Month: May 2014

Саяхан Д.Оюун-Эрдэнэ эмчийн утсанд “Эмчээ алгын чинээ үрийг
минь ийм хөөрхөн болгож өгсөнд баярлалаа. Аав байхын сайхныг мэдэрнэ гэдэг ямар
гоё юм бэ. Үр минь өдрөөс өдөрт хөөрхөн болоод л байна. Анх хүүгээ хараад амьдрах
эсэхэд нь эргэлзэж байсан бол одоо сайн хүн болгохын төлөө бүхнийг хийе гэж бодож
байгаа” гэсэн талархлын үг дүүрэн уртаас урт мэссэж иржээ. Хөвсгөлийн залуухан аав,
ээжийн хүүхэд нь Эх хүүхдийн эрүүл мэндийн төвд дутуу жинтэй төрж л дээ. Аав нь
хүүхдээ анх харчихаад нэг хэсэг алга болчихож. Жирийн хүүхэд шиг 3-4 кг биш
700, 800-хан грамм жинтэй улаан цурав үрээ харсан зарим залуу аав халшраад харж
чаддаггүй гэнэ. Зарим нь бүр хэсэг хугацаанд таг болчихдог гэж байгаа. Хүүхэд нь
өдрөөс өдөрт царай ороод дажгүй торниод ирэхээр харин баярлаад жигтэйхэн хөөрдөг
аж. Бас нэг ээж дутуу төрсөн охиноо хөөрхөн торниулж аваад гарахдаа “Эмчээ танд
үнэхээр их баярлалаа, та миний охинд амьдрал хайрлалаа. Охиныхоо дүүг нь төрөхөөр
заавал таны нэрийг өгнө өө” гэж хэлээд явжээ.

Олон аав, ээжээс  таларх­лын
дотно  үг сонссон Д.Оюун-Эрдэнэ Эх хүүхдийн
эрүүл мэндийн үндэсний төвийн Нярайн нэгдсэн тасгийн Нярай суд­лалын тасгийн дутуу
нярай, эрчимт эмчилгээний хэс­гийн нярайн эмч. Төв айм­гийн Зуун модын уугуул бүсгүй
ЭМШИУС-ийг 2003 онд төгсчээ. Сургуулиа төгсөөд өнөөдрийг хүртэл Эх хүүхдийн эрүүл
мэндийн үндэсний төвд ажиллаж байгаа. Тэр пүрэв гаригт Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөс
шилдэг залуу эмч шагнал хүртсэн гурван эмчийн нэг нь. Ерөнхий­лөг­чийн Д.Оюун-Эрдэнэд
өгсөн өргөмжлөл дээр “Жин багатай амьсгалын хямралтай нярайд сурфактант эмчилгээ
хийх аргыг эмнэл зүйн практикт анх нэвтрүүлэн өндөр амжилт гаргасан” гэсэн өгүүлбэр
дурайж байна лээ. “Эх нялхас”-ынхан өнгөрсөн жилээс  сурфактант гэдэг эмчилгээг дутуу төрсөн, жин багатай
нярайд хийгээд эхэлчихэж. Хар үгээр бол дутуу төрсөн нялхсын цагаан мөгөөрсөн хоолойгоор
нь нийллэг тариа хийхийг сурфактант эмчил­гээ гэдэг бололтой. Ийм тариа хийчихээр
нярайн хөшингө байсан уушги уян хатан болдог юм байна. Ингээд л төвөггүй амьсгалаад
ирдэг гэнэ. Энэ эмчилгээний буянаар олон аав, ээж шинэ хүнээ өлгийдөөд баяр хөөр
дүүрэн гэртээ харьдаг болж.

Энэ тарианы нэг  ширхэг
нь гэхэд л дэндүү үнэтэй учраас өмнө нь хэрэглэж чаддаггүй байж. Өндөр хөгжилтэй
улсад жин багатай, дутуу төрсөн нярайгаа амьдруулсан үзүүлэлтээр нь бага насныхны
эмчилгээний чанарыг үнэлдэг юм байна. “Эх нялхас”-ынхан энэ жишгийг дагаж сурфактант
эмчил­гээний төсвийг шийдүүлээд амжилттай ажиллаад эхэлжээ.  Д.Оюун-Эрдэнэ эмч “Төрөлт нэмэгдэх хэрээр дутуу
төрөлт ихэсч байна л даа. Манай төв ийм шалтгаанаар өнгөрсөн жилээс шинэ эмчилгээ
нэвтрүүл­сэн юм.  Өндөр үнэтэй эмчилгээ­гээр
олон хүүхдийн амийг аварч байгаадаа манай төвийн­хөн үнэхээр баяртай байгаа. Энэ
шагналыг ганц надад хамаатуулж ойлгож болохгүй л дээ. Манай төв, миний хамтарч ажиллаж
бай­гаа багийнханы гавъяа ард нь бий” гэж 
ярилаа. Амьсгал хямралын хам шинж гэдэг эмгэг ихэвчлэн дутуу төрсөн, жин
багатай нярайд илэрдэг гэнэ. Ийм нярайд сурфактант эмчилгээ хийчихээр амьсгал хямралын
хам шинжээр өвчилдөггүй байна.

Д.Оюун-Эрдэнийн ажил­ладаг тасагт дутуу төрсөн нярай өдөрт
дор хаяж нэг, хоёр ирдэг аж. Сүүлийн үед үр шилжүүлэн суулгах аргаар төрөх тохиолдол
ихэссэн учраас гурван ихэр олноороо төрж байгаа гэнэ. Гурван ихрүүд голдуу дутуу
жинтэй төрдөг учраас дутуу нярай, эрчимт эмчилгээний хэсэгт ирдэг байна. Гурван
ихэр төрсөн өдөр бол дутуу төрсөн дөрөв, таван нярай хүлээж авдаг гэж Оюун-Эрдэнэ
ярьсан.

Хамгийн жижигхэн төрсөн нярай гэхэд л 26-27 долоо хоногтой,
бүр бяцхан нь 700-800 грамм жинтэй улаан цурав юм мэндэлдэг гэнэ. Ийм жаахан нярайг
дутуу нярай, эрчимт эмчилгээний хэсгийнхэн нэг килограмм таван зуун грамм юм уу,
хоёр килограмм болгож торниулаад суви­лал руу шилжүүлэх үүрэг­тэй. Ингэж торнитлоо
нэлээд уддаг юм билээ. Сүүлийн үед дутуу төрөлт ихэссэн шалтгааны нэг нь хожуу төрөлт
гэнэ. Бас ойрхон дав­тамж­тай төрөх дутуу төрөл­тийн нэг шалтгаан юм билээ. Эхийн
эрүүл мэндтэй холбоотой шалтгаанууд ч байдаг аж. Д.Оюун-Эрдэнэ “Гэхдээ сүүлийн үед
дутуу төрөлтийн шалтгаанд дан ганц ээжийн эрүүл мэнд гэж ярихаа больсон. Аавын халамжаас
их зүйл шалтгаална” гэж онцлов.

Оюун-Эрдэнэ яриагаа  
“Дутуу төрсөн нярай гурав, дөрвөн кг жинтэй төрсөн хүү­хэд шиг хөөрхөн төрнө
гэж байхгүй шүү дээ. Гарангуутаа үнэгчлээд хайр булаагаад эхлэхгүй. Аав, ээж нь
ийм бяцхан хүнээ яаж амьдруулах вэ гэж шаналан эргэлзэж өдөржин харж өнжинө. Өдрөөс
өдөрт жин нэмж, хөөр­хөн болоод ирэхээр харц нь гэрэлтээд ирнэ шүү дээ. Ажлаасаа
авдаг хамгийн гоё кайф бол өдөр ирэх бүр гэрэлтэж байгаа ээж, аавын харц. Яаж амьдарна
даа  гэж бодож байсан жаахан нярай жин нэмээд
ирэхээрээ үнэгчлэх нь ямар хөөрхөн гэж санана. Хүүхэд зовиураа хэлдэггүй учраас
хэцүү гэж зарим хүн ярьдаг. Миний хувьд тэгж боддоггүй. Хүүхэд байх тусам зовиур
нь тодорхой байдаг. Зовиургүй л бол царай нь хөөрхөн болоод ирдэг. Нярай хүүхэд
гэдэг чинь цоо шинэ ертөнц. Ингээд бодохоор л өөрийн эрхгүй баяр төрөөд ирдэг” гэж
үргэлжлүүлэв.

Эмч бүсгүй саяхан Австри, Япон зэрэг өндөр хөгжилтэй орнуудын
дутуу нярайн эрчимт эмчилгээний тасагтай танилцаад иржээ. “Өндөр хөгжилтэй орны
эрчимт эмчил­гээний тасгийн орчин нөхцөл нь танай тасгаас тэс өөр байна уу” гэж
асуултдаа эмч бүсгүйгээс гэгээлэг хариу сонсов. “Тэгтлээ хоцор­сон юм ажиглагдаагүй.  Манай төв сүүлийн үед гадаад харилцаагаа мун­даг
сайжруулсан болохоор тэр байх. Техник тоног төхөөрөм­жийн бага зэргийн шинэчлэл
хийхэд л хөгжингүй улсын сэхээнээс ялгагдахааргүй гэж боддог” гэж хариулсан.

Эдний тасагт хүүхдээ 
эмч­лүүлээд гарсан зарим аав, ээж 
одоо хүртэл  эмч нарын баяр, шинэ жилээр
баярыг алгасалгүй  дотно үгтэй мэссэж байнга
бичдэг гэнэ. “Талархал дүүрэн ийм үгс ажилдаа дурлах цэнэг болдог юм” гэж хэлээд
ажил­даа яарсан бүсгүйн ирээ­дүйн төлөвлөгөө нь дутуу төрсөн нярайн эмчилгээг сайжруу­лахын
төлөө ажиллах гэсэн.

Ц.БААСАНСҮРЭН

– СЭРГЭЭГДЭХ ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ ЖИЛИЙН 13 ТЕРРАВАТТЫН
НӨӨЦТЭЙ МАНАЙ ОРНЫ ХУВЬД ЗҮҮН ХОЙД АЗИЙН ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ СИСТЕМД НИЙЛҮҮЛЭГЧ НЬ  БОЛОХ БОЛОМЖТОЙ-

Эрчим хүчний яам, Батлан хамгаалахын
яамтай хамтран “Зүүн хойд Азийн эрчим хүчний аюулгүй байдал” сэдэвт олон улсын эрдэм
шинжилгээний хурал Гадаад харилцааны яаман дээр зохион байгуулагдлаа. Тус хуралд
БХЯ-ны дэд сайд А.Баттөр, Эрчим хүчний яамны сэргээгдэх эрчим хүчний хэлтсийн дарга
М.Ангараг, ОХУ-ын ШУА-ийн Сибирийн салбарын Эрчим үчний динамикийн хүрээлэнгийн
захирал, доктор Николай Июанович Воропай, БНСУ-ын Дүн шинжилгээний хүрээлэнгийн
судлаач доктор Вүү Хён Вак, Японы Токиогийн техникийн хүрээлэнгийн судлаач, доктор
Ацуши Морихара зэрэг олон эрдэмтэн судлаачид оролцсон юм. Зүүн хойд Азийн бүст Монгол
ОХУ, БНХАУ, Өмнөд болон Хойд Солонгос, Япон зэрэг орнууд багтдаг бөгөөд хоёр Солонгос,
Япон зэрэг орны хувьд эрчим хүчний томоохон импортлогч. Гэсэн хэдий ч Зүүн хойд
Ази бол эрчим хүчний гол экспортлогч буюу үйлдвэрлэгч бүс юм. Тодруулбал тус бүс
дангаар дэлхийн эрчим хүчний хэрэглээний гурван кВт тутмын нэгийг үйлдвэрлэдэг.
Цаашид эдийн засгийн хөгжлөө дагаад эрчим хүчний хэрэглээ асар хурдацтай нэмэгдэх
төлөвтэй байна. Харин энэ үед Зүүн хойд Азийн бүс нутаг тэн хагасаас илүүг үйлдвэрлэх
бүрэн бололцоотой гэнэ. Энэ нь сэргээгдэх эрчим хүчний асар нөөцтэй манай орны хувьд
сэргээгдэх эрчим хүчний салбартаа дорвитой хөрөнгө оруулж, улмаар илүүдэл эрчим
хүчээ экспортлох боломж олгож байгаа гэдгийг тус эрдэм шинжилгээний хуралд оролцогсод
санал нэгтэйгээр хэлж байлаа. 

 Манай улс өнөө жил 13 хувийн эрчим хүчний дутагдалтай,
ирэх жилээс бүр 20 хүртэлх хувь болж нэмэгдэх тооцоо байна. Тиймээс “ТЭЦ-5” зэрэг
цахилгаан станцаас гадна сэргээгдэх эрчим хүчээ ашиглах нь сэргээгдэх эрчим хүчний
жилийн 13 терраваттын нөөцтэй манай орны хувьд асар том боломж гэдгийг Эрчим хүчний
яамны сэргээгдэх эрчим хүчний хэлтсийн дарга М.Ангараг онцолсон юм. Тэрээр “Сэргээгдэх
эрчим хүч бол эдийн засгийн цаашдын том гарц. Тиймээс “Азийн супер сүлжээ” гэдэг
санамж бичиг буюу судалгааны багуудыг байгуулаад, одоогоор анхны судалгаанууд гарсан.
Өөрөөр хэлбэл сэргээгдэх эрчим хүчний илүүдлээ хөрш улсдаа цаашилбал гуравдагч этгээдэд
экспортлох боломжтой. Европын эрчим хүчний судалгааны төвөөс Монголд сэргээгдэх
эрчим хүчийг үйлдвэрлэвэл хэрхэн экспортлох судалгааны баримтууд гарсан. Дээр нь
ЭХЯ дээр Азийн супер сүлжээ хэмээх судалгааны баг гараад ажиллаад эхэлчихсэн. Японы
Фүкүшима хотод гарсан атомын станцын ослоос шалтгаалан Япон эрчим хүчний дутагдалд
орох нь гарцаагүй болсон. Японы талаас Монголын нөөцийг ашиглаад сэргээгдэх эрчим
хүчээс гарах эрчим хүчийг Япон руу экспортлох боломжтой гэсэн чигийг барьсан. Одоогоор
судалгаа нь эхэлчихсэн. Бид нарын хувьд логистикийн хувьд зөв шийдэлгүй учраас нүүрсний
зах  зээл дээр олон улсын зах зээл дээр өрсөлдөх
чадамжгүй. Австралиас Хятад руу усан онгоцоор нэг тонн тутмыг нь 125 доллараар тээвэрлэдэг
бол Хятад руу экспортлоод 145-150 хүртэлх хэмжээнд очсон учраас хятадууд Монголоос
өндөр үнээр нүүрс худалдан авах сонирхолгүй. Тиймээс бид нүүрсээ бус эрчим хүчээ
экспортлох чигийг цаашид барьж ажиллах нь хамгийн үр дүнтэй. Үнэнийг хэлэхэд сэргээгдэх
эрчим хүчээр төвлөрсөн бус бие даасан жижиг эрчим хүчний шийдлүүдийг л хийхэд зохимжтой.
Жишээ нь төвийн эрчим хүчинд холбогдох боломжгүй аймаг орон нутгийг тухайн орчин
нь эрчим хүчнийх нь хэрэглээг сэргээгдэх хэлбэрээр шийдэх нь хамгийн зөв гарц” гэсэн
юм. 

 Эрчим хүчний яамны харьяа “Эрчим корпораци” ТӨҮГ
-ийн гүйцэтгэх захирал Б.Амарсанаа өөрийн “Монгол Улсын эрчим хүчний салбарын хөгжлийн
чиг хандлага” илтгэлдээ Сэргээгдэх эрчим хүчний асар их нөөцтэй орны хувьд гадны
хөрөнгө оруулалтыг татаж, энэ салбар дахь бүтээн байгуулалтын ажлыг цаг алдалгүй
эхлүүлэх ёстой. Дан ганц Хятадад эрчим хүчээ экспортлоод зогсохгүй Солонгос, Японд
хүртэл санал тавьсан. Өнөөдөр нөөцдөө тулгуурлан эрчим хүчний эх үүсвэрээ барина
гэвэл нүүрсээр 240 гегаватт, салхиар 4300 гегаватт, нарнаас 2000 сая гегаватт, байгалийн
хийгээр 6200 гегаваттын эрчим хүч гаргаж авах бүрэн хүчин чадалтай. ТЭЦ-4 гэхэд
л дангаар 450 мегаватт эрчим хүч үйлдвэрлэдэг гэхээр дээрх эрчим хүчний нөөцийг
ашиглан зуун цахилгаан станц баригдах болно” гэв. 

Цөмийн энергийн газрын цөмийн
технологийн газрын дарга М.Чадраабал “Өнөөдөр дэлхийн 30 гаруй оронд 430 гаруй атомын
реактор ажиллаж, дэлхийн нийт эрчим хүчний хэрэглээний долоон кВт тутмын нэгийг
үйлдвэрлэж байна. Эдгээрээс АНУ, ОХУ голлох байр суурьтай оролцож байгаа бол Солонгос,
БНХАУ зэрэг Зүүн хойд Азийн бүс нутгийн орнууд атомын цахилгаан станцаа нэмэгдүүлж
байна. АНУ 100 гаруй цөмийн реактор бол ОХУ-д 30-аад, БНХАУ-д 11 байгаа бол түүнийгээ
хоёр дахин нэмэгдүүлэхээр болсон. Өмнөд Солонгос 25 атомын цахилгаан станцтай ч
шинээр тавыг барихаар болсон. Дэлхий дээр 1.3 тэрбум хүн эрчим хүчний дутагдалд
орсон гэх мэдээ бий. Цахилгаан эрчим хүчгүйгээр Африк тивд 185 сая хүн , Зүүн өмнөд
Азид 379 сая, өмнөд Америкийн бүс нутагт 32 сая орчим хүн амьдарч байна. Олон улсын
атомын энергийн агентлагийн судалгаагаар цөмийн эрчим хүчний хэрэгцээ 2030 он гэхэд
хоёр дахин өсөх хандлагатай байна” гэсэн юм.

М.УУГАН-ЭРДЭНЭ

Дэлхийн хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний өдөр өнөөдөр тохиож байна.
Энэ сэдвээр “Глоб интернэшнл” ТББ-ын тэргүүн Х.Наранжаргалтай ярилцлаа.

-Олон
улсын судалгааны байгууллагаас гаргасан хэвлэлийн эрх чөлөөний энэ оны судалгааг
гаргаж, түүнд улс орнуудад хэвлэ­лийн эрх чөлөө өмнөх арван жилээс урууджээ гэж
дүгнэжээ. Таны харж байгаагаар хэвлэлийн эрх чөлөөний төлөв манай улсад ямар байна
вэ?

-Хэвлэлийн эрх чөлөөний индекс гаргадаг Америкт төв­тэй байгууллагаас
хэвлэлийн эрх чөлөөтэй орон, хагас эрх чөлөөтэй орон, эрх чөлөөгүй гэсэн гурван
төрлийн индекс гаргадаг юм. Эдний индексээр Монгол Улс 2002 оноос хойш хагас эрх
чөлөөтэй орны тоонд орсон байгаа. Энэ байгууллагын гаргасан судалгаанд улс орнуудыг
жаг­саасан байна л даа. Жаг­саалтад байгаа 197 орноос манай улс 2013 оноос хойшхи
индексээр 78-д орсон байгаа юм. Эндээс үзэхэд өнгөрсөн 2012-2013 онд индексээрээ
ялигүй урагшилсан гэмээр дүн гарсан байна. Энэ бол олон улсын нэр хүндтэй байгууллага.
Өөрсдийнхөө эх сурвалжид үндэслэж энэ индексийг гаргаж байгаа байх. Манайх дотооддоо
1999 оноос хойш хэвлэлийн эрх чөлөөний чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа байгууллагын
хувьд хэлэхэд, ахиц гараагүй гэж үзэж байгаа. Яагаад ахиц байтугай бүр ухралт гарав.
Олон улсын байгууллагууд бол хэвлэлийн эрх чөлөөтэй холбоотой хуулийг нь харна.
Тэгэхээр 2011 онд батлагдсан манай хуулиуд хэвлэлийн эрх чөлөөний индекс урагшлахад
тодорхой хэмжээгээр нө­лөөл­сөн. Олон улсын байгуул­лагууд бол манай дүрэм журам,
өөрөөр хэлбэл эрх зүйн хэмжээний акт, бусад дотоод шийдвэрийг төдийлөн олж хараагүй
юм шиг байна л даа. Яагаад бид хэвлэлийн эрх чөлөөний хувьд ухарсан гэж үзэж байна
гэхээр, 2013 оны нэгдүгээр сарын 5-ны өдөр гарсан “Цахим хуудас дахь сэтгэгдлийн
нэгдсэн системийн тухай” гэсэн Засгийн газрын тогтоол байгаа юм. Үүний дараа гаргасан
Харилцаа холбооны зохицуулах хорооны нэг журам байгаа. Энэ асуудалтай холбоотой.
Энд ямар асуудал байна гэхээр, энэ тогтоолын дагуу цахим хуудас дахь сэтгэгдлийн
нэгдсэн систем бий болгосон байгаа. Үүгээр хүнийг гүтгэн доромжилсон, садар самуунд
уруу татсан заналхийлсэн гэх утгатай сэтгэгдлийг ялган салгаж бичсэн этгээдийг нь
тодруулах үүрэг төрийн байгууллагуудад ноогдож байгаа. Үүнийг дагаж гарсан журам
дотор нь юу байна гэхээр, шүүлтүүрийг ашиглана гэж. Тодорхой үгнүүдийг блоклоод
тэр нь од болдог. Happy birds гэдэг нэртэй шүүлтүүр байгаа шүү дээ. Тэгэхээр энэ
шүүлтүүр хэрэглэхийг олон улсын хэм хэмжээгээр хориглосон байдаг. НҮБ-ын тунхаглал
болон Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглалд ч хэлэх эрх чөлөөг баталгаажуулсан зүйл заалтууд
байдаг. Үүнтэй уялдуулж гаргасан НҮБ-ын дараагийн баримт бичгүүдэд бол шүүлтүүр
хэрэглэхийг хориглосон байдаг. Цаашил­бал, цахим хэвлэл мэдээлэл цахим хуудсуудыг
төрийн байгууллага бүртгэж болох­гүй гэсэн санамж бас байгаа. Манайд бол дээрх журмаар
сард 3000-аас дээш хэрэглэгчтэй сайт заавал улсын бүртгэлд бүртгүүлнэ гэсэн байгаа.
Зөвхөн энэ хоёроос харахад бид нар олон улсын хэм хэмжээг зөрчсөн, НҮБ-ын өмнө хүлээсэн
үүргээ зөрчсөн байна гэсэн үг. Энэ тогтоолын бас нэг аюултай тал нь, иргэд IT хаягаа
заавал ил тавь гэсэн шаардлага байгаа. IT хаягийг ил тавихыг шаардаж байгаа нь иргэний
цахим ертөнцөд үзэл бодлоо илэрхийлэхдээ нэрээ нууцлах эрхийг зөрчиж байгаа юм.
Учир нь цаад утгаараа цахим мэдээллийн хэрэгсэл маань өөрөө чөлөөт шүүмжлэл дээр
тогтож байгаа байхгүй юу. Нэрээ нууцлах эрх бол хүний халдашгүй дархан эрх. Тэгэхээр
шүүмжлэлд хариу үйлдэл хийж байгаа хүмүүсийн үг бол их хурц байдаг шүү дээ. Хоёрт,
шүүмжлэл бол нийгэм дэх цөөнхийн үзэл бодол юм. Тэгвэл цөөнхийн үзэл бодлыг хүндэтгэдэггүй
ардчилсан нийгэм гэж байдаггүй. Цөөнхийн үзэл бодол гэдэг бол шударга шүүмжлэлийг
хөхиүлэн дэмждэг зүйл. Үүнийг боогдуулаад байгаа юм. Юугаараа боогдуулж байна гэвэл,
айдас хүйдэс бий болчихож байгаа юм. Үүрэн телефоны компаниуд тухайн хүний гар утсаар
нь энэ сэтгэгдлийг хэн бичсэн бэ гэдгийг илчлэх үүрэгтэй. Интернэт нийлүүлэгч компаниуд
IT хаягаар нь энэ сэтгэгдлийг хэн бичсэн бэ гэдгийг мэдэгдэх үүрэгтэй. Дээрээс нь
иргэний бүртгэлийн мэдээллүүд бас регистрийн дугаараар нь тэр хүнийг илчлэх үүрэгтэй.
Ардчилсан нийгэмд иргэдээ мөрдөж мөшгиж болохгүй шүү дээ.

Хүний үзэл болдлоо илэрхийлэх эрх чөлөө уламжлалт мэдээллийн хэ­рэгс­лийн
үед яаж батал­гааж­сан тэр нь цахим мэдээллийн хэрэгслийн үед мөн адил баталгаажих
юм шүү гэсэн хэм хэмжээ НҮБ-ын дээрх баримт бичигт байгаа юм.

-Энэ
жил Хэвлэлийн эрх чөлөөний өдрийг чухам юуг онцолж тэмдэглэн өнгөрүүлж байгаа вэ?

-Дэлхийн улс орнууд хэвлэлийн эрх чөлөөний өдрийг энэ жил “Илүү сайхан
ирээдүйн төлөө хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөө: 2015 оноос хойших хөгжлийн хөтөлбөрийг
бэхжүүлэх нь” гэсэн сэдвийн дор тэмдэглэж байгаа юм. 2015 оноос хойших хөгжлийн
хөтөлбөрийг бэхжүүлнэ гэдэг нь юу гэсэн үг вэ гэвэл, НҮБ-аас Мянганы хөгжлийн зорилтуудаа
баталсан, одоо тэр хугацаа нь дуусаад 2015 онд улс орнууд дахиад шинэ зорилтуудаа
дэвшүүлэх гэж байна. Энэ зорилтуудын хүрээнд хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн үүрэг
нь ямар байх вэ гэдгийг Парист ЮНЕСКО-гийн байранд болох дэлхийн хэвлэл мэдээллийн
олон улсын хурлаар хэлэлцэх гэж байна.

Н.ПАГМА   

Үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн сайд Х.Баттулга Засгийн газрын гишүүнээсээ
татгалзах хүсэлт гаргасан тухай өчигдөр УИХ-ын дарга З.Энхболд чуулганы нэгдсэн
хуралдааны эхэнд танилцууллаа. Х.Баттулга сайд өргөдөлдөө “Монгол Улсын Их Хурлын
гишүүн, Засгийн газрын гишүүн, Үйлдвэр хөдөө аж ахуйн сайд Х.Баттулга миний бие
Монгол Улсын тухай хуулийн 22 дугаар зүйлийн нэг дэх хэсэгт заасны дагуу сайдын
албан тушаалаас чөлөөлж өгөх хүсэлтийг гаргаж байна. Миний бие цаашид УИХ-ын гишүүний
бүрэн эрхийг хэрэгжүүлж ажиллахын зэрэгцээ үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн салбарт хийж
эхлүүлсэн ажлаа үргэлжлүүлэх чиглэлээр хууль тогтоомжийн хүрээнд шаардлагатай арга
хэмжээ авч ажиллах болно” гэжээ.

Үдээс өмнөх чуулганаар “Амгалан дулааны станц”-ийн тоног төхөөрөмжийг
гаалийн албан татвараас чөлөөлөх болон Эдийн засгийг эрчимжүүлэхэд авах зарим арга
хэмжээний тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг үргэлжлүүлэн хэлэлцлээ.

“Амгалан дулааны станц” баригдсанаар нийслэлийн зүүн хэсгийн айл
өрхийн дулааны хэрэгцээ, ачааллыг бүрэн хангах бөгөөд ингэснээр дулааны асуудлыг
шийдвэрлэх, Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлыг бууруулах зэрэгт онцгой ач холбогдолтой
тул станцын барилга угсралтын ажилд шаардагдах импортын тоног төхөөрөмжийг гаалийн
болон нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөхөөр дээрх хуулийн төслүүдэд тусгагджээ.

“Амгалан дулааны станц”-тай холбогдуулан
гишүүд асуулт асуулаа. Ц.Нямдорж гишүүн уг бүтээн байгуулалтыг ямар гэрээгээр хийгдэж,
мөнгийг нь хэзээ эргүүлэн төлөхийг сонирхов. Ч.Улаан сайд хариулахдаа “Энэ бол концессын
гэрээгээр хийгдэх ажил. Хийгдэх ажлыг нийт дүнд нь багтааж, хуулийн хүрээнд  санхүүгийн эх үүсвэрийг нь баталж, баталгаа гарган
хэрэгжүүлж байгаа. Хуулийн хүрээнд явж байгаа төсөл юм. Эдийн засгийн байдал хүнд,
санхүүгийн эх үүсвэр дутагдалтай үед, бодитой эдийн засагтаа хөрөнгө оруулахын тулд
бид өөрсдөөсөө хамаарах бүхнийг хийж, татвараас чөлөөлөх ёстой. Харин татвар хөнгөлсний
хэрээр төсвийн орлого дутаж байгаа юм” гэлээ.

Уг асуудалтай холбог­дуулан УИХ-ын гишүүн Б.Бат-Эрдэнэ улсын төсвөөс
олгож байгаа хөнгөлөлтийн хэмжээг сонирхож байв. Ч.Улаан сайд “Жилээс жилд хөнгөлөлтийн  асуудал огт буурахгүй байгаа. Улсын төсвийн жилийн
орлогын 20 орчим хувьтай тэнцэх хөнгөлөлт үзүүлж байна. Өнөөдрийн байдлаар бол эдийн
засагт орох хөрөнгө оруулалтаа дэмжих хөшүүрэг болчихоод байгаа юм. Тиймээс тодорхой
бүтээн байгуулалтын төслүүд дээр хөнгөлөлт өгч байгаа” гэлээ.

Амгалан дулааны станцын гаалийн татвар болох 150 сая ам.долларыг
чөлөөлөх юм байна. Энэ хуулийг баталсан өдрөөс нь эхлэн 2014 оны арванхоёрдугаар
сарын 31-ний өдрийг хүртэл дагаж мөрдөхөөр санал хураалгахад гишүүдийн олонхи нь
дэмжсэн юм.

Дараа нь гишүүд “Эдийн засгийг эрчимжүүлэх зарим арга хэмжээний тухай”
УИХ-ын тогтоолын төслийн анхны хэлэлцүүлгийг үргэлжлүүллээ. Уг төсөлтэй холбоотойгоор
зарчмын зөрүүтэй 39 санал гарсан юм. Эхний 30 заалтыг пүрэв гаригийн чуулганаар
санал хураалгасан байсан. Харин тогтоолын 31 дэх санал буюу “Оюу толгой төслийн
далд уурхайн бүтээн байгуулалтыг түргэтгэхэд УИХ, Засгийн газар дэмжлэг үзүүлнэ”
гэсэн заалтыг хэлэлцэх шатанд “Шударга ёс” эвсэл завсарлага авсан. Энэ талаар тус
бүлгийн дарга Н.Батцэрэг өчигдрийн чуулганы нэгдсэн хуралдааны үеэр тайлбарлахдаа
“Энэ заалтад байгаа томъёоллыг өөрчлөх ёстой гэж манай бүлгийн гишүүд үзсэн юм.
Уг заалтын “Хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа гэрээний хүрээнд” болон “УИХ” гэдэг
үгийг авч, Оюу толгойн бүтээн байгуулалтын далд уурхайг хурдасгахад Засгийн газар
бодлогын шугамаар дэмжлэг үзүүлж болох юм” гэж өөрчлөх саналтай байна” гэлээ. Эдийн
засгийг эрчимжүүлэхэд авах зарим арга хэмжээний тухай тогтоолын төслийн 31 дэх заалтын
тухай гишүүд өөрсдийн байр сууриа илэрхийлэхэд, 

УИХ-ын
гишүүн  Н.Номтойбаяр: “Шударга
ёс” эвслийн гаргаж байгаа санал буцаагаад анх байсан хувилбар руу нь аваачиж байна
л даа. Ажлын хэсэг энэ саналаа татах хэрэгтэй. Нэгэнт хүчин төгөлдөр  мөрдөгдөж байгаа гэрээнд бид түргэтгэх гэж орж
болохгүй. Эргээд Лондонгийн арбитрын шүүхэд дуудагдах хөшүүрэг болж өгнө. Бид Засгийн
газрыг дэмжиж ажиллах ёстой. Гэвч  Засгийн
газар юун дээр дэмжих нь тодорхойгүй байхад бид бодлогын дэмжлэг үзүүлнэ  гэж болохгүй. Харин Засгийн газар энэ асуудлаар
үлдсэн асуудлын хүрээнд тохиролцох ёстой.

Уул
уурхайн сайд Д.Ганхуяг: Монгол Улсын компанийн тухай хуулийн хүрээнд
үйл ажиллагаа нь явж байгаа. ТУЗ-д нь Засгийн газрыг төлөөлсөн гурван гишүүн бий.
Өнөөдөр баяжмал нь хэвийн явж байна. Харин далд уурхайн бүтээн байгуулалттай холбоотой
ТЭЗҮ нь бэлэн болоогүй байгаа. Олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн энэ байгууллага үйл
ажиллагаагаа үргэлжлүүлэх нь зүйтэй. Асуудлыг улстөржүүлэхгүйгээр хурдан шийдмээр
байна.

УИХ-ын
гишүүн Ц.Нямдорж: Оюу толгойн хөрөнгө оруулалт гурван шалтгаанаас мухардмал
байдалд орсон. Нэг нь УИХ-д шударга царайлж орж ирсэн нөхдүүд Оюу толгойн 51 хувийг
улсынх болгоно гээд сонгуулийн мөрийн хөтөлбөртөө тусгачихсан байгаа. Ийм хүмүүс
Засгийн газарт орчихоор ажил урагшлахгүй байгаа юм. Энэ хөрөнгө оруулалтын гэрээг
эсэргүүцдэг хүмүүс сайд болчихоод байгаа нь худал биш. Оюу толгойг эсэргүүцэгчид
УИХ-д байна. Дараагийн УИХ-д орж ирэхээр ингэж авирлаж байгаа нь  том бүтээн байгуулалтад сөргөөр нөлөөлж байна.
Татвараа авч чадаж байвал тэр үйлдвэр улсынх байна уу, хувийнх байна уу хэнд  хамаатай юм бэ. Юунд нь эсэргүүцээд байгаа юм
бэ. Ингээд мухардмал байдалд оруулаад наашаа ч үгүй, цаашаа ч үгүй болохоор хэцүү
байна. Украйныг хар, улстөрчид нь тэмцэлдэхээр улс нь ямар болдгийн жишээг. Оюу
толгой төсөл бол 23 жилийн дараа Монголд орж ирж байгаа том бүтээн байгуулалт. Үүний
цаана геополитикийн асуудал байгаа. УИХ-ын зарим гишүүн яахаараа хувийн асуудлаар
ажил хорлодог юм бэ гэв.

Ингээд “Оюу толгой төслийн далд уурхайн бүтээн байгуулалтыг түргэтгэхэд
УИХ, Засгийн газар дэмжлэг үзүүлнэ” гэсэн санал зарчмын хувьд дэмжигдэв. Харин зохих
засварыг байнгын хорооны хурлаар шийдвэрлэхийг УИХ-ын дарга даалгалаа.

Эдийн засгийг эрчимжүүлэхэд авах зарим арга хэмжээний тухай тогтоолын
төслийн 33 дахь зарчмын зөрүүтэй саналд “Бизнесийн байгууллагын нээлттэй, илт тод
байдлыг хангах, далд эдийн засгийг бууруулах, татварын баазын суурийг өргөтгөх чиглэлээр
эдийн засгийн хуулийн төслийг боловсруулж, өргөн мэдүүлэх” гэсэн заалт байлаа. Уг
хуулийн төсөл батлагдаж, амьдралд хэрэгжвэл ямар үр дүнтэй болохыг ажлын хэсгийн
төлөөлж Д.Зоригт гишүүн, Х.Тэмүүжин сайд нар ингэж тайлбарласан юм.

УИХ-ын
гишүүн Д.Зоригт: Өршөөл бол үндсэн улс төрийн, эдийн засгийн, татварын
гэсэн гурван янз байдаг. Үүнээс эдийн засгийн өршөөл нь илүү өргөн агуулгатай. Эрүүгийн
хуульд хамаарагдсан эдийн засгийн гэмт хэргийг өршөөх асуудал татвар дээр нэмэгддэг.
Үүнийг улс орон хууль тогтоомжийнхоо шинэчлэл, татварын үед гаргадаг юм байна. Татварын
хуулийн шинэчлэл, Эрүүгийн хуулийн шинэчлэлийг хийж байгаа үед Эдийн засгийн өршөөл
үзүүлэх нь илүү үр дүн дагуулдаг.  Энэ хуулийг
гаргаснаар бусад улсын туршлагыг харахад олон талын ач холбогдол харагдаж байгаа
юм. Сүүдрийн далд эдийн засгийг ил болгодог юм байна. Гадаад, дотоодод  нуугдсан эдийн засаг ил болдог юм байна. Валютын
урсгалд сайн үр дүнтэй, татвар нэмэгддэг юм байна. Ингээд улсын төсөвт эерэг нөлөө
үзүүлдэг сайн туршлагууд байна л даа. Хэрэв энэ өршөөлийг эрх зүйн шинэчлэлтэйгээ
хамт цогцоор нь хийхгүй юм бол сөрөг үр дагавартай. Дараагийн өршөөлийг хүлээх,
шударгаар татвар төлж байсан иргэд хохирох сөрөг талтай. Тэгэхээр татварын багц
хууль, эрүүгийн хуулиндаа шинэчлэл хийе. Бизнес хийхдээ алдсан иргэддээ төр өршөөл
үзүүлэх нь зөв юм байна гэсэн саналтай байгаа” гэлээ.

Хууль
зүйн сайд Х.Тэмүүжин: Эдийн засгийн хямрал, хөрөнгө оруулалтын хомсдолтой
холбоотой асуудал Монгол Улсад эргэлдэж байгаа мөнгө хөрөнгийн тодорхой хэсэг сүүдрийн
эдийн засаг бий болсон нь нөлөөлсөн. Өөрөөр хэлбэл, хууль бус, зөвшөөрөгдөөгүй тэр
мөнгөөр өөр хөрөнгө оруулалт хийх юм бол хууль хүчний байгууллагууд шууд орж ирээд
бизнес эрхлэгчийг боомилдог. Бизнесийг нь нураадаг.  Мөн эдийн засгийн нөхцөл байдлыг үгүй хийдэг байдал
манай улсад хавтгайран гараад ирсэн. Тиймээс бид гаднаас хөрөнгө оруулалт татахаас
гадна дотроо байгаа энэ сүүдэрт нуугдаж буй 
хөрөнгө оруулалтуудаас ил болгох ёстой. Ингэж айдас хүйдэсгүй болгож авахгүй
бол эцсийн дүнд баялаг бүтээгчид маань, өөрсдөө баялагтай байгаадаа, бизнеэс эрхэлж
байгаадаа, ард иргэдийг орлоготой байлгасандаа буруудаж, гэмт хэрэгтэн болох нөхцөл
байдал руу оччихлоо. Дээр нь Монголд үнэхээр айдас бий болчихлоо. Манай хуулийн
байгууллагууд мөнгөтэй хүмүүс рүү их улайран дайрч байна.   Хуулийн байгууллагын туслалцаатайгаар өрсөлдөгчөө
намнах оролдлого хийдэг болж байна. Бид хуулийн шинэчлэл хийх гэж байгаа бол зураас
татаж, одоо дүрмээр тоглоё гэхгүй бол Монголд таагүй нөхцөл байдал бий болж байна.
Эцсийн дүндээ энэ баялаг бүтээгчдээ дэмжээд, ажилтай, орлоготой байх нь зөв юм уу,
бизнес эрхлэгчид нь шоронд хоригдоод, ажилчид нь гараад, хөрөнгө нь хэн нэгний гарт
самрагдаад дуусах нь чухал юм уу. Бид энэ сонголтын өмнө ирчихээд байна. Яах аргагүй
хуулийн шинэчлэл хийх хэрэгтэй. Илүү ил тод, иргэнлэг хүмүүнлэг ажиллах орчин бий
болгох гэж байна. Гэхдээ өмнөх байгаа таагүй зүйлүүдээ мартахгүйгээр энэ алхмыг
зөв хийж чадахгүй. Гэвч хүмүүс эргэлзэж байна. Жирийн байгаа иргэдэд таагүй орчин
бүрдүүлдэг, шоронд хорьдог айдас хүйдэстэй байх юм бол энэ шинэчлэлийн чинь хэрэг
байна уу гэж иргэд эргэлзэж байна. Энэ эргэлзээг арилгахын тулд Эдийн засгийг ил
тод болгох өршөөлийн хууль гаргах ёстой. Хуримтлал үүсгэж баялаг бүтээнэ гэдэг зах
зээлийн нийгмийн үнэт зүйл, хувийн өмчтэй байна гэдэг эрх чөлөөний тулгуур хэсэг,
ажил хийж, баялаг бүтээж байна гэдэг олон хүнийг орлоготой байлгадаг юм. Төр хэзээ
ч баялаг бүтээдэггүй. Ирэх 14 хоногт УИХ, Засгийн газар итгэл үнэмшлээр нэгтгэж
энэ хуулийг хурдан баталмаар байна” гэлээ. Дээрх саналаар санал хураалгахад гишүүдийн
олонхи нь дэмжлээ.

УИХ-ын
гишүүн С.Дэмбэрэл: Эдийн засгийг идэвхжүүлэх, санхүүгийн тогтвортой байдлыг
ийм хэлбэрээр хангана гэдэгт би итгэхгүй байна. Энэ тогтоолын төсөлд санхүүгийн
тогтвортой байдлыг хангах талаар ямар заалт орсон юм бэ. Валютын ханшийг тогтвортой
байлгах талаар ямар заалт орсон юм бэ. Алга байна шүү дээ. Энэ хөгжлийн төлөвлөлт
гэдэг бол үнэхээр хэрэггүй заалт. Ажлын дэд хэсгийнхэнтэй уулзаж байхад удирдамж
өгсөн. Яг л манай хуучин сэтгэлгээ. Бүх яамдын хэтийн чиглэл энэ тэр гээд биччихэж.
Монгол Улсын хөгжлийг хойш нь татаад байгаа арван индекс л байгаа. Үүнийг зоож байгаад
үүн рүү хүрэх зорилт тавих ёстой. Тогтвортой хөгжлийн концепц байх ёстой. Иймэрхүү
юмыг баталбал, хөгжлийн төлөвлөлттэй болбол сайхан болчих юм уу. Зургаан сарын хугацаанд
юу хийх ёстой юм, бизнес эрхлэгчдэд ямар мессэж өгөх гэж байгаа юм гэдэг тухай огт
алга. Би альтернатив төлөвлөгөө боловсруулаад ажлын хэсэгт өгсөн байгаа. Удахгүй
сонинд нийтлэгдэхээр хараарай, та нар.

УИХ-ын
дэд дарга Р.Гончигдорж: Хэний идэвхжлээр, хэн энэ эдийн засгийн идэвхжлийг
дээш нь авч явах юм бэ гэвэл парламент биш, энгийн бизнес эрхэлж байгаа олон түмэн
шүү дээ. Олон түмний оролцоотой эдийн засаг. Одоо бидэнд ийм юм хэрэгтэй байна,
ингэвэл миний эдийн засаг өсч, тэлж орлого нэмэгдэнэ гэсэн агуулгаар энэ баримт
бичиг хийгдэж байгаа болов уу. Хөгжлийн бодлого төлөвлөлтийн баримт бичгийг бид
өмнө нь гаргаж байснаас өөрөөр ойлгож байгаа гэж бодож байна. Нэг талаас хөгжил
төлөвлөлтийн процессын үндсэн суурь төлөвлөлт, үндсэн аргачлалыг оруулах юм. Үүнийг
хэлэлцэж байхад шинэ хуулиудаа үзэл санаагаараа унагамааргүй байгаа юм. Тухайлбал,
Эдийн засгийн өршөөлийн хууль байна. Эдийн засгийг идэвхжүүлэх зарим арга хэмжээний
тухай УИХ-ын тогтоолын төсөлтэй холбоотойгоор зарчмын зөрүүтэй нийт 39 саналаар
санал хураалгаж, дэмжигдлээ. Үүгээр үдээс өмнөх чуулган өндөрлөсөн юм.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

УИХ-ын гишүүн Р.Амаржаргалтай ярилцлаа.

-Та сүүлийн үеийн нөхцөл байдалтай холбогдуулан байр сууриа
илэрхийлсэнгүй. Ер нь өнөөгийн эдийн засаг, улс төрийн нөхцөл байдлыг юу гэж дүгнэж
байна вэ?

-Томилолтоор ажиллаад ирсэн учраас
улс төр яасан гэх мэтээр асуудлын гүн гүнзгий томъёоллыг сайн мэдэхгүй байна. Харин
эдийн засгийн хувьд гэвэл Үндэсний баялгийн сангийн институт гэж бий. Энэ байгууллагын
Азийн чуулга уулзалт Хонгконгт болсонд урилгаар оролцоод ирлээ. Баялгийн сангийн
захирал, удирдах ажилтнуудаас бүрдсэн 100 гаруй хүн оролцсон. Тэднийг ажиглахад
нэг триллион гаруй ам.доллартай тэнцэхүйц хэмжээний активыг төлөөлсөн хүмүүс байна.
Харин манай улсын нийт бүтээгдэхүүн 10 миллиард ам.доллартай тэнцдэг. “Энд их том
зөрүү байгаа ч бид ДНБ-ээ нэмэгдүүлэх бололцоо байгаа. Уул уурхайн салбартаа тулгуурлаад
хөрөнгө оруулалтыг их сонирхож байна. Дэд бүтцийн салбарыг хөгжүүлэх, эко аялал
жуулчлал, эрүүл мэндтэй холбоотой гэх мэтчилэн олон салбарт хөрөнгө оруулалтыг татаж
үр бүтээлтэй ажиллаж чадах юм бол 3-4 жил тутамд ДНБ-ээ нэг дахин өсгөөд байх боломжтой.
Энэ хандлагаа 20-25 жил хадгалах боломж бас бий” гэсэн санааг хэллээ.  Миний тэнд хэлсэн дараагийн санаа Монголын хөрөнгө
оруулалтын орчны хөгжлийн тухай асуудал байлаа. Монголчууд 1990, 2000, 2010 он гээд
хөрөнгө оруулалтын орчны ерөнхий динамикийг ярьж өгсөн. “Бид наашаа харсан бүхнийг
хөрөнгө оруулаач гэдэг байсан бол одоо сонирхол, цар хүрээ өргөжиж сонголт хийх
боломж нэмэгдсэн гэдгийг дуулгасан. Гуравдугаарт нь “Хөрөнгө оруулалтын орчин, том
том төслүүдийг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой олон улсын эрх ашгийг тэнцвэржүүлэх асуудал
Монголын хувьд томоохон сорилт болж байна. Үүнтэй өмнө нь учирч байгаагүй ч бид
шантрахгүй байгаа. Шийдэх арга зам нь бүс нутгийн хамтын ажиллагаа, үүний механизмуудыг
бүрэн гүйцэд ашиглах, үйл ажиллагаанд идэвхтэй оролцох” гэж харж байгаагаа хэлсэн.
Ерөөсөө Монголын эдийн засгийг зөв залбал ийм байгаа.

-Чуулга уулзалтад оролцсон баялгийн сангийн захирлууд өнөөгийн
эдийн засгийн тухай юу гэж байх юм, тэд. Хэр сонирхож байна вэ?

-Монголын талаар ихээхэн сонирхож
байна. Би 70 орчим нэрийн хуудас аваад явсан. Гэтэл хуралдааны эхний өдрийн үдээс
өмнө хүмүүс надтай ирж уулзаад нэрийн хуудсаа солилцоод дууссан нь үүнийг илтгэж
байлаа. Ямар ч гэсэн сонирхол бас орчин нь байгаа юм байна. Хамтарч ажиллах боломж
нь хэр байгаа вэ гэдэг нь хамгийн их анхаарал татсан асуудал болсон. Тэнд нарийн
мэргэжлийн хүмүүс оролцож байсан учраас бидэн шиг хуурай, ерөнхий зүйл ярихгүй байна.
Ази гэдэг бүс нутгийн хаана хөрөнгө оруулалт хийвэл ашигтай, хаана өндөр өгөөж байна,
яагаад энд хөрөнгө оруулалт хийх ёстой юм гэдгээс эхлээд хөрөнгө оруулалт хийвэл
ямар нөлөөлөл байна гэдгийг тодорхой ярьцгааж байна. Мөнгөтэй хүмүүс хөрөнгө оруулалт
хийхдээ шаардлага гээд хэлчихэж болох зүйлийг ярьдаг юм байна. Тухайлбал, санхүүгийн
тогтвортой байдал. Улсын төсвийн алдагдал нь тодорхой хэмжээнд, валютын хэлбэлзэл
бараг хөдөлгөөнгүй, өрийн хязгаарыг зайлшгүй өгөгдчихсөн байх ёстой зүйл гэж ойлгодог.
Гэтэл энэ бүхэн Монголд тогтворгүй болчихоод байгаа. Хөрөнгө оруулагчдын хувьд зайлшгүй
байх нөхцөл, хангалттай нөхцөл гэж байна. Бид зайлшгүй байх нөхцөлөө бүрдүүлж өгөх
нь бүү хэл мэдэхгүй байна. 

-Засгийн газраас Эдийн засгийг эрчимжүүлэх хөтөлбөрийг оруулж
ирсэн. Энэ хөтөлбөр батлагдсанаар эдийн засаг, хөрөнгө оруулалтын салбарт хэр дэм
болох бол?

-Өнгөрсөн оны наймдугаар сард
төсөвт тодотгол хийсэн дээ. Энэ үеэр УИХ-аас Засгийн газарт чиглэл өгөх санаа гарсан
юм. Үүнийг хэлэлцсээр УИХ-ын гишүүд өнгөрсөн оны арванхоёрдугаар сарын сүүлээр анхны
төслөө боловсруулж Засгийн газраас санал авахаар хүргүүлсэн. Хуулийн дагуу Засгийн
газар энэ оны нэгдүгээр сарын 15-ны дотор эргүүлэн өгөх ёстой байлаа. Гэтэл манай
Засгийн газар асуудалд ханддагаараа хандаж удаасаар өнөөдрийг хүргэсэн. Өнөөдөр
буюу эцэст нь аянга ниргэхээр залбирдгийн үлгэрээр асуудал хурцдахаар тогтоолын
төсөл болгон оруулж ирж байна. Миний харж байгаагаар энэ тогтоолын төсөл Монголын
эдийн засагт гай болохгүй. Гэхдээ батлагдчихвал бүх зүйл эрчимжих үү гэвэл бас үгүй.
Яагаад гэвэл Засгийн газрын өнөөгийн нөхцөл байдал нь ийм дүгнэлт хийхэд хүргэж
байгаа.

-Тогтоолын төсөлд хөрөнгө оруулалтыг эрчимжүүлэх тодорхой
заалтууд байна уу. Оюу толгойн хоёр дахь шатны хөрөнгө оруулалт анхаарлын төвд байх
шиг?

-Оюу толгойн хоёр дахь шатны хөрөнгө
оруулалттай холбоотой заалтаар нь завсарлага авлаа. Ер нь Монгол Улс олон төрлийн
баримт бичиг гаргасан, гаргасаар байна. Төрөөс эрдэс баялгийн салбарт баримтлах
бодлого гэх мэт. Их хугацаа шаардаж байж боловсруулаад сайн гэж томъёолоод баталсан.
Уул уурхайн хууль, ашигт малтмалын хууль гээд элдэв төрлийн баримт бичгүүд бас байна.
Энэ баримт бичгүүд маань жинхэнэ төрийн бодлого болж чаддаггүй юм байна гэдгийн
илрэл өнөөдөр бий болчихож. Асуудлуудыг харахад учир дутагдалтай, чанаргүй, хоёр
сарын нойр даахгүй баримт бичгүүд юм уу, эсвэл УИХ нь ийм хэмжээний юм уу гэж уншигдахаар
байгаа юм. Хэрвээ төр засгийнх нь салбар дахь бодлого нь тодорхой байсан бол Засгийн
газар, яам, тамгын газар нь бүрэн гүйцэд хэрэгжүүлдэг байсан бол өнөөдөр ийм зүйл
яригдахгүй. Нарийн яривал Оюу толгойн асуудлыг шийдэхэд яам оролцох шаардлагагүй.
Магадгүй нэг газар агентлаг шийдээд л явчих боломжтой юм. Энэ нь засаг дэндүү сул
байгааг илтгэж байна. Ийм сул Засгийн газар Монгол Улсыг цааш нь авч явж чадахгүй.
Засгийн газрын ажил, ам хоёрын хооронд том зөрүү гарсан л даа. Амаараа нэг зүйлийг
яриад байдаг ажил хийхээрээ хөрөнгө оруулалтын орчинг доройтуулсан, эргэлзээ төрүүлсэн,
эргэж буцахад хүргэсэн олон үйлдлийг хийсэн. Тухайн үед хүмүүс хэлж, анхааруулж
байсан ч арга хэмжээ огт аваагүй. Би 2013 оны гуравдугаар сард байр сууриа илэрхийлж
анхааруулга өгсөн. Дөрөв, тавдугаар сард эдийн засгийн хүндрэл бий болох гээд байна.
Удирдаж байгаа хүмүүст нь асуудал байна гэдгийг бас л илэрхийлсэн. Хэн ч, ямар ч
хариу өгөөгүй. Явсаар байгаад арваннэгдүгээр сард гишүүнээсээ татгалзъя гэж байгаад
дахин асуудлыг хөндсөн. Ингэхдээ “Эдийн засаг хүндэрлээ. Эдийн засаг хүндрэхэд гол
нөлөө үзүүлж байгаа хүмүүс нь хариуцлага хүлээх ёстой” гэсэн ч харамсалтай нь миний
үгийг аваагүй юм.

-Тэгэхээр Засгийн газарт хариуцлага тооцох асуудлыг хөндөх
ёстой гэсэн үг үү?

-Дорж, Дондог, Дулмаа гэсэн субъектдээ
асуудал байгаа юм биш. Тогтолцооны хувьд яаж явах юм. Тулгамдсан асуудал чинь юу
юм гэх мэтийн зүйл бол удирдлагын ухааны цагаан толгой юм. Өнөөдөр зорилго байна.
Тэр зорилгыг хангаж чадах бүтцийг бий болго. Бүтцийг амилуулаад аваад явж чаддаг
боловсон хүчнийг шилж сонгоод тавь. Ердөө л энэ. Эдийн засаг микро түвшиндээ ч тэр
макро түвшиндээ ч тэр маш хүнд байдалд орчихоод байна. Энэ асуудлыг шийдэх гарц
нь тогтоолын төсөл биш. Асуудлыг шийдэхийн тулд Засгийн газрын бүтэц бүрэлдэхүүнд
нэлээд өөрчлөлт оруулах ёстой. Нэгдүгээрт яамдын тоог цөөрүүлж, илүү албан тушаалыг
танах хэрэгтэй. Дээрээс нь нэр нүүрээ барчихсан хүмүүсийг байлгах шаардлагагүй.

-УИХ-аар хагас жилийн турш хэлэлцсэн УИХ-ын гишүүн Засгийн
газрын гишүүн байхыг хориглох хууль батлагдсангүй. Таны хувьд 2014 онд хэрэгжихийг
дэмжиж эцсийн санал хураалтад оролцсон. Яагаад заавал Засгийн газрыг огцруулах,
өөрчлөх санаа агуулаад байгаа юм?

-Засгийн газрыг огцруулах асуудал
байсангүй. Гүйцэтгэх засаглалын тогтолцоог арай өөрөөр харах шаардлагатай юм уу
гэдэг үүднээс гаргаж тавьсан асуудал байх. Гүйцэтгэх засаглал үр ашигтай ажиллах
ёстой. Ингэхийн тулд зохион байгуулалтын ийм шийдэл нь зөв байна гэж Ерөнхийлөгч
оруулж ирээд хэлэлцүүлсэн. Хэлэлцүүлгийн үед улс төрийн өнгө аяс нь давамгайлаад
асуудлынхаа агуулга, мөн чанар руу нэг их өнгийсөнгүй. Эцсийн дүнд Засгийн газрыг
огцруулах гээд байна гэсэн санааг дэвшүүлж үүнийгээ тойрч шуугисаар байгаад өнгөрлөө.
Энэ бол бидний нүүр царай. УИХ-ын байдал, УИХ-ыг бүрдүүлж байгаа намуудынх нь хариуцлагын
чанар ердөө энэ. Тангараг өргөсөн УИХ-ын гишүүд нь өөрсдийнхөө эрх үүргийг хэрхэн
ухамсарлаж байгаагийн илрэл. Миний хувьд нааштай санал өгсөн. Ийм санал өгөх шалтгаан
байсан. Тодруулбал, өнгөрсөн оны арваннэгдүгээр сард байр сууриа илэрхийлчихсэн
байсан юм. Би өдөр болгон байр сууриа солиод байдаг хүн биш.

-Улс төрийн тогтвортой байдал эдийн засагт эерэгээр нөлөөлдөг
юм биш үү?

 -Улс төрийн тогтвортой байдал гэж юу юм гэдгийг
бид ойлгох ёстой. Алдаа дутагдал гаргаад түүнийгээ нууж хаагаад байгааг тогтвортой
байдал гэдэг үгээр халхлаад яваад байх уу. Эсвэл алдаа дутагдлаа ил гаргаж үүнийгээ
засч эзэн холбогдогчид нь хариуцлага хүлээлгэх үү. Зарим нэг хүмүүс хөрөнгө оруулагчид
тогтвортой байдал хүсч байна гээд байгаа юм. Тэр үнэн. Гэхдээ хөрөнгө оруулагчид
ажил хэргийн мэдлэгтэй сайд нарыг хүсч байна. Ажлаа мэддэг, хийж чаддаг, хөрөнгө
оруулагчидтайгаа харилцан ашигтай хамтарч чаддаг хүмүүсийг хүсч байна. Ер нь намын
эв нэгдэл, намын эрх ашиг гэсэн гоё гоё нэр томъёонуудаар муу муухай бүхнийг хааж,
булхайгаа нууж далдалж байгаа бол энэ улсад нэг их тус хүргэхгүй.

Л.МӨНХТӨР

“Шинэ үе” про­дакш­ны жүжигчин бүсгүйчүүд хоорондоо маргалдан нэгэн
рүүгээ буцлам ус цацаж, зумласан нь хүмүүсийн ярианы сэдэв болоод буй. Цахим ертөнцөд
“Дургүй хүргэвэл Алдармаадна шүү” гэдэг хэллэг хүртэл бий болчихоод буй. Хамтлагийнх
нь ахлагч хоёр биенээ зумласан бүсгүйчүүдийг гаравч оровч хамт байдаг эгч дүүс гэж
тодотгосон. Бас “Манай залуу уран бүтээлчид өөрсдөдөө хэт дурлаж, биеэ хэтэрхий
тоосон байна. Энэ бүхэн хувь хүний ухамсар, мэдлэг боловсрол, чадамж гээд бүх зүйлтэй
холбоотой” гэж “Өдрийн сонин”-д өгсөн ярилцлагадаа шүүмжилсэн билээ. Түр зуурын
уур хилэнгээ барьж, тэвчиж чаддаггүй алиалагч бүсгүйчүүдийн хэн нь хэн болохыг өгүүлье.

 ТУСЛАХ ДҮРИЙН ЖҮЖИГЧИН Ц.АЛДАРМАА

Арав шахам жилийн өмнө “Шинэ үе” продакшнаас ажлаа эхэлсэн тэрбээр
өнөөг хүртэл “Туслах дүрийн жүжигчин” тодотголтой. Ихэвчлэн хамтлагийнхаа жүжигчин
Г.Ундармаагийн ард туслах дүр бүтээдэг тэрбээр өнгөрсөн дөрөвдүгээр сарын 1-нд
“The Best of Comedy” тоглолтын үеэр  Соёлын
тэргүүний ажилтан цол хүртсэн билээ.

Ц.Алдармаа 1986 оны гуравдугаар сарын 6-нд төрсөн, айлын бага охин.
Түүний аав Архангай, ээж нь Баянхонгорынх. Тэдний гэр бүлд Ц.Алдармаагаас өөр урлагийн
хүн байдаггүй. Тэрбээр багаасаа урлагт дуртай, олон нийтийн арга хэмжээнд идэвхтэй
хүүхэд байсан гэдэг. 49 дүгээр дунд сургуульд сурч байхаасаа “Шилмэл загвар” агентлагт
загвар өмсдөг, сургуулийнхаа “мисс” нь байжээ. Тэрбээр хүүхэд байхдаа сэтгүүлч болохыг
мөрөөдөж, хөтлөгчдийг дуурайн мэдээ уншиж өссөн гэдэг. 2004 онд дунд сургуулиа төгсөөд
СУИС-д шалгалт өгөхдөө уйлах даалгавар авч багш нараа гайхтал уйлж тэнцсэнээ дурсан
ярьж байсан билээ. Ц.Алдармаа жүжигчин О.Энхтуулын фен нь. Түүн шиг жүжигчин болох
хүсэлтэй урлагт анх хөл тавьж байсан гэдэг.

Царайлаг, бие хаа сайтай Ц.Алдармаа нэгдүгээр курст байхдаа л “Шинэ
үе”-ийн тоглолтод туслах дүр бүтээсэн сэргэлэн оюутан байлаа. Хошин шогийн тоглолтод
нэг ч үг хэлдэггүй, нааш цаашаа гүйсэн япон охины дүр анхных нь уран бүтээл. Түүнээс
хойш япон бүсгүйн дүр болгонд тэр тоглодог байлаа.

“Шинэ үе” продакшны дэлгэцийн хоёр дахь бүтээл болох “Буруу эргэлт”
кинонд Ц.Алдармаа гол дүр бүтээсэн. Уг кино үзэгчдийн хүртээл болсны дараа хамтлагийнх
нь хоёр жүжигчин Соёлын тэргүүний ажилтан болоход Ц.Алдармаа “Намайг шагналд тодорхойлсонгүй”
гэж агсам тавьсан гэх яриа байдаг. Ер нь түүний нэр цахим ертөнцөд “Оддын өвчин
туссан”, “агсам тавьсан”, “нүцгэлсэн”, “зодоон хийсэн” гэх зэрэг мэдээллээр чимэгддэг.
Хамтла­гийнхаа залуу жүжигч­дийг загнаж, хэрүүл шуугиан үүсгэдэг гэхээс эхлээд бааранд
зодуулсан бичлэг нь хүртэл цахим ертөнцөөр тарсан билээ. “Гарал угсаа” кинонд эротик
дүр бүтээж, “Playboy Mongolia” сэтгүүлийн нүүрийг нүцгэн зургаараа чимсэн тэрбээр
олон нийтийн цахим хуудсаар хэд, хэдэн удаа хагас нүцгэн зургаа дэлгэж амжсан. Тэрбээр
жүжиглэхээс гадна “Говь” брэндийн сурталчилгаанд тоглодог.

Тэрбээр нөхөр, хүүтэйгээ амьдардаг. Таван жилийн өмнө гэр бүл зохиож,
хүүтэй болж байсан. Нөхөр нь Солонгост ажиллаж байгаад ирсэн жирийн нэгэн залуу.
Нүцгэлсэн, зодоон хийсэн, бааранд танхайрсан гэх мэдээлэл цуврах болсон үеэс Ц.Алдармааг
нөхрөөсөө салсан гэх яриа гарах болсон. Ийм яриа дэгдэхэд түүний Facebook хуудастаа
“Амьдрах ямар ч утга учир алга…” гэж бичсэн нь нөлөөлсөн байх. Ингэж бичсэнээс
нь үүдэж түүнийг амиа хорлохыг завдсан, нөхөр нь орхиод явсан гэх яриа гарах болсон.
Урлагийнхны хувийн амьдралыг тойрсон цуу бусдын амны зугаа болоод өнгөрдөг хойно
“Оддын өвчин тусаад амиа хорлоно гэж олны анхааралд өртлөө” гэдэг дүгнэлтээр төгсч
байв. 

Ц.Алдармаа өөрийн­хөө зан араншин, ба­рим­­талдаг зарч­маа “Хүнтэй
муудал­цалгүйхэн шиг эвээр ажлаа амжуулахыг хичээдэг. Эв эеийг эрхэмлэж, зөв санааг
сэтгэлдээ тээж явахыг амьдралынхаа алхам бүрт мөрдөхийг хичээдэг” гэж тодотгож байсан.
Харин сүүлийн үед сав л хийвэл хамтлагийнхаа залуу бүсгүйчүүдтэй түр тархийж, одоо
хуурай эгчийгээ зумлах шахчихаад байгаагаас нь харахад амьдралынх нь зарчим өөрчлөгдсөн
юм болов уу. 

ААШТАЙ Ч ТУУЛ, АВЬЯАСТАЙ Ч
ТУУЛ

Түүнийг эргэн тойрныхон нь ингэж тодотгодог юм байна. “Манай Туул
чинь ааштай ч хүүхэн, ажилтай ч хүүхэн” хэмээцгээх аж. Соёлын тэргүүний ажилтан
Д.Оюунтуул одоо 35 настай. Ганц бие эмэгтэй. Тэрээр нийслэлийн 51 дүгээр дунд сургуулийг
1997 онд төгсөөд Соёл урлагийн их сургуульд элсчээ. 2001 онд их  сургуулиа амжилттай төгссөн бөгөөд тэр жилээ
“Овжин охид” кинонд Мишээлийн дүрийг бүтээсэн нь түүнийг олонд таниулсан байдаг.
Тэрээр гавьяат жүжигчин Б.Батзаяагийн хамтлагт ажиллаж байгаад “Шинэ үе” продакшны
жүжигчин гэгдэх болжээ. Хамтлагаасаа чөлөө авч “25 дугаар суваг” телевизэд нэг хэсэг
ажилласныг хүмүүс мэдэх байх.  Мэргэжилтнүүд
Д.Оюунтуулыг хошин урлагаас илүүтэй дэлгэцийн бүтээл, тэр дундаа дотоод сэтгэл рүү
хандсан өнгө аясыг сайн гаргах драмын жүжигт тохирох жүжигчин хэмээн тодорхойлдог.
Мөн өөртөө итгэлтэй байдал нь ямар ч дүрд хувирч дүрээ дээд зэргээр сайн гаргахад
нь нөлөөлдөг гэж үздэг.

Д.Оюунтуулын жүжиглэх авьяас нь хамтлагийн бусад эмэгтэй жүжигчдээсээ
ялгардаг учир цагаан сар, наадмын үеэр түүнд телевизүүдээс теле зохиомж, түүхэн
явдлыг харуулсан баримтат кинонд тоглуулах санал ирдэг гэсэн. Үүнээс нь ч үүдээд
нэг үе түүнийг “Шинэ үе”-ийн Г.Ундармаагаас ч чадварлаг жүжигчин гэж ярьдаг байсан
билээ. Энэ нь хамтлагийн бүсгүйчүүдийн дунд битүүхэн атаархал төрүүлдэг байжээ.

Д.Оюунтуулыг найз нөхөд ойр дотнынхон нь “Алаг нүдэн”, “Нүдэн”,
“Бүжин” хэмээн дууддаг ч зарим хүмүүс түүнийг ааштай, хүнтэй маргалдвал ер нь дийлдэнэ
гэж үгүй нэлээд хэл амтай, хэлэмгий хүүхэн гэдэг юм байна лээ.

Түүний удамд урлагийн хүн байгаагүй бөгөөд энэ мэргэжлийг эзэмшихээр
шийдэхэд нь аав нь “Авьяас удмаа дагадаг. Чи жүжигчин болж чадахгүй, боль” гэж байсан
бол ээж нь “Эмч бол” гэж шахдаг байжээ. Аав Даариймаа нь Завханы уугуул, насаараа
жолоо мушгисан нэгэн гэнэ. Туул гурван хүүхдийнх нь отгон нь. Тийм болоод ч тэр
үү, одоо ч аав, ээждээ хань болж хамт амьдардаг. Тэрээр “Гучин хэдэн насыг хөгшин
гэж бодохгүй байна. Хүнд өөрт нь заяасан тавилан төөрөг бий гэдэгт итгэдэг. Хэзээ
нэгэн цагт хань болох сайн хүнтэй учрах байлгүй дээ. Ойрноос аав, ээж маань “Гэр
бүлтэй болооч ээ. Зээгээ хармаар байна. Хүүхдийг чинь өсгөөд өгье” гэж хэлээд байх
болсон. Намайг хань, үр хүүхэдтэй болоосой гэж битүүхэндээ хараад байдаг юм шиг
байгаа юм” хэмээн ярьж байсан удаатай.

Д.Оюунтуул шулуун шударга яриа хөөрөөтэй, хэлье гэснээ хэлчихдэг
нэгэн гэнэ. Шийдсэн зүйлийнхээ төлөө хамаг хүчээ зориулж чаддаг ажилсаг эмэгтэй
гэж найзууд нь үнэлдэг юм байна. Сэтгэлийн хөдөлгөөн их, амархан гомдож, амархан
баярладаг цайлган, нээлттэй зантай болохоор түүнийг “Түргэн зантай, учир нь ойлгогддоггүй”
хэмээн ярьдаг хүмүүс ч байдаг аж.

Тэрээр бага байхаасаа урлагаар явж сургуулийнхаа хэмжээнд болдог
урлагийн бүхий л үйл ажиллагаанд бүжиглэж, жүжиглэж, дуулж оролцдог байсан бөгөөд
шинэ жилээр сургуулийнхаа алиалагчийн дүрд тоглодог байж.

Туул эрчүүдийн тухайд хов жив ярьдаггүй, үг даадаг, тоглож наргиж
сурсан, бусдынхаа үгийг хүлээцтэй хүлээн авдаг уучилж чаддаг байх ёстой гэж үздэг
бөгөөд тийм хүнийг жинхэнэ эр хүн гэж боддог аж. Харин нулимс амархан унагадаг эрчүүдэд
дургүй гэдгээ илэрхийлжээ. 

Д.Оюунтуул “25 дугаар суваг” телевизийн бүтээсэн маршал Х.Чойбалсангийн
тухай өгүүлсэн түүхэн теле зохиомжид эхнэр Бортолгойнх нь дүрд тоглосон нь мэргэжлийн
хүрээнд нь нэр хүнд авчирсан бөгөөд түүхэн дүрийг чадварлаг гаргасныг нь үнэлж түүнийг
бүхий л жанрт хөрвөх чадалтай жүжигчин хэмээн тодорхойлсон байдаг юм. Гэтэл кино
урлаг хүчтэй хөгжиж байгаа энэ үед яагаад Туулыг найруулагчид төдийлөн сонирхохгүй
байгааг ааш авиртай нь холбоотой гэж тайлбарлах хүмүүс ч байна.

Ц.ӨРНӨХ

Д.САРУУЛ

Засгийн газар эдийн засгаа зуун хоногт эрчимжүүлнэ гэж яриад
эхэллээ. Бодлого нь зөв бол эдийн засаг зуу байтугай зургаахан хоногт босно л
доо. Гүйцэтгэх засаглалын тэргүүний яриаг сонсоод байхад зөв юм байнаа байна.
Хувийн хөрөнгийг хамгаална, уул уурхайгаа дэмжинэ, өгөхгүй хав дарсан
лицензүүдээ олгож эхэлнэ гэх зэргээр дажгүй яриа өрнөөд эхэллээ, засгийн
хэм­жээнд. Олзуурхаж дэмжмээр зөв бодлого шийдвэр гаргагчдын дунд яригдаж
байна. Ерээд онд  яг ийм бодлого хэрэгжиж
байсан юм. Төрийн бодлого, хандлага лав л 2008 он хүртэл зах зээлийн  жамаа­раа хэрэгжсэн. “Петровис”-ийн Оюун­гэрэл
жил гаруйн өмнө манай сонинд ярилцлага өгөхдөө “1990-1996 онд Монголд валютын
нөөц бараг байхгүйтэй адил, барааны хомсдолтой, зах зээлд шилжих амаргүй үе
байсан. Гэхдээ тэр үеийг одоо эргээд бодохоор сайхан романтик үе байжээ гэж
бодогддог. Бүгд л зах зээл рүүгээ оръё гэсэн чин хүсэлтэй ажиллаж амьдарч байж.
Хандлага, чиг нь их зөв үе байсан. Одоо харин хаашаа явах гээд байгаагаа
мэдэхээ болиод байх шиг” гэж ярьсан нь тод санагдаж байна. Ер нь бизнес
эрхлэгчидтэй уулзаад ярьж суухад ийм агуулгатай үг их сонсдог.

2008 он хүртэл гадна, дотнын хатгаас энэ тэр нь бага байсан биз.
Магадгүй Монгол гэдэг жижигхэн улс хэний ч хараанд өртөөгүй байсан  учраас бизнесүүд нь тэр жилүүдэд зах зээлийн
замаар итгэлтэй алхац­гаа­сан байх. Гадаадын хөрөнгө оруулалт жил дараалан өсч
овоо хэдэн ногоон эдийн засагт эргэлдэж, Монголд уул уурхайн тэсрэлт болох нь
гэж гадны мэдээллийн агентлагууд шуугиад эхлэнгүүт өнөө алдарт сүгсэлзүүрүүд
борооны дараахь мөөг шиг ургацгаасан даа, харин ч нэг. Тэд бизнесүүдийн арав
гаруй жил бор зүрхээрээ, хамаг чадлаараа босгосон бүхнийг баллаж хаяцгаасан.
Сүгсэлзүүрүүдийн эцсийн зорилго нь УИХ-д сонгогдож, эрх мэдэлд хүрэх. Энэ
цагийн сүгсэлзүүрүүдийн түүх бараг Н.Багабандиас эхэлсэн  байх шүү. 
За тэгээд өнөө үеийн сүгсэлзүүрүүд гэвэл “босоо” гэж цоллогдсон
С.Ганбаатар, сөрөг эрх баригч Ж.Батзандан, Г.Уянга байна.  УИХ-д нэрийг нь барьж гарч ирсэн нам нь засаг
барьж байхад сөрөг хүчин мэт аяглаж сүгсэлзээд байгаа учраас сөрөг эрх баригч
гэж тодотгосон хэрэг. Цаашлуулбал байгаль хамгаалагч сүгсэлзүүрүүд байна.
Ц.Мөнхбаяраас эхлээд өчнөөн нэр хөвөрнө. Байгальд хайр­тай сүгсэлзүүрүүд
үнэхээр эх орныхоо, байгалийнхаа төлөө оюунаа чилээж, биеэ умартан зүтгэж
байсан уу гэдэг нь эргэлзээтэй. Сүүлд гэхэд Ц.Мөнхбаярыг шүүх үед гадаадын
хөрөнгө оруулалттай компаниуд “Манай компани дээр ирж мөнгө нэхэж дарамталдаг”
гэсэн агуулгатай бодитой, барим тавим мэдээллүүдийг өгсөн дуулдсан. Ер нь
байгаль хамгаалах хөдөлгөөн нэрийн дор бизнесүүдийг дарамталж мөнгө авч амиа
зогоодог хэсэг сүүлийн жилүүдэд хэтэвчээ нэлээд зузаалсан. Үр дүнд нь тэд
мөнгөжиж, эдийн засаг дампуурч, жирийн иргэд хөлд нь чирэгдээд дуусч байна. 

Эрхэм сүгсэлзүүрүүд төдийгөөс өдий хүртэл арай гэж босгосон
бизнесийн алтан үеийг түүх, домог болгоход л хүчин зүтгэв шив дээ. Сүг­сэл­­зүүрүүдийн
арми ингээд дуусах­гүй. Сайд сүгсэлзүүрүүд ч байна. Тод жишээ нь Н.Батбаяр,
Д.Ганхуяг. Эд нийлж байгаад ганзагын наймаа­наас корпораци болж чадсан бизнесүү­дийн
амжилтыг хэдхэн жилийн дотор үгүй хийж чадсан. Хувийн хэвш­лийнх­нийг дарамтлах
аян дайнаа нийлж байгаад дэгдээсэн хүмүүсийн жагсаалт ингээд дуусахгүй,
ингэсгээд орхиё.  Сүгсэлзүүрүүд бизнес
эрхэлж олсон мөнгөөрөө баялаг бүтээж 
эхэлсэн хүмүүсийг олигархи гэж цоллоод эхэлсэн. Хөрөнгөтнийг адлах их
үйлсэд нь хувь нэмрээ оруулагсад гэвэл бараг ихэнх хэвлэл мэдээлэл орно.
Сүгсэлзүүрүүд гарч ирсэн цагаасаа л үндэсний баялаг бүтээгчдийг шулаач,
мөлжөөч, муусайн баячууд, бидний хамаг мөнгийг идсэн бүтэхгүй нөхдүүд гэж
ирээд  шуугиж гарсан. Харин гадаадын
хөрөнгө оруулагчдыг эдийн засгийн алуурчин, эзлэн түрэмгийлэгч гэж сэжиглэнгүй
харцгаасан. Хайгуул хийхийг эх орноо худалдаж байна гэж түмэнд зарлан
хашгирцгаасан. Хаана ямар нөөц байна гэдгийг өчнөөн хөрөнгө зарж байж тогтоодог
хайгуулын ажлыг “хамаг баялгийг минь үүрээд гарах нь” гэж сэрдэж ам
уралдуулсаар зогсоосон хүмүүс өнөө сүгсэлзүүрүүд. Үр дүнд нь хайгуул таг
зогсож, хайгуулын чиглэ­лээр орж ирдэг байсан хэдэн сая ам.долларын хөрөнгө
оруулалт Мьянмар, Мозамбик, Австрали, Канад руу урссан.

Сүүлийн найман жил зурагтаар өдөр бүр гарсан дуусдаггүй яриатай
сүгсэлзүүрүүд өнөөдөр төрийн эрх барилцаж байгаа. Зарим нь бүр гадаадын хөрөнгө
оруулалттай шууд тулж ажилладаг албан тушаал дээр сууцгааж байна. Ямар сайндаа
л гадаадын хөрөнгө оруулагчтай хамтран ажилладаг нэг эрхэм “Хөрөн­гө оруулагчид
Д.Ганхуяг, Н.Батбаяр хоёрыг сайдаар ажиллаж байгаа цагт танайд мөнгөө
оруулахгүй гэж толгой сэгсэрч байна” гэхэв дээ. 

Ерөнхий сайд саявтар гадаадын дипломат албаныхныг хүлээж авч
уулзахдаа эдийн засгаа яаж эрчимжүүлэхээр болсноо ярина лээ. Амжуулахаар
төлөвлөсөн ажил бүр нь толгой дохимоор зөв агуулгатай сонсогдсон. Банкуудын
гаднаас татах хөрөнгийг хүүгийн татвараас чөлөөлөх, 100 мянган ам.доллараас
дээш хөрөнгө оруулалт татах банк бус санхүүгийн байгууллагын ашгийн тат­варыг
тэглэх, эдийн засгийн чөлөөт бүсэд хөрөнгө оруулалт татах, гадаадын хөрөнгө
оруулагчдад визийн тааламжтай нөхцөл бий болгох, мөнгөтэй, Монголд хөрөнгө
оруулах сонирхолтой эрхмүүдтэй 
тусгайлсан уулзалтууд хийх, татва­раар дэмжинэ гэх зэргээр амжуулах
ажлаа тодорхой гэгч нь тайлагнасан нь олзуурхмаар зөв алхам.  Ерөнхий сайдын үгийг сонссон дипломатууд
төлөөлсөн улсынхаа бизнес эрх­лэгч­дэд өөдрөг мэдээ дуулгаж, өнөөдүүлд нь ч
Азийн Монголд хөрөнгөө оруулах итгэл төрнө гэдэгт эргэлзэх юм алга.

Засгийн газрын  эдийн
засгаа аврах төлөвлөгөөнд уул уурхайн салбар руу чиглэсэн хэд хэдэн ажил
харагдсан. Хөрөнгө оруулагчдын хүлээж байгаа Ашигт малтмалын хуульд цаг
алдалгүй өөрчлөлт оруул­на, өчнөөн жил хориглосон хайгуулын лицензийг олгож
эхэлнэ гэж байна. Энэ ажил хэрэгжээд эхэлбэл ховрын бараа болчихоод байгаа
ногоон валютын урсгал эрс нэмэгдээд ирнэ.

Ерөнхий сайд АМГ-ын экс даргын авлигын хэргээс болж зуу
гаруйгаар нь цуцалсан лицензүүдийн асуудлыг эерэгээр шийднэ гэлээ. Шүүхээс
өчнөөн компанийн хэдэн тэрбумаар нь хөрөнгөө зарсан лицензийг хурааж авах
шийдвэр гарч, хэдэн арван компани эргэлзээнд орчихсон байсан юм. Засгаас энэ
шийдвэрийг эргэж харахаар болсон нь сайн хэрэг. “Энэ монголчууд чинь овоо доо,
хүний юмыг шууд хураагаад авчихдаг тэнэг улс биш юм байна” гэсэн итгэл төрөөд
эхэлбэл бидэнд л хэрэгтэй.

За тэгээд Асгатын мөнгөний ордын үйл ажиллагааг эхлүүлэх,
нүүрсний экспортыг нэмэх, алтны олборлолтыг дэмжих, газрын тос боловсруулах
үйлдвэрийн ажлыг эхлүүлэх, Хятад­тай хамтарч хэрэгжүүлэх нүүрс хийжүүлэх
үйлдвэрийн бэлтгэл ажлыг хангах гээд хийх ажлынх нь жагсаал­тад нь урам
төрөхөөр дажгүй төлөвлөгөөнүүд харагдаж байна. Эдийн засгаа аврах ажлыг зүгээр
нэг уриа болгоод өнгөрөөхгүй гарцыг нь бас олчихож. Ерөнхий сайдын дэргэд Эдийн
засгийг эрчимжүүлэх зөвлөл гэж байгуулаад болох, болохгүйгээ тухай бүрд нь ярьж
шийдээд явах юм билээ. Ерөнхий сайдын дэргэд ажиллаад эхэлчихсэн нүүрсний
экспортыг дэмжих зөвлөл лав үр өгөөжөө өгч байгаа гэсэн. Энэ жил гуч гаруй сая
тонн нүүрс экспортолно гэсэн зорилго тавиад долоо хоног бүр хуралдаж байгаа
дуулдсан. Нүүрс экспортлогч компаниудын төлөөлөл, засгийн энэ чигийг хариуцсан
шийд­вэр гаргадаг дарга нар Ерөнхий сайд­тай хамт нэг ширээ тойрч суу­гаад
болох болохгүйгээ ярилцдаг болж. Компаниуд нь нүүрсээ зарахад ийм асуудал
тулгараад байна гэхэд л шийдвэр гаргадаг хэд нь газар дээр нь зөв гарц олж
шийдээд эхэлжээ. Асуудлаа хугацаа алдалгүй 
шийдүүж байгаа компаниудад итгэл төрсөн байна лээ. Эдийн засгийг
эрчимжүүлэх зөвлөлийг энэ маягаар ажиллуулахад дажгүй үр дүн гарч таарна.

Төр засаг сүгсэлзүүрүүдийнхээ ярьсан бүрийн эсрэг яг ийм
төлөв­лө­гөө гаргаад ажиллахад л Монголын эдийн засаг босоод ирнэ. Үнэндээ
манай эдийн засаг заан биш туулай. Туулай гэдэг зүйрлэлийг хүчгүй, сул дорой
гэдэг утгаар нь сонгосонгүй.  Авсаархан
гэдэг утгаар нь хэлж байгаа юм. Заан бостлоо удна, босоод хөдөлтлөө бүр удна.
Харин туулай бол үсэрсэн эрчиндээ л чавхадчихдаг. Тэгэхээр Монголын эдийн засаг
нэг үсрээд боссон бай­хад л өөдөө чавхадчихна гэсэн үг.

Эцэст нь нэг зүйл хэлэхэд эдийн засгийг эрчимжүүлэх ажлын
хүрээнд нэг хууль батлах хэрэг байна, Ерөнхий сайд аа. Сүгсэлзүүрүүдийг УИХ-д
гаргах боломжийг хаасан хууль, эрх зүйн орчинтой болмоор байна. Учир нь сүгсэлзүүрүүд
УИХ-д сонгогдож, эрх мэдэлтэй болох хэрээр улсаа баллаад байна. Тэдний хачин
гоё ярьж, эх оронсог, ард түмэнсэг зан гаргасных нь үр дүн 1800 хүрсэн
ам.долларын ханш болж, бидний халаасан дахь төгрөгийн үнэ цэн гучин хувиар
унасан учраас ингэхээс өөр арга алга. Сүгсэлзүүрүүдийг УИХ-д гаргахыг хориглох
тийм хэцүү биш. Гишүүн байх хугацаандаа эдийн засагт сөргөөр нөлөөлөхөөр хууль
санаачилсан ч юм уу эсвэл тийм хуулийг дэмжиж саналаа өгсөн, тэр шийдвэрээс нь
болж эдийн засагт бодитой хохирол учирсан бол хэн ч байсан нэр дэвших эрхийг
нь  хаачих хэрэгтэй. Жишээ нь, стратегийн
салбарт хөрөнгө оруулалтыг зохи­цуу­лах хууль батлагдсанаас хойш хөрөнгө
оруулалт тавь гаруй хувиар татарсан тодорхой баримт нь тоотойгоо байна,
санаачилсан нь Г.Занданшатар, Н.Бат­баяраас эхлээд нэр устайгаа бий. Гэнэ­тийн
ашгийн татварын хуулийг хэдхэн  хоногийн
дотор санаа­чилж батлуулаад алтны сал­барыг унагасан жишээ нь байна, Эдийн
засгийн хөгжлийн сайд гол санаачлагч нь гэдгийг хүн бүр мэднэ. АНУ-д гэхэд
хуулийг санаачлагч хүнээр нь овоглодог жишиг бий. Муу хууль баталсан нөхөд нь
хэдэн үеэрээ муугаар хэлүүлээд, сайн хууль баталсных нь карьер өсөөд явдаг
жишээ бэлхнээ бий. Энэ мэт санаануудаас болох хувилбарыг нь олж байгаад
сүгсэлзүүрүүдийн төрд гарах замыг хаамаар байна. Наадах чинь өнөө сүгсэлзүүрийн
нэг шүү гэхэд л нийтээрээ саналаа өгдөггүй болох орчин бүрдүүлэх уг нь тийм ч
хэцүү биш дээ.

Дахиад хэлэхэд Ерөнхий сайд их зөв дуугараад эхэллээ. Яг энэ
үгээрээ яваад ажил болговол эдийн засаг босоод ирэхэд зовлон алга.

Ц.БААСАНСҮРЭН