30-нд зарим газраар, 10-р сарын 1-нд төвийн нутийн хойд, баруун зүгийн нутгийн баруун хэсгээр, 2,3-нд баруун болон төв, зүүн зүгийн нутгаар хур тунадас, цас орно. Салхи 2, 3-нд говийн нутгаар секундэд 12-14 метр хүрч ширүүснэ. Хангай, Хөвсгөл, Хэнтийн уулархаг нутгаар шөнөдөө 6-11 градус хүйтэн, өдөртөө 3-8 градус, говийн бүс нутгийн өмнөд хэсгээр шөнөдөө 1-6 градус, өдөртөө 12-17 градус дулаан, бусад нутгаар шөнөдөө 1-6 градус хүйтэн, өдөртөө 8-13 градус дулаан байна. Хугацааны эцсээр нутгийн зүүн хэсгээр сэрүүснэ гэж Цаг уур орчны шинжилгээний газраас мэдээлэв.
Month: September 2014
Багш нар Боловсрол, шинжлэх ухааны сайд Л.Гантөмөрийг “Боловсролын шинэчлэлийг тэргүүлэгч онцлох хүн”-ээр шалгаруулж, шагнажээ. Өнгөрсөн бямба гарагт Монголын багш нарын холбооноос жил бүр уламжлал болгон зохион байгуулдаг “Ардын багш есөн эрдэнэ” ёслолын ажиллагааны үеэр энэ шагналаа гардуулсан байна. Тус холбооноос жил бүр боловсролын чанарт ахиц гаргахын төлөө зүрх сэтгэлээсээ хөдөлмөрлөж байгаа багш, менежер, судлаач эрдэмтэн, сургууль, засаг дарга нарыг шагнаж, урамшуулдаг уламжлалтай. Энэ удаад 25,000 гаруй багшийг төлөөлж салбарынхаа сайдыг шагнаж байгаа нь түүхэнд анх удаа юм байна. Харин яагаад шагнах болсон талаар “Монголын багш нарын холбоо” ТББ-ын гүйцэтгэх захирал Д.Цэцгээгээс тодруулахад, “Манай холбоо байгуулагдаад 25 жил болж байна. Монголын бараг бүх багш манай холбооны гишүүн. Тиймээс бид боловсролын хөгжилд сэтгэл зүрхээ зориулж яваа хүмүүсээ тодруулж, урамшуулдаг. Боловсролын салбарт маш олон шинэчлэл хийгдэж байсан. Гэвч үндэсний хэв шинжийг агуулсан, хүүхэд нэг бүрээ гэсэн ийм ажил үндэсний хэмжээнд хийгдэж байгаагүй. Багш бүрийнхээ сэтгэлд нийцсэн, тэднийхээ хөгжилд анхаарсан ийм бодлого өмнө нь гарч байгаагүй. Өмнө нь нэг ангийн 30 хүүхдээс сайн гэснийг нь л улам хөгжүүлээд явдаг байсан бол энэ засгийн шинэ бодлогоор хэний ч хүүхдийг орхилгүй хүүхэд бүрийг жигд хөгжүүлнэ. Авьяас, чадвар, сонирхол дээр нь тулгуурлан хөгжүүлнэ гэж байгаа. Энэ бол хамгийн чухал нь. Мөн багш нартаа ажиллах эрх чөлөөг нь олгосон. Юм болгоныг яамнаас заадаг байсныг болиулсан. Энэ нь багшийн хүүхэддээ зарцуулах цагийг өсгөхөөс гадна маш их итгэл, урам өгч байгаа хэрэг юм. Энэ жил хэрэгжиж байгаа бага боловсролын шинэчилсэн хөтөлбөрийг өнгөрсөн жил үндэсний 40 лаборатори сургуульд бүтэн жил туршсан. Үнэхээр гайхамшигтай үр дүнгүүд гарсан. Тийм болохоор Л.Гантөмөр сайдыг бид урамшуулах ёстой. Энэ бол ганц холбооны удирдлагуудын биш бүх багш нарын шийдвэр гэж хэлж болно” гэсэн юм.
МАН-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга асан У.Хүрэлсүхийн удирддаг Зүүний хүчний холбооныхон өнгөрсөн долоо хоногийн баасан, бямба гаригт хуралдлаа. Уг хурлаар Зүүний хүчний холбоо дотоод асуудлаа хэлэлцэж, Удирдах зөвлөлийн бүрэлдэхүүндээ өөрчлөлт оруулсан байна. Монголын хөрөнгийн биржийн захирал асан Х.Алтай, Улсын бүртгэлийн ерөнхий газрын дарга асан Л.Амарсанаа нарыг Удирдах зөвлөлдөө багтаажээ. Мөн холбооны Бага хурлын гишүүдийн тоог 301-д хүргэсэн байна. Зүүний хүчний холбоо үйл ажиллагаагаа идэвхижүүлснийг намын нөхөд нь 2016 оны сонгуульд бэлтгэж байгаагийн нэг хэлбэр хэмээн тайлбарлаж буй ч Ерөнхий сайд асан С.Баяр, Сү.Батболд нарын фракцитай хамтрах шийдлийг гаргасан байж болзошгүй гэнэ. Учир нь Улсын бүртгэлийн ерөнхий газрын дарга асан Л.Амарсанаа нь Ерөнхий сайд асан С.Баярын хүн гэгддэг. Мөн тус холбооныхон хуралдааныхаа дараа хүлээн авалт хийхэд Ерөнхий сайд асан С.Баяр оролцжээ.
МАН Их хурлаа хийж, удирдлагаа өөрчлөн, бүтэц бүрэлдэхүүнээ шинэчлэх үеэр С.Баяр, У.Хүрэлсүх нарын тэргүүлдэг фракцийнхан хүч түрэгдэж, Бага хурлын гишүүдийнх нь дийлэнх хувийг хотын фракци бүрдүүлсэн гэж намын нөхөд нь үздэг. Харин одоо үйл ажиллагаагаа идэвхижүүлэв бололтой.
Нийслэлийн ИТХ-ын Тэргүүлэгчдийн ээлжит хуралдаан 10 дугаар сарын 02-ны өдөр 10 цагаас нийслэлийн ЗДТГ-ын А танхимд болно. Хуралдаанаар дараахь асуудлуудыг хэлэлцэнэ.
-Барилга худалдан авах тухай /Дулааны үр ашиг төслийн хүрээнд баригдсан ус, дулаан дамжуулах тоног төхөөрөмж байрлах 2 барилгыг нийслэлийн өмчид худалдан авах/
-Хөрөнгө бүртгэлээс хасах тухай /Баянзрх дүүргийн 16-рх хороонд байрлах Өнөр бүл төвийн балансад бүртгэлтэй автогражийн барилга, Чингэлтэй дүүргийн 12-р хорооны 61 дүгээр сургуулийн балансад бүртгэлтэй барилга/
-Хөрөнгө шийдвэрлэх тухай /Нийслэлийн 2014 оны төсвийн урсгал зардлаас санхүүжүүлэх тухай/
-Дүрэм батлах тухай /Өргөө зочид буудлын дүрэм/
-Дүрэм батлах тухай /Монголын Хүүхдийн ордоны дүрэм/
-Журам батлах тухай /Нийтийн эдэлбэр газрыг дахин төлөвлөн байгуулах журам/
-Журамд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай /Нийслэлийн иргэдэд гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар газар өмчлүүлэх үйл ажиллагааны иргэдээс өргөдөл хүлээн авах, бүртгэх, сонголт хийх үе шатны ажлуудыг цахим хэлбэрээр зохион байгуулах журам/
-Нийслэлийн Налайх дүүргийг “Эко Налайх” дагуул хот болгох тухай
-Журамд өөрчлөлт оруулах тухай /Жижиг дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх сангийн журам/
-Санхүүжилтийн зориулалтыг өөрчлөх тухай /Нийслэлийн 375 жилийн ойг тэмдэглэн өнгөрүүлэх ажлын төлөвлөгөөнд тусгагдсан ажил/
– Журам батлах тухай /Иргэний зөвлөлийн гишүүдэд урамшуулал олгох тухай/ гэж Нийслэлийн ЗДТГ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.
Categories
Клинтоных бүл нэмлээ
АНУ-ын Ерөнхийлөгч асан Билл Клинон,Хилларинар зээ охинтой болж их баяртай байгаа гэнэ. Тэдний охин Челси амаржиж охиноо Шарлотта Клинтон Мезвински хэмээн нэрлэжээ.Экс Ерөнхийлөгчийн охин Twitter-т “Макс бид хоёр хайр энэрэл, бахархал, баяраар дүүрэн байна. Бид охин Шарлотта Клинтон Мезвински мэндэлсний баярыг тэмдэглэж байна” хэмээн бичсэн байна.
Билл, Хиллари нарын охин Челси34 настайдаа буюу 2010 онд банкны ажилтан Марк Мезвинскитэй гэр бүл болсон. Өнгөрсөн дөрөвдүгээр сард түүнийг хөл хүнд болсон тухай Хиллари Клинтон мэдэгдсэн билээ. Энэ жил Клинтоны гэр бүлийн хувьд онцгой жил боллоо. Тэднийх бүл нэмснээс гадна Хиллари Клинтон Ардчилсан намаас Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшиж магадгүй талаар яригдах болсон. Челси Клинтоныг ээж аавынхаа үйл хэргийг үргэлжлүүлэн улс төрд орох гэж байгаа хэмээн зарим хэвлэлд бичсэн. Тэрээр Стэнфордын их сургуулийг дүүргэсэн бөгөөд өдгөө “Clinton Foundation” сангийн тэргүүнээр ажилладаг юм.
Нийслэлийн засаг даргын хэрэгжүүлэгч агентлаг Нийслэлийн тээврийн газар, “Нийтийн тээврийн сүлжээ-үйлчилгээний дахин төлөвлөлтийг турших 10 хоногийн ажлын товч тайлан”-г Нийслэлийн удирдлагын зөвлөлийн хуралд танилцуулсан юм.
Энэхүү танилцуулгаас бид дараах товч мэдээллийг та бүхэнд хүргэж байна.
“НИЙТИЙН ТЭЭВРИЙН СҮЛЖЭЭ-ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ДАХИН ТӨЛӨВЛӨЛТИЙГ ТУРШИХ 10 ХОНОГИЙН АЖЛЫН ТОВЧ ТАЙЛАН”
Арав хоногийн хугацаанд өдөр тутам нийт 422 цэгт 24 аж ахуйн нэгж, байгууллагын 709 борлуулалтын ажилтан ажиллажээ. Нийт 870 автобусанд 360 тасалбар шалгагч ажилласан байна.
ХЯНАЛТЫН СИСТЕМ:
“Нийтийн зорчигч тээврийн сүлжээ үйлчилгээ”-ний туршилтын хугацаанд шинэ төлөвлөлтийн дагуу нийтийн тээврийн үйлчилгээг зохион байгуулж, бүртгэл хяналтын систем, 7 цэгт дундын диспетчерээр бүртгэж, хяналт тавьж ажиллажээ. Үндсэн чиглэлийн, их дунд багтаамжиийн автобус, троллейбусны 25 аж ахуйн нэгж байгууллагын тухайн өдрүүдэд ажилласан тээврийн хэрэгслүүдийн гүйцэтгэсэн рейсүүдийг бүртгэлийн хяналтын систем, дундын диспетчерээр бүртгэсэн байна.
МЭДЭЭЛЭЛ ТҮГЭЭЛТ:
2014 оны наймдугаар сарын 22-31-ний өдрийн хугацаанд сүлжээ-үйлчилгээний дахин төлөвлөлтийн туршилтын ажлын талаар найман өдөр тутмын сонин, 19 телевиз, сайтуудад давхардсан тоогоор 72 удаа мэдээлэл тавигджээ.
Иргэдэд зориулсан чиглэлийн гарын авлага /брошур/ 100 000 ширхэгийг хэвлэн тарааж, ухаалаг гар утас, таблет төхөөрөмжинд зориулсан “Авто дорцов” аппликейшны андройд хувилбар гаргажээ.
ИРГЭДИЙН ДҮГНЭЛТ:
Танилцуулганд Үндэсний портал GoGo.mn сайтаар явуулсан санал асуулгын дүнг хавсаргажээ.
10 ХОНОГИЙН ЗАРДЛЫН ТОВЧ ТАЙЛАН
Туршилтын 10 хоногийн хугацаанд 1,3 тэрбум зарцуулна хэмээн тооцоолж байсан. Харин дараах байдлаар зардал гарчээ.
ХҮРСЭН ҮР ДҮН:
Харин дээрх зардлыг гаргаж, 10 хоносны эцэст дараах үр дүнд хүрсэн хэмээн дүгнэсэн байна.
ИРГЭД ЮУ ХОЖИВ?
Нийтийн тээврээр зорчигчдын 30 хувь нь дамжин суудаг бөгөөд тухайн туршилтын хугацаанд дамжин суудаг иргэдийн хувьд 1,215.2 сая төгрөг, дамжин суудаггүй иргэдийн хувьд 959.7 сая төгрөг хэмнэжээ. Ингээд нийт 10 хоногийн хугацаанд 2,174.9 сая төгрөгний зардлыг хэмнэсэн байна.
Харин автомашинтай иргэдийн хувьд дугаарын хязгаарлалттай замын хөдөлгөөнд оролцсоноос дунджаар 28,2 тэрбум төгрөгийн зардлыг хэмнэсэн гэж үзжээ.
Тээврийн хэрэгслийг дугаарын хязгаарлалттай замын хөдөлгөөнд оролцуулснаас өдөрт дунджаар 170 мянган тээврийн хэрэгсэл хязгаарлагдсан байна. Нэг тээврийн хэрэгслийг өдөрт дунджаар 10 литр шатахуун зарцуулдаг гэж тооцвол:
1 тээврийн хэрэгсэл:
1 өдөрт: 5 литр * 1660 төгрөг = 8 300 төгрөг
5 өдөрт: 5 литр * 1660 төгрөг * 5 өдөр = 41 500 төгрөг
170 000 тээврийн хэрэгсэл:
1 өдөрт: 170000 * 5 литр * 1660 төгрөг = 1,411,000,000 төгрөг
10 өдөрт: 170000 * 5 литр * 1660 төгрөг * 10 өдөр = 14.1 тэрбум төгрөг хэмнэсэн гэж тооцоолсон байна.
ГАРСАН ХҮНДРЭЛ:
- Иргэд нийтийн тээврийн маршрутын /чиглэл/ талаар мэдээлэл аваагүйгээс дамжин суултаар зорчих зорчилтоо төлөвлөх боломжгүй байдал үүссэн.
- Буцаж эргэх, дамжин суух талбай байхгүй байснаар богино эргэлтийн цэгүүд буюу зарим зогсоолуудад ачаалал үүссэн.
- Цаг графикийн дагуу зорчуулахад хүндрэлтэй байдал үүссэн. /замын түгжрэл тодорхой замуудад/
- Нийтийн тээврийн хэрэгслийн жолооч нар орлогын төлөө ажилладаг байсныг болиулснаар зорчигчдыг авахгүй шууд явах асуудал ажиглагдсан.
- Тасалбарын борлуулалтыг гадна зогсоолуудаар хийж, автобус болгон тасалбар шалгагч нарыг бүрэн ажиллуулж чадаагүйгээс тасалбар авалгүй зорчсон иргэд их байсан.
- Иргэд дамжин суултгүй зорчих хүсэлтийг ихээр гаргаж, дахин төлөвлөлтийг зогсоох саналыг зарим иргэд ирүүлсэн.
- Чиглэлийн давхцлыг бууруулах үүднээс дамжин суултыг иргэд зайлшгүй зам хөндлөн гарч нийтийн тээврээр үйлчлүүлэх шаардлагатай болсон.
- Жич: Буусан зогсоолоос дамжин суулт хийхээр зохион байгуулахад чиглэлийн давхцал буурхааргүй байсан.
Нийслэлийн тээврийн газар арав хоногийн ажлаа ийнхүү тайлагнасан байна.
-ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГОО ГАРГААД ГАДНЫ ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАГЧДАД МЕССЭЖ БОЛГОН ӨГӨХ ХЭРЭГТЭЙ-
УИХ-ын гишүүн Х.Баттулгатай ярилцлаа.
–Шар тивийн орнууд бүхэлдээ Азийн олимпдоо анхаарал хандуулж байна. Азийн наадмын салхийг жүдогийнхон маш амжилттай хагалж гурван алт, гурван мөнгө, дөрвөн хүрэл медальтай өндөрлүүлсэн. Жүдо бөх 2008 оны олимпоос хойш илт сэргэсэн нь таныг холбооны тэргүүнээр ажилласантай салшгүй холбоотой гэдэг. Та холбоогоо ямар чиглэлд удирддаг вэ?
-Дэлхийн долоон тэрбум хүний дөрвөн тэрбум нь Ази тивд амьдардаг. Тиймээс ээлжит олимпоо зохион байгуулж байгаа нь Ази тивийн том амбиц юм уу даа. Дөрвөн тэрбум хүнээс шалгарагсдын тэмцээн гэхээр яах аргагүй том байж таарна. Манайхан бөх, боксын төрөлд л амжилт гаргадаг байсан. Тэгвэл энэ Азийн наадамд нэг шинэлэг зүйл нь манай сагсан бөмбөгийн тамирчид байлаа. Монголын жүдо бөхийн холбооны хувьд айхтар хийгээд байсан зүйл байхгүй. Хоёр, гурван тулгамдсан асуудлыг шийдсэн.
–Ямар ямар зүйлсийг нь шийдсэн юм?
-Тамирчид олон улсын тэмцээн, уралдаанд байнга оролцож байж чадварждаг. Тэгэхээр тэмцээнд явах зардал мөнгийг нь шийдээд өгчихөөр байгалиасаа авьяастай, ноцолддог хүүхдүүд тодроод гараад ирнэ. Нөгөө нь дасгал сургуулилт хийх нөхцөл, сайн багш нараар хангах.
–Танай холбооны зүгээс Рио-гийн олимпод ямар бодлого баримтлан ажиллах вэ?
-Эрэгтэй, эмэгтэй тус бүр долоон жингийн тамирчиндаа эрх авах, үүний тулд эрхийн онооны тэмцээнүүдэд тогтмол оролцохыг зорьж байна. Ингэснээр ирэх олимпоос хоёроос гурван медаль авахсанаа байгаа. Жүдо бөх багийн спорт шиг л зардал гардаг. Багш дасгалжуулагч, бэлтгэл хангагч гээд олон хүний хөлс хүч шингэдэг.
–Х.Баттулга гэдэг хүн ҮХАА-н сайдын суудлаа яагаад өгөх болсон гэдэг нь одоо ч асуулт хэвээрээ байна. Албан тушаалаа өгөх болсон гол шалтгаан юу байсан юм бэ. УИХ-ын гишүүн, Засгийн газрын гишүүнээр давхар ажиллахыг дэмжихгүй болохоор суудлаа өгсөн гэдэгт итгэх хүн алга даа?
-Тодорхой асуудал шүү дээ. Ерөнхийлөгчийн санаачилсан УИХ-ын гишүүн, Засгийн газрын гишүүнээр давхар ажиллаж болохгүй гэдэг хуулийн төслийг эхнээс нь дэмсэн. Дэмжиж, кноп дарчихаад дараа нь улайхгүй сайдаа хийгээд явна гэдэг ямар вэ. Хоёрт, миний санаачилсан бүтээн байгуулалтын төслүүд, ихэнх ажлыг Засгийн газар дэмжээгүй. Ажил нь дэмжигдэхгүй байхад сайдын суудал бөглөөд суух нь ухаалаг хэрэг мөн үү.
–Засаг дээр яагаад таны оруулсан асуудлууд дэмжигдэхгүй бусад нь дэмжигдээд явсан юм бол. Засгийн газрын гишүүд асуудалд хандахдаа Х.Баттулга гэсэн хувь хүн рүү хандаад байсан юм болов уу?
-Энэ асуултаа Ерөнхий сайдаас асуусан нь оновчтой байх. Энэ талаар тодорхой ярих гэхээр их урт яриа болно. Хоёр хөршийн удирдагчдын айлчлал ойрхон болоод өнгөрлөө. Энэ үйл явцыг харахаар бид 1990 оноо эргэж хармаар, эргэцүүлмээр болж байгаа юм. 25 жил Ардчиллын баяр тэмдэглээд, бахархаад ирсэн. Гэтэл бараг л нэг гараанаас хөдөлцгөөсөн хоёр хөрш маань бидэн дээр аврагч, туслагчийн дүрээр ирж байна. Бид 25 жил ардчиллаад байна, хөгжөөд байна гэсэн, байж байгаа царай минь 1990 оныхоосоо дээрдэх юмгүй. Үүндээ бид хатуу дүгнэлт хийх ёстой. 25 жилд юу хийснээ бид саяын хоёр айлчлалаар сайн тольдож харсан болов уу гэж бодоод байгаа. Зүйрлэхэд монгол морио ломбарданд тавьчихаад, эмээлээ үүрээд алхаж байхад, хөршүүд хажуугаар онгоцтой, лимузинтэй шурхийн гараа даллаад урагшилж байна. Гадаад өр маань 20 тэрбум орчим ам.доллар болсон. Энэ өрийг гурван сая хүрч ядан байгаа иргэддээ хуваахаар хэд болох бол. Өнөөдрийг хүртэлх 25 жилийн улс төр маань “аман” улс төр л байжээ. Одоо арай өөрөөр хараад ажил хэргийн улс төр рүү ороосой гэж бодож сууна даа.
–Шинэ сумаас эхлээд таны санаачилсан зарим ажлууд биелэлээ олсон. Сайдын суудлаа өгөхдөө “Сайдын суудлаа өгсөн ч гишүүний хувиар хийж эхлүүлсэн ажлууддаа санаачилгатай ажиллана” гэдгээ мэдэгдсэн. Засгаас гарчихаар таны хийж эхлүүлсэн ажил цаашаа явахад улам л хүрээ нь хумигдах юм биш үү?
-Сайд байхад явуулдаггүй байсан ажлыг, сул гишүүн болчихоор бүр ч явуулахгүй гэсэн тээг бий. Хэцүү л байна. Гол саад нь урт болон дунд хугацааны том бодлого, чиглэл дутдаг. 15-25 жилээр хөгжлийн бодлогоо гаргаад Их хурлаар батлуулаад, тогтвортой байдлыг хангах хэрэгтэй юм билээ. Ингэхэд та хэдэн настай вэ?
–Энэ жил 27 хүрч байна…
-27 хүрч яваа залуу өөрийн болон гэр бүлийн асуудлуудаа төлөвлөдөг болчихсон нас биз дээ. Өглөө босоод л юу хийдэг юм билээ гээд гиюүрээд суудаггүй байх, тийм үү. Тэгэхээр бүхэл бүтэн улс ийм хугацаанд ингэж хөгжинө гэдгээ тодорхой болгочихмоор байгаа юм. Улс төрч хүн улс орныхоо ирээдүйг урьдчилан харах чадвар байх ёстой. Түүхээс харахад хоёр хөршийн хоорондын харьцаанаас бидний амьдрал, хөгжил хөдөлгөөн хамаарч ирсэн байдаг. Бидний дээгүүр энэ хоёрын харьцаад эхлэхээр бидэнд асуудал үүсдэг. Бид аль нэг рүү нь ханарвал нөгөө талд нь бас асуудал үүснэ. Учрыг нь олох, тэнцвэрийг хадгалах тэр зааг дээр л Монгол Улс босоод ирэх боломж харагдаад байгаа юм. Үүнийг бүр дээр үед Цэвээн Жамсрано их сайхан томъёолж хэлсэн юм билээ. Тэр “Монгол улс хоёр хөрштэйгээ улс төрийн хувьд эрх хүүхэд шиг, эдийн засгийн хувьд тэлээ хурга шиг харьцаж, үлгэрлэвээс Швейцарь улс лугаа хөгжих боломжтой” гэж хэлсэн байна. Энэ үгийг сайн ухвал бодлого бий шүү. Дөрөв, дөрвөн жилээр ээлжлэн Засаг барьдаг нөхцөлд урт хугацааны бодлого хэрэгжих боломж алга. Дөрвөн жилийн дараа солигдох юм чинь амжаад гэр бүл, фракци, тойрсон хүмүүсээ таргалуулах тухай боддог болчихоод байна. Улсын хөгжил хамгийн сүүлийн асуудал болчихоод байгаагийн учир энд л оршиж байгаа.
–Тэгээд Засаглалын тогтолцоо, бодлогоо сайжруулах боломж харагдах юм уу?
-Их хурал энэ мэт зүйлээ сайн яриад, нэг мөр шийдэх л шаардлагатай. Бүсчилсэн хөгжил лав худлаа юм байна. Бүсчилье гэхээр холбосон дэд бүтэц байхгүй. Яаж хөгжих юм. Таныг ямар ч дэд бүтэцгүй газар руу яв, хөгжүүл гэвэл явах уу. Та аль аймгийнх вэ.
–Сэлэнгэ…
-Таныг төрсөн нутаг Сэлэнгэ рүүгээ явж, хөгжүүл гэвэл явахгүй дээ.
–Орон нутагт төрсөн хэдий ч тийшээ явах сонирхол ихэнх залууст байхгүй юм биш үү?
-Тийм, үүнтэй чинь Бүсчилсэн хөгжил гэдэг яриа яг адилхан байхгүй юу. Их хурлын гишүүд дотор хөдөө төрсөн хүмүүс их. Тэднийг буцаад яв, нутгаа хөгжүүл гэвэл явахгүй. Зүгээр эндээ суугаад “амаараа” нутгаа хөгжүүлэх л юм бодно. Бүсчилсэн хөгжил гэхээр дэд бүтэц байхгүй, дэд бүтцээ бий болголоо гэхээр зөөх бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэггүй, үйлдвэрлэл байхгүй болохоор орлого байхгүй, орлогогүй бүс хөгжинө гэдэг нь худлаа. Ийм гинжин хэлхээн дунд Бүсчилсэн хөгжил гэж хоосон яриад нэмэргүй гэдгийг одоо л ойлгож байна. Гэтэл үүний төлөө баахан ажил хийсэн, цаг мөнгө үрсэн. Жижиг, дунд үйлдвэрийг хөгжүүлнэ гээд зөндөө л зээл тараалаа. Хөгждөггүй ээ. Яагаад гэхээр том үйлдвэрлэл байгаад түүндээ бараа үйлчилгээ нийлүүлэх замаар л жижиг дунд үйлдвэр хөгждөг юм байна. Эрдэнэт гэж том үйлдвэр байгаа болохоор түүнийг тойрсон жижиг дунд үйлдвэрүүд оршиж буй гэх мэт. Манайхан 1000 инженерийг Японд бэлдэнэ л гээд байгаа. Ямар мэргэжлээр, юуны чиглэлээр бэлтгэх юм. Хөгжлийн бодлого нь тодорхойгүй байхад бааханинженер бэлдчихээр энд ирээд ажил байхгүй, чиглэл зөрнө. 1000 инженер эргээд Японд очихоос өөр зам харагдахгүй болчихож байна. Гадаадад ажиллаж байгаа нарийн мэргэжлийн хүмүүсийг Монголдоо ир гээд дуудаад байдаг. Тэд ирлээ гээд Монголд хийх ажил нь байгаа юу. Та ямар мэргэжилтэй вэ?
–Сэтгүүлч.
-Таныг Сэлэнгэд, нутагтаа ажилла гээд дуудлаа гэхэд сэтгүүлчээрээ ажиллах зах зээл байхгүй биз дээ. Үүнтэй чинь яг л ижилхэн. Агрономич болсон бол ажил олдох байх. Хөгжлийн бодлого нь эхэлж гараад, тэр нь урт хугацаанд тогтвортой байхгүй болохоор боловсон хүчин юу сурах нь ойлгомжгүй болчихож байгаа юм. Монгол Японоос дайны төлбөрт эхлээд 80 сая доллар нэхээд, эцэст нь таван тэрбум иен буюу 17 сая доллараар тохироод ямааны ноолуур, тэмээний ноос боловсруулах үйлдвэр, хайрцаг, зай, цонхны үйлдвэр, томоохон зочид буудал бариулах хүсэлтээ 1974 онд гаргажээ. Хэлэлцээр гурван жил үргэлжилж, 11 жил хөөцөлдөөд “Говь” үйлдвэрийг л бариулсан. Говькомпанийг барих болмогцоо л мэргэжилтнүүдээ зэрэг бэлдээд явчихсан. Бусад тохироо хэрэгжсэн бол тэр чиглэлийн мэргэжилтэн бэлтгэх байж л дээ. Эрдэнэт уулын баяжуулах үйлдвэр баригдаад дуусахад мэргэжилтнүүд нь бас бэлтгэгдээд ирсэн. Энэ чинь бодлого. Ийм бодлого сүүлийн 25 жилийн хугацаанд дээд зэргээр алдагдчихлаа. Хоёр хөршийн айлчлалаас ухаарах хэрэгтэй. Орос, Хятад бодлогоо чанд бариад, тогтвортой байсны дүнд 2008 онд Бээжинд олимп, 2014 онд Сочид өвлийн олимп зохион байгуулсан. Харин манайд олимп байтугай наадмаа хийх стадионоо хар л даа. 1960-аад онд баригдсан стадиондоо идэж ууж ч чадахгүй суудаг. Хэдэн хуушуур идчихээр орчих 00 ч байхгүй.
–Хоёр хөрштэйгээ ойролцоо гараанаас хөдөлсөн Монгол Улс юун дээр алдав?
-Тогтворгүй байдал, цэгцгүй бодлого. Богино хугацаатай сонгууль, намчирхал, талцал. Ийм алдааг 25 жил хийсэн улстөрчид бид сонгогчдоосоо ядаж уучлал гуйх цаг болчихжээ.
–Таныг өмнөх засагт Зам тээвэр хот байгуулалтын сайдаар, энэ засагт ҮХАА-н сайдаар ажиллаж байхдаа төмөр замаа ядаж эхлүүлээд ганц км ч болтугай тавиулчихгүй гэсэн шүүмжлэл одоо ч байсаар байна. Мэдээж бэрхшээл байсан байлгүй?
-Бэрхшээл гэвэл нөгөө л дөрвөн жилд хувийн эрх ашгаа амжуулахыг эрхэмлэдэг хүмүүс нь Ерөнхий сайддаа наалдаад, үйлчлээд, чиглүүлээд явчихдаг. Энэ бол тодорхой юм. Сү.Батболд Ухаа худагт оролцоотой, хувьцаатай байсан. Шинэ төмөр зам улсын бодлогоор тавигдбал Ухаа худагийн хувьцаа унана, тийм болохоор саад болно гэсэн эрмэлзэлтэй, далд санаатай явсан. Тиймээс ард түмний Тавантолгойгоос өрсөж өөрийнхөө Ухаа худагт IPO гаргаж, хувьцааны захаас эхэлж мөнгө олох зорилготой бүлэглэл шинэ төмөр замд тээг болсон. Тэднээс болоод хожуу эргэлтэнд орсон том Тавантолгойн үнэ уначихаж байгаа юм. Төмөр замыг сайд санаачлаад, сайд барьдаггүй. Их хурлаар баталчихсан улсын бодлогыг л хэрэгжүүлдэг. Ерөнхий сайд, Засгийн газрын гишүүд, бүх Их хурлын гишүүд төмөр замыг ингэж барих нь зөв гэсэн нэг чиглэл рүү харах ёстой. Дүү гэр бүлтэй биз дээ.
–Гэр бүлтэй.
-Чи гэр бүлийнхээ том шийдвэрийг гаргахдаа гэргийтэйгээ хамт гаргадаг биз дээ.
–Тийм.
-Гэр бүлийн шийдвэрийг хамтдаа гаргахгүйгээр хоёр тийшээ хараад суучихвал ямар ч асуудал шийдэгдэхгүй. Үүнтэй яг адил. Сайдын төсвөөр төмөр зам барина гэж байхгүй. Барихын тулд хөрөнгө босгоно. Их хурлаар шинэ төмөр замд зориулан баталсан мөнгийг А.Гансүхийг Зам тээврийн сайд болсны дараа л олгосон. Гурван жилийн дараа шүү. Төмөр зам барихын тулд монголчууд бид тийм технологиор төмөр зам тавих гэж байгаа гэдгээ хөрөнгө оруулагчдаа ойлгуулах ёстой. Биднийг анхныхаасаа өөр юм яриад эхлэхээр хөрөнгө оруулагчид эргэлзчихдэг. Дахин хэлэхэд төмөр замын бодлогыг нь 2010 оны зургадугаар сарын 23-нд Монгол Улсын Их хурал баталчихаад, мөнгийг нь 2013 оны гуравдугаар сард эхэлж өгсөн байдаг. Тэгэхээр намайг төмөр замын мөнгө идсэн уусан гээд яриад, бичүүлээд байгаа хүмүүсээс “Намайг байхад өгөөгүй мөнгийг яаж идэж, уудаг юм бэ” гэж асуумаар байгаа юм. Далангийн ажил гээд байгаа нь хувийн компаниуд өөрсдөө зээл аваад хийсэн ажил.
Би уриалга гаргаж, Их хурал баталчихсан төсөл гэдэг үүднээс ажлыг нь эхлүүлсэн. Сү.Батболд хөдлөхгүй нь тодорхой байсан. Эрх биш ажил нь эхэлчихбэл ичсэндээ хөдөлнө гэж бодсон юм. Одоо бодож байхад гэнэн байж дээ. Тэр бүлэглэлийг ичдэг булчирхайтай гээд бодчихгүй юу. Гэхдээ өөр арга байгаагүй юм.
–Төмөр замын царигийн асуудал анхаарал татсан сэдэв хэвээр байна. Та бол нарийн царигийг эсэргүүцдэг. Тэр ч утгаараа нэвтрүүлэг хийж цацсан. Дараа нь Ерөнхийлөгч дуудаж уулзсан гэх мэт яриа хөвөрнө. Царигаа тавиад төмөр замаар экспортоо бушуу хийж эхэлмээр байна шүү дээ?
-Нарийн цариг тавьж болохгүй гэдгийг тэр нэвтрүүлэг дээр маш тодорхой харуулж, Монгол төрийн бодлого-эрлийз бодлого боллоо гэдгийг хэлсэн. Үнэн зүйлийг гаргаж тавьсан учраас хүмүүст хүрсэн. Худал зүйлийг хүмүүс шууд л мэднэ, дэмжихгүй. Одоо Их хурлаар царигийн асуудал шийдэгдэнэ. Бид үүрд түүхий эд экспортлогч байх бол нарийн цариг тавьж болно. Бид дотооддоо үйлдвэрлэл явуулж, нэмүү өртөг шингээх замаар баялгаа ашиглабал илүү олон хүнд хүртээмжтэй гэдэг нь тодорхой. 1990 оноос хойш уул уурхайн лиценз авсан хүмүүс зөвхөн газраа ухаад түүхий эд зөөж байна. Бүх аймгаас байх шүү. Тэр баялгаас олсон мөнгө хаашаа оров, олонхи монголчуудад хүртээлгүй л байгаа шүү дээ. Тэгэхээр царигийн асуудлыг хаалттай хурлаар шийдэж болохгүй. Хаалттай хурал бол хууль бус. Тавантолгойг бид хоёр сая 900 мянган иргэндээ хувьцаа болгоод өгчихсөн байгаа. Та хувьцаа эзэмшдэг үү.
–Уг нь Тавантолгойн нэг сая төгрөгийн хувьцаа бий л гэж бодож байгаа. Монголчууд хувьцаатай болсон гээд л бөөн сенсаци болж байгаад сураг алдарсан…
-Таны сонгосон хүмүүс чинь таны ирээдүйг шийдэх царигийг танаас нууж, Их хурал дээр хаалттай хуйвалдаанаар шийдэх гээд бэлтгэж байна. Энэ бол гэмт хэрэг. Огт хэрэггүй юмыг ил тод болгоно, шилэн болгож харуулна гэдэг мөртөө хамгийн чухал асуудлыг нуудаг. Эд нар хуйвалдаад, олноороо түрээд нарийн царигийг дэмжих байх. Түүхий эдээ хичнээнээр нь зөөлөө ч энэ улс орон баяжихгүй гэдэг бол тодорхой. Өрөнд баригдана, өтөнд идэгдэнэ. Ойрхон Тажикийн, холдоо Африкийн жишээг хар л даа.
–Төмөр замын асуудлаа шийдэж чадахгүй байгаа нь гадныхны хувьд тоглоом болж харагдаад байгаа юм биш үү?
-Өөрсдийнхөө шийдвэрээс ухраад гадныхны хатгаасаар шийдэх гээд байгаа нь харин тоглоом болж байгаа байх. Бүхий л тусгаар орон төмөр замын асуудлаа өөрийнхөөрөө шийддэг. Төмөр зам геополитикийн асуудал болохоор шийдвэр гаргахад хэцүү. Дорнод хил рүү ирчихсэн төмөр замыг япончууд Халхын гол руу орж ирэхийн тулд барьсан гэдэг. Япончууд Халх гол руу дайрсан нь Тамсагбулагийн нефтийн сав газрыг судалсантай холбоотой. Нефть байгааг мэдэнгүүт хүнд техникээ оруулж ирэх болсон, тэгээд төмөр зам тавьсан. Тэд 16 сарын дотор нефть боловсруулах үйлдвэр барина гэсэн тооцоотой байж. Гаргасан бензинээрээ зэвсэг, техникээ хангаад, наашаа цөмөрнө гэж тооцож байжээ. Энэ бол төмөр зам яагаад тавьдгийг илтгэх түүх. Үүнийг түүхчид, улс төрчид огт ярихгүй байна л даа.
–А.Гансүх сайд Х.Баттулгын хүн. Тиймээс Засагт ажиллахгүй байгаа ч гэсэн төмөр замын асуудлаа А.Гансүхээр дамжуулан шийдээд явах боломжтой гэж байна?
-Нэгдүгээрт, ажил хийхэд шаардлагатай мөнгийг өгөх хэрэгтэй. Хоёрдугаарт, Их хурлаар төмөр замын бодлогоо баталчихсан бол Засгийн газар дуугүй л хийх ёстой. Хэдэн доллар, юань зээлэх гээд байна, тийм болохоор царигаа тэдний хүслээр өөрчилье гэдэг бол улсын эдийн засгийг худалдаж байгаа хэрэг. Өнөөдөр Монголын улс төрд идэвхтэй байдаг 200 хүн, тэдний дотор 20-иод нөлөө бүхий гэр бүл. Миний ажиглалтаар тэр 20 гэр бүлийг хоёр, гуравхан хүн чиглүүлдэг ийм л дүр зураг тодорч байна. Тэд л энэ улсын эдийн засгийг зохион байгуулалттайгаар, элгээр нь хэвтүүлэх санаачилга гаргаж байгаа. Үр дүнд нь бид эзлэгдэхгүй, өрөнд унаж, худалдагдана. Та ч гэсэн өрөнд баригдаад эхэлбэл аав, ээжийнхээ үлдээсэн үнэтэй хөөргийг ломбарданд хямдхан өгнө. Ийм байдал руу оруулчихлаа. Үүнийгхэлдэг хүн алга. Хэлсэн нэг нь ад болдог. Эдийн засаг ямар байна, чиний бодлоор.
–Танай намынхан хүндрэлтэй байгаа л гээд байгаа шүү…
-Ардчилсан нам ч ганцаараа хэлээгүй байх. Миний мэдэх, уулзсан хүн болгон л хэлж байна. Сахилга батгүй, бодлогогүй, ядмаг эдийн засаг авсан зээлээ төлөхийн тулд хамаг үнэтэй юмаа барьцаалдаг. Барьцааны эд хөрөнгө зээл төлөгдөхгүй болоод ирэхээр 20, 25 цаашилбал 100 жилийн дараа хураагдана. Сахилга батгүй, зарчимгүй улс төрчидтэй, эдийн засаг нь суларч байгаа Боливи, Венесуэл, Аргентин, Африкийн орнуудад урд хөрш их хэмжээний зээлийг зориуд баялгийг барьцаалан өгч байгаа. Аргентиний эдийн засгаар сүүлийн 40 жил улс төрчид нь тоглож байна. Гэтэл энэ улс дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа хамгийн их хөгжиж байсан улс шүү дээ. Одоо барьцаанд орсон.
–Манай орны эдийн засгийн сэргэх боломжийг та хэрхэн харж байгаа вэ. Хүмүүс бол янз бүрийн л цаг хугацаа хэлж байна?
-Улс төрийн өнөөгийн нөхцөл байдлаа зөв дүгнээд, сонгуулийн системээ эргэж хараад, намуудын тухай хуулиа шинэчлээд алсын бодлогоо гаргачихвал боломж байгаа. Энэ хэвээрээ яваад байвал аль ч нам ялсан ялгаа алга. 2016 онд МАН яллаа гэж бодоход юу ч өөрчлөгдөхгүй, Ардчилсан нам цөөнх болоод сөрж, гацаана гээд л үргэлжилнэ.Монгол Улс 25 жилд хөгжвөл хөгжихөөр л болчихлоо. Дээр би хоёр хөршөөр жишээ авсан. Нам нам л гэж том яриад үнэндээ нам доторх цөөхөн хэдэн хүний хуйвалдаанаар бүхнийг шийдэж байгаа.
–Таныг захиалгат нэвтрүүлэг хийж хүмүүсийг эрлийз, хурлийзаар нь дуудлаа гэж хүчтэй шүүмжилж байсан. Манай улс Үндсэн хуулиндаа яс, үндэс, шашин шүтлэгээр нь ялгаварлан гадуурхахгүй гээд заачихсан байдаг. Та заавал тэгж хүмүүсийг нэрлэж болдог юм уу?
-Ялгаварлан гадуурхсан юм ер байхгүй. Улстөрчид гарал үүслээ нуух хэрэггүй л гэсэн санаа байгаа. Хятадын гадаад бодлогын номлол, чиглэл нууц юм биш. Бараг бүх хөршүүдтэйгээ хилийн маргаантай. Хятадын дарга Энэтхэгт айлчлахад өөдөөс нь жагсаал зохион байгуулсан. Энэтхэгт ардчилал байна. Азийн хамгийн ардчилсан улс гээд байгаа Монголд тэгэхэд юу болов. Сандраад л, бажгадаад л. Ерөнхийлөгч нь хүртэл санаагаа чилээж, намайг өрөөндөө дуудаж загнав. Орост тэр байтугай үндсэрхэг агуулгатай нэвтрүүлэг өчнөөн л гардаг. В.Путин тоодоггүй. Манай Ерөнхийлөгч загнаж байг л дээ. Улсынхаа Ерөнхийлөгчид үг нь хүрч, тоогдож загнуулна гэдэг МоАХ-ны даргын хувьд сандраад байх зүйл биш.
–Тухайн нэвтрүүлэг гарсны маргааш л хятад хэл дээр орчуулагдан тэнд гараад бөөн л асуудал болж байна гэсэн…
-Асуудал болоогүй, болохгүй. Хятадад нэг нэвтрүүлгийн араас хөөцөлдөөд явах тийм жижиг улс төр байхгүй.
–Гадны хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх үүднээс багагүй хуульд нэмэлт, өөрчлөлт орууллаа. Одоо л хөрөнгө оруулалт ирэх ёстой гэсэн юу болов?
-Хөрөнгө оруулалтыг улайм цайм хөөж байна. 1990 оноос хойш Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, сайд нар гадаадад айлчлахдаа нэг л зүйлийг ярьдаг. Тэр нь юу билээ.
–Манайд хөрөнгө оруулаач л гэдэг биз дээ?
-Яг зөв. Манайд хөрөнгө оруулаач ээ, бид ийм сайхан л гэдэг. Хөрөнгө оруулаач гэж баахан гуйчихаад, оруулангуут нь хажиглаад, хөөгөөд явуулчихдаг тогтолцоотой. Хуулиа өөрчлөнгүүт хөрөнгө оруулна гэж байхгүй. Хуулиа мөрдөх эсэх гэсэн эргэлзээ бий. Дэлхий нийтээр цахим ертөнц хүч түрсэн энэ цагт уул уурхай хариуцдаг сайд нь хэн юм. Хөгжлийн сайд нь хэн бэ гэдгийг бүгдийг нь мэдчихэж болж байна.
Тэгээд Монгол эрсдэлтэй тул хөрөнгө оруулахгүй гэдэг. Тэгэхээр урд хөршөөс өөр хөрөнгө оруулагч бидэнд олдохгүй. Урд хөрш дэлхий даяар хөрөнгө оруулж байгаа. Өвөр монголчууд Хятадын “хайрын тэврэлт” хүнд гэж ярьдаг.
–Тэр нь юу гэсэн үг юм бэ?
-Бороохой далайгаад байвал хүн бүр эсэргүүцээд, ядаж л мод далайгаад сөргөдөг юм байна л даа. Харин хөрөнгө оруулаад, гараас нь атгаж, далыг нь алгадаад үндсэн асуудлыг мартагнуулж байгааг “хайрын тэврэлт” гээд байгаа юм. Одоо хайрын тэврэлт Монгол руу хандсан.
–Ц.Нямдорж гишүүн та хоёр нэлээдгүй маргалддаг хүмүүс. Нууц гэрээг ил болголоо гээд байсан. Тэр гэрээнд яг юу туссан байсан юм бэ?
-Гэрээ биш санамж бичиг. Гэхдээ нууцлалын зэрэгтэй гэрээнүүдийг үргэлж л хийдэг. Нууцын зэрэглэлтэй гэрээг Хуульзүйн сайд нь дэлгэнэ гэдэг тухайн хүний өөрийнх нь шийдвэр биш байх. Бусад орнууд гэхэд цэрэг дайныхаа төсөвт зарладаг нэг тоотой, зарладаггүй бас нэг тоотой байдаг. Хоригдол, цагдаа, армийнхаа тоог ч хэлдэггүй. Нууц юм байх шаардлагатай. Нууцалсан юмаа хэвлэлээр зарлахын зорилго нь хөрөнгө оруулагчдын эргэлзээг төрүүлэхэд чиглэгдэж байгаа юм.
Танай кабинетын сайд чинь яахаараа нууцлалын зэрэгтэй санамж бичгээ ил болгоод байдаг юм гэх жишээтэй. Тэгээд хөрөнгө оруулалтдаа эргэлзсэн, түдгэлзчихсэн.
–Манай орон нуух зүйлсээ нууц чигээр нь авч явж чадаж байна уу?
-Миний бодлоор чаддаггүй. Эсвэл нуух юмгүй болчихсон байх.
–Ерөнхий сайд Засгийн газрын бүтцэд өөрчлөлт оруулна гэж байгааг харсан байх…
-Ерөнхийлөгч УИХ-ын гишүүн Засгийн газрын гишүүнээр давхар ажиллаж болохгүй тухай ярьж байхад л энэ саналаа оруулж ирэх байсан юм. Дагуулж тонгорох гэдэг аятайхан шийдэл болох байлаа. Одоо бол ниргэсэн хойно нь хашгирах боллоо. Энэ тухай би хавар бүлгийн хурал дээр ярьж л байсан. Ерөнхийлөгч санаачилга гаргасан дээр нь бид асуудлаа шийдэж бүтэцдээ өөрчлөлт оруулбал дээр гэж зөндөө хэлсэн. Тэр үед дэмжээд явсан бол одоо ингэж давхар ажил болохгүй. Одоо 76 сайдтай боллоо ч, есөн сайдтай болоод ч нэмэргүй.
–Ерөнхий сайдын мэдэгдэл яг юуг өгүүлсэн бол?
-Мэдэхгүй. Бас л нэг заль байгаа биз. Зальтай хүнийг зөв дүгнэх ч хэцүү шүү дээ.
–Засгийн газар цаашид хэрхэн ажиллабал үр дүнтэй байх юм бол. Төсөв хэмнэх үүднээс яамдаа цөөлж байна?
-Нэг их мөнгө хэмнэгдэхгүй ээ. Бид үйлдвэрлэгч биш. Эдийн засгийн бүтцийн хувьд урд хөршөөс 70-80 хувь хараат, нефтиэ 100 хувь Оросоос авдаг. Сохор, доголон, элэг муутай, хагас харвачихсан хүн шиг эдийн засагтай байгаа цагтаа юу ч олохгүй, олигтой хэмнэлт ч гарахгүй. Түр аргацаах маягийн мэх л гэж харагдаж байгаа. Та хүүхэдтэй юу.
–Байгаа…
-Нэг зүйл хэлье. Та хүүхдээ Сайншандын ширэмний үйлдвэрт ажиллуулна гээд эртнээс бэлдэж болно. Гэтэл одоо удаан хугацааны бодлого байхгүй болохоор тэнд үйлдвэр баригдах нь тодорхойгүй, ямар үйлдвэр байх нь ч эргэлзээтэй. Тэгэхээр та хүүхдээ ямар мэргэжилтэй болгох вэ. Сэтгүүлч болгоё гэхээр өөрөө сэтгүүлч ямар байдгийг мэднэ, болгохгүй. Орон сууцны асуудлаа яаж шийдсэн бэ, та.
–Монгол гэртээ л амьдарч байна.
-Бодитоор одоо орон сууцтай болох хоёр зам бий. Та гэнэт спортоор хичээллэж олимп, дэлхийн аварга бол. Тийм боломж бий юу.
–Одоо ч хэцүү биз дээ?
-Цалингаа хураагаад орон сууцанд орох уу. Үгүй. Тэгэхээр таны ирээдүй яах вэ. Тан шиг мянга мянган залуучууд байгаа. Энэ хүмүүсийн аав, ээж нь санхүүгийн боломжтой бол нийлж хамжиж байж орон сууцны зээлд хамруулна. Эсвэл аав, ээжийнхээ нэг өрөөнд амьдар. Таны мэргэжил борлогдохгүй бол та юу хийх вэ.
–Ямар нэг юм хийж л таарах байх даа…
-Юу хийх чинь ч тодорхойгүй. Тэгэхээр ажлын байр байхгүй бол орон сууц байхгүй. Орон сууц гэдэг миний л хувьд мөрөөдөл байсан. Олонхи хүмүүсийн хувьд ч тийм байгаа. Сайд байсан Х.Баттулга намтайгаа тэмцээд байгаа юм биш. Олон хүнийг ажилтай болгох, орон байртай болгохын тулд олигтойхон санаачилга гарга, ажил хий гээд шахаад л байгаа юм. Орон сууцжуулалтыг дан ганц моргейжээр шийдэх албагүй. Өөр боломж байгаа. Манай нөхцөлд 8-10 хувийн зээл иргэдийн боломжид нийцэхгүй, олныг хамарч чадахгүй гацаад байна. Бидний судалгаагаар бол жилийн 2-3 хувийн хүүтэй зээлээр богино хугацаанд орон сууцжуулах боломж бий гэдэг нь тодорхой болсон.
–Тийм гэж үү. Яаж 2-3 хувийн хүүтэй зээлд хамрагдах вэ?
-Аж үйлдвэр өндөр хөгжсөн, хотожсон орнуудын моргейжийн урт хугацааны зээл монгол хүнд төдий л бууж өгөхгүй байна. Манайх шиг нүүдлийн соёл иргэншлээс суурин иргэншилд шилжиж байгаа улсад богино хугацаанд жилийн 2-3 хувийн хүүтэй орон сууцны зээлд хамруулах боломж бий гэдэг нь судалгаагаар гарч ирсэн зүйл.
–Засгийн ажил явах нэг түлхүүр Засаг өөрөө тогтвортой байх ёстой. Харин хүн нь бол төдий л онц биш юм гээд байгаа?
-Энэ үнэн. Засаг тогтвортой байх ёстой. Гэхдээ тогтвортой байх ёстой гэчихээдтогтворгүй болгох үйл ажиллагаа явуулаад байж болохгүй. Өнөөдөр АН, Шударга ёс эвсэл Их хуралд олонхи. Тиймээс хөгжлийн урт хугацааны концепциудаа ядаж батлаад авах юм бол хөрөнгө оруулагч нарт тодорхой болно. Төмөр зам, хүнд, хөнгөн үйлдвэр, ХАА, газар тариалан, хот, хөдөөгөө ингэх юм байна гэдэг нь тодорхой болчихоор та болон таны хүүхдийн ирээдүй тодорхой болно.
–АН Засагт гарах гэж хэд хэдэн сонгуулийн нүүр үзлээ. 2016 оны дараагийн сонгууль эхлэхэд АН Монгол Улсад юу үлдээсэн байх вэ?
-Сонгуулийн мөрийн хөтөлбөр гэж бий. Түүнийгээ л хийж хэрэгжүүлсэн байх хэрэгтэй.
–Мөрийн хөтөлбөр хэрэгжиж чадаж байгаа юм уу?
-Эдийн засгийг эрчимжүүлэх 100 хоног гэж зарласан. Тэрний тайланг хэлэлцэх үед л тодорхой харагдах болов уу.
–Та Монголын томоохон бизнесмений нэг. Бизнесийн салбараас улс төрд хөл тавьсан. Бизнес эрхлэгчдийн нөхцөл байдал ямар байгаа вэ?
-Хүнд байгаа.
-100 хоногт эдийн засагт ямар өөрчлөлт гарав гэдгийг Ерөнхий сайд Их хуралд тайлагнана. Та юу гэж харж байгаа бол?
-Сайхан цаасан тайлан л гарна. Улс төрчдийн ганц чаддаг ажил нь зузаан цаасан тайлан уншина, хийнэ гэж ярьж байгаа ажлыг хийчихсэн гэж ярина. Бүр хийчихлээ гэж хөөрч тэмдэглэнэ. 25 жил ингэж явлаа. Бид аман улс төрчдөөс аль болох хурдан татгалзаж, ажил хэргийн улс төр лүү орох хэрэгтэй.
–Та сайдын суудлаа өгснөөс хойш төдий л чуулганд сууж харагдсангүй. Чуулганд суухгүй байх шалтгаан байна уу. Та цаашид улс төрд ямар бодлого баримтлах вэ?
-Ардчиллын анхдагч байгууллага МоАХ-ны даргын хувьд өнгөрсөн 25 жилийн үр дүнг хоёр хөршийн айлчлалын үеэр мэдэрсэн мэдрэмжээ дээр хэллээ. Бид хол хоцрогджээ, өрөндөө баригдлаа. Тиймээс улс төрийн намууд Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд байсан хүмүүс цугларч ард түмнээсээ ядаж уучлалт гуйчихмаар байгаа юм. Дараа нь хөгжлийн бодлогоо маш тодорхой болгох шаардлагатай. Хийсвэр зүйл ярихгүй. Хөгжил чинь цөөхөн юмнаас л хамаарч байгаа. Газрын доорх баялаг, газар дээрх баялгаа яах юм. Хүн, аж үйлдвэрээ яах юм гэсэн тодорхой зүйлүүд бий.
–Таны хэлснээр ард түмнээсээ уучлалт гуйчих ухамсартай, зүрх зоригтой хүн гарах уу?
-Хэвлэл мэдээллийн та нар гуйлгаж чадна шүү дээ.
–Танай намын фракц хоорондын зөрчлүүд ажил явуулах боломжийг хаагаад байгаа юм биш үү?
-Үгүй. Фракцуудын зөрчил шашин хоорондын мөргөлдөөн шиг нийцэшгүй зүйл биш л байхгүй юу. Фракцуудыг бүгдийг нь сайдтай болголоо. Үр дүн л харагдахгүй байна. Жишээлбэл, Соёл, спорт аялал жуулчлалын яамыг шинээр байгууллаа. Тэглээ гээд урлаг, спортынхон сахил хүртээд шал дордлоо л гэж байгаа.
–Та Засгийнхаа эсрэг байр суурийг илэрхийлээд яваад байх юм уу?
-Засаг нь ажил хийхгүй, сөрөг хүчин нь байхгүйтэй адил байхаар өөр яах юм. Засаг нь ажил хийгээд гялалзаад байвал даган баясаад л явах байх даа.
–АН-д Монгол Улсыг хөгжүүлэх сэтгэхүй байна уу?
-Ганцхан Ардчилсан нам биш. Бүх намуудад хамаатай асуулт байна. Сонгуулийн үеэр нэг юм амлаж зурагтаар ярина, рекламаа цацна, сонгууль өгнө. Дараа нь мартагдана. Энэ хооронд гэр бүл, фракцууд таргалдаг. МАН ч гэсэн адилхан байсан бус уу.
–Таныг далай ламтай нэвтрүүлэг хийсэн гээд нэг хэсэг шуугив. Тэр нэвтрүүлгээ хэзээнээс олны хүртээл болгох вэ. Далай багш ирнэ гэж байгаад больчихлоо?
-Германы Хамбург хотод Европын буддын шашинтнуудтай уулзалт хийсэн юм билээ. Тэр үеэр нь бид цаг аваад “Монгол тулгатны 100 эрхэм” нэвтрүүлэгт оруулахаар болсон. Далай гэдэг чинь монгол үг. Далай лам гэдгээрээ дэлхий даяараа алдаршсан. Далай лам тусгаар тогтнолоо алдчихсан нэг хүний төлөөлөл шүү дээ. Тэр хүнээс яриа авсан юм. Далай лам Монголд ирж чадахгүй болсон нь урд хөршийн айлчлалтай холбоотой. Уг нь манайхан ир гэж урьчихаад Хятадын дарга ирнэ гэхээр таг болсон. Ядаж жилийн ажлаа төлөвлөчихөөд урихад яадаг байнаа гэсэн бодол төрсөн. Нэвтрүүлэг хэзээ гарахыг “Hero”-гийнхон мэднэ. Би нэвтрүүлгийн хөтлөгчөөр орсон.
–Хоёр орны Төрийн тэргүүний айлчлал Монгол Улсад юуг үлдээсэн бэ?
-Хөршүүд та нар юмаа тодорхой болгоо л гэлээ. “Засаг нь солигдохоор л өөр болчихдог. Ерөнхий сайд, Гадаад харилцааны сайд, Ерөнхийлөгч нь дор бүрнээ өөр юм яриад явдаг нь харилцаанд хүндрэл учруулж байсныг тодруулж өглөө.
–Хятадын даргын айлчлалын цувааг сөрөөд гурван хүн гүйж явсан зураг цахимаар цацагдсан. Тэр та мөн үү. Хөдөлгөөн хорьсон байхад гүйж байгаа зураг содон л харагдана лээ?
-Тийм ээ. Би өглөө болгон гүүр давж гүйдэг. Гүйж байгаад л таарчихгүй юу.
–МоАХ цаашид ямар бодлого барьж ажиллах вэ?
-Урт, удаан хугацааны хөгжлийн бодлогыг шахна.
–Та нар өөрсдийн зүгээс гаргасан хөгжлийн бодлого байгаа юу?
-Бүгдээрээбайгаа. Хөдөө, сум, хүнс, ноос, ноолуур, хүн, дэд бүтэц, автозам, төмөр зам, боловсруулах үйлдвэр, нийслэл, дагуул хотуудаа яах вэ гээд бүгд байна.
–Аж үйлдвэрийн томоохон паркийн ажил таныг ҮХАА-н сайд байхад эхэлсэн. Юу болж байгаа бол?
-Бас л санхүүжилтээс болж зогссон. Судалгаанууд нь нилээд хийгдсэн.
–Энэ улсыг цаашид хэрхэх вэ?
-Монгол Улсад баялаг хангалттай, нутаг хангалттай, хүн ард нь авхаалжтай, чадвартай. Хоёр сая 900 мянган хүнтэй хирнээ сагсан бөмбөгөөр олон сая хүнтэй орнуудын багтай тэнцүү л үзэж байна. 50 гаруй сая малтай, цэрэг дайны зардал гээд хийрхээд байх шаардлагагүй. 1.5 сая км квадрат газарт өчнөөн нөөцтэй ийм сайхан өгөгдөлтэй улс яагаад хөгжихгүй байгаа юм. Ийм баян, шашны зөрчилдөөн байхгүй тийм амгалан тайван улс. Энэ бол эдийн засагт нэн таатай нөхцөл, зүгээр л гайхамшиг. Дээр нь баялаг уламжлал, өв соёл, түүхтэй, боловсролтой иргэдтэй байна гэдэг ховор боломж. Гэтэл25 жил гацаагаад, унтуулчихлаа. Тиймээс улс төрчид нь ард түмнээсээ уучлалт гуйх цаг нь болсон.
–Уучлалт гуйчихаад яах вэ?
-Манайхан эхний ээлжинд 25 жилийн тогтвортой хөгжлийн бодлогоо гаргаад гадны хөрөнгө оруулагчдад мессэж болгон өгөх хэрэгтэй. Түүний дараа томоохон бизнесүүд сэргээд ирэх юм. Үүний гүйцэтгэлийг Монголын компаниудаар хийлгэх нь зүйтэй. Ингэснээр дундаж давхарга босоод ирнэ. Монгол Улсын дундаж давхарга өндийгөөд ирвэл ажилгүйдэл багасна. Чинээлэг дундаж давхарга хөгжлийн гол хөдөлгөгч хүч юм. Түүнчлэн төрийн өмчит компаниудыг аваад явчих топ менежерүүдийг уриад ажиллуулах зайлшгүй шаардлага байна. Одоогийн тогтолцоо нь ялсан нам нь өөрсдийнхөө нэг хүнийг тавьдаг буруу жишиг тогтоочихлоо. Тэр хүн нь эдийн засгийн мэдлэггүй ядаж IPO гэж юу байдгийг мэдэж байгаа юм уу. Үүнээс болоод төрийн өмчит компаниудын ажил явахгүй байна. Засгийн зүгээс топ менежерийг тавих хэрэгтэй. Гэхдээ Засаг төрийнөмчит компанийн ажилд оролцохгүй байх юм. Төр оролцсоноос болж төрийн өмчит компани ашиггүй ажиллаад байна. Ялсан нам хүнээ тавьдаг биш мэргэжлийн хүнийг нь тавьж чаддаг болчихвол нам, улс төр рүү тэмүүлдэг хүмүүс багасч бизнесийнхэн улс төр рүү бус бизнестээ анхаарал хандуулаад явчихна. Засгаас тэр тухайн чигийнх нь мэргэшсэн менежерийг урьж авчраад хоёр жилийн дотор ашигтай ажиллуулж чадах уу гэдгийг нь асуу. Чадна гэвэл улс төрд мөнгө өгөхгүй ганцхан компаниа хөл дээр нь зогсоо гэдгийг нь хатуу сануул. Төрийн өмчит компаниуд улс төр хийгээд байвал явахгүй гэсэн үг. Ийм их баялагтай манайх шиг орон хоёр жилийн дотор босоод ирэх бүрэн боломж байна.
Э.ЭНХБОЛД
Тасганы овоо орчимд нийтийн зорчигч тээврийн автобус шатсан тухай мэдээлэгдсэн. “НЧБ” компанийн Баруун салаа-Сансарын тойрог чиглэлийн автобус өнөөдөр 09.00 цагт Эх нялхсаас Тасганы овоо руу эргэдэг уулзварын ойролцоо шатаж, гал унтраах ангийн алба хаагчид галыг унтраасан байна.
Нийслэлийн Онцгой байдлын газрын гал сөнөөгчийн өгч байгаа мэдээллээр “Онцгой байдлын газрын Аврах гал унтраах ангийн аврагчид галын дуудлага ирснээс гурван минутын дотор ирсэн. Хэрэв цаг алдаж ирсэн бол гал түлшний саванд орох эрсдэл өндөртэй байсан. Хүн гэмтэж бэртээгүй” гэлээ.
Харин автобусны жолооч “Би энэ ажилд ороод хоёр л хонож байна. Өглөө техникийн үзлэг хийгээгүй, шууд л асаагаад гарсан. Гал гарч байсан гээд зорчигчид хэлмэгц автобусыг зогсоож, галыг унтраах гэсэн боловч ямар ч галын хор, багаж байгаагүй гэх мэдээллийг өгсөн аж.
Уг автобус дүүрэн зорчигчтой байсан гэнэ.Харин газар дээр нь ажиллаж буй “НЧБ” компанийн засварын механик Н.Насандэлгэртэй холбогдоход “Цахилгааны утаснаас болж гал гарсан болов уу гэж таамаглаж байна. Одоо галынхан ажиллаж байгаа болохоор галын дүгнэлт удахгүй гарах байх аа. Цахилгааны утас уугиж цагаан утаа гарч эхлэхэд автобус зогсож зорчигчдыг бүгдийг буулгаж,арын автобусанд суулгасан байна. Зорчигчид түлэгдэж гэмтсэн юм байхгүй” гэлээ. Харин сүүлд нь автобусанд гал гарч галынхан унтраажээ. “Өглөө автобусыг шалгаж гаргасан. Ямар ч асуудал байгаагүй” гэж засварын
БНАСАУ-ын удирдагч Ким Жөн Ун НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Бан Ги Мунд хувийн захидал илгээсэн тухай мэдээлсэн билээ. Үүнтэй холбогдуулан НҮБ-ын хэвлэлийн төлөөлөгч мэдэгдэл хийжээ. Түүндээ хувийн захидал тул юун тухай бичсэн талаар ямар нэгэн мэдээлэл хийх боломжгүй гээд “Түүндээ тодорой асуудлуудыг хөндсөн. Тодруулбал НҮБ-ын тэргүүнийг Хойд Солонгост урьсан хэмээн бичсэн. Энэ нь ямар ч үндэслэлгүй худлаа мэдээлэл” гэв. НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн чуулганд улс орноо төлөөлөн оролцсон БНАСАУ-ын Гадаад хэргийн сайд Ли Сун Ён нь Хойд Солонгосын захидлыг дамжуулан өгсөн билээ.
Ю.Дэлгэр
Бударгана бужигнуулан давхисаар бид Хамрын хийдийн өвөр бэлд дөрөө мултлав. Хойд шамбалын орноо зорин ирсэн хэн бүхний адил бэлээс дээш гороолон явсаар өөдөөс цоо ширтэх “бурханы мэлмий”-тэй харц тулгарахуйд нар тэнгэрийн баруун хаяанд тулаад, эцэж туйлдсан мэт улбар туяа татуулан алгуурхан доошилж байв. Тэнд үзэж мэдэх зүйл их ажээ. Хаалга үүдээр нь орохоос эхлээд бэрдийн аманд гэм нүглээ наминчлах зэрэг нь анх очиж буй хүнд өвөрмөц содон мэдрэмж төрүүлнэ. Манай аяллын багийнхан нар шингэхээс урьтаж энергийн овоонд мөргөөд, Наран зүг гараа өргөн ёслох зуураа “Үлэмжийн чанар”-ыг хоолой түрэн дуулахад улбар наран уулын цаагуур шингэхээ азнах мэт чагнаархах агаад биднийг хийдээс мордох хүртэл үл жаргав. Сайхан зүйл, хүч энерги гэгч ийм л ид шидтэй байдаг байх гэж бодогдсоор байлаа.
Гэвч энэ бол манай аяллын багийнхны гол зорилго биш. Харин ургахын улаан нарыг Дарьганга нутагт угтан сүслэх, сүрэглэн чуулах хунгийн ганганаатай ганган цагаан нуурыг үзэж, сонсох байлаа.
Сүхбаатар аймгийн аялалд явахаар цугласан жуулчид, хэвлэл мэдээллийнхэн Улаанбаатар хотоос “Нью Жуулчин” ХХК-ийн гурван автобусанд хуваагдан суусан билээ. Харин манай автобусандАИХ-ын тэргүүлэгчдийн дарга, УИХ-ын дэд дарга асан төр нийгмийн зүтгэлтэн Ж.Гомбожав, Геологи, уул уурхайн сайд асан, доктор Ч.Хурц, Элчин сайд асан Л.Чулуунбаатар нарын ахмад сэхээтнүүд гэр бүлийн хамтаар “Ганга нуурын чуулган 2014” түүх соёл, байгаль экологийн төсөлт арга хэмжээнд оролцохоор нутгийн зүг жолоо залж, хараа цуцам уудам талын дундуур сэтгэл тэнүүн яваа нь илт. Ч.Хурц гуай Сүхбаатар амгийн Халзан суманд төрж өссөн хүн бол, өдгөө Сүхбаатар аймгийнхаа нутгийн зөвлөлийн даргаар ажиллаж буй Л.Чулуунбаатар гуай Онгон сумын хүн аж. Тэд төрсөн нутгийнхаа талаар ам уралдан залуу сэтгүүлчдэд ярих агаад нэг нэгнийхээ дээр гарах гэж мөчөөрхөн Халзан-Онгон, Онгон-Халзан гэсэн яриа багагүй маргаан дэгдэнэ.Харин тэднийг Ж.Гомбожав хөндлөнгөөс ажиж сууснаа “Онгон, Халзан хоёулаа л Дарьганга нутгийн сум байтал маргаан шуугиан болгоод буруу зөнөж байна даа энэ хоёр” хэмээн шоолж, зарим үед хооронд нь хөөрхөн толхилцуулах санаа шидчихээд жуумалзан суух бөлгөө. Тэр их талыг ингэж л дуутай шуутай, хөгжөөнтэй туулахаас өөр яах билээ.
Дорноговь аймгаас цааш дан шороон замаар, хийлийн зурвасын дагууявав. Замдаа хэд хэдэн хэлийн застав дээр саатан нэвтрэх зөвшөөрөл хүлээх зуураахээрийн хоол идэж, ахмад сэхээтнүүдийн сэтгэлийн үгийг сонсоно. Өмнө зүгт хараа сунгахын төдийдхилийн зурвас сунайн үргэлжлэх агаад тэрхэн мөчид “Торгон хилийн минь эмзэг зурвасны цаана
Тортог суугаагүй эх орны минь сэжүүр
Амаржих гэж байгаа эхийн хормой шиг намиалж
Алтан харганатай толгод нь өндөлзөнхөн байна аа.” /Б.Л “Хил дээр бичсэн шүлэг”/ гэсэн мөрүүд бодолд харван орж, самсаа шархираад ч байх шиг.
Тийн явсаар бид Дарьганга суманд нар шингэсэн хойно буудаллав. Дарьгангын түүх соёл, аялал жуулчлалын нэгдсэн хөтөлбөрийн хуваарийн дагуу энэ сарын 21-ний орой”Ганга нуурын чуулган 2014″ аялал жуулчлалын өдрүүд албан ёсны нээлтээ хийв.
Хэдэн үедээ уянгалсан жаахан шаргын домог
Хээрийн салхинаас сонсогдох эцэг өвгөдийн шивнээ
Хэзээ ч дайсан халдашгүй хана хэрэм нутаг
Хэн бүхэнд алдашгүй миний сайхан Дарьганга... /О.Д/ хэмээн ёслол төгөлдөр дуурсах нээлтэд Соёл Яруу Найргийн Академийн тэргүүн Г.Мэнд-Ооёо, Аймгийн засаг даргын тамгын газрын дарга, Зохион байгуулах ажлын хэсгийн дарга Ц.Лхамсүрэн, Соёл спорт аялал жуулчлалын яамны зочид төлөөлөгчид оролцов.
Нээлтийн үеэр анх удаа зохион байгуулагдаж байгаа “Ганга нуурын чуулган 2014” түүх соёл, аялал жуулчлалын өдрүүд нь жил бүр уламжлал болон зохион байгуулагдах бөгөөд дарьгангачууд өөрийнөв соёл, ёс уламжлалаа сэргээх, байгаль экологийнхоо өвөрмөц содон тогтолцоог хадгалах замаар аялал жуулчлалын хугацааг уртасгах, хөгжүүлэх хөшүүрэгдэх цогт үйл ажиллагааг зохион байгуулж байхааалбаны хүмүүс зарлан мэдэгдсэн юм.
Энэхүү үйл ажиллагааныхаа хүрээнд тэд “Наран тахилга” үйлдэж, “Яруу найргийн найр” хийж, “Дарьганга нүүдэлчний өв”-өө сурталчлан таниулах, “Дарьгангын уугуул өв соёл”-оор сумдын үзэсгэлэн гаргах зэрэг олон олзуурхууштай үзвэр үйлчилгээг зохион байгуулжбайлаа.
“Ганга нуурын чуулган 2014”-ийн нээлт болсон орой одод тэрүүхэн дээртодоос тод ярайн үзэгдэх агаад Шанага долоо од ч Дарьганга нутгийн аль нэгэн нуураас ус хутгах гэж байна уу даа гэмээр ойрхон нь нэн сонихон. Тал нутагт одод түгэх нь хүртэл тэмтрээд үзчихмээр ойрхон санагддаг аж. Цаг агаар ингэж сайхан таарсан тул хоёр хоногийн дараа болох ёстой байсан “Долон бурхан” одыг тахих ёслол болж, шашны зан үйл үйлдэв. Энэ шөнө манай аяллын багийнхан Дарганга сумаас холгүйхэн Холбоо нуурын дэргэд байрлах хүүхдийн зуслангийн байранд байрлан амарцгаалаа.
Ургахын улаан нар алсын уулын цаанаас шагалзан байхуйд харах гэж яарч догдолж байсан Алтан-Дарь-Овооноо харц өргөлөө. Оройдээрээ том овоотой дүнхгэр хайрхан аж. Баруун бэлд нь нутгийн зон олон, лам хуврагууд нар тахих зан үйл үйлдэцгээж гараа өргөн зэрэг зэрэг хурайлахад нар хөөрөн мандаж алтан цацрагаараа хэн бүхний тэргүүнийг адиславай.Ийнхүү дарьганга эрчүүд Алтан-Дарь-Онооноо мөргөхөөр дээш өгсөж харин үндэсний дээлээ өмссөн Дарьганга бүсгүйчүүл овооны бэлийн суврагыг тойрон идээ будааныхаа дээжийг өргөмөгцөө бэлд нь очиж бохирон суугаад сунаж мөргөцгөөх аж. Дарьганга эрчүүлийн араас жуулчилж яваа залуус, сэтгүүлчид дагалдлаа. Монгол Улсын Төрийн тахилгатай цор ганцовооноо мөргөнө гэдэг дарьганга нутагт анх ирж байгаа жуулчид, залуусын хувьд аз завшаан. Орой дээрээ алтан ганжиртай том овоог гурав тойрч мөргөөд, идээ будаа өргөж, арц хүж уугиулан сүслэснийхээ дараа эрчүүл нэгэн дуугаар уухайлахад Дарь овооны баруун урд зүгт байх Дуут нуур даган түрж уухайлах мэт сонсогдов. Талын цуурай гэж байдаг бол тэр нь ч юм уу, эсвэл Дуут нуурын тогтоц нь дуу авиа үүсгэдэг юм уу ямартай ч овоон дээр гарсан дуу авиа чимээ бүхэн солонгорон сонсогдоно. Бидэнтэй хамт овоонд гарсан СУИС-ийн Морин хуурын тэнхимийн багш овоон дээр хуурын татлага тоглоход тэртээ овооны гол цэгээс хойш урагш сунаж тогтсон дүнхгэр нурууны өмнө хойд үзүүрт дүүрэн сонсогдож байна лээ.
“Дуут нуурыг дуулдаг гэлцдэг
Дуундаа уяраад уйлдаг гэлцдэг
Домог яриа нь хачиргүй л байна даа
Долоон хэлээр нуур дуулж байна” хэмээх дууны ая дан сэтгэлд нэг л эвлэгхэн орж ирээд аялан дуулмаар санагдаж байлаа.
Г.ЛХАГВАДОРЖ