих ангийн үүдэнд Л.Гансүхийн эхнэр, охин хоёр нь очсон байлаа. Мөн хоёр өмгөөлөгч нь, Дарханаас түүнийг дэмжихээр ирсэн иргэдийн төлөөлөл хорих ангийн үүдэнд цугласан юм. Гэрийнхэн нь цаг гаруй хүлээсний дараа 18.23 цагт Л.Гансүх өмгөөлөгчөөрөө түшүүлэн Цагдан хорих 461 дүгээр ангийн хаалгаар гарч ирэв. Өмгөөлөгч нь ариун цэврийн хэрэглэл, ойр зуурын хувцсыг хийсэн торыг нэг гартаа барьж, нөгөө гараараа Л.Гансүхийг түшиж байв. Тэрбээр ганцаараа ч явж чадахааргүй тэнхээ алдарсан харагдав. Хүрэм, өмд нь томдсоноос харахад багагүй туржээ. Сахал нь ургаж, царай нь харласан байв. Түүнийг харсан эхнэр, охин нь тэсгэлгүй уйлж угтлаа. Дарханаас ирсэн сонгогчид нь “Гишүүн ямар айхавтар тураа вэ. Шорон гэдэг чинь хүнийг ийм болгодог газар юм уу” гэж уулга алдав. Л.Гансүх гэрийнхнийгээ хараад инээмсэглэх аядав. Эхнэр, охин хоёр нь түүнийг машинд суулгахаар яаравчилж, өмгөөлөгч нь алхаагаа хурдасгасан ч Л.Гансүх хурдан алхаж чадахгүй байгаа нь анзаарагдсан юм.

Ерөнхий сайдын ахлах зөвлөх Л.Гансүхээс цөөн асуултад хариулт авлаа.

–Таны бие гайгүй юу?

-Миний бие муу байна.

–Шууд эмнэлэгт хэвтэх үү?

-Эмнэлэгт хэвтэж, эмчлүүлэхээс өөр аргагүй гэсэн. Эмнэлэг л бараадъя. Чухам ямар эмнэлэгт очихоо мэдэхгүй байна. Гэр бүлийнхэн өмгөөлөгчтэйгээ ярилцана.

–Та арав хоног өлсгөлөн зарлалаа. АТГ-ын мөрдөн шалгаж байгаа ажиллагааг эсэргүүцэв үү?

-Ахад нь үнэхээр ярих тэнхэл алга. Эмнэлэг л бараадъя. Хоригдож байх хугацаанд сэтгэлээрээ дэмжиж, тусалж байсан хүмүүстээ баярлалаа. Бас хэвлэл мэдээллийн ажилтнууд, сэтгүүлчдэдээ баярлалаа гэж хэлмээр байна гэв. Тэрбээр ингэж хэлээд эхнэрийнхээ машинд суугаад явсан юм.

УИХ-ын гишүүн, Байгаль орчны сайд, АН-ын Зөвлөлийн дарга асан энэ эрхэм авлигын хэрэгт шалгагдан гурван сар хоригдоод, батлан даалтад гарсан нь энэ. Түүнийг батлан даалтад гарахад намынх нь нөхөд харагдсангүй. Өмгөөлөгчөөс нь намынхныг сураглавал “Өнөөдөр суллагдана гэдгийг танай сониноос уншсан л баймаар юм. Бидний хувьд гэрийнхнээс нь бусад хүмүүст хэлээгүй. Дарханаас ирсэн дэмжигчид нь мэдээд ирсэн байна. Намынх нь хүмүүс ирсэнгүй. Л.Гансүх өөрөө энэ талаар ярих тэнхээ ч алга. Ямар ч байсан хүнээ суллаад авлаа. Одоо эмчилгээ хийлгэж биеийг нь тэнхрүүлэхээс өөр бодох юм алга” гэлээ.

Л.Гансүх энэ сарын 20-ноос өлсгөлөн зарласнаас бөөрний тэнцвэрийн үрэвсэл сэдэрч, артерийн даралт нь тогтворгүй болсон гэдэг дүгнэлтийг Төв аймгийн нэгдсэн эмнэлгийн эмч нар гаргажээ. Мөн уургийн дутагдалд орсон, цаашид бөөрний архаг дутагдалд орж болзошгүй гэдэг дүгнэлтийг Цагдан хорих 461 дүгээр ангийн эмч нар гаргасан байна.

Л.Гансүх нь “Эм Жи Эл Эс Би” компанийн гүйцэтгэх захирал Н.Даваахүү, ерөнхий нягтлан бодогч Л.Мөнхтуяа нартай үгсэн тохиролцож төсвийн хөрөнгийг завшиж онц их хэмжээний хохирол учруулсан хэрэгт шалгагдаж байгаа билээ.

Ц.ӨРНӨХ

Гэрэл зургийг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

УИХ–ын гишүүдийн дугаараас иргэд рүү илгээгдсэн эзэнгүй гэх мессежний талаар УИХ–ын гишүүдийн байр суурийг сонирхлоо.

О.Баасанхүү: НААД МЕССЕЖИЙГ ЧИНЬ НЭГ ИХ ТООХГҮЙ БАЙГАА

–УИХ–ын гишүүдээс иргэдийн утсанд мессеж ирээд байна л даа. Яагаад ингэж ард түмнээрээ тохуурхаад байгаа юм бол оо?

-Наад мессежийг чинь нэг их тоохгүй байгаа шүү дээ. Үүнээс илүү Ерөнхий сайдын гарын үсгийг хуурамчаар үйлдсэн явдлыг л тоогоод байна. Тэр чинь гэмт хэрэг шүү дээ. Өнөөдөр Ерөнхийлөгч, УИХ-ын даргын гарын үсгийг хуурамчаар үйлдвэл яах вэ. Түүнээс биш тэр мессеж яадаг юм. Хэвлэлүүдээр гарч байгаагаас нь харвал мессежийг хамаагүй явуулчихаж болдог юм биш үү.

–Мессеж бичиж ард түмнээр тохуурхаж болохгүй байх аа?

-Би лав ач холбогдол өгөхгүй байна.

–ТЕГ–аас УИХ–ын гишүүд дотроос энэ мессежийг явуулсан гэдэг мэдээлэл өгөөд байгаа.Энэ нь үнэн учраас та жишээлбэл энэ асуудлыг тоохгүй өнгөрөөх гээд байгаа юм уу?

-Мэдэхгүй. Би үнэн гэж хэлээгүй шүү. Шалгадаг газар нь шалгаад тогтоох л учиртай. Зүгээр агуулгынх нь талаас харахад тийм аймшигтай юм харагдахгүй байна гэж үзсэн хэрэг. Гэхдээ ер нь хуулийн байгууллага магадлалтай гэдэг үгийг нэг их хэрэглээд байх шаардлагагүй юм билээ. Нотлох үүрэгтэй байгууллага шүү дээ. Жирийн иргэнийхээ хувиар битаамаглаж болох юм. Тэглээ гээд надад ямар ч ач холбогдолгүй.

С.Дэмбэрэл: ОДОО ТЭГЭЭД СҮРЖИГНЭЭД БАЙХ ХЭРЭГ ЮУ БАЙНА

–УИХ–ын гишүүдээс иргэдийн утсанд мессеж ирээд байна л даа. Яагаад ингэж ард түмнээрээ тохуурхаад байгаа юм бол оо?

-Би яаж мэддэг юм. Тэгээд ч наадахыг чинь холбогдох газар нь шалгаж байгаа байлгүй. Иймэрхүү зүйлийг яасан их ярьдаг юм. Өөр ярих сэдэв байдаггүй юм уу.

–УИХ–ын гишүүд та нар өөрсдөө ийм юм гаргаж ирчихээд асуудал үүсгээд байгаа юм биш үү. ТЕГ–ынхан тийм хандлагатай мэдээлэл өгөөд байна л даа?

-Мэдэхгүй ээ. ТЕГ нь мэддэг юм байгаа биз. Холбогдох газар нь шалгасан биш юм уу. Одоо тэгээд сүржигнээд байх хэрэг юу байна.

–Гэмт хэрэг биш үү?

-Мэдэхгүй.

–Түмний төлөөлөл болж УИХ–д орж ирсэн та нарыг учрыг нь мэдэж байх ёстойгэж ойлгоод байгаа…

-Би мэдэхгүй л байна.

–Тэгэхээр яах гэж сонгогдсон юм гэдэг асуулт гарах байх л даа?

-УИХ-ын гишүүн ард түмний элч гэж Үндсэн хуульд заасан байдаг юм. Ард түмний элч болсон хүмүүсийн эрхийг хуулиар заагаад өгчихсөн байдаг юм. Гэтэл тодорхой асуудлууд дээр байр сууриа илэрхийлэх гэж байхад нь ямар нэгэн байдлаар утсаар нөлөөлнө гэдэг зохистой хэрэг биш.

Я.Содбаатар: ЗАСГИЙН ГАЗАР РУУ ГАЛ ЧИГЛЭСЭН УЧРААС ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТТАЙ ИЙМ ЗҮЙЛ ХИЙЧИХЭВ ҮҮ ДЭЭ

–УИХ–ын гишүүдээс иргэдийн утсанд мессеж ирээд байна л даа. Яагаад ингэж ард түмнээрээ тохуурхаад байгаа юм бол оо?

-Өнгөрсөн долоо хоногийн баасан гаригт УИХ-ын гишүүдийн утаснаас өөрт нь болоод сонгогчид руумессеж очсон. Үүнийг УИХ-ын гишүүд өөрсдөө бичээгүй.Энэ бол хоёр талтай. Монгол Улсад кибер аюулгүй байдлын асуудалд анхаарах шаардлагатай болжээ. Дэлхий нийтэд ийм маягаархувьсгал хийдэг тохиолдол ч байгаа. Тиймээс бид анхаарах ёстой юм байна. Хоёрдугаарт энэ үйл явдлыг Засгийн газартай холбож ойлгож байгаа. Засгийн газар руу гал чиглэсэн учраас зохион байгуулалттай ийм зүйл хийчихэв үү дээ. Нийгмийн анхаарлыг өөр зүйлд хандуулах зорилготой байж магадгүй. Гэтэл нэг аж ахуйн нэгж эвсэл ганц хоёр хүн Монгол Улсын ийм том сүлжээнд халдсан зүйл хийхгүй болов уу. Тиймээс холбогдох байгууллага шалгах ёстой.

–ТЕГ бол энэ асуудлын эзэн УИХ–ын гишүүд дунд байгаа гэх утгатай мэдээлэл хийгээд байгаа л даа?

-Сүүлийн үед тагнуулын байгууллага нэг хүний хувийн мөрдөх товчоо маягаар ажиллаж байна. Улс төрийн намын өмч рүү халддаг. Янз бүрийн батлагдсан, батлагдаагүй мэдээллийг шууд гаргаж тавьдаг. Уг нь ТЕГ Монголын аюулгүй байдлыг хангаж, гадаад тагнуулын үйл ажиллагаа руу анхаарах ёстой. Гэтэл дотоодын тэр дундаа улс төрийн үйл ажиллагаа руу хэтэрхий оролцоод ирэх нь аюултай.

–Гэрээний нууц хавсралтыг Ардын намынхан зохиомлоор гаргасан гэдэг зүйл яригдаад эхэллээ. Үүн шиг мессежний асуудлыг танай намынхантай холбож хардах хүмүүс байна л даа?

-Ардын намд ингэх ямар ч шаардлага байхгүй. Ийм асуудлуудыг гаргаж, нийгмийн анхаарлыг өөр тийш нь хандуулах шаардлага Н.Алтанхуяг тэргүүтэй Засгийн газарт л байгаа.

Ч.Хүрэлбаатар: ТАГНУУЛЫН ЕРӨНХИЙ ГАЗАРТ ИТГЭХГҮЙ БАЙГАА

–УИХ–ын гишүүдээс иргэдийн утсанд мессеж ирээд байна л даа. Яагаад ингэж ард түмнээрээ тохуурхаад байгаа юм бол оо?

-Надад миний өөрийн утаснаас мессеж ирсэн. Бусдын утаснаас хүмүүс рүү хичнээн мессеж явсныг мэдэхгүй. Миний утаснаас ч хичнээн хүн рүү тийм мессеж явсныг ч мэдэхгүй байгаа. Тэгэхээр холбогдох байгууллагууд шалгаад тодорхой хариуг олох байх. Үүнийг сургамж болгох шаардлагатай. Ний нуугүй хэлэхэд гар утасны оператор компаниуд өөрсдөө хариуцлагатай байх ёстой. Тэгэхгүйгээр “Тэндээс л мессеж ирсэн бололтой” гэж хэлчихээд хариуцлагаас бултаад үлдэж болохгүй. Тиймээс төрийн байгууллагууд биш гар утасны оператор компаниуд чанга хяналт тавьж ажиллах ёстой. Гарах үр дүнг нь гар утасны компаниуд хариуцах хэрэгтэй. Дахиад ийм зүйл болбол тэдний үйл ажиллагааг хаах ёстой. Яагаад гэвэл олон түмэн Тагнуулын байгууллагыг харсан байх. Тагнуулын ерөнхий газар улс төрийн сөрөг хүчний байранд шөнөөр нэвтэрч, хаалга үүдийг нь эвдэж шалгалаа. Ийм зүйл аль ч оронд байхгүй. Тэгэхээр ийм төрлийн чанга хяналтыг төрийн нэг байгууллагад хариуцуулчихвал сонгуулийн үеэр “Уучлаарай. Андуурсан байна” гэж хэлээд л өнгөрнө. Сонгуулийн үеэр УИХ-ын гишүүний, нэр дэвшигчийн утаснаас сонгогчид руу баахан мессеж илгээгдвэл улс төрийн тогтворгүй, ойлгомжгүй байдал руу хүргэнэ гэсэн үг. Тэгэхээр гар утасны оператор компаниуд хяналтаа өөрсдөө тавьж хариуцлагаа ч хүлээдэг байх ёстой.

–Хамгийн гол нь та бүхний дотор буюу УИХ–д захиалагч нь байгааг тагнуулаас мэдэгдсэн?

-Тагнуулын ерөнхий газарт би итгэхээ больсон. Энэ мэдэгдэлд нь ч огт итгэхгүй байгаа. Яагаад вэ гэвэл сөрөг хүчний хаалга үүдийг прокурорын зөвшөөрөлгүй эвдэж ороод гүйцэтгэх ажиллагаа явуулж буй нөхдүүд юу ч ярьж болно. Тэгэхээр гар утасны компаниуд мэдэгдэл хийгээсэй гэж хүсч байгаа.

Д.Ганхуяг: ЮУ БОЛООД БАЙНА ВЭ ГЭДГИЙГ ХАРАХ ХЭРЭГТЭЙ

–УИХ–ын гишүүдээс иргэдийн утсанд мессеж ирээд байна л даа. Яагаад ингэж ард түмнээрээ тохуурхаад байгаа юм бол оо?

-Хууль хяналтын байгууллага үүнийг тогтоох ёстой. Асуулгын агуулга нь Монгол Улсын иргэн, хэний ч дургүйцлийг төрүүлэхээр байсан. Жишээ нь газраа 100 жилээр гадны иргэнд өмчлүүлнэ гэх мэтээр. Тийм хуулийн төсөл УИХ-аар хэлэлцэгдэж, батлагдсан зүйл лав байхгүй. Тэгэхээр энэ юу болоод байна вэ гэдгийг харах хэрэгтэй байх. Нийгмийг тогтворгүй байдалд ч хүргэж болзошгүй учраас оператор компаниуд хийгээд холбогдох байгууллагууд нь үнэн зөв мэдээллийг ард түмэнд ойлгуулах хэрэгтэй. Дараагийн асуудал нь төлбөрөө төлж үйлчилгээ авч байгаа учраас гар утасны тухайн дугаар нь хувийн өмч болох болов уу. Тэгэхээр хүний, иргэний эрхийн асуудал болно. Улмаар УИХ-ын гишүүн гэдэг хүн сонгогчдоор баталгаажиж бүрэн эрх эдэлдэг. Түүнд халдсан тохиолдол байж ч магадгүй гэж харж байгаа.

–Ийм мессеж илгээх сонирхол хэнд байж таарах вэ. Та нарыг ийм зүйл хийсэн гээд байгаа?

-Энэ тухай мэдээлэлгүй байна. Өчигдөр АН-ын бүлгийн хурлаар яригдсан. Үүнийгээ тодорхой болго, судалж тогтоо гэсэн чиглэлийг өгсөн.

–Тагнуулаас УИХ дотор мессеж явуулсан эзэн нь байгаа гэж байгаа бол сөрөг хүчин Засгийн газарт бий гэж байна?

-Би яаж мэдэх вэ.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

Л.МӨНХТӨР

(Польшид ардчилсан төр сэргэсний 25 жилийн ойн хэлэлцүүлэгт хэлсэн үг)

1989 онд Польшид коммунист орнуудаас хамгийн анхны ардчилсан сонгууль болж ард түмний хүсэл эрмэлзлэл, нийгмийн чөлөөт зөвшил, сайн дурын үндсэн дээр ардчилсан төр байгуулагдсан юм. Энэ явдал Берлиний хана нурахаас өмнө болсон. Өнөөдөр энэ түүхэн үйл явдлын 25 жилийн ой тохиож байна. Бидний монголчууд ийм ойгоо хойтон 2015 онд тэмдэглэнэ. Юу гэвэл Польшоос жилийн дараа 1990 оны зун Монголд анхны чөлөөт сонгууль болж, үүний үр дүнгээр 1990 оны есдүгээр сард анхны байнгын ажиллагаатай парламент буй болон өөрийн ардчилсан Засгийн газраа байгуулсан билээ. Үүнээс хойш 25 жилийн турш монголчууд өөрийн төрийг гадны хэнээс ч асуулгүйгээр, өөрснөө ямар ч албадлагагүйгээр чөлөөтэй сонгон байгуулсаар ирлээ. Энэ хооронд долоон парламент, 12 Засгийн газар, дөрвөн Ерөнхийлөгчийг шинээр буй болгосон байна. Сонгуулийн дараа буй болсон төрийн инстүүцүүд болон төлөөлж буй хүмүүс нь олон хүнд таалагддаггүй, гэвч энэ бол хаана ч байдаг үзэгдэл, алдсан ч бай оносон ч байасуудлыг тухай бүрдээ олонхийн саналаар ардчилсан журмаар шийдэж байсан юм.

1. Ардчилал бол процесс, ардчилал бол удаан үргэлжлэх түүхэн үйл явц, ардчилал бол нийгмийн тодорхой төлөв байдал, ард иргэдийн амьдрах арга хэлбэр. Энэ энгийн ойлголтыг коммунизмын дараахь иргэдэд ойлгуулах нь асар хэцүү юм гэдгийг манай өнгөрсөн туршлагахарууллаа. Хүний нийгэм Марксын хэлсэнчлэн таван үе шаттай байдаг, бид капитализмыг алгассан, төдөн онд социализмд орно гэх мэтийн ойлголт авсан нийгэм ардчиллыг аль нэг онд хаа нэгэнтэй аз жаргалын хаалгаар орох зам мэтээр төсөөлөх төдийгүй үүнээ залуу үедээ халдаах аж. Иргэдийн ихэнх нь амьдарч буй нийгмийнхээ зорилго чиглэлийн тухай буруу төсөөлөлтэй байх нь тун хортой байдаг юм байна.

2. Монгол нь хоёр мянга гаруй жилийн төрийн түүхтэй гэгдэх авч сүүлийн 300 гаруй жилд нь гаднаас хүлээн тулгасан төртэй явж ирсэн. Энэ хооронд өөрийн гэх төрийн инстүүц үгүй болсон төдийгүй, гаднаас тулгасан инстүүцийн бүхий л шийдвэрийг дарамт тулгалт гэж хүлээн авдаг тул харин ч төрийн элдэв хууль журмыг дотоод сэтгэлдээ хүлээн авахгүй, зарим тохиолдолд эсэргүүцэх хандлагатай болдог аж. Төрийн инстүүцийг үл тоомсорлох, эсэргүүцэх энэхүү хандлага нь өөрсдийн байгуулсан ардчилсан төрийн тогтолцоонд ч инерциэрээ үргэлжилдэг аж.

3. Социалист, коммунист системд гурван үеэрээ амьдарсан иргэдийн хувьд төрийн болон хувь хүний хариуцлага чөлөөт ардчилсан нийгмийн хариуцлагаас тэс өөрөөр ойлгогдон бэхжсэн байдаг. Хувь хүн өөрийнхөө төлөө хариуцлага хүлээх шаардлагагүй, бүхнийг төр хариуцна гэсэн коммунист зарчим нь хүн бүр үгээ чөлөөтэй илэрхийлэх шинэ зарчимд оронгуут иргэдийг өөрийнхөө төлөө төр бүхнийг хариуцахыг шаардах, төрөөс дааж давшгүй халамж нэхэх зуршил руу түлхэх болов.

4. Дарангуйллын төр үзэл сурталд юугаа ч харамладаггүй, тийш нь хамаг мөнгөө цацдаг. Чөлөөт нийгэмд ороод ирэхээр энэ их баялаг маш амархнаар ердийн популизм руу чиглэдэг юм байна. Эрх баригчид дахин сонгогдох, сандал суудал дээрээ үлдэхийн тулд ард түмэндээ буянтан болж харагдахын төлөө нийгмийн баялгийг хамаагүй цацдаг аж. Монголд сүүлийн 10 жилд дөрвөн тэрбум орчим долларыг иргэдэд бэлнээр тараасан аж.

5. Аж ахуйн үрэлгэн байдал бол социалист нийгмийн нэгэн үндсэн шинж юм. Энэ инерц шилжилт хийж буй оронд маш амь бөхтэй үлддэг бололтой. Төр голлох аж ахуйн нэгжүүдийг өөртөө авч үлдэх сонирхолтой, тэр нь мэдээж мэнэжмэнт маркетингийн хувьд асар их алдагдалтай боловч үүнээ огт тоодоггүй, сайжруулах сонирхол байдаггүй. Ийм газар авлига цэцэглэх гол боломж олгодог учир удаа дараагийн Засгийн газар энэ болгоныг улам өөгшүүлдэг. Төрийн мэдлийн аж ахуйн газрууд үүнийг нь ашиглаж улс нийгэмд огтоос ашиггүй, асар их алдагдалтай төсөл санаачилсан нь үргүй зардлыг асар ихээр нэмэгдүүлнэ. Сүүлийн 10 жилд Монгол Улсын төсвийн хамгийн багаар бодоход зургаан тэрбум долларыг үр ашиггүй, алдагдалтай төсөлд зарцуулсан байна. Үүнд хүн амынхаа тооноосоо олон суудалтай тосгодын соёлын төв, тосгон болгоны хил дээр босгосон ялалтын хаалга юун түрүүн багтана.

6. Хүний гурван үе коммунист маягийн дарангуйлалд бүхий л насаа өнгөрөөсний эцэст иргэд бие даасан шийдвэр гаргах чадваргүй учраас өмнөөс нь төр шийдэж хамгаалж алдаа эндэгдлээс ангид авч явах ёстой гэсэн сэтгэлгээ нийгмийн дээр дооргүй тогтсон байдаг юм. Иймээс төрийн шийдвэр гаргахаар сонгогдсон хууль тогтоогчид өөрсдийгөө юун түрүүн асран хамгаалагчид, өрөвдөн хайрлагч, бөөцийлөгч, муугаас зайлуулагч, удирдан залагч, сурган хүмүүжүүлэгч, халамжит эцэг, хайраар бялхсан эх гэж төсөөлнө. Хэдийгээр тэд нийгмийг дарангуйлаад байя гэж боддоггүй ч хар аяндаа зөн совингоороо өөрсдөдөө тийм үүрэг авчихаар гаргаж буй хууль тогтоомж нь юм болгоныг боосон, хаасан, хориглосон шинжтэй. Тамхи татах цэг гаргаж өгөхгүйгээр тамхийг тас хориглосон, үдшийн цагаар гуанз рестораныг ажиллахыг зөвшөөрдөггүй, казиног гэмт хэрэг гэж үздэг гэх мэтийн наад захын хорио цээр нь үүнтэй холбоотой гэмт хэргийг улам далдлан ужигруулж байх жишээтэй.

7. Хамгийн ядуу нийгэмд ч авилга оршсоор байдаг. Социалист нийгэм нь төрийн гэсэн өмчийн ганцхан хэлбэртэй, өөрөөр хэлбэл алив өмч хэний ч биш. Хүн хувийнхаа хэрэгцээ шаардлагыг хэрэгжүүлэхийн тулд төрийн шийдвэр гаргагч төлөөлөгчид аль нэг хэлбэрээр авлигадах хэрэг гардаг. Үүнийг “арын хаалга” гэж нэрлэх ба голдуу шил архины хэмжээний авлигаар шийддэг байв. Хувийн болон бүлгийн өмч зөвшөөрөгдөөд ирэхээр тэр хэрээрээ авлига нь аль ч төрийн түшмэлийн аргагүй сэтгэл татахуйц хэмжээ дамжаатай болон хэнийг ч юугаар ч худалдаж авч болно гэсэн зарчим ноёлдог аж. Авлигын нийгмийн баялагт учруулах хохирлыг тооцдоггүй юм гэхэд нийгмийн ёс суртахууныг баллаж, нийгмийн шударга ёсыг уландаа гишгэнэ. Ардчилсан нийгэм авлига хоёр хоорондоо яавч зохицохгүй, аль нэг нь дийлж нөгөөгөө эгнэгт устгана.

Энд би шилжилтийн нийгэмд учирдаг гол бэрхшээлүүдийн заримыг Монголын жишээн дээр тоочлоо. Өнөөдөр Монгол нь чөлөөт ардчилсан нийгэм мөн. Энэ үзүүлэлтээр бүс нутагтаа тэргүүлэх эгнээнд багтана. Хүмүүс алхам алхмаар чөлөөт ардчилсан нийгэмд дасан, түүний идэвхтэй гишүүн болсоор байна. Нээлттэй нийгэм болсноор монголчууд асар их зүйл хожсон. Хүмүүс нийгмийн энэ хэлбэрээс татгалзахгүй болсон. Нэг үгэндээ Монголд ардчилал нь эргэлт буцалтгүй түүхэн процесс боллоо. Санал асуулгаар иргэдийн 90 гаруй хувь нь 1990 онд болсон нийгмийн өөрчлөлтийг зөв зүйтэй үйл явц гэж үзэж байна.

Гэвч ардчилал бол түүхэн удаан процесс. Манайд олон хүн өөрсдийгөө өрнөдийн ардчилалтай харьцуулан голж, жинхэнэ ардчилал биш байна хэмээн томъёолдог. Гэтэл ардчилсан нийгэм гэдэг маань түүнийг цогцлоож буй ард иргэдийн оролцоо ухамсраас юун түрүүн шалтгаална. Өнөөдөр шилжилтийн үеийн иргэд өөрснөө мөнөөх “жинхэнэ” гэгдээд байгаа ардчилсан тогтолцоондоо “гологдоод” байгаа юм. Чөлөөт сонгуулиар сайн дураараа сонгон гаргаж ирсэн төрийн төлөөлөгчдөө маргаашаас нь эхлээд л харааж муулан үүнээ нийгмийн тогтолцоотойгоо холбон тайлбарлах явдал их. Хэрэв сонголтоо буруу хийж алдаж омгойтсон бол үүнээ засах бүрэн бололцоо, цаг хугацаа байсан. Хорь гучин удаагийн тохиолдолд иргэд өөрсдийнх нь үзэж байгаагаар “хамгийн адгийн” нэгнээ давтан сонгосон бол бурууг өөрсдөдөө өгөх ёстой. Толинд өөрийгөө хараад огиулаад байх нь тийм ч зөв үйлдэл биш гэлтэй.

Ардчилсан нийгэмд төрж өсч хүмүүжиж боловсорсон шинэ үеийнхэн нийгмийн мэнэжмэнтийг гардах хүртэл мөнөөх “жинхэнэ” ардчилал хэрэгжилтээ хүлээхээс өөр аргагүй юм байна гэсэн дүгнэлтэд хүрлээ. Чухам үүнд л цаг хугацаа хэрэгтэй, чухам энд л ардчилал бол түүхэн үйл явц мөн гэсэн томъёоллын логик нуугдаж байх шиг. Энэ урт хугацаанд хүмүүс, нийгэм, улс төрийн намууд, төрийн инстүүц, ард түмэн алхам алхмаар нийгмийн шинэ төлөв байдалдаа таарахуйцаар төлөвших ёстой бололтой.

2014.10.25

Твиттерт жиргээч Цэцэн сайд “Тэнэмэл өвгөд буцаж иржээ. Одоо тохитойхон амьдраасай. Бас л улс төрд орж хулгай дээрмээ хийнэ гэх байх даа” гэж жиргэсэн нь олны анхаарлыг татаж байна. Ямар хөгшчүүл, тэнэж яваад ирсэн юм бол гэтэл С.Баяр, Н.Энхбаяр, У.Хүрэлсүх нарыг хэлж л дээ. Тэд тив, дэлхийгээр хэсч, тэнэж яваад нутагтаа ирж байна. Рембрантын “Тэнэмэл хүү эргэж ирсэн нь” гэдэг зураг байдаг даа. Хувцас хунар нь тартагтаа тултал салмарсан, өрөөсөн гуталтай нооройсон тэр хүүгийн үлдсэн ганц гутал нь зуузайгаараа урагдаад өсгий нь цухуйчихсан байдаг. Тэнэж яваад ирсэн хүүг тосгоны ахмад настан тосч аваад хацрыг нь элгэндээ наан тэвэрч энэрдэг.

Гэр орноосоо дайжиж, он удаан жил тэмтчиж явсан хүүг бусад ахмадууд өрөвдсөн харцаар “Энэ хүүг одоо яадаг билээ дээ” гэсэн янзтай ширтэж буйгаар энэ зурагт дүрсэлсэн байдаг билээ. Цэцэн сайдын жиргэснээр бол С.Баяр, Н.Энхбаяр, У.Хүрэлсүх нар яг л тийм байдалтайгаар эргэж ирж байна. Хүн ирэх сайхан, холоос. Гэхдээ сэтгэлдээ юу агуулж ирсэн нь одоо үед чухал болсон. Яахав манай монголчууд тэнэж, шилэрч яваад ирсэн ахан дүүсээ цаашаа гээд цааргалдаггүй. Ямар ч тохиолдолд тосч аван тохойноос нь түшдэг.

Монголын улс төрд орсон хүн нэг мэдэхэд л баян болчихсон, учиргүй тансаг нэгэн болоод хувирчихдаг. Хүмүүс улстөрчдийг цалингаараа ийн сайхан амьдарч байгаа гэдэгт хэзээ ч итгэдэггүй. Улстөрчид хулгай, дээрэм, луйвраар л биш юм бол өөр яаж, юугаараа баяжих юм. Үнэндээ тэдний хэн нэгнийх нь эхнэр нь ТҮЦ ч болтугай ажиллуулдаггүй хэрнээ дэргэдээс ургаагүй, тэнгэрээс унаад ирсэн юм шиг л гэнэт хачин ганган, баян чинээлэг эмэгтэйчүүл болчихдог. Ингээд бодохоор хулгай луйвар л тэднийг баяжуулдаг биз. Улстөрчид орхисон талбартаа яагаад дахин ирдэг вэ гэхээр урьдных шигээ хулгай, дээрэм, луйвар хийх гэж л тэр. Энэ бүхнээс сэрэмжлүүлж дээрх жиргээч ийн бичсэн байх. Яагаад гэвэл луйвраар олсон хоол хоол болдоггүй. Луйвардаж олсон хөрөнгө хөрөнгө болдоггүй юм.

Их улс төрд улстөрчид найман жилийн л настай байдаг гэдэг. Энэ нь үнэ цэнийг өгүүлж байгаа тоо. Жинхэнэ улстөрчид бүхий л насаараа улстөртэй үхэн хатан зууралддаггүй. Хийх ажлаа, ийм л хугацаанд амжуулдаг. Чадахгүй бол өөрийн хүсэлтээр огцроод дахиад энэ талбарт яасан ч үзэгддэггүй. Гэтэл манайд үгүй. Залуу үе, хойчийг залгах хүмүүсээ байна чинээ анзаардаггүй. Би, би л гэсэн амин хувиа хичээгчид. Найман жилээс илүүгээр улстөрийн өнгөнд байхаараа бурхан шиг сайн хүн буг болчихдог. Ингэхээр эрхэм жиргээчийн дурдсан улстөрчид одоо тохитойхон, томоотойхон амьдраасай билээ. Өмнөх шигээ идэж ууна гээд хулгай, луйвраа хийх гээд зүтгэвэл байдал бишдэж мэднэ.

Нас тогтсон, юм үзсэн эрс шиг сайхан нуруутайхан амьдрах хэрэгтэй юм энэ хүмүүс. Анхны Ерөнхийлөгч П.Очирбат, Н.Багабанди нар шиг хийдгээ хийгээд, сонсдогоо сонсчихсон түшээд лугаа сургаалаа айлдаад суувал сайхан бус уу.

Хэрвээ тэгэхгүй дадсан ажлаа хийх гээд, ил цагаан улайраад эхэлбэл өвгөн гэж нас харгалздаггүй өргөст тор хүлээж байж ч мэднэ.

Д.ГАНСАРУУЛ