Month: August 2014

Categories
мэдээ нийгэм

Шилдэг залуусаа шагнаж урамшууллаа

Монголын залуучуудыг өдрийг тохиолдуулан Монголын залуучуудын холбооноос салбартаа амжилт гарган хамт олныхоо дунд манлайлагч, амжилттай ажиллаж байгаа, шинийг санаачлагч бүтээгч залуусаа шагнаж урамшууллаа.

Олон нийтэд үнэн зав мэдээллийг цаг алдалгүй түгээж, сэтгүүлзүйн салбарт амжилттай яваа gogo.mn ахлах редактор Б.Эрдэнэчимэг, “Монголын үнэн” сонины нийгэм соёл спорт гадаад мэдээний албаны дарга Б.Сэлэнгэ, Айст телевизийн сэтгүүлч Д. Энхтүвшин, ikon.mn сайтын ахлах редактор Ч.Болортуяа нарыг МЗХ-ны “Тэргүүний залуу сэтгүүлч” цол тэмдгээр, мөн Бээжин хотод зохиогдсон “2014 ARC Cup” Олон улсын гагнуурчдын ур чадварын III дахь удаагийн тэмцээнд амжилттай оролцон аргон гагнуурын төрөлд 2-р байр эзэлсэн ДЦС-4 ТӨХК-ийн гагнуурчин Ч.Авгаандэмбэрэлийг “Залуу зохион бүтээгч” шагналаар тус тус шагналаа. Ийнхүү Монголын залуучуудын өдрөөр тэргүүний залуус маань өөрсдийн хөдөлмөр бүтээлээ үнэлүүллээ.

Categories
мэдээ нийгэм

Төв зам дагуу хяналтын камер суурилуулжээ

Баянзүрх дүүргийн офицеруудын ордноос Таван шарын автобусны буудал хүртэлх зайд 50 камерыг цагдаагийн байгууллагаас байрлуулжээ.

Уг камер нь хэв журмыг хянах зориулалт бүхий камер юм. Өөрөөр хэлбэл, гудамж талбайд үйлдэгдэж байгаа зөрчил, халаасны хулгайн гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, таслан зогсоох, илрүүлэх, нотлох баримтын хэмжээнд тухайн камерын бичлэгийг авч үзэх чиглэлээр ажиллах аж.

Суурилуулсан камерууд эхнээсээ ашиг тусаа өгч олон хэргийг газар дээр нь таслан зогсоосон байна. Камеруудыг хүн ихээр төвлөрсөн газрууд, автобусны буудлууд, худалдаа үйлчилгээний төвүүдэд байрлуулсан бөгөөд 24 цагаар камерын хяналтыг хийж байгаа аж.

Categories
мэдээ нийгэм

Гэр бүлийн хөршийн холбоо байгуулна

Хан-Уул дүүргийн 10-р хорооны хөгжлийн нийгмийн ажилтан О.Баяржаргал, н.Дагинацоо нар хамтран дүүргийнхээ зорилтот өрхөөс наймыг сонгож сургалт зохион байгуулсан байна. Тус сургалт нь “Fun” буюу  гэр бүлийн хөршийн холбоо байгуулах зорилготой аж.

Categories
мэдээ нийгэм

Оюутны дотуур байрны бүртгэл маргаашнаас эхэлнэ

Сургуулиудын дотуур байрны засвар дуусаагүй байгаа бөгөөд ирэх лхагва гарагаас оюутнуудаа бүртгэж эхлэх аж. Энэ жилийн хувьд дотуур байрны төлбөр 50-100 мянган төгрөгөөр нэмэгдсэн байна. Тухайлбал, ШУТИС-ийн төлбөр өнгөрсөн жил 180-210 мянгын хооронд байсан бол энэ жил ойролцоогоор 280-310 мянгад хүрчээ.

Categories
мэдээ цаг-үе

А.Бакей: Хөгжлийн том асуудлуудаа шийдвэрлэх нь Засгийн газрыг огцруулахаас чухал

УИХ-ын гишүүн, Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны дарга А.Бакейтэй ярилцлаа.

-Монгол Улсын Ерөн­хийлөгч Ц.Элбэгдоржийн урилгаар БНХАУ-ын дарга Си Жиньпин манай оронд айлчиллаа. Айлчлалын үеэр томоохон гэрээнүүдэд гарын үсэг зурлаа. Энэ айлчлалын талаар өөрийн дүгнэлтийг хэлэхгүй юу?

-Өмнө нь хоёр хөрш болон гуравдагч хөршийн хүрээнд олон л айлчлал болж гэрээ хэлцлүүд бат­лаг­даж байсан. Эдгээр айлч­ла­луудын дотроос өмнөд хөр­шийн төрийн тэргүүн Си Жиньпиний айлчлал онцгой ач холбогдол, үр дүнтэй айлчлал боллоо гэж үзэж байна. Багагүй хугацааны туршид аль аль талдаа хүлээгдэж байсан олон асуултуудад хариу өгсөн, үр дүнд нь хоёр орны ард түмний эрх ашигт нийцсэн, хоёр орны хөгжилд хувь нэмэр оруулахуйц том айлчлал боллоо. УИХ-ын хүн­дэт­гэлийн чуулган дээр Си Жиньпин дарга, Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж нар өөрсдийн хэлсэн үгэндээ айлчлалын ач холбогдлыг маш өндрөөр дүгнэсэн. Си Жиньпин дарга “Монгол Улсын тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдалд хэзээ ч оролцохгүй” гэдгийг чуулган дээр дахин дахин бататгаж хэлсэн. Үүний зэрэгцээ “Хөршөө алтаар сольж болохгүй” гэсэн чухал санааг илэрхийлсэн. БНХАУ дэлхийн эдийн засгийн хөгж­лийн хурдацыг тэргүүлж бай­гаа том гүрэн. Хаяа нийлэн оршин тогтнож буй Монгол Улсын хөгжлийг хамтдаа бүтээл­цэх тухай санаагаа илэр­хийлж байна лээ. Түүнч­лэн ганцаараа гүйхэд хурдан байдаг. Олуулаа гүйвэл холд хүрэх боломжтой гэдгийг ч хэлсэн. Тиймээс дангаараа хөгжих бус хөрш орнуудтайгаа хамтдаа хөгжих боломжийг олгох тухай хэлсэн нь хоёр талын гарын үсэг зурсан гэрээ хэлэлцээрүүдэд бүрэн тусгалаа олсон.

Хамгийн тод жишээ гэхэд олон жилийн турш янз бүрээр ярьж байсан төмөр замын дамжин өнгөрүүлэх шугам татах, нүүрсийг дахин боловсруулж нүүрснээс хий, түлш гаргах, эрдэс баялаг боловсруулах, олборлох, ашиглах салбарт, боловсролын салбарт гэх мэт олон салбарт тодорхой бодитой зүйл хийхээр гэрээ хэлэлцээрүүд хийгдсэн. Ямартай ч энэ нь ойрын хугацаанд үр дүнгээ өгөхөөр айлчлал боллоо гэж харж байна. 

-Тодотгоод хэлэхэд яг ямар гэрээнүүд дээр гарын үсэг зурчихав аа?

-Дэд бүтцийн дамжин өнгөрүүлэх гэрээ стратегийн онцгой ач холбогдолтой. Учир нь Монголоор дамжин БНХАУ, ОХУ-аар Европын зах зээлийг нээх гарц болох учиртай юм. Түүнчлэн манай орон далайд гарцгүй орон тул урд хөрш маань далайд гарцтай орон гэдэг давуу боломжоо Монгол Улсад ашиглуулах боломж олгох гэрээнд гарын үсэг зурсан нь бидэнд маш хэрэгтэй зүйл боллоо. Мөн хоёр орны ялтан шилжүүлэх гэрээг үзэглэсэн нь чухал зүйлийн нэг. Манай орны иргэдийн хамгийн ихээр зорчдог орон бол БНХАУ. Хүний амьдралд янз бүрийн зүйл учирч байдаг хойно тэнд хэрэгт холбогдлоо гэхэд насан туршдаа өөр оронд ял эдлэхээр болдог. Мэдээж тухайн иргэнд хүнд байдаг. Ялтан шилжүүлэх гэрээнд гарын үсэг зурсан нь олон хүнд боломж олгож байгаа юм. 

-МАН-ын зүгээс ээлжит бус чуулган хуралдуулж Ерөнхий сайд, Хууль зүйн сайдын асуудлыг хэлэлцэх ёстой гэсэн. Хоёр хөршийн төрийн тэргүүнүүдийн айлчлал гээд ээлжит бус чуулган хуралдах боломж байна уу?

-Өнөөдөр Монгол олны нөхцөл байдал ямар байгааг бүгд мэдэж байна. Энэ үед хоёр хөршийн төрийн тэргүүнүүд манай оронд айлчилж байгаа нь гадна, дотно аль аль талдаа Монголын ирээдүйн хөгжилд ач холбогдол өгч байгаа гэж үзэж болно. Хоёр орны төрийн тэргүүнүүд айлчилж байхад бид дотроо учраа олохгүй, хөлөө жийлцээд байвал тэр хүмүүс Монгол Улсад яаж хандах вэ. Хөгжлийн томоохон асуудлуудаа зөв замаар шийдэж чадах уу гэдэг дээр эргэлзээ төрөөд эхэлчихнэ. Тиймээс өнөөдөр Засгийн газрыг огцруулах нь нэн тэргүүний асуудал биш. Хамгийн чухал нь хоёр том хөршөө хүндэтгээд, тэдний хөгжлийн талаар тавьж буй саналых нь дагуу бид өөрсдийн саналыг хэлж зөвшөөрүүлэх ёстой. Бид хөгжлийн том асуудлуудаа шийдэх нь Засгийн газрыг огцруулахаас чухал асуудал гэж бодож байгаа. Тиймээс хувь гишүүний байр суурийг илэрхийлэхэд Засгийн газрыг огцруулах нь өнөөдрийн хувьд тохиромжтой, тийм ч сайн зүйл биш гэж үзээд байгаа юм. 

-Ээлжит бус чуулган заавал орох шаардлага бий юу?

-Удахгүй хойд хөршийн төрийн тэргүүн айлчилна. Тиймээс энэ хооронд ээлжит бус чуулган мэдээж хуралдахгүй байх. Ингэж явсаар байгаад намрын чуулгантай золгодог тал бий. Цаг хугацааны хувьд ээлжит бус чуулган орох цаг тун бага үлдсэн. Гэхдээ гарцаагүй хуралдуулах шаардлагатай гэж үзвэл УИХ-ын даргын дэргэдэх зөвлөлөөр хэлэлцээд шийдвэр гарган албан ёсоор зарлах ёстой. Одоогоор төсвийн тодотгол хийх тухай албан ёсоор орж ирээгүй. Ээлжит бус чуулган хуралдах үндэслэлүүд нь одоогоор алга байна. Тиймээс ээлжит бус чуулган хуралдана гэж албан ёсоор хэлэх боломж алга. “ЭЗЭН 100” хөтөлбөрийн хэрэгжилт, тайланг мэдээж УИХ сонсож л таарна. Үүнийг намрын чуулганы эхэнд ч гэсэн сонсох боломжтой. 

-Си Жиньпин даргын айлчлалаас манай орон нэлээдгүй валютын нөөцтэй болох боломж бүрдлээ гэж байна. Эдийн засгийн хувьд уг айлчлал хэр үр дүнтэй болсон бэ?

-Хятадын эдийн засаг дэлхийн эдийн засгийн том төлөөлөл гэдгийг дахин хэлье. Тус орны эдийн засгийн эерэг, сөрөг аль ч хаялага нь дэлхийн эдийн засаг тэр дундаа хаяа дэрлэн оршин буй Монгол Улсын эдийн засагт шууд нөлөө үзүүлдэг сайн, муу хоёр талтай. Энэ удаагийн айлчлалаар манай орны эдийн засгийг эрүүлжүүлэх, өсөлтийг хангахад чухал нөлөө үзүүлэхүйц ач холбогдол бүхий гэрээнүүдийг үзэглэлээ. Буцалтгүй тусламж үзүүлэх, хөнгөлөлттэй зээл олгох, дэд бүтэц, хүнд, хөнгөн үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх гээд энэ бүх салбар төр засгийн хоорондын асуудал бус хоёр орны бизнес эрхлэгчдийн дунд шууд харилцаа тогтоох асуудлууд шинэ шатанд гарахаар боллоо. Эдийн засгийн идэвхжил суларсан, зарим талаараа хямралын шинжтэй байгаа эдийн засгийг идэвхжүүлэхэд шууд нөлөө үзүүлнэ.  

-Үр дүн хэзээнээс мэдрэгдэх вэ?

-Миний бодлоор хамтын ажиллагааны гэрээ хэлэлцээрийн үр дүн нэг жилийн дотор маш тодорхой харагдана. Инфляци, валютын ханшийн өсөлт зэрэг нь манайд дотоодын үйлдвэр хөгжихгүй байгаатай шууд холбоотой. Тиймээс дотоодын үндэсний үйлдвэрлэл хөгжихөд Хятадын том эдийн засгийн нөлөө их. Тиймээс үр дүн удахгүй мэдрэгдээд эхэлнэ гэсэн бодолтой байгаа. 

-Эдийн засгийг эрчимжүүлэх Засгийн газар “ЭЗЭН 100” хөтөлбөр дууссан. Их хурал үүнд тохируулж хуулийн төслүүдийг баталсан. Уг хөтөлбөр ямар үр дүнг авч ирэв?

-УИХ-аас эдийн засгийн идэвхжилийг нэмэгдүүлэх талаар Их хурлын тогтоол батлагдсан. Уг тогтоолын хавсралтад маш тодорхой зүйлийг зааж өгсөн. Хавсралтад тусгагдсан зүйлийн нэг хэсэг нь УИХ-ын бүрэн эрхэд хамаарах бол нөгөөх нь Засгийн газрын гүйцэтгэх зорилтууд байсан. Хаврын чуулган завсарлахын өмнөх богино хугацаанд амжиж нэлээд хэдэн чухал хуулийг баталсан. Засгийн газар эдгээр хууль, эрхзүйн орчинд тулгуурлан эдийн засгийг идэвхжүүлэх, хүндрэлтэй нөхцөл байдлаас гарах арга замыг бодитоор хэрэгжүүлэхийг богино хугацаанд чармайж ажилласан гэж бодож байна. Анхнаасаа “ЭЗЭН 100” гэж нэрлэхэд нь л би шүүмжлэлтэй хандаж ирсэн. Эдийн засаг ийм хүндрэлтэй байхад 100 хоногт засна гэдэг тийм ч амар биш. 100 хоног бүү хэл 200 хоногт ч гэсэн засагдахааргүй асуудлууд байгаа шүү дээ. Өнгөрөгч 100 хоногийн хугацаанд ямарч байсан эдийн засгийн хүндрэлээс гарах суурийг бий болгосон хугацаа өнгөрлөө гэж бодож байгаа. 

-АН дотор МоАХ фракцын зарим гишүүд хуралдаж МАН-тай хамтарсан Засгийн газрыг бүрдүүлэх ёстой гэдэг дээр санал нэгдсэн тухай мэдээлэл гараад байна. АН, МАН-тай хамтарч Засаг барих юм уу. Хэрэв тэгвэл одоогийн “Шударга ёс” эвсэл яах вэ?

-Миний бодлоор манай нам Ардын намтай хамтрах байсан юм бол 2012 оны сонгуулийн дараа хамтарсан Засгийн газрыг бүрдүүлэх ёстой байлаа. Тэр үед хэрэв хамтарсан бол өнөөдрийн олон асуудлуудаас зарим нэгийг нь шуурхай шийдвэрлээд явахад дөхөм болох байлаа. Гэтэл одоо хугацааны хагас нь өнгөрчихлөө. Сонгуулийн жил дөхөх тусам сонгуульд өрсөлдөх хоёр том нам нэг хөнжилд хэвтэж байгаад өрсөлддөггүй. Үүний нэг тод жишээ нь 2012 оны сонгуулиас зургаан сарын өмнө АН Засгаас гарч байсан. Хэрэв тийм зүйл болоод Ардын намтай хамтарсан Засаг байгуулаад явах хугацаа байна уу гэдгийг бодох ёстой. Энэ богино хугацаанд хоёр нам хамтраад энэ асуудлуудыг шийдэж чадах уу гэдэг дээр эргэлзэж байна. Тодорхой гишүүд, улс төрийн хүчнүүд янз бүрийн санал гаргаж болно. Монгол Улсын язгуур эрх ашгийг бодвол сөрөг хүчин нь сөрөг хүчнийхээ байр сууринд байж, одоогийн Засгийн газар нь цомхон, эдийн засгийн нөхцөл байдалд саад тотгор болж буй зүйлсийг арилган бүтцийн өөрчлөлт хийгээд явчих боломжтой. Аль ч тохиолдолд улсынхаа хүндрэлтэй байдлыг бодолцож улс төрийн хүчнүүд зөв алхам хийх нь зүйтэй. 

-Хаврын чуулганаар төмөр замын царигийн асуудлыг шийдвэрлэж чадалгүй чуулган завсарласан. Энэ удаагийн айлчлалаар БНХАУ-аар дамжин гадаад зах зээлд нүүрс экспортлох боломж бүрдэж байгаа нь нарийн цариг тавигдах боломжийг бүр бататгах шиг санагдах юм?

-Төмөр замын цариг нарийн, өргөн байх нь гол асуудал биш. Монгол Улс хоёр хөршийнхөө нутаг дэвсгэрийг дамжин гуравдагч хөрш рүү бүтээгдэхүүнээ борлуулах боломжийг олгосон төмөр замын бодлогыг энэ айлчлалаар шийдлээ гэж бодож байна. Тиймээс бид нарийн, өргөн цариг гэж хоорондоо маргах бус холыг харах шаардлагатай. Си Жиньпин даргын айлчлал ганцхан Монгол Улс бус олон улсад хандаж тодорхой зүйл дээр өөрийн байр суурийг илэрхийллээ. Бид нарийн, өргөн цариг гэж дотроо маргалгүйгээр уг боломжийг ашиглан Монгол Улс олон улсын зах зээлд гарах боломжийг дэмжээд явах шаардлагатай. 

-Монголбанкны ерөнхийлөгчийг огцруулах тухай асуудал яригдаад эхэлсэн. Харин сүүлийн үед ам.долларын ханш бууж байгаа эерэг тал ажиглагдаж байна. Монголбанк одоо л ажиллаж эхэллээ гэсэн зүйл яригдаад байгаа. Төвбанкны ерөнхийлөгчийг огцруулах нь хэр зөв алхам юм бол?

-Валютын ханш чангарч, Монгол төгрөгийн үнэ цэнэ буурч байгаа нь эдийн засгийн өөрийн тодорхой зүй тогтолын асуудал. Нэг салбарт тулгуурласан өрөөсгөл бүтэцтэй эдийн засагтай манай орны хувьд уул уурхайн салбарын түүхий эдийн үнэ дэлхийн зах зээл дээр буучихлаа. Ингэснээр валютын наашлах урсгал төдийлөн нэмэгдэхгүй байгаа. Оюутолгой, Тавантолгой төслийн үйл явцтай холбоотойгоор ийм байдалд хүрсэн. Түүнээс Золжаргал буруу ажилласнаас болоод өнөөдөр валютын ханш өсөөд байгаа юм биш.  Хэрэв тийм байсан бол валютын ханш өсөх үед нь Монголбанкны ерөнхийлөгчийг огцруулж маргааш нь өөр хүн тавьж болно. Харамсалтай нь ямар ч хүнийг тавьсан энэ зүй тогтол нэг хэсэгтээ л зүй тогтолоороо явна. Энэ бидний хүсэл зорилгоос хамаарах тул эдийн засгийн зүй тогтол ийм байгаа үед хэрхэн давж гарах вэ. Богино, дунд, урт хугацаанд юу хийх вэ гэдэг бодлогоо зөв тодорхойлоод хэрэгжилтдээ анхаарах ёстой. Үүний нэг бодит жишээ нь Их хурлаас хаврын чуулганд баталсан эдийн засгийн идэвхжилийг нэмэгдүүлэх тогтоол байгаа юм. Уг тогтоолд валютын ханшийг тогтворжуулах талаар тодорхой зорилтууд тусгагдсан. Энэ дагуу Монголбанк зарим арга хэрэгслүүдээ ашиглаж ам.долларын ханшийг түр барьж чадлаа. Үргэлж интервенци хийн зах зээлд доллар гаргаж зохиомлоор ханшийг барихад хэцүү. Бид нүүрс, алт, зэсний экспортыг нэмэгдүүлэх, уул уурхайн бүтээгдэхүүнийг өртөг шингээж гаргах, мал аж ахуйн түүхий эдийг боловсруулж экспортлох гэх мэтээр өөрсдөдөө байгаа нөөц боломжийг ашиглах шаардлагатай. Хэрэв тэгж чадвал валютын ханш буурна. Одоо үндэс суурь нь тавигдсан тул тодорхой хугацааны дараа үр дүн гарч эхлэх байх. Хонгилын үзүүрт гэрэл гарсан дохио болж байгаагаас биш өнөөдрийн валютын ханшийн бууралт шууд тогтворжсон гэж хэлж болохгүй. 

-АН-ын бүлгийн дарга “Энэ Засгийн газар сайн ажиллахгүй бол хариуцлага тооцно” гэдгээ мэдэгдэж байсан. Энэ Засгийн газарт хариуцлага тооцох уу, эсвэл дэмжээд ажиллуулчих юм болов уу?

-“ЭЗЭН 100” хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг Их хурал дээр эхлээд сонсох хэрэгтэй. Түүний дараа хариуцлага тооцох эсэх талаар ярьсан нь дээр. Одоохондоо бидэнд хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн талаар мэдээлэл ирээгүй байна. Тиймээс сайн, муу гэж дүгнэх арай эртэднэ. Чингэс, Самурай бондын хөрөнгийн зарцуулалт, үр дүн, ямар ашигтай байсан гэдгийг Их хурал энэ Засгийн газраас нэхэх хэрэгтэй л дээ. 

-Хятадын даргын айлчлалаар томоохон гэрээнүүдэд гарын үсэг зурагдсан тул гадны хөрөнгө оруулагчдын итгэл бага ч гэсэн сэргэж байгаа болов уу?

-Энэ удаагийн айлчлалын гол үр дүн БНХАУ-ын зүгээс Монгол Улсад оруулах хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх томоохон алхам болсон. Ноднин өдийд бид хөрөнгө оруулалт буурлаа. Юунаас болов гээд ээлжит бус чуулган хуралдуулсан. Түүгээрээ Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулиа хэлэлцэн баталсан. Хөрөнгө оруулалтын тухай хууль уг нь маш сайн хууль болсон. Монгол Улс, БНХАУ-ын төрийн тэргүүнүүдийн хэлсэн үгэнд хоёр орны цаашдын харилцаанд тааламжтай нөхцөл бүрдлээ гэдэг утга бүхий үгийг хэлцгээсэн. Энэ бол хөрөнгө оруулалтын тал дээр маш том бодитой дүгнэлт болж чадсан. Хөрөнгө оруулагчид хөрөнгө оруулах бодит боломжийг нээж өглөө. 

Э.ЭНХБОЛД

Categories
булангууд мэдээ танайд-өнжье

Нийгмийн захиалгат үйлчилгээ болсон нийтийн тээвэрт өнжлөө

Хотын дарга Э.Бат-Үүлийн санаачилгаар ний­тийн тээврийн зохион бай­гуу­лалтад том өөрчлөлт орсныг нийслэлийн иргэн бүр мэдэрч байна. Та, бид өдөрт хаашаа ч зорч­сон автобусанд ердөө 500-хан төгрөг зарцуулж байна. 

Аль 60 жилийн өмнөх сүл­жээ төлөвлөлтөөрөө ний­тийн тээвэр иргэдэд үйл­чил­сээр өнөөдрийг хүрэв. Тиймээс шинэчилсэн энэ марш­рут хүмүүст танин мэдэхүй болж буй нь ойл­гомж­той. Дэлхийн өндөр хөг­жилтэй орнуудын нийтийн тээврийнхээ салбарт хийсэн хувьсал, өнөөгийн хөгжлийн замд хүрсэн туршлага зэр­гийг манай нийслэлийн удирд­лагууд судалсны дүнд ийн хэрэгжүүлж байгаа нь мэдээж. Өнгөрсөн баасан гаригаас эхэлсэн автобусны буухиа төлөвлөлт арав хоног л мөрдөгдөнө. Хотын замын түгжрэлийг бууруулж иргэдийн цаг зав, хөрөнгө мөнгийг хэм­нэ­сэн энэхүү ажил цаашид үргэлжлэх боломжтой эсэхийг нийслэлчүүд шийднэ. Арав хоногийн дараа автобусны уг үйлчилгээний талаар иргэдээс санал авч эцсийн шийдвэрийг гаргах учиртай. Манайд анх удаа хэрэгжиж буй нийтийн тээврийн шинэ­чил­сэн маршрут иргэдэд хэр­хэн хүрч байгаа юм бол. Энэ удаагийнхаа “Танайд өнжье” булангаараа нийгмийн захиалгат үйлчилгээ болсон нийтийн тээвэрт өнжлөө.

Иргэд болон билет борлуулагч нар чиглэлийн автобуснуудын мэдээллээр хомс байв

2014.08.22.Баасан гариг. Буухиа автобусны маршрут энэ өдрөөс иргэдэд үйлчлэх болсныг  холбогдох албаныхан хэвлэлээр мэдээлж байсны дагуу хэрэгжлээ.  Автобусны буудал болгон дээр “Тасалбар борлуулагч” зогсчээ. Тэд иргэ­дийг автобусанд суухаас нь өмнө билетээ борлуулахыг бодохоос чиглэл маршрутын талаар тодорхой мэдээлэл өгч чадахгүй байлаа. Телевиз, радио, сонин хэвлэлээр мэдээлэл авсан хүмүүсийн хувьд буудал дээр ирэнгүүтээ түүнээс бүтэн өдрийн турш үйлчлэх 500 төгрөгийн тасалбар худалдан авч байв.

Харин энэ үйлчилгээний тухай ямар ч мэдээлэлгүй хүмүүс ихэд гайхаж байсан юм. Байнга явдаг чиглэлийнх нь бус огт өөр, өөр хаягтай автобусууд ойр ойрхон ирэхээр иргэд тэр болгон суухгүй, төөрөлдсөн янзтай хүлээж авч байлаа. Тэд “Энэ хаашаа явах автобус вэ” гэхэд билет таслагч “Ганцхан чиглэлд явна, энэ автобусаар үйлчлүүлж байгаад чиглэлийнхээ автобусанд сэлгэж суучихаж болно шүү дээ” гэв. Харин ямар автобусанд хэрхэн сэлгэж суух боломжтой талаар тэд ямар ч мэдээлэл өгч чадахгүй байв. Автобусанд орсон зорчигчдыг гаднаас тасалбар авсан эсэхийг шалгах хяналтын ажилтан тэдний дундуур явж зогсч нягтална. Гаднаас тасалбар авч орж ирээгүй хүмүүс хяналтын ажилтнаас нэг удаагийн билет авах нь цөөнгүй байсан юм. 

Зорчигчдын хувьд шинэ үйлчилгээнд өөр өөрийн өнцгөөр хандаж байлаа.  500 төгрөг төлөөд бүтэн өдөржин нийтийн тээврээр үйлчлүүлж, мөнгөө хэмнэж байгаадаа таатай иргэдийн баярласан царай андашгүй. Ар гэрийнхэн рүүгээ залган “Гадаа буудал дээрээс билет авч суугаарай. Хаашаа ч хамаагүй өдөржин явж болно гэж байна шүү. Дотроос билет авбал нэг л удаа үйлчлэх юм байна” гэхчилэн ойр тойрныхон руугаа сануулж байлаа. Харин зорьсон газартаа ямар чиглэлийн автобусанд хэрхэн суухаа мэдэхгүй, мөнгө хураагч, хяналтын ажилтнаас энэ талаарх лавлагааг авч чадахгүй байгаа иргэд нийтийн тээврийнхэн рүү уурсаж байв.  “Ямар хачин юм бэ, ажлаасаа хоцорчихлоо ш дээ. Одоо ямар автобусанд суух юм бэ” гэхчилэн ам амандаа шаагилдана. Шинэ үйлчилгээний маршрут төлөвлөлтийн талаар хаа хаанаа мэдээлэлгүйн улмаас дэмий бухимдацгаана. Нөгөөтэйгүүр үйлчилгээнд явж буй автобусууд шинэ чиглэлийнхээ хаягийг тодорхой бичээгүйгээс иргэд төөрөлдөж байсан юм. Зарим нийтийн тээвэр нь хуучин хаяг дээрээ цагаан цаас наачихсан явж байх ч жишээтэй. 

Энэхүү нийтийн тээврийн сүлжээ төлөвлөлт нь автобусууд буухиа маягаар өртөөлөн явах учиртайг иргэд тэр бүр ойлгохгүй байх нь аргагүй биз ээ. Манай улсад ямар метро гэж байх биш. Бүхэл бүтэн 60 жилийн турш нэг автобусанд сууж явсаар хэдэн ч цаг хамаагүй түгжирсээр зорьсон газартаа очоод сурчихсан юм чинь. Гэтэл нэг л өдөр амьдралынх нь энэ хэв маяг автоматаар өөрчлөгдчихөөр хүмүүс тийм ч шууд дасан зохицохгүй нь ойлгомжтой. Баасан гаригийн орой ажил албаа тараад ар гэртээ харьж яваа хүмүүсийн сэтгэгдэл өглөөний бухимдлаас тэс ондоо өөрчлөгдсөн байв. Автобус доторх уур амьсгал нэг л өөр болжээ. “Өнөөдөр чинь 500-хан төгрөгөөр гадуур ажлаа амжуулчихлаа шүү дээ. Энэ чинь уг нь зүгээр юм аа. Даанч автобусныхаа чиглэлийг тогтоох болтол нэлээд толгой эргэх бололтой” гэж зорчигчид ам уралдуулж байв. Өдөрт дор хаяж 1000-2000 төгрөг автобусанд өгдөг байсан хүмүүсийн сэтгэл өег байв. 

Бямба гариг. Хичээл сургууль эхлэх цаг хаяанд ирж, хотын хөл хөдөлгөөн эрс нэмэгджээ. Ялангуяа амралтын өдрүүдэд нийтийн тээврийнхэн нэлээд ачаалалтай ажиллаж байв.  Урьд өдөр нь автобусаар зорчсон иргэд ч учраа түвэггүй олж байгаа бололтой. Харин хөдөө орон нутгаас ирсэн оюутнууд их л будилж байгаа харагдана лээ. “Зах орох унаа ирэхгүй юм байх даа” гэж бие биенээсээ асууцгаана. Ойр ойрхон, ердөө хоёр минутын зайтай ирээд явах автобусанд тэр болгон суусангүй. “Зах орохгүй юм уу” гэж асуухад тасалбар борлуулагчид “500 төгрөг төлөөд хаашаа ч хамаагүй явах юм чинь суугаад яв л даа” гэж давхар таниулга хийнэ. Ерөнхийдөө автобусны маршрут хэрэгжиж эхэлсэн хоёр дахь өдөр иргэдийн дийлэнх нь мэдээлэлтэй болсон байлаа. Автобусаар зорчигчдын 65 хувь нь энэ үйлчилгээг сайшаан олзуурхаж байв.

Энэ өдөр хамгийн ачаалалтай ажиллаж байсан зам нь Энхтайваны өргөн чөлөө. Офицеруудын ордноос “Таван шар” хүртэлх зам нийт 39 автобусны буудал бий. Буудал болгон дээр хүн гэж пиг. Уг нь энэ төв замд “Тэнүү-Огоо”, “Автобус-1”, “Эрдэнэ-транс”, “Blue buss” компанийн нийт 100 автобус иргэдэд үйлчилж байгаа аж. Автобусууд хоёр хоёр минутын зайтай явж байхаар зохицуулалт хийсэн байна. Гэвч замын түгжрэлээс шалтгаалан автобусууд саатаж, буудал дээр хүмүүс оволзжээ. Автобуснууд нь ирэхээрээ бөөн бөөнөөрөө нэг дор ирэх юм. Тухайлбал, Саппорогийн буудал дээр Сонсголонгийн автобусыг 30 гаруй минут хүлээн зогсч байна гэж иргэд ярьцгааж байлаа. Тэнд дөрвөн тасалбар борлуулагч ажиллаж байсан бөгөөд иргэдэд чиглэлийнх нь талаар мэдээлэл өгч чадахгүй, зорчигчдод загнуулцгаах нь энүүхэнд ажээ. Буудал дээр автобус хүлээн зогсох иргэд хэсэг хэсгээрээ санаагаа нэгтгэж, сайн дурын “үйлдвэрчний эвлэл” байгуулчихсан зогсч байх жишээний. Тэд “Хуучин чиглэлээрээ автобусууд нь явах ёстой. Тэгээд бүтэн өдрийн турш 500 төгрөгөөр зорчвол болж байна” гэх нь тэр. Нийтийн тээврийн маршрут  төлөвлөлт задарч, метро схемээр шинэчлэгдэж байгаагийн ач холбогдлыг тэд ойлгохгүй байгаа бололтой. Ингээд иргэдийг удаан хүлээлгэсэн чиглэлийн автобусууд замын гацаанаас гарангуутаа буудал дээр шил шилээ даган ирж зогсоцгоох юм. Харин тэнд оволзож байсан хүмүүс ч яах ийхийн зуур алга болцгоов. Тиймээс зарим автобус нь хүнгүй шахам, нэг хэсэг нь хүнээ багтааж ядан явцгаах нь анхаарал татлаа. Мөн энэ их ачааллын үеэр троллейбуснууд суудлынхаа тоогоор зорчигчтой явж байсан юм. 

Мөн нийтийн тээврийн энэ төлөвлөлтөөр микро автобуснууд мэр сэр явж байгаа харагдав. Бүтэн өдрийн турш хүчинтэй 500 төгрөгийн тасалбар микроныхонд үйлчлэхгүй. Тиймээс иргэд тасалбараа дахин ашиглах гээд микрод тэр болгон суухгүй байлаа. 

Замын цагдаа нар ажлаа хийвэл хотын даргын санал амжилттай хэрэгжих боломж байна

Офицеруудын ордноос Таван шар хүртэлх Энхтайваны өргөн чөлөөнд зорчиход хэдэн минут зарцуулж байгааг сонирхлоо. Офицеруудын ордноос 13.16 цагт хөдөлсөн нийтийн тээвэр яг 40 минутын дараа Таван шар дээр ирлээ. Уг нь үүнээс богино хугацаанд туулах боломж байсан юм. Төв замын нэгдүгээр эгнээ нийтийн тээврийн зорчих хэсэг болсон. Хичээл сургууль эхлэх гээд ачаалал ихтэй болсон энэ өдрүүдэд төв зам их  түгжирч байгаа. Тээврийн хэрэгслүүд автобусны замаар зорчсоноос нийтийн тээврийн зорчих хугацаанаас хугаслаж байлаа. Уг нь автобус нэгдүгээр эгнээгээр саадгүй зорчвол иргэдэд л хэрэгтэй. Гэтэл автобусны урдуур машин орж түгжрэл үүсгэчих юм. Энхтайваны өргөн чөлөөнд замын цагдаа нар ойр ойрхон гарсан харагдав. Харамсалтай нь тэд автобусны урдуур орсон тээврийн хэрэгслүүдийг зохицуулж байгаа нь харагдсангүй. Харин ч дугаар нь явдаггүй машинуудыг хэд хэдээр нь нэгдүгээр эгнээнд зогсоож торгуулийнхаа ажлыг эрчимтэй үргэлжлүүлж байсан гэхэд болно. 

Офицеруудын ордноос Таван шар хүрсэн автобус бүх зорчигчоо буулгачихаад буцаад явчихаж байлаа. Орбит, Нисэх, Яармаг, Сонсголонгийн чиглэлийн автобусууд тэндээс хүнээ аваад цаашаа өртөөлж байв. Хотын төв шугам болсон Энхтайваны өргөн чөлөөнд ачаалал их байсан бол гэр хорооллын замд ямар байгааг сонирхохоор “Таван шар”-аас Орбитыг чиглэв. Автобусан дахь хяналтын ажилтан зорчигчдын билетийг нэг бүрчлэн шалгана. Өврөө байн байн ухаж, тасалбараа хайн зогсох арав гаруй насны лам хүү нүдэнд туслаа. Хяналтын ажилтан түүнээс тасалбараа авсан эсэхийг лавлахад “Би 200 төгрөгийн тасалбар авсан даа. Одоохон” гээд хамаг халаасаа нэгжсэний эцэст нандигнаж хадгалсан тасалбараа сая нэг юм гаргаж үзүүлэв. Тэр автобусанд зорчиж байсан иргэдийн дийлэнх нь тасалбараа гаднаас авчихсан байлаа. Хяналтын ажилтны ярьснаар хүмүүс урьд өдрийнхийгөө бодвол тасалбараа гаднаас аваад сурчихсан гэв.  Таван шараас автобусанд бөөнөөрөө суусан хүн Орбитын буудал болгон дээр буусаар бараг хоосон шахуу эцсийн зогсоол дээр очив. Бидний суусан автобус тэнд очингууд нэг автобус зөрөөд хөдөллөө. Эцсийн зогсоол дээрх тасалбар борлуулагч эмэгтэйгээс зарим зүйлийг тодруулсан юм. Түүнийг Я.Дуламсүрэн гэдэг бөгөөд “Тэнүүн-Огоо” компанийн ажилтан ажээ. Тэрбээр “Өдрийн тал өнгөрчихсөн байхад 200 гаруй мянган төгрөгийн тасалбар борлуулаад байна. Нэг тасалбараар тухайн гэр бүлийн хэдэн ч хүн үйлчлүүлж байгааг бид мэдэхгүй, хянах аргагүй. Гэрээсээ гарч ирсэн хоёр хүний нэг нь л тасалбар авч байх жишээний. Гадаа байнга зогсох жаахан хүндрэлтэй юм. Тоос шороо ихтэйн дээр зэврүү хүйтэн өдөр хэцүү юм шиг санагдсан. Үүний оронд автобусандаа явж байж болдоггүй юм байх даа. Иргэд 500 төгрөгөөр явж байгаад их таатай хүлээж авч байгаа. Миний бодлоор сургуулийн насны хүүхдүүдээс мөнгө авч байхын оронд оюутнуудаас авмаар байгаа юм. Тэд орой үдшийн цагаар голдуу халамцуу явж байдаг. Тэгээд биднийг загнадаг. Уг нь ямар ч орлогын эх үүсвэргүй жаахан хүүхдүүдээс мөнгө авч байхын оронд сардаа 70 мянган төгрөгийн тэтгэмж авдаг оюутнуудыг мөнгөөр нь явуулдаг болох хэрэгтэй” гэлээ. 

Цэвэрлээд хөдөлсөн автобус хэдхэн буудал яваад л шороонд дарагдчихав

Нийтийн тээвэр иргэдэд соёлтой боловсон үйлчилбэл замын хөдөлгөөнд оролцож байгаа автомашины тоо багасна гэх яриа бий. Энэ бол биелэх боломжтой асуудал. Нийтийн тээвэрт парк шинэчлэлт хийж, маршрут төлөвлөлтөө задалснаар энэ асуудал түвэггүйхэн шийдэгдчихмээр. Харамсалтай нь өнөөдөр манай автобуснууд орлогын төлөө, цаганд баригдаж, даац хэтрүүлэн давхиж байна. Нийтийн тээвэрт бодлого дутаж байгаагийн бодит үнэн энэ юм. Харин энэ салбарынхан метро зураглалаар явж байгаа арав хоногтоо иргэдэд аль болох ая тухтай үйлчлэхийг хичээж байгаа нь илт. Автобуснуудын гаднах өнгө будаг, дугуйны обуд зэрэг нь өнгөлөг харагдана. Орбитын эцсийн буудал дээр ирсэн автобусуудад хяналтын ажилтнууд нь чийгтэй цэвэрлэгээ хийгээд хөдөлж байв. Тэндээс цэвэрхэн гарсан автобус хэдхэн буудал яваад тоос шороонд дарагдах нь тэр. Манай зам ч гэж зам. Орбитын зам маш их эвдрэлтэй болохоор автобус тарчигнаж, чихэнд чийртэй, зорчигчдын тав тухыг алдагдуулна. Үүний оронд намбалзсан цэвэрхэн автобус үйлчилгээнд явбал иргэд дуртайяа суух нь тодорхой. 

Зорчигчдоос нийтийн тээврийн шинэ үйлчилгээ, тав тухтай байдлын талаар лавлахад “Би автобусанд сууж явахаар хамаг цагаа алддаг юм шиг санагддаг. Өнөөдөр миний машин явдаггүй болохоор би автобусанд суучихлаа. Бас 500 төгрөгөөр хаашаа ч хамаагүй явна гэхээр хэмнэлттэй санагдаад зориуд суусан юм. Би өдөрт хамгийн багадаа 10 мянган төгрөгөөр шатахуун хийдэг. Автобусныхаа чиглэлийг тодорхой болгоод иргэд өөрсдөө хэд яваад  сурчихвал энэ боломжийн санаа байна. Мөнгөнд ч хэмнэлттэй. Манай хотын зам, орчин маань хэцүү л дээ. Тоос шороотой нөхцөлд хичнээн цэвэрхэн автобус яваад нэмэргүй. Дээрээс нь манай зорчигчид соёлтой боловсон байхыг өөрөөсөө эхлүүлэх ёстой. Гэтэл автобусанд хогоо хамаагүй хаядаг хүмүүс олон бий” гэлээ. Хотын жирийн иргэний үг ийм байна. 

Автобус таксины үүрэг гүйцэтгэхээ болив

Сүүлийн гурван өдөр нийтийн тээврийнхэн салхинд туугдсан юм шиг давхихаа больж, нэгэн жигд хурдаар хөдөлгөөнд цэгцтэй оролцож байгааг иргэд анзаарсан байх. Автобусанд өнжиж байхад иргэд ч энэ тал дээр ам сайтай байв. Өмнө нийтийн тээврийнхэн хоорондоо уралдаж, бие биеийнхээ урдуур дайран галзуу юм шиг л эрсдэлтэй үйлдэл хийдэг байв. Замд гараа өргөсөн хүн болгоныг авч, таксины үүрэг гүйцэтгэдэг байлаа. Харин арав хоногийн хугацаатай хэрэгжих шинэ маршрут төлөвлөлтөөр эдгээр асуудлуудад цэг тавьж чадлаа. Хамгийн гол нь нийтийн тээврийнхэн орлогын араас биш, үйлчилгээндээ анхаарвал энэ салбар хөгжих бүрэн боломж байна гэдгийг энэ цөөхөн өдрүүд харуулах биз ээ. Автобусны буудал дээр тасалбар борлуулагчид цагийн 4000 төгрөгөөр цалинжиж байгаа. Өдөрт 12 цаг ажиллалаа гэхэд 48 мянган төгрөгийн цалин авна. Дээрээс нь борлуулсан тасалбарынхаа үнийн дүнгээс 10 хувийг нь нэмэгдэл цалин болгож авч байгаа. Хэрэв өдөрт 500 мянган төгрөгийн тасалбар борлуулбал нийтдээ 98 мянган төгрөгийн цалин авчихаж байна. Сардаа бараг гурван сая төгрөгийн цалин авчихна гэсэн үг. Жолооч кондукторуудын цалингийн асуудлыг ингээд шийдчихвэл нийтийн тээвэр зөвхөн иргэд рүүгээ чиглэсэн үйлчилгээг үзүүлэхийг нийслэлийн удирдлагууд шаардах эрхтэй болох юм. Тэд иргэдэд ч соёлтой боловсон үйлчилдэг болно шүү дээ. 

Автобусны жолооч Н.Бат-Эрдэнийн ярьснаар “Жолооч бидний хувьд энэ маршрут төлөвлөлт таалагдаж байгаа. Бид замд гар өргөсөн хүн болгоныг өрсөлдөн авч, дүрэм зөрчдөг байлаа. Харин одоо орлогын араас явахгүй болохоор гараа өргөсөн хүмүүсийг авахаа больчихож байгаа юм. Ингэснээр иргэд ядаж автобусны буудал дээрээсээ сууж сурна. Манай иргэд бараг гэрийнхээ үүдэн дээр буух гэж уурлацгаадаг. Ийм хүмүүс автобус сэлгэж суухдаа залхуурах нь аргагүй. Эхэндээ арга барилаа олохгүй будилж байх шиг байна. Яваандаа болох байх аа” гэв.

Хуурамч тасалбараас болгоомжил

Автобусны буудлын ачааллаас хамаарч 1-4 тасалбар борлуулагч тэнд ажиллаж байгаа юм. Иргэд өдөр бүр өөр өнгийн билетээр зорчино. Гэтэл автобусны буудлууд дээр хуурамч тасалбар борлуулж байгаа гэсэн мэдээлэл Нийслэлийн цагдаагийн газарт иржээ. Тасалбар борлуулагчдын ярьж байгаагаар “Драгон”-ы автобусны буудал дээр ахмад настай эрэгтэй хүн хуурамч билет борлуулж байгаад нийтийн тээврийн ажилчдад баригджээ. Энэ дагуу Нийслэлийн цагдаагийн газрын Нийтийн хэв журам хамгаалах хэлтсийн цагдаа ахлах, ахлагч Э.Бат-Ирээдүй тасалбар борлуулагчдыг овог нэр, хувийн дугаараар нь шалгаж явж байхтай таарлаа. Тэрбээр “Бэлэн мөнгө биедээ авч явж байгаа та бүхэн аливаа халдлагаас болгоомжтой байгаарай. Ямар нэгэн асуудал гарвал 102-т мэдэгдээрэй” гэж тасалбар борлуулагчдад захилаа. Иргэд тасалбар авахдаа борлуулагчийн таних тэмдэг, ажлын үнэмлэх зэргийг нягтлан харж байхыг цагдаагийн байгууллагаас анхааруулж байна лээ. 

Энэхүү сүлжээ төлөвлөл­тийг хийхэд хотоос 1.3 тэрбум төгрөг, нийтийн тээврийнхнээс 1.8 тэрбум төгрөгийг зарцуулж байгаа юм. Тэд хамаг эрсдлээ өөрсдөө хариуцаж алдагдалтай ажилласан ч хамаагүй сүлжээ төлөвлөлтөө сайжруулан иргэдэд хүрч үйлчлэхийг зорьж буй ажээ. 

“Нийтийн тээврийн чиглэлүүдийн мэдээллийг бүрэн таньчихвал Э.Бат-ҮҮл даргын санаачилгыг бүрэн дэмжиж байна” гэв

Ням гариг. Автобусны шинэ маршрут хэрэгжиж эхэлсэн гурав дахь өдөр буюу өчигдрөөс иргэдийн дийлэнх нь зүг чигээ олчихсон байсан гэхэд болно. Гэхдээ өндөр настай хүмүүсийн хувьд автобус дамжиж бууж суухад хүндрэлтэй байгаагаа нуусангүй. Арга ч үгүй биз. Тэд хагас зуун жил хэрэгжсэн нийтийн тээврийн хэв маягт дасан зохицчихсон байсан улс шүү дээ. 

Залуучуудын хувьд энэ төлөвлөлтийг маш их дэмжиж байгаагаа илэхийлж байсан. Автобусны буудал дээр зогсч байсан хэсэг залуу “Э.Бат-Үүл дарга зөв алхам хийлээ. Өмнөх хотын удирдлагууд иргэдийнхээ төлөө ингэж зоригтой шийдэл гаргаж байсан удаагүй. Бүтэн өдөржин 500 төгрөгөөр зорчиход үнэхээр мөнгөнд хэмнэлттэй. Даанч нийтийн тээврийн чиглэлүүдийн талаар иргэдэд мэдээллээр хангах ажил дутмаг санагдлаа. Ядаж тасалбар борлуулагчид нэг нэг маршрут бариад суучихаж яагаад болохгүй гэж. Хүмүүс билет зарахын хажуугаар та ийм автобусанд суувал зорьсон газартаа очноо гэх тайлбар бидэнд хэрэгтэй байна. Жишээлбэл, Саппорогийн урд буудлаас Сонсголон явна гэж бодоод 40 минут хүлээж зогслоо. Тасалбар борлуулагчдаас асуухаар мэдэхгүй гэх юм. Тэгээд нийтийн тээвэр рүү утасдаж асуутал замынхаа урд талын буюу эсрэг урсгалын автобусны буудлаас сууна гэж байх юм. Энэ бол иргэдэд хүндрэлтэй. Нэг буудал дээр бууж суухад түвэгшээж байгаа хүмүүс замын эсрэг талд гараад автобусандаа суухад юу гэж дуртай байв. Хүмүүс ямар автобусанд сууж явахаа мэдэхгүй байна. Манайхан нэг хэсэг будилах нь ойлгомжтой. Автобусны шугамд нэг өөрчлөлт гарахаар хүмүүс яаж төөрөлддөг билээ дээ. Гэтэл нийслэл даяар бүх чиглэлд өөрчлөгдсөн болохоор хүмүүс төөрөлдөх нь аргагүй. Автобусны шугамны талаар мэдлэгтэй болоод хэд яваад сурчихвал энэ бол гоё санаа” гэлээ. 

Анхандаа ямар нэгэн таних тэмдэггүй явж байсан автобусууд өчигдрийн байдлаар чиглэлээ бичээд хадсан байв. Мөн автобусны шилэн буудлууд дээр сүлжээ төлөвлөлтийн талаарх схемийг томоор байрлуулжээ. Тасалбар борлуулагчид ч тодорхой хэмжээний мэдлэгтэй болсон байв. Иргэдэд чиглэлүүдийг нь зааж өгч, тухайн автобус ямар маршрутаар явахыг тайлбарлаж байгаа харагдав. Энэ мэт сувгаар мэдээлэл авсан иргэд нийтийн тээврийн метро төлөвлөлтөд ам сайтай байна лээ. Автобусны буудлууд ч сэлүүхэн болжээ. Энхтайваны өргөө чөлөөний замын ачаалал эхний өдрүүдийнхээс эрс буурчээ. Замын цагдаа нар нэгдүгээр эгнээг чөлөөлөх ажилд идэвхтэй ажиллаж байгаа нь ч нүдэнд тусав.

Нийслэлийн нийтийн тээврийн төлөвлөлтийг задалж шинэчилнэ гэдэг амар ажил биш юм. Дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнууд ийм л замаар явж өнөөдрийн ололт амжилтдаа хүрсэн. Нийтийн тээврийн сүлжээ төлөвлөлтийг хамгийн сайн хийсэн орон бол Солонгос гэгддэг. Өнөөдөр тус улсын нийтийн тээвэрт том том дарга нь зорчоод явж л байдаг. Хүмүүс нь чихцэлдэж, хөл гар дээрээ гишгэлцэх асуудал байдаггүйг кинон дээрээс та бид цөөмөөрөө харсан. Харин ч иргэд нь суудлаараа зорчоод явж байдаг шүү дээ. Манай улсад ч ийм өдөр ирэх л болно. Нийслэлийн хүн ам цаашид өсөн нэмэгдэх нь гарцаагүй. Тиймээс нийтийн тээврийн хуучинсаг үзлээ халж, өөрсдөдөө таатай орчин бүрдүүлэхэд нийслэлийн иргэн бүрийн оролцоо чухал юм. 

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Гэрэл зургийг Г.ЛХАГВАДОРЖ

Categories
мэдээ нийгэм

Өвөлжилтийн бэлтгэл 93 хувьтай байна

-Нийслэлийн хэсэгчилсэн инженерийн хангамжийн өвөлжилтийн бэлтгэл 93 хувьтай байна.-

Нийслэлийн Засаг даргын 2014 оны 06 дугаар 19-ний өдрийн  “2014-2015 оны өвөлжилтийн бэлтгэл хангах тухай” А/512 дугаар захирамжийн дагуу Өвөлжилтийн бэлтгэл хангуулах комиссыг байгуулж, даргаар Улаанбаатар хотын Ерөнхий менежер бөгөөд Захирагчийн ажлын албаны дарга Б.Бадрал ажиллаж байна.Нийслэлийн Засаг даргын үүргээр тус комисс нийслэлийн нутаг дэвсгэр дэх дулаан, ус, шугам сүлжээ, хот тохижилт зэрэг асуудал хариуцсан аж ахуйн нэгжийн өвлийн бэлтгэл хангуулахад төлөвлөгөө гарган, хяналт тавьж ажиллаж байна.

Өнөөдрийн байдлаар хэсэгчилсэн инженерийн хангамжийн удирдах газар өвөлжилтийн бэлтгэл ажлын төлөвлөгөөний биелэлт 93 хувийн явцтай байна. Харъяа 14-н байршлийн зуухны байгууламжийн 29 халаалтын тогоонд 2014 оны 04 дүгээр сарын 25 –наас 05 дугаар сарын 15 –ныг хүртэлх хугацаанд үнс, нүүрс буулгах талбайг бүрэн цэвэрлэж, зуух тоног төхөөрөмжийн их болон урсгал засварын ажлыг хийж дуусгажээ.  

Одоогоор нийслэлийн хөрөнгө оруулалтаар Баянгол дүүргийн 11 дүгээр хорооны “Сэтгэмж цогцолбор” сургуулийн халаалтын зуух, Дэлхийн банкны Цэвэр агаар сангийн хөрөнгөөр Хан –Уул дүүргийн 13 дугаар хороо Туул тосгоны халаалтын зуухны шинэчлэлийн ажил хийгдэж байна гэж Нийслэлийн ЗДТГ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.

Categories
мэдээ цаг-үе

Ж.Занаа: МАН сөрөг хүчний үүргээ гүйцэтгэж чадахгүй бол зайлах хэрэгтэй

Иргэний хөдөлгөөний намын дэд дарга Ж.Занаатай ярилцлаа. 

-Эдийн засгийг идэвхжүүлэх 100 хоног дуусчихлаа. Үүнийг сонирхож байгаа хүн ч бага байх шиг ээ. Таны хувьд ямар бодолтой байна вэ?

-Мэдээллийн, ялангуяа олон нийтийн сүлжээнд байгаа М.Энхсайханы өдрийн тэмдэглэлтэй танилцсан. Нэг ч бүтэлтэй ажил харагдахгүй байна лээ. “Эдийн засгийг идэвхжүүлэх зарим арга хэмжээний тухай” УИХ-ын тогтоолын төслийг УИХ-ын гишүүдийн 76.2 хувийн саналаар баталсан эхний өдөр л 1790 төгрөг байсан  ам.долларын ханш 1800төг болж өссөн. “АН-ынхан УИХ-ын гишүүн С.Баярцогтоор дамжуулан МАН-тай Үндэсний эв нэгдлийн Засгийн газар байгуулах саналыг гаргав. АН дангаараа 100 хоногт эдийн засгаа эрчимжүүлж чадахгүй, тиймээс МАН-тай хамтрах хэрэгтэй гэсэн саналыг АН-ын гишүүд гаргаж эхлэв”, “Ерөнхий сайдын мэдээлэл технологийн орон тооны бус зөвлөх Р.Отгонтулга ямар ч тендергүйгээр нийтийн тээврийг ухаалаг системжүүлэх нэрийдлээр “Слайд” компанид 13.3 тэрбум төгрөг олгов”. “Засгийн газраас хоёр жил тутам шилдэг сумыг шалгаруулж шагналд нь 100 саяын урамшуулал олгодог бөгөөд энэ жил хангайн бүсээс Хөвсгөл аймгийн Тариалан сумыг шалгарсан талаар шалгаруулалтын комиссоос мэдэгджээ. Харин Засгийн газрын мэдээлснээр Архангай аймгийн Эрдэнэмандал сум гэж зарлав. Энэ шийдвэрийг гаргахад нөлөөлсөн эрхмүүд бол Архангайгаас сонгогдсон УИХ-ын гишүүн, Эдийн засгийн хөгжлийн сайд Н.Батбаяр, Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын сайд С.Эрдэнэ, Уул уурхайн сайд Д.Ганхуяг, Эрдэнэмандал сумын унаган хүү гэгддэг Шадар сайд Д.Тэрбишдагва, Эрүүл мэндийн сайд хатагтай Н.Удвал нар хамтран уг “хор”-ыг найруулжээ” гэх мэтчилэн үл бүтэх зүйлийн цуглуулга, Монголын улс төрийн амьдралын урьд өмнө болон хожид байгаагүй, байх ёсгүй үйлдлүүдийн жагсаалт байна билээ. Тэгэхээр цаг нөхцөөж, хоног төөрүүлэх гэсэн хэдэн хүн одоо Монгол Улсаар маань тоглохоо больцгоо гэж дахин шаардаж байна.

-Парламентад суудалгүй намуудын зүгээс Засгийн газарт хариуцлага тооцох тухай мэдэгдлийг хийсэн. Эдийн засаг ийм савлагаатай байгаа үед төр засгийг ганхуулах нь тийм ч тохиромжтой зүйл биш юм биш үү?

-Савлагааг хэн хийсэн. Энэ Засгийн газар өөрөө хийсэн. Урд Засаг руугаа хуруугаа чичилж байгаа ч 2008-2012 онд МАН-тай хамтраад Засгийн газарт ажиллаж байсан, савлагаа хийж байсан, хийж байгаа нөхдүүд л энэ засагт байж байгаа шүү дээ. Тийм болохоор туйлын хариуцлагагүй, туйлын найдваргүй Алтанхуягийн Шинэчлэлийн Засгийн газар шиг ажиллах өөр Засаг байхгүй дээ.

-Парламентад суудалгүй намуудаа дэмжиж ажиллана гэсэн Ардын намынхан тэр үгнээсээ буцаад байна гэдэгтэй санал нийлэх үү?

-Хүнийг хэлснээр биш, хийж байгаагаар нь дүгнэх нь хамгийн чухал юм шүү. МАН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга “УИХ-д суудалгүй намуудаас гаргаж байгаа зарчмын шаардлагуудыг дэмжиж ажиллана” гэж амлалт өгсөн хэдий ч хэлсэн амандаа хүрсэнгүй. Саяхан хоёр улсын тэргүүнүүдийн айлчлалын өмнө улс төрийн нам, иргэний хөдөлгөөнүүдэд хандаж гаргасан уриалга нь “Ухаантай загасны” үлгэрт гардаг шиг араншин гаргасан. Уг нь УИХ-д байгаа сөрөг хүчин бол ард иргэд, улс орныхоо эрх ашгийг намынхаа эрх ашгаас дээгүүрт тавьж, төрийн ёсзүйгүй, хулгайч, хуурамч үйлдэл бүрийг шүүмжлэн, УИХ-д суудалгүй намуудын зарчмын шаардлагыг дэмжиж ажиллах улс төр, нийгмийн үүрэгтэй байх учиртай. 

-Улс төрийн намуудын тухай хууль хэзээ батлагдах сураг байна. Парламентад суудалгүй намуудаас санаа оноог нь сонсож байна уу. Хэр хууль гарах төлөвтэй байна вэ?

-Өнөөдрийг хүртэл төслийг хараагүй байгаа. Бид энэ хуулийг боловсруулах ажлын хэрэгт оруулах саналыг удаа дараа хүргүүлж байгаа боловч зохистой хариулт өгөөгүй байна. Улс төрийн намын тухай хууль бол бүх монголчуудад, тэр тусмаа Улсын дээд шүүхэд бүртгэлтэй бүх намуудад хамаатай асуудал болохоос УИХ-д сууж байгаа намууд дангаараа мэддэг, хийдэг хууль биш. Иргэдийнхээ хүсэлтэд иймэрхүү хойрго, хайхрамжгүй хандаж байгаа Засгийг ардчилсан засаг гэж үзэхгүй байхад хүргэж байгаа. Иймэрхүү хөшүүн хандлага бол дарангуйлагч төрийн үйл ажиллагааны арга барил байсныг мэдэх юм байна. Тийм ч учраас энэ бүхнийг өөрчлөхийн төлөө 1990 онд өөрийн биеээр ардчилалын төлөө, шударга ёсны төлөө хөдөлгөөнд оролцож байснаа хэлэхэд илүүдэхгүй. 

-Он гараад л хүссэн хүсээгүй сонгуулийн уур амьсгал эхэлнэ. Батлагдахгүй удаж буй Сонгуулийн тухай хуулинд пропорциональ, мажоритар нь хэд хэд байвал бүх намуудад харилцан ашигтай байх бол?

-Сонгуулийн аливаа тогтолцоо эерэг болон сөрөг талуудтай. Гэхдээ Үндсэн хуулийн дагуу бол пропорцианаль системээр сонгууль явуулах нь Үндсэн хууль зөрчиж байгаа гэмт үйлдэл. Манай улс төрчид болно, болохгүйг мэддэггүй, мэдсэн ч мушгиж хэрэглэдэг мунхаг хүмүүс. Үндсэн хуулийг зөрчих асуудал 1999 оноос эхлээд цадигаа алдаад явчихсан, сонгодог жишээ гэвэл Үндсэн хуульд оруулсан долоон луйвар. 

Одоогийн улстөрчдийн байж байгаагаар бол сонгуулийн ямар ч хууль гарсан иргэн хүний сонгох, сонгогдох эрхийг Үндсэн хуульд зааснаар баталгаатай болгоно гэдэг найдах, итгэх нь гэнэн хэрэг болно л доо. 

-АН, МАН хоёр хамтарсан засаг байгуулах гэж байгаа тухай яриа гарчээ. Үүнд та ямар бодолтой байгаа вэ?

-Арай ч үгүй байлгүй дээ. Хичнээн ядарсан ч ийм ёс бус үйлдэл хийж болохгүй шүү дээ.

-МАН уриалга гаргасан байна. Өмнө нь өөр зүйл ярьж байсан Ардын нам яагаад ийм зүйл ярих болсон юм бол. Ямар нэгэн тэдэнд ашигтай зүйлийн сураг гарсан юм болов уу гэсэн хардлага байна. Таныг “сөрөг хүчний үүргээ биелүүлж чадахгүй бол парламентаас зайлцгаа” хэмээн ширүүхэн байгаа тухай ярьцгааж байна?

-Тэгж хэлсээн. Жинхэнэ улс төрийг шударга ёсонд нийцүүлж хийдэг. Харин хэн нэгэнтэй хуйвалдаж урваж, шарваж явдаг зан суртахуунтай улс төрч бол хэн ч биш, юу ч биш. Сөрөг хүчин бол монголчуудын эрх ашгийн төлөө зүрх зоригтой, тэдний нүд, чих нь болж ажиллах үүрэгтэй. Сөрөг хүчний үүргээ ингэж гүйцэтгэж чадахгүй бол зайлах хэрэгтэй. 

-Монголын улс төр өнөөдөр яг ямар замаар явж байна вэ. Ардчилсан намын зарим гишүүдийн зүгээс Төрийн гурван өндөрлөгт хандан сүрхий мэдэгдэл гаргасан байгаа харагдсан?

-Үгээ олоогүй юм уу утга санааг нь  ойлгоогүй. Эвтэй бай гэж хэлээд байгаа бололтой. Эвтэй байна гэдэг бол хэн нэг хүн гуйгаад болчихдог асуудал биш. Эвтэй байхын тулд улстөрчдийн хувьд бол улс Монголоо хөгжүүлэх үнэт зүйлтэй, итгэл, үнэмшилтэй, түүнийхээ төлөө алд биеэ хайрлахгүй ажиллах хүсэлтэй байж биелдэг. Гэтэл энэ хэд эсвэл намынхаа эрх ашгийг улсын эрх ашгаас дээгүүрт тавьдаг, эсдэл бүлэг, фракцийнхаа эрх ашгийг нам, улсын эрх ашгаас дээгүүрт үздэг, эсдэл хувийн эрх ашгаа бүхний дээрд тавьдаг бэрд маягийн сэтгэхүйгээр ажиллаад байгаа. Тиймээс АН ч тэр, МАН  ч тэр, ер нь бусад нам ч тэр атгасан гар шиг чанга, нягт, эвтэй байж чадахгүй байгаа юм. Энэ асуудалд УИХ-д суудалгүй намууд ч гэсэн онцгой анхаарч ажиллах шаардлагатай.

Э.ЭНХБОЛД

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Хүмүүс яагаад Орос, Хятад руу биш Америк руу дүрвэдэг юм бэ?

Мериам Яхиа Ибрахим бол христийн шашинтай залуутай гэрлэсэн судан бүсгүй.  Улсынх нь шүүх сүсэг бишрэлээсээ урвасан гэж бүсгүйг буруутган зуун удаа ташуурдаж дүүжлэх ял оноогоод байсан юм. Ташуурдуулж байгаа бичлэг нь цахим ертөнцөд шуугиан дэгдээснийг уншигчид санаж байгаа байх. Шоронд хоригдсон бүсгүй анхны үрээ нарсанд төрүүлсэн. Үрийн зулай үнэрлэснийх нь дараа Суданы шүүхээс Мериамыг цаазлах ялыг хоёр жилээр хойшлуулж байлаа. Бүсгүй хоёр дахь хүүхдээ ч шоронд төрүүлсэн. Олон улсын хүний эрхийн “Эмнести интернэшнл” байгууллага, барууны  улсуудын удирдагчид Суданд шаардлага тавьсны хүчээр бүсгүй цаазын ялаас мултарч чадсан юм. Давж заалдах доод шатны шүүхээс Мериамд оноосон ялыг хүчин­гүй болгосон мэдээг дэлхий даяараа баярлан хүлээж авсан. Бичиг баримтын асууд­­лаас болж Суданд байх хугацаанд нь исламын Хамза бүлэг бүсгүйг болон түүнд тусалсан бүгдийг ална хэмээн заналхийлж байсныг хэвлэлийн хуудаснаас харж болно. Харин Хартум дахь АНУ-ын Элчин сайдын яам бүсгүйн авралын газар болж чадсан юм. Дараахан нь тэр Италийн Засгийн газрын онго­­цоор Италид ирсэн. Одоо тэндээ хоёр хүүхэд, нөхрийнхөө хамт сайхан амьдарч байна.

Мериам бүсгүй шиг хэцүү байдалд орсон хүмүүс АНУ, баруунаас орогнол хүссэн талаар өчнөөн мэдээ дуулддаг.  Наад захын жишээ гэхэд л BBC-д блог хөтөлдөг байсан пакистан охины түүх бий. Амьдарч байсан мужид нь эзэр­хийлэл тогтоосон Тали­бан бүлэглэлийнхэн хүүх­дүүдийг сургуульдаа явахыг хориглосон юм. Үүнийг нь эсэр­гүүцсэн Малала ВВС-д нууц нэрээр өдөр бүр блог хөтөлж хүний эрхийг зөрчсөн бүлэглэлийг зоригтой шүүмжлэх болсныг дэлхий даяараа дэмжин уншиж байв. Ингэснийхээ төлөө охин Талибан бүлэглэлийнхний халдлагад өртөж сонсголгүй болсон юм. Ээжийнхээ хамт Англи руу дүрвэсэн Малала одоо тэндээ сурч боловсроод сайхан амьдарч яваа. Оросын тэрбумтан “Юкос”-ыг удирдаж явсан Ходорковский гэхэд л шоронд өчнөөн жил хориг­доод гарсныхаа дараа эхнэр хөвгүүдийнхээ хамт  Швейцарийг зорьсон. Швейцарийн удирдлагууд Ходорковскийн хэрэгт шударга хандахыг Орост сануулсаар ирсэн юм. Оросын тэрбумтан шоронгоос гарсныхаа дараа өөрт нь эрх чөлөө олгох талд бат зогссоор ирсэн Швейцарийн удирдлагад талархаж байсан нь ердөө саяхны явдал. Эрх чөлөөг хүссэн хүмүүс барууныг сонгосон, тэднээс орогнол хүссэн жишээг энэ мэтээр дурдвал  өчнөөн түүх ярьж болно. 

Харин Орос, Хятадаас орогнол хүссэн жишээ сон­согд­доггүй. АНУ-ын тагнуулын нууц материалыг дэлхийд тараасан Сноуден, өндөр татвар төлөхгүй гэж шаралх­сан Жерарьд Депарьде хоёр л Оросоос орогнол хүссэн. Гэхдээ Сноудений жишээ бол амьдрах аргагүй болт­лоо дарамтлуулж, үхэл амьд­ралын зааг дээр ирсэн Мериам бүсгүйнхээс өөр. Улсынхаа тагнуулын нууцыг задруулсан гэдэг бол тусдаа хэрэг. Жерарьд Депарьде ч гэсэн ахиухан мөнгөтэй үлдэх гэж л Оросоос орогнол хүсч иргэн нь болсон. Харин Мериам шиг эрх чөлөөг хүссэн бүхэн Орос, Хятад руу биш, Америкаас орогнол хүсдэг нь сонин юм шүү. 

Сүүлийн үед манай дарга нар Орос, Хятад шиг диваажин алга, тэдэнгүй л бол бид балрах гээд байна, өмнө нь бид барууныхныг хэт дагаад ёстой нэг төөрөлдөж явжээ  гэх маягийн үг унагах боллоо. Си дарга бидэнд овоо мөнгө өглөө, ашгүй дээ, эдийн засаг сэргэх нь гэх маягийн үг ч дуулдаж байх шиг. Путин ирвэл ч бүр их мөнгө өгнө дөө гоё, гоё гэцгээгээд нэг л биш ээ. Бид­нийг ингэж догдлоод байхад дэлхий яагаад тэгэхгүй байна вэ? Яагаад эрх чөлөө хүссэн иргэд Орос, Хятадаас биш барууны улсаас орогнол хүсдэг юм бол? Бодох л асуулт. Хэрвээ үнэхээр л хоёр хөршөө түшээд санаа амар амьдаръя гэж бодож байсан бол яагаад ардчиллыг бий болгох гэж хорин жилийн турш улс даяараа үйлээ үзсэн юм бол? “Азийн цээжин дэх ардчиллын ганцхан бамбар” гэж үнэлэгдтэлээ зүтгэж хөлсөө дуслуулсны хэрэг юу билээ?  Энэ цагийн дарга нарын сэтгэл хөдлөлөөр унагасан цөөхөн үгэнд баллуурдуулах байсан юм бол тэгтлээ хөлсөө урсгах хэрэг байсан юм болов уу? Тавих л учиртай асуулт. 

Саяын айлчлалаар хоёр улсын төрийн тэргүүн бие биенээ үндэстнийх нь хувьд гутаан доромжилсон үйлдэл гаргахгүй гэж үг хэлээ нэгтгэсэн нь сайхан санагдсан. Хятад улс ямагт Монгол Улсын тусгаар тогтнол, бүрэн эрх, нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдлыг хүндэтгэнэ гэж мэдэгдсэн Си даргын үг гоё сонсогдсон. Нарийн царигаа зөвшөөрвөл төмөр зам барихад чинь бүх талаар тусална гэж дуугарсан нь эдийн засагт хэрэгтэй мэдэг­дэл байж чадсан. Монгол Улс Хятад улсын нутаг дэвсгэ­рээр далайд гарах болон буцах, дамжин өнгөрөх тээвэр хийх тухай Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр ч түүхэн тохиролцооны  тоонд зүй ёсоор багтана. 2020 он гэхэд хоёр улсын худалдааны хэмжээг 10 тэрбум ам.долларт хүргэнэ гэцгээсэн нь аль аль талдаа хэрэгтэй шийдэл. Дэлхийн хамгийн том зах зээлийг удирддаг хүн нь ирж, эдийн засагт хэрэгтэй өчнөөн асуудлыг шийдэл болгосонд Монгол даяараа олзуурхаж байгаа. Мөнхийн хөрш, дэл­хийн хамгийн том зах зээл гэдэг утгаар нь бидэнд Хятадтай ойр харилцах түмэн шалтгаан бий. 

Гэхдээ анзаарахгүй орхиж боломгүй зүйл ч бас байна.  Жишээ нь айлчлалын үеэр Си дарга “Олон улс, бүс нутгийн салбарт хамтын ажиллагаа хөгжүүлэх, хоёр улс цаашид НҮБ, АСЕМ, ШХАБ,CICA зэрэг байгууллагын хүрээнд хамтын ажиллагаа, зохицуулалтыг нэмэгдүүлж, сайжруулж хөгжүүлэх болно” гэж мэдэгдсэн. НҮБ, АСЕМ-ын хүрээнд харилцаагаа сайжруулах нь байж болох асуудал. Харин Шанхайн хамтын ажиллагааны байгууллага бол манайх шиг жижиг оронд болгоомжлох учиртай нэгдэл. Хятадын талаас ШХАБ-ын жинхэнэ гишүүн болох шахалт ирвэл бидэнд эрсдэлтэй гэж судлаачид онцолдог нь цаанаа нарийн шалтгаантай. Барууны оролцоог хазаарлах Азийн хүчирхэг эвсэл болж хөгжиж буй газар гэвэл учир мэдэх ямар ч хүн ШХАБ-ыг нэрлэнэ. Энэ эвслийн бодитой, хүчтэй нөлөөг дэлхий даяараа мэднэ. ШХАБ-ын шахалтаар Узбекстан нутаг дэвсгэрээсээ Америкийн цэргийг гаргаж байсан бодит түүх бий. Энэ явдлын дараа цэнхэр гаригийнхан Азийн энэ нэгдлийг бүр ч өөрөөр харах болсон. НАТО-гийн орнууд энэ үеэс хойш ШХАБ-ыг цэргийн эвсэл гэж үзэх болсон нь нууц биш. Хэрвээ Хятадын талаас ШХАБ-ын жинхэнэ гишүүн болооч гэсэн санал гаргавал, тэр санал нь ажил болбол Азийн Монголд ардчиллын замаар явахад бэрхшээл тулгарна. Судлаачид ийм болгоомжлолыг эртнээс сануулсаар ирсэн.  

Хоёр тал айлчлалын үеэр Эрдэс баялаг, эрчим хүч, дэд бүтцийн хамтын ажиллагааны Монгол, Хятадын зөвлөл байгуулахаар санамж бичиг зурсан. Уул уурхай бол Монголын эдийн засгийн голлох салбар. Эрчим хүчний хувьд үндэсний аюулгүй байдлын хэмжээнд яригдах салбар. Энэ хоёр салбартаа барууны хөрөнгө болон урд хөршийн хөрөнгө оруулалтын жин банг тааруулах учиртай гэж эдийн засагчид хэлдэг. Үүнтэй холбоотой урт гэгчийн өгүүлбэр хоёр улсын хамтарсан тунхаглалд багтсан. Өгүүлбэрийг бүтнээр нь сийрүүлье. “Талууд Монгол, Хятадын Эрдэс баялаг, эрчим хүч, дэд бүтцийн хамтын ажиллагааны зөвлөл болон хоёр талын бусад механизмын хүрээнд Монгол, Хятадын төмөр зам, авто зам, боомт, төмөр, зэс, хар тугалга, цайр, уран, нүүрс, газрын тос, цахилгаан эрчим хүч, химийн үйлдвэрлэл, автомашин үйлдвэрлэл, хөнгөн үйлдвэр болон үл хөдлөх хөрөнгө зэрэг дэд бүтцийн бүтээн байгуулалт болон уул уурхай, эрчим хүчний томоохон төс­лүүд, аж үйлдвэрийн хөрөнгө оруулалтын хамтын ажиллагааг хурдацтай урагш­луулж, Монгол, Хятадын бодит хамтын ажиллагааны цар хүрээ, чанар, түвшинг бүх талаар дээшлүүлнэ” гэжээ. Хамтарсан тунхаглалд үүнтэй агуулга нэг өөр ч өгүүлбэр бий. “Хятадын тал Хятадын нэр хүнд бүхий томоохон аж ахуйн нэгжүүдийг зах зээлийн зарчмын дагуу өөрсдийн давуу талыг ашиглан Монгол дахь томоохон төслүүдийн хамтын ажиллагаанд орол­цо­хыг дэмжинэ” гэсэн өгүүл­бэр. Манай сонин өмнө нь төрийн өндөр оролцоотой Хятад, Оросын компаниуд олноор орж ирвэл зах зээлийн жамаар яваа барууны компаниуд тоглох дүрэмгүй болж шахагдана, тоглох дүрэмгүй компаниуд хүссэн хүсээгүй Монголыг орхино, байдал иймдээ хүрвэл олон улсын хөрөнгийн бирж дээрх Монголын гэх компани цөөрнө, тэр хэрээр Азийн Монголыг дэлхий үнэлэх аргагүй болно гэсэн сэдвийг хөндөж тавьсан. Цаашлуулж яривал Орос, Хятадын компаниудын эзлэх жин ихэдвэл Азид ардчиллын загвар гэж гайхагддаг тогтолцоонд маань эрсдэл учирна гэдгийг ч сөхөж гаргаж ирсэн. Энэ өнцгөөс  харвал дээр дурдсан  өгүүлбэрүүд хамтарсан тунхаглалын ухаж уншмаар л хэсэг.  

Энэ мэт болгоожилмоор, алсдаа санахад илүүдэхгүй ямар ямар  асуудал айлчлалын үеэр яригдсаныг судлаачид сөхөж гаргаж ирмээр байна. Ардчиллаасаа ухрахгүйгээр их хөрштэйгээ яаж харилцвал аль аль талдаа ашигтай байх талаар өчнөөн гарц суд­лаач, шинжээчдэд байж таараа. Эцэст нь дахиад асууя. Эрх чөлөөг хүссэн хүмүүс яагаад Орос, Хятадаас биш Америкаас, баруунаас орогнол хүсдэг юм бол?

Ц.БААСАНСҮРЭН

Categories
мэдээ цаг-үе

Б.Сийлэгмаа: Бид нийтийн дууг ардын дуу болтол нь дуулж байгаа

Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Б.Сийлэгмаатай ярилцлаа.

-Тан руу залгах бүрт хөдөө ажлаар явж байна гэж байсан. Амарч явна уу, ажиллаж явна уу?

-Зун гэдэг бол урлагийн хүний амрах бас ажиллах улирал шүү дээ. Миний хувьд энэ зун Говь-Алтай аймгийн Эрдэнэ сум, Дундговь аймгийн Дэрэн, Өвөрхангай аймгийн Баян-Өндөр зэрэг хэд хэдэн аймаг, сумын ойд уригдаж, уран бүтээлээ хүргэлээ. Бүр алслагдсан сумдад хүртэл очлоо. Ер нь бол алс хязгаарт байгаа үзэгчдэдээ ая дуугаа хүргэнэ гэдэг уран бүтээлч хүний бас нэг чухал ажил юм шүү дээ. Гэхдээ энэ зун зөвхөн аймаг сумын ойд оролцохоос гадна өөрийн шинэ бүтээлүүдээ бас хийж амжлаа. Хамгийн сүүлд гэхэд Г.Энхбаярын хөгжим “Чамайгаа яаж мартахав дээ” дуугаа бичүүллээ. Дараа нь гавьяат жүжигчин Н.Амгалантай хамтарч Ж.Саруулбуянгийн шүлэг, Д.Батсүрэнгийн хөгжим “Элсний хээ” дууг дуулж, хэдхэн хоногийн өмнө МҮОНТ-тэй хамтарч кино концерт хийлээ. 

-Та 2008 онд “Хүн хүндээ хайртай явъя” дуугаа шинэ аранжровшикоор дуулснаас хойш уран бүтээлдээ шаргуу орж байна уу даа? 

-Тийм шүү. 2008 онд “Хүн хүндээ хайртай явъя” дуундаа шинэ аранжровшик хийсэн ч клипжүүлэх гэсээр 2009 он хүргэсэн. Ер нь миний хувьд клипүүдээ богино хэмжээний кино шиг хийхийг хичээдэг уламжлалтай. Ингэхдээ олон сайхан залуу уран бүтээлчидтэй хамтарч ажилладаг юм. Хамгийн сүүлд гэхэд миний хоёр дууг клипжүүлсэн “Big intertainment” студийн н.Болдтой хамтарч ажилласан. Энэ студийнхэн бол хамтарч ажиллахад урамтай, нийгэмд хандсан сэдвүүдийг хөндөж гаргасан утга санаа бүхий клип хийж чаддаг. Миний дуунууд ер нь хүний нийгэм байгаа цагт үргэлж хөндөгдөж байдаг сэдвүүдийг хамардаг. Тиймдээ ч мөнхөд оршдог болов уу. Хөгжмийн зохиолч Ё.Сүхбаатар гэж их сайхан хөгжмийн зохиолч байлаа. “Амьдралаа би чамд хайртай”, “Хүн хүндээ хайртай явъя” зэрэг олон сайхан дууг бичсэн. 

-Энэ дууг анх Э.Бүрнээбаяр гавьяат та хоёрт сонсгож байсан гэдэг? 

-Тийм ээ. 1989 оны сүүлээр Ё.Сүхбаатар багш маань “Амьдралаа би чамд хайртай”, “Хүн хүндээ хайртай явъя” гэдэг хоёр дуу хийгээд “Чи альныг нь дуулах уу” гэсэн. Би тэгэхээр нь “Хүн хүндээ хайртай явъя” нь надад илүү зохих юм байна л гэлээ. Тэгсэн багш маань “Уг нь хоёулаа зохино. Гэхдээ би “Амьдралаа би чамд хайртай”-г Э.Бүрнээбаярт өгөх гэж байгаа юм. Харин чи энэ дууг нь дуул. Би өөрийнхөө нүдэндээ харж, сэтгэлдээ бодож байж бичсэн дууныхаа эзнийг нь олчих шиг боллоо” гээд их л баяртай инээж байсансан. Тэр үеийг эргээд бодохоор багшийн минь сэтгэлийн гүнээс урссан тэр сайхан аялгуунаас бүтсэн учир энэ дуу маань өнөөдрийг хүртэл үеийн үед эгшиглэсээр байгаа болов уу. 

-Та Хилийн цэргийн ансамблиас уран бүтээлийн гараагаа эхэлж байсан бил үү?

-Би Хилийн цэргийн ансамбльд есөн жил шахам дуулсан. 1990-ээд оны үед Хилийн цэрэг, Армийн ансамбль хоёрыг нийлүүлэх шийдвэр гарч байлаа. Тэгээд уран бүтээлчдийг Армийн ансамбльд хуваарилахад би одоогийн ҮДБЭЧ, тухайн үеийн Ардын дуу бүжгийн эрдмийн чуулгад урилгаар очсон юм. Тэр үе бол 1994 он шүү дээ. Ансамбль тарахаас өмнө чуулгын маань дарга н.Дорж морины гэгддэг гавьяат Г.Батбаяр, гавьяат жүжигчин Н.Амгалан бид гурвыг өөрийнхөө байгууллагад аваачих хүсэлтэй байсан юм билээ. Цаг хугацаа нь ч таарч, Н.Амгалан түрүүлж ҮДБЭЧ руу явж, би дараа нь очсон. Харин гавьяат Г.Батбаяр маань армийн ансамбль руу явсан юм. Хүний амьдралд тохиох аз гэж байдаг. Би ҮДБЭЧ-д очиж, өнөөдрийг хүртэл уран бүтээлээ туурвиж яваагаа бурхнаас өгсөн маш том аз завшаан гэж боддог юм. Яагаад гэвэл сайхан хамт олон гэдэг хүнийг ямагт хөглөж, уран бүтээлийг нь чиглүүлж өгч байдаг. Тиймээс ч би Монгол Улсын нэг номерын чуулгад төрийн их найрал хөгжим, оркестортой дуулдагтаа үргэлж бахархдаг юм. 

-Та нэг хэсэг уран бүтээлээсээ завсардсан байх аа. Тэр үед ямар ажил хийж байсан юм бэ?

-2002-2004 онд хилийн чанадад амьдарч буй монголчууддаа уран бүтээлээ хүргэх завшаан тохиосон юм. АНУ-ын олон муж, хотуудыг тойрч томоохон шоунуудад дуулах урилга ирсэн л дээ. Ингэж хэсэг хугацаанд явах зуур сонсогчид маань дуучнаа үгүйлж байсанд би их баярласан. Монголынхоо ардын урлагийг гадны өн­дөр хөгжилтэй улс оронд сурталчилна гэдэг хүндэтгэлтэй бөгөөд хариуц­лагатай алба байлаа. Харин эх орондоо ирээд эрчимтэй хөдөлмөрлөсөн шүү.

-Таныг ирэх үед нийтийн дуу жинхэнэ хүчээ авчихсан байсан байх аа?

-Намайг хоёр жил гаруй яваад ирэхэд маш олон сайхан дуучид төрчихсөн байлаа. Тэр үед нийтийн дуу үнэхээр өндөр түвшинд хөгжчихсөн байсан. Би уран бүтээлч хүнийхээ хувьд үүнд маш их баярлаж байв. Яагаад гэвэл дуучид олноор төрнө гэдэг Монгол Улс баян байна гэсэн үг. Тэдний цаана хөгжмийн зохиолчид, яруу найрагчдын бүтээл оргилж байна гэсэн үг шүү дээ. Үүнээс үүдэн би дуунуудаа шинэчилж хийе гэж бодсон юм. АНУ-аас ч сурсан зүйл ихтэй ирлээ. Тэнд олон студиудтэй хамтарч ажилласан учир уран бүтээлч хүн ямар байх ёстой, дуунуудаа хэрхэн олон нийтийн хүртээл болгох тал дээр нэлээд зүйлийг анзаарч, ойлгож авсан юм. Тиймээс хөгжмийн талаас л гэхэд нэлээд өөрөөр хардаг болоод ирсэн учир шууд л ажилдаа орсон. Гэхдээ миний дуулсан дуунууд үнэхээр сайн уран бүтээлүүд байсан болохоор шинэ цаг үед нь тохируулж жаахан л өөрчлөлт хийхэд хангалттай байсан гэдэг нь “Хүн хүндээ хайртай явъя”-аас харагдаж байгаа болов уу.

-Тухайн үед утга агуулга, ая эгшгийн хувьд тохиромжгүй дуунууд ч олноор гарч байлаа. Энэ нь эргээд нийтийн дуу гэх ойлголтод сөргөөр нөлөөлсөн болов уу?

-Олон зүйл дотор сайн, муу саар зүйл олон байна шүү дээ. Нэг хэсэг нь сонсож байхад нөгөө хэсэг нь муу бүтээл гэх жишээтэй. Ер нь бол аливаа уран бүтээл дотор маш олон сэдэв явж байгаа учир зарим нь таалагдахгүй нь бий. Надад ч гэсэн заримдаа ямар дэмий дуу вэ, ийм дуу яах гэж дуулдаг байна гэж бодох ч дуу таардаг л юм. Дуучин хүн гэдэг өөрөө сонголтоо маш сайн хийх ёстой. Хийж байгаа хүмүүсийн хувьд захиалгын бүтээлийг ч ялгаагүй сэтгэл зүрхнээсээ хийдэг л дээ. Гэхдээ хэн нэгний захиалсан үг, үсгийн дагуу вакумжсан бүтээл хийдэг нь манай урлагийнхны дутагдалтай тал шүү дээ. Үүнийг хүлээн зөвшөөрнө. Гэхдээ үүнийг шүүмжлэхээсээ илүүтэйгээр ийм тохиолдолд тухайн дууг хийхээс зайлсхийхыг уриалмаар байдаг юм. 

-Таныг ид дуулж байх үе буюу 1990-ээд оны эхэн үед нийтийн дууны урлаг харьцангуй “цэвэр” байсан гэвэл та санал нийлэх үү?

-Гавьяат жүжигчин Г.Эрдэнэбат, Э.Бүрнээбаяр, Ч.Түвшинтөгс гээд олон сайхан дуучид уран бүтээлээ ид хийж байлаа. Тухайн үед бид нийтийн дууны урлагийн үргэлжлэл болж, түүнээс хойш энэ олон жилийг үдэхдээ түүхийн нэг хэсэг болж яваа юм. Нөгөө талаас бид нийтийн дууг ардын дуу болтол нь дуулж чадаж байгаа. Үүнийг сонссон хүмүүс онгирч байна гэх байх. Гэхдээ бас үгүйсгэх хүн байхгүй болов уу. 

Өнгөрсөн оны арваннэгдүгээр сард гавьяат Г.Эрдэнэбат, Э.Бүрнээбаяр бид гурав хамтарч “Нэгэн үеийн мартагдашгүй аялгуу” гэдэг хамтарсан тоглолтоо хийсэн. Тэр тоглолтод бид гурвын дуулах дуу багтахгүй байсан. Үүнээс үүдэн “бид маш олон бүтээл хийж, түүнийгээ ч ард түмэндээ хүргэж чадсан байна” гэж бахархах сэтгэл төрж байлаа. Ер нь бид сайхан үед уран бүтээлээ хийсэн байна, хийж байгаа, тиймээс цаашид мөнхөд дуулагдах дуу хийх ёстой. Энэ л бидний үүрэг юм даа. 

-Тэгвэл одоо үеийнхэнд ирээдүйд мөнхөд дуулагдах уран бүтээл хийх уран бүтээлчид бий болов уу?

-Дунд үеийнхэнд бол байгаа шүү. Жишээлбэл, хөгжмийн зохиолч Г.Сэр-Одыг хэлмээр байна. Тэр үг, шүлгийг маш сайн мэдэрдэг. Би дууг нь дуулж үзээгүй л дээ. Яагаад ч юм, гольдрол нь таарахгүй байгаа юм байлгүй хараахан хамтарсан уран бүтээл хийгээгүй байна. Г.Сэр-Од хөгжмийн боловсрол өндөртэй түүнийгээ дагаад дуунууд нь шинэлэг сайхан аялгуутай байдаг. Эмэгтэй хөгжмийн зохиолчдоос Ч.Мөнхжаргал байна. Өөрөө дуулдаг учир хөгжмийг маш сайн мэдэрдэг. 

-Ийм их цаг завгүй ажиллахад таны ар талыг гэр бүлийн тань хүн л дааж авч явна биз?

-Миний гэр бүлийн хүнийг Эрдэнэбилэг гэдэг. Бид хоёр амьдраад 25 жил болж байна. Бид нэг сайхан хүүтэй. Хүү маань гэр бүл болоод өнгөрсөн жил тусдаа гарсан. Хүүтэй бол охинтой гэж бид охинтой болсон. Ачийгаа харж баярлаад уран бүтээл хийх сайхан хүсэл мөрөөдөлтэй явна. Уран бүтээлч хүнээс сайн бүтээл гарахын гол үндэс ар гэр бат бэх, сэтгэл санаа зовохгүй байхад оршдог. Тиймээс ч би залуу дуучиддаа сайн ханьтай болохыг захьдаг юм.   

-Таны аав, ээж урлагийн хүмүүс үү?

-Миний аав Баянхонгорын Байдрагийн хүн. Ээжийн тал, эмээ өвөө бүгд Ховдынх. Аав маань дуулдаггүй ээ. Харин ээж их сайхан дуулдаг. Ер нь ээжийн талд урлагийн хүмүүс бий. Олны таних хүн гэвэл гавьяат жүжигчин З.Пүрэвээ. Монголчууд Сэмбээ гэдгээр нь андахгүй. З.Галсанданзан гэж гавьяат жүжигчин бий. Ийм л сайхан урлагийн хүмүүс дунд өссөн хүн дээ, би.

Т.ГЭРЭЛМАА