Month: April 2014

-МИНИЙ ХҮҮ АЛДСАН,
БИ ӨМӨӨРӨХГҮЙ, АЛДААГАА ЗАСАХ ӨДӨР ИРНЭ ГЭЖ ИТГЭЖ БАЙНА-

Үндсэн хуулийн Цэцийн гишүүн Д.Сугар сүүлийн үед олны анхаарал
тат­сан олон хэрэгт нэр нь холбогдож, тэр байтугай төрсөн хүү нь хар тамхины хэргээр  анхан шатны шүүхээс ял сонсоод байгаа. Энэ бүхний
талаар түүнтэй ярилцлаа.

-Ойрд
та их л шал­гуулж байгаа дуулдана. Одоогоор асуудал ямар шатандаа явж байна. Авлигатай
тэмцэх газ­раас өнгөрсөн баасан гаригт таны 
талаар сэт­гүүлчдэд мэдээлсэн байна лээ.

-Шалгаад байгаа, тог­тоо­гоод байгаа гээд хэвлэлийнхэн л шуугиад
байх юм. Гэтэл “Чи ийм юманд холбогдчихлоо, шалгана” гээд дуудсан газар, уулзсан
хүн алга л байна. Би харин ч шал­гуулж учраа олмоор байдаг. Аль 2013 оны гуравдугаар
сарын 18-ны Үндсэн хуулийн Цэцийн албан бичиг, миний бичгээр гаргасан хүсэлтэд ийм
л юм байгаа.

-Нэгэнт
Авлигатай тэмцэх газар албан ёсоор  мэдээлэл
хийсэн бо­лохоор хэвлэлийнхэн мэ­дээлэх үүргээ л гүй­цэтгэнэ шүү дээ…

-Үндсэн хуулинд гэм буруу нь шүүхээр тогтоогоогүй байхад гэмт хэрэгтэнд
тооцож болохгүй заалт бий. Мөр­дөн байцаалтын нууц­тай холбоотой хууль бий. Хуулийн
ийм л тодорхой заалт байсаар байтал гүйцэтгэх ажлын шугамаар авсан бат­лагдаагүй
материалаа цагдаа нь өөрөө хэвлэлд аваачиж өгөөд, түүнийг нь хэвлэл аль хэдийн алийгаа
алдсан гэмт хэрэгтэн мэтээр зарлах нь Үндсэн хуулийн зарчмын асуудал шүү. Тэр байтугай
хэргээ хүлээчихсэн гэмт хэрэгтнийг ч хүнийх нь хувьд эрхийг нь хуулиар хамгаалах
л зарчимтай.

 

-Гэвч
тэр мэдээллээс харахад таныг шалгаж байгаа нь бол үнэн л гэж ойлгосон доо….

-“Авлигатай тэмцэх газрын хөрөнгө орлогын мэдүүлэг хариуцсан мэргэжилтэн
уулзаж тайлбар авсан. Хуучин өөр ажил дээр байх үеийн юм асуугаад байна лээ,  их бэлтгэлтэй, цаанаасаа даалгавартай нь мэдэгдээд
л байна. Гэхдээ ажлаа хийж байгаа хүнийг би юу гэхэв дээ. Харин бүх хүнийг л адилхан
ингэж шалгаад хэвшүүлчихвэл нийгэмд хэрэгтэй. Хуучин ч энэ асуудалд баахан хайхрамжгүй
хандацгаадаг байлаа шүү  дээ, үнэндээ.

-Та  хөрөнгө орлогоо дутуу мэдүүлсэн үү. Гадаад дахь
оффшор данс, үл хөдлөх хөрөнгөө мэдүүлээгүй нь батлагдсан гэх юм. Бодвол шалгаж
үзээд л ийм дүгнэлтэнд хүрч дээ…

-Би өөрийгөө ямар ч зөр­чил гаргаагүй гэж хэлэхгүй л дээ. Гэхдээ
тэр хэлээд байгаа шиг олон янзын мөнгө байгаагүй. Хэдэн төгрөгөө банкинд түр хийж,
түүгээрээ байр аваад зарс­ныг бүгдийг нь нэг хавт­гай дээр тавьчихаад одоо өнөөдөр
ийм л олон мөнгө хөрөнгө, обьекттой болгож харагдуулаад байгаа нь л хэцүү. Тэгээд
ч энэ чинь 2007-2010 оны үед гарсан зөрчил, захиргааны зөрчлийн хөөн хэлэлцэх хугацаа
нь ч аль хэдийн өнгөрчихсөн. Шинэ ажилд 2012 оны тавдугаар сарын 8-нд ороод хөрөнгө
орлогын мэдүүлгээ хуулийн хугацаанд зургадугаар сарын 1-нд бөглөсөн байна. Үүний
урд тавдугаар сарын 31-нд хүнээс авах ёстой 113 сая төгрөгөө авч өрөндөө өгсөн бөгөөд
зургадугаар сарын 1-нд аль хэдийнээ минийх биш болсон учир хөрөнгө орлогын мэдүүлэгт
бичих шаардлагагүй л гэж үзсэн. Одоо ч тэгж л бодож байна. Өө эрээд л байвал наран
дээрээс ч толбо олдоно.

-Авлигатай
тэмцэх газ­раас хэвлэлийнхэнд мэдээ­лээд байгаа байрнууд тэгээд танд ямар ч хамаагүй
хэрэг үү. Тус газрын мэдэгд­сэнээр болон хэвлэлд бич­сэ­нээр бол та их баян хүн
шиг?

-За би амьдралынхаа байд­лыг яг байгаагаар нь хэлье. Орох орон унах
унаа төдий юм байна. Хүмүүс намайг хазайсан дээр түлхчихгүй бол нэг гайгүй байрны
мөнгө байгаа байх. Одоо амьдарч байгаа байр их хуучирч байгаа учир нэг байртай болох
бодол бий. Бэлгэнд ирсэн 1-2 хурдан морь байгаа. За ингээд болчихлоо. Одоо үүнийг
уншсан хүн баян гэнэ үү, ядуу гэнэ үү өөрөө шийднэ биз. Энэ бүгд хөрөнгө орлогын
мэдүүлэгт ном ёсоороо байгаа. Энэ зэргийн айл, та нарын мэдэхээр  олон л байгаа. 

-Хонконгод
данстай гэсэн үнэн үү, мөн МИАТ-ийн гэх хэрэгт ял авсан Хорол­сүрэнгийн нэр дээр
хадгалуулсан таны мөнгө байдаг гэсэн, Япон, Солонгост үл хөдлөх хөрөн­гөтэй гээд
хаягийг нь тодорхой хэлсэн байна лээ. Тэгэхээр итгэхгүй гээд яах билээ..

-Яг өнөөдөр гадаадад нэг ч долларын хадгаламж, барилга, хөрөнгө байтугай
барилгад хэрэглэх тоосго ч алга. Насаараа төрийн алба хашсан минь үнэн. Харин албаа
муу хааж байгаагүй юм шүү. Хүн байтугай адгуус амьтан ч ижил хань, үр төлөө тэжээх
үүрэгтэй. Би ч цалингийн хажуугаар юухан хээхэн олж үр хүүхэд, хань ижлээ өлсгөчихгүй
байхыг хичээдэг байсан. Гэхдээ зөвхөн хуулийн хүрээнд. Бүр 1992 онд хүнсний дэлгүүр
хувьчилж авч байлаа. Тэр үед хөрөнгө орлогын мэдүүлэг гэж байгаагүй. Ингээд
2001 онд “ҮҮЦ” ХК-ийг хувьчилж аван ажиллуулж орлого, дивиденд авдаг, түүнийгээ
тухайн үеийн хөрөнгө орлогын мэдүүлэгтээ яг таг бичдэг байлаа. Өөрийн эзэмшдэг хувиа
2007-2008 онд хамтрагчдаа 603 мянган доллараар зарж энэ тухай хөрөнгө орлогын мэдүүлэгтээ
бичсэн. “Зууны мэдээ” сонины 2007 оны наймдугаар сарын 1-ний лхагва гаригийн дугаар
төрийн албаныхны хөрөнгийн жагсаалтыг хэвлэсэн. Эндээс харагдсан зураг гэвэл өчүүхэн
миний орлого одоогийн олигархиуд гээд байгаа тэр үеийн мундаг бизнесмэн-улстөрчдийн
хамгийн томынхоос гурав дахин их  болж байсан.
Ингэж олны анхаарал татах болсон нь надад хүндээр туссан. Түүнээс гадна ихэнх нь
хөрөнгө орлогын мэдүүлгээ худлаа бөглөдөг нь ч ойлгомжтой боллоо. Ингэж боловсронгуй
бус нийгэм жирийн  шударга гишүүнээ зөрчил
рүү түлхэж, би энэ орлогоо мэдүүлэхээ зогсоосон л алдаатай хүн.

Шаазгай зүү олоод хийх газраа олдоггүйн үлгэрээр энэ жаахан мөнгөө
таван хувийн хүүтэйгээр хүнд зээлүүлж, дараа нь банкинд хадгалуулж түүгээрээ Японд
байр авч, түүнийгээ мөн зарж, тэр мөнгөөрөө Солонгост байр авч дараа нь зарсан.
Нэг л хэдэн төгрөг эргэлдээд явж байгааг өнөөдөр баахан хадгаламж, олон газар үл
хөдлөх хөрөнгө байгаа юм шиг зориуд сурталчилж байна. Тэр албан ёсоор өгсөн мэдээллээс
дүнг нь сонссон байх. Япон, Солонгост 2-3 өрөөтэй байрны үнэ манайхаас ч хямд байсан,
одоо юу болж байгааг мэдэхгүй. Мөнгөтэй хүн мөнхөрдөггүй, үхэхдээ үүрээд явдаггүй.
Үүнээс илүү мөнгө надад хэрэг ч үгүй, олшруулж арвижуулах гэж хичээгээ ч үгүй. Гэхдээ
хорвоогийн гэнэтийн юм, өвчин зовлонгийн өмнө гар хоосон байж бас болдоггүй юм билээ.

-Та
яагаад гадаадад байр аваад байсан юм?

-2007-2008 онд манай гэр бүлийн хүн хүндээр өвдөж, нэлээд удаан хугацаагаар
Японд эмчлүүлэхээр бол­сон юм. Японы эмчилгээний төлбөр, зочид буудлын үнэ, тэндэх
амьдралын зардлыг бид дийлэхээргүй байсан. Тэр үед найз нөхөд зөвлөсөн. “Ингэж болохгүй.
Тиймээс байр аваад тэндээ амьдарч байгаад эмчилгээгээ дуусаад буцааж зарахаар алдагдалгүй
болдог” гэж зөвлөсөн юм. Насны нар дээр ганцаараа үлдэхийг хүсээгүй. Бүх л болол­цоогоороо
ханиа авч үлдэхийг хүссэн эр хүн миний буруу юу.  Тэгээд л 
2008 онд Японд байр худалдаж аваад бүтэн жил эмчлүүлээд дараа нь урт хугацаагаар  эмнэлгийн нарийн хяналтанд байх шаардлага гарсан.
Японд үргэлжлүүлж хяналтанд байх  хэцүү байсан
юм. Тиймээс Солонгосын “Халла” эмнэлэгт  урт
хугацаанд хяналтанд орсон. Яагаад гэвэл Солонгосын Чежү аралд визгүй.  Японы байрыг зарсан мөнгөөрөө л Солонгост байр
авсан. Тэндээ эмнэлгийн хяналтанд байж байгаад 
2013 оны намар байраа зарсан. Энэ тухай хөрөнгө орлогын мэдүүлэгтээ бичсэн
байгаа.  

-Нийтийн
дунд бүрэлд­сэн таны имиж арай л өөр байгаа. Айхтар их идэж ууж, баллаж өгч  байсан гэж л бодож байгаа шүү дээ…

-Надад хүнээс илүү юм байхгүй, дутуу л юм байгаа. Төрийнхөө төлөө
үнэхээр шударгаар ажиллая гэж хичээн, уул нь тэгж чадсан гэж боддог юм. Надтай олон
жил хамт ажилласан Хууль зүйн яамныхан, Төрийн өмчийн хорооныхон, удирдлаган дор
байсан 81 компанийн дарга, нягтлан нараас “Сугар ямар хүн бэ” гэж асуудаг ч болоосой.
Тэгвэл хэвлэлийнхний бүрдүүлснээс арай өөр дүр зураг гарна даа.

-Та
хэвлэлийнхэн гээд л буруутгаад байх юм. Хэвлэлийнхэн олон нийтэд мэдээлэх үүргээ
л гүйцэтгэж байгаа шүү дээ..

-Би чөлөөт хэвлэлийн талын хүн, жаахан хэтрүүлээд ч гэсэн, алдаа
гаргаад ч гэсэн нийгмийн бузар булайг уудалж олон нийтэд мэдээлж байх ёстой. Тэгж
ч байгаа байх. Гэхдээ хэлэхгүй байхын аргагүй хэдэн юм байна. Юуны өмнө ихэнх сонин,
сайт, телевизүүд мөнгөтэй бая­чууд, улстөрчдийн халаасанд орж тэдний атгаг, хон­зонч
даалгаврыг гүйцэтгэн түүнийхээ төлөө шавхруу долоо­дог боллоо. 350-450 сая төгрөгийн
хаалтын гэрээ хийж, энэ мөнгөө төлсөн хүнийг магтан дуулж, төлөөгүйг нь шавар, шавхайтай
хутгаж байна. Хамгийн хэцүү нь мэдээл­лийг өөрөө олж, өөрийн толгойгоор боловсруулдаг
сэтгүүлч ховордож, бусдаас дуулсан юман дээр сэвс үзсэн үхэр шиг орилох юм. Хэвлэн
нийтлэх хайран ч эрх чөлөө, хайран ч боломж…

Хэвлэлийнхний миний  тухай
бүрдүүлсэн имиж бол Монголын хамгийн том авлигач, луйварчин, хэнд ч дийлддэггүй
мангас, хэмжээ хязгааргүй баян хүн. Гэтэл би хөрөнгө, баялгийнхаа талаар мөрдөн
байцаагчид мэдүүлэг өгч байгаа ч юм шиг, эмчид зовиураа хэлж байгаа ч юм шиг илэн
далан­гүй тайлбарлалаа шүү. Бай­гаа үнэн л энэ. Идсэн эрүү хувхайрч идүүлсэн дов
ногоорч байх ёстой. Надад ийм тавилан байгаа л гэж итгэдэг.

-Байсхийгээд
л томоохон хэргүүдэд таны нэр холбог­доод байх юм, энэ ямар учиртай юм. Гэтэл та
өөрөөр яриад байх юм….

-Харин тийм ээ, холбог­доод байгаа юмуу, хол­бох гээд байгаа юм уу?
Нэгэнт л асар муу хүн гээд зар­лачихаар муу юм дайралдвал хамгийн түрүүнд нөгөө
хар овоохой санаанд ордог байх. Хоёрдугаарт, зөв зорил­готойгоор гаргасан сайхан
санааны итгэлийг муугаар ашиг­ладаг хүмүүс бас байна аа. Яаж ийж байгаад л удир­дамж
батлуулчихсан, цохолт хийлгэчихсэн явдал гарсан. Гэвч үнэхээр хувааж идэх зорилго
байгаагүй, тийм юманд оролцоогүй болохоор тэр нотлогдоод одоогоор айхтар буруудчихаагүй
л байна.

-Төрийн
өмчийн хороо­ны дарга байх үеийн асуу­дал их сөхөгдөх юм. Тэр үед алдаа гаргасан
юм биш биз дээ?

-Одоо ТӨХ юу хийж байгааг сайн мэдэхгүй. Тэр үед төрийн өмчийн тооллого,
бүртгэл өмчийн нэгдсэн баланс, өмч хувьчлал, концессын гэрээ, өмчийн гадаад харилцаа,
дээр нь Оюутолгой, Эрдэнэс- Тавантолгой, Эрдэнэт, Мон­рос гээд улсын аж ахуйн, эдийн
засгийн бүх л асуудал төвлөрч байлаа. Тэр хэмжээ­гээр өмчийн сонирхол, аж ахуйн
эрх ашиг төвлөрсөн газар байв. Нэг үгээр хэлбэл, Засгийн газрын эдийн засгийн удирдлагын
штаб байсан юм шүү. Би дарга байхдаа жилд 41 удаа шүүхэд дуудагдаж байсан удаа ч
бий. Нэг их буруудаж байснаа санахгүй л байна. Яг тодорхой ажил бүрийг хариуцсан,
янз бүрийн ааш араншин, хүмүүжил зорилготой хүмүүс ажиллана. Тэдний өмнөөс ч юм
дуулна, өөрт ч алдаа дутагдал байж л таарах.

-МИАТ-ийн
гэх хэрэгт нэлээд холбогдсон,  одоо бас Эрдэнэтийн
ган бөм­бөлөгийн буюу Дарханы төмөр­лөгийн үйлдвэрийн дар­­га асан “Алтан Дорнод
Монгол”-ын Ган­болдын хэрэгт мөн таны нэр хол­богдоод яваад байна, энэ ямар учиртай
вэ?

-МИАТ-ийнхний хийсэн хэрэг нь нотлогдоод, өгсөн авсан ч тодорхой
болж хэрэг нь дууссан. Миний хувьд энэ хэрэгт ямар ч хамаа байхгүй. Тэнд холбогдсон
нэг нөхөрт мөнгөө зээлүүлсэн байгаад цувруулан буцаан авсан. Тэр нөхөр буцаан өгөхдөө
ББСБ-аараа дамжуулан өгсөн юм билээ. Яах гэж тэгснийг нь ч би ойлгоогүй. Үүнийг
зохих  шугамаараа шалгасан байх, ойлгомжтой
болоо биз дээ. МИАТ-ийн хэрэгт 5-6 хүн холбогдож олон жилийн ял авсан. Энгийнээр
бодоход хэрвээ би оролцоод хуваагаад идчихсэн бол тэд чинь намайг хэлнэ дээ. Нөгөө
байгууллагынхан болохоор хүн бүртэй уулзаад “Сайн байна уу” гэхийн оронд “Сугартай
ямар холбоотой вэ” гэж асуусан байгаа юм. Харин миний эсрэг хэн ч, ямар ч мэдүүлэг
өгөөгүй байна. Юмны уг нь үнэн болохоор л ийм дүн гарчээ л гэж бодсон. Одоо Ганболд
ямар юмтай холбогдчихоод байгааг мэдэхгүй байна. 2008 оны эдийн засгийн хямралын
үеэр Дарханы хар төмөрлөгийн үйлдвэрийг хааж ажилчдаа тараах санал хэлэхэд нь “Ингэж
болохгүй, ямар ч аргаар хамаагүй ажиллуул” гэж үүрэг өгсөн юм. Энэ үүргийг биелүүлэхийн
тулд олон гэрээ байгуулж, заримыг нь батлуулж байсан. Тэр дотор наад ган бөмбөлөгийн
гэрээ будлиантай болж таараад Авлигатай тэмцэх газраас шалгаж учир нь олдсон. Одоо
бас тиймэрхүү юм гарч ирж байхыг үгүйсгэхгүй. Миний баталгаатай  хэлж чадах юм бол хувьдаа ашиг олох гэж хэн нэгэнтэй
гэрээ байгуулахыг дэмжиж байгаагүй, хэзээ ч тийм юм болоогүй.

-Таныг
ингэж шал­гаад байгаад улс төрийн сонир­хол, нам бүлэглэлүүдийн хоо­рондын асуудал
байгаа юу?

-Үгүй биз дээ. 2004 онд намаас түдгэлзээд, намын гишүүн биш болсноос
хойш 10 жил өнгөрч байна. Аль, аль нам намайг нэг их улс төржөөд байдаггүйг мэднэ.
Тэгээд ч улс төрийн том намууд надаар яахав дээ. Харин аль хэдийнээ болоод өнгөрсөн
шалихгүй юмыг мартдаггүй, хонзон санасан, эрх мэдэлтэй, өөрийн гэсэн сайт, сонин
хэвлэлтэй 1-2 хүн байна лээ. Тэглээ гээд би одоо яахав дээ, байгаагаараа л байхаас.
Гэхдээ энэ төрийн нүүрэнд шалгуулаад нэрээ цэвэрлэмээр л байна шүү дээ.

-Тэр
нь ямар хүмүүс юм.  Хувийн өш хонзон байдаг
юм уу?

-Хувь хүн л байгаа гэж боддог. Нэр ус дурдаад яахав дээ.

-Таны
бие одоо ямар байгаа вэ. Тархины хүнд хагалгаанд орж байсан санаг­дана. Эмчлүүлж
байгаа юу?

-Бие сайн байгаа. Японд очиж тогтмол үзлэгт орох ёстой, энэ жил чадсангүй.
Хүмүүс намайг цус харвачихсан гэж ойлгоод байдаг юм. Уг нь цус харваагүй, тархины
хагалгаанаас нэг  талын мэдрэл гэмтчихсэн
юм. Би чинь таргалж өөхлөөд, даралт ихсээд байхааргүй эрүүл амьдралын хэвшилтэй.

-Таны
хүү хар тамхины хэрэгт шалгагдаж, анхан шатны шүүхээс ял оноогоод байгаа.  Энэ талаар юу хэлэх вэ?

-Шүүхээс хар тамхины зүйл хадгалсан, хэрэглэсэн гэж хоёр жилийн ял
өгсөн. Адилхан 12 хүүхэд алдаж эндсэн байхад Сугарын хүү гэдгээр нь л хагас жилийн
турш бичлээ. Оноосон ялаас нь харахад уруу татсан, зохион байгуулсан хүн биш л байгаа
биз дээ. Миний хүү алдсан, би өмөөрөхгүй, алдаагаа засах өдөр ирнэ.

Монголын нийгэм их өөрчлөгдөж, хүний зовлонд их баярладаг болж. Зол
муут эцгийн зовлонгоор бага ч гэсэн баярла даа. Сүүлийн үед некрологи уншаад кайф
авдаг хүн олшроод байгаа гэнэ лээ. Энэ ч яахав, цаана чинь тэр аюулыг хилийн чанадаас
оруулж ирдэг, борлуулж түгээдэг томоохон сүлжээ, архаг гэмт хэрэгтнүүд сүлжээ, бизнесээ
өргөжүүлэхийн тулд бололцоотой гэж үзсэн айлын хүүхдүүдийг судалчихсан, уруу татахаар
ангуучилж байна гэнэ шүү. Өөрсдийнхөө нялх үрсийг  анхаарч, 
болгоомжтой байгаарай гэж захья.

-Хүүгээ
хар тамхины асуудалд холбогдоод буруу хүмүүст уруу татагдлаа гэж та ер нь анзаарч
байв уу?

-Мэдээгүй байсан. Мэдээгүй байсан нь миний буруу. Тусдаа амьдралтай,
ажилтай хүүгээ болоод л яваа гэж бодож байлаа. Тэр нь миний буруу. Гэхдээ миний
хүү аавдаа амласан. “Дахиж ийм юманд орооцолдохгүй” гэж.  Би хүүдээ итгэж байгаа. Үхтэл үр харам гэж үг
байдаг шүү дээ. Алдаа гаргалаа  гээд эцэг
хүн үрээ яалтай билээ. Дахиж битгий алдаасай л гэж бодно. Бусдын эцэг ч гэсэн битгий
ийм зовлон амсаасай, үр хүүхэд нь ч гэсэн сайн л яваасай гэж бодох юм даа. 

-Авлигатай
тэмцэх газраас таны бүрэн эрхийг түдгэлзүүлэх талаар Улсын Их Хурал болон Үндсэн
хуулийн Цэцэд албан бичиг илгээсэн гэсэн. Энэ талаар танд мэдэгдсэн үү?

-Мэдэж байгаа. Үндсэн хуулийн Цэцийн тухай хуульд Цэцийн гишүүн гэмт
хэрэг үйлдсэнийг шүүх тогтоосон, эсхүл хууль зөрчсөн нь шүү­хээр тогтоогдсон бол
түүнийг Цэцийн гишүүнээс эргүүлэн татах тухай 
заалттай. Тэгэхээр эхлээд Үндсэн хуулийн Цэц дээр шийдвэр гарах байх. Бүх
юм хуулийн дагуу явах ёстой. Би бас хууль бусаар хэлмэгдмээргүй байна. Тэгээд ч
яриад байгаа зөрчил чинь захиргааны юм уу, сахилгын арга хэмжээ авах  зөрчил шүү дээ. Үнэнийг хэлэхэд бүгдийг нь ийм
түвшинд шалгаж, ийм арга хэмжээ авч чадвал Улсын Их Хурал, Засгийн газрын гишүүдийн
тал нь ч үлдэхгүй. Харин нэг их айх­тар гэмт хэрэг үйлдчихээд Үндсэн хуулийн Цэцийн
хам­гаалалтад үлдчихлээ гэсэн нэртэй  явмааргүй
байна. Энэ асуудлыг хэлэлцсэний дараа, энэ төрийн нүүрэн дээр хууль зүйн боломжийг
нь олж байгаад сайн дураараа бүрэн шалгуулна, битгий санаа зов.

Дээр нь нэмж хэлэхэд би сая л мэдэж авлаа, 2007-2010 оны хооронд
хөрөнгө орлогоо буруу мэдээлсний төлөө надад Үнд­сэн хуулийн Цэцээс захиргааны арга
хэмжээ авч бай­гаа юм байна. Үүнд ч би гом­долтой л байна. Гомдол гаргах эсэхээ
бодож бай­гаад шийдье. Бүх юм хууль номоороо л явах ёстой. Яасан гэж Төрийн өмчийн
хорооны даргын алдааны төлөө Үндсэн хуулийн Цэц захиргааны арга хэмжээ авдаг билээ.

Оюу толгой ХХК-ийн ТУЗ-ийн Монголын талын гишүүн Г.Тэмүүлэнтэй
ярилцлаа.

-Оюу
толгой төслийн далд уурхайн санхүүжилт өнгөрсөн сард багтаж ший­дэг­дэнэ гэсэн мэдээ­лэл
бай­сан. Гүний  уурхайн бүтээн байгуулалтын
санхүүжилт ямар шалтгаанаар шийдэлд хүрсэнгүй вэ?

-Манай тал яриа хэлэл­цээг ойрын хугацаанд эцэс­лэн шийдвэр­лэх бүрэн
боломж­той гэж үзэж бай­гаа. Анхнаасаа л төслийг ам­жилт­тай хэрэгжүүлэхийн төлөө
бүх талаар хичээж ирснийг онц­лон дурдах хэрэгтэй байх. Шууд биднээс хамаарал багатай
гадаад нөхцөл байдлууд  яриа хэлэлцээнд ч,
Оюу толгой төслийн үйл ажиллагаанд ч нөлөөлж байна.

-Гадаад
нөхцөл гэдэг нь зэсийн зах зээлийг хэлээд байна уу?

-Тэгж ойлгож болно. Олон улсын эдийн засаг, зэсийн зах зээлийн сүүлийн
үеийн нөхцөл байдал тийм ч сайнгүй байна л даа. Өнгөрсөн оны эхэнд нэг тонн зэсийн
үнэ 8200 ам.доллар байсан. Гэтэл одоо 6600-6700 ам.долларт хэлбэлзэж байна.

-Гэхдээ
зарим шинжээч, нэр бүхий судалгааны байгууллагаас зэсийн үнэ эерэг байна гэсэн таамаглал,
прог­нозыг гаргаад байгаа шүү дээ?

-Зэсийн үнэ нэг их унах­гүй ч өсөхөөргүй байна гэсэн дүг­нэлтийг
гадны шинжээчдийн таамаглалаас хийж болохоор байгаа. Хятад бол дэлхийн зэсийн
40 хувийг дангаараа хэрэглэдэг улс. Энэ улсын макро эдийн засгийн үзүүлэлт өндөр
биш байгаа нь зэсийн үнэ тэгтлээ өсөхгүй гэсэн төлөвийг бий болгож байна.

-Хятадын
зэсийн хэрэг­цээ нэмэгдэж байгаа учраас үнэ өснө гэсэн таамаглалууд сонсогдох болсон.
Том зах зээлийн хэрэг­лээ нэмэгдэх нь зэ­сийн үнэд нөлөөлөхгүй гэж үү?

-Хятадын цэвэр зэсийн хэрэг­цээ, үйлдвэрлэл нэмэг­дэж байгаа нь үнэн.
Гэхдээ үүнийг дагаад нийлүүлэлтийн өрсөл­дөөн улам бүр нэмэг­дэж байна. Хятадын
хай­луу­лах үйлдвэрүүдийн зэсийн нөө­цөлсөн хэмжээ их хэмжээгээр нэмэгдэж бай­гаа.
Бэлэн нөөц нь гэхэд сүүлийн жилүүдэд байгаагүй рекордыг эвдэж мэдэхээр дүр зураг
харагдаж байна. Бүтээгдэхүүний ний­лүү­лэлтийн илүүдэл энэ жил гэ­хэд ойролцоогоор
600 мянган тонн цэвэр зэс болоод байгаа. Монгол Улсын нийт үйлдвэрлэж байгаа хэмжээ­нээс
хоёр дахин их хэмжээ. Өөрөөр хэлбэл зөвхөн энэ онд гэхэд хоёр Оюу толгой, хоёр Эрдэнэт
үйлдвэрийн  үйлд­вэр­лэх хэмжээний цэвэр зэсийн
илүүдэлтэй байх нь гээд ойлгочихож болно. Ирэх онуудад ч нийлүүлэлтийн илүүдэл улам
бүр нэмэгдэх төлөвтэй байна.

-Төслийн
санхүүжилтийн асуу­дал хойшлоод байгаа­гийн бас нэг шалтгаан нь дэлхийн зэсийн зах
зээлийн таагүй байдал гэж ойлгож болох нь ээ?

-Төслийн санхүүжилтийн асуудал зөвхөн талуудын хооронд өрнөж байгаа
яриа хэлэл­цээ­нээс шалтгаалж хойш­лоо­гүй. Хөрөнгө оруулагч тал зах зээлийн сүүлийн
үеийн нөхцөл байдлаас хамаарч нэмэлт санхүүжилтийн асуу­дал дээр яаравчлах байр
суурь­гүй боллоо гэж бид ойл­гож байгаа. Дан ганц манай талаас хамааралтай бол бид
асуудлыг хэзээ ч ярилцаж, шийдэхэд бэлэн байна. Ямар ч бизнес эрхлэгч зах зээлийн
нөхцөл байдлаа үнэлж, нийлүүлэлтийн орчноо судалж байж эрсдэл өндөртэй хөрөнгө оруулалтын
шийдэл гаргадаг.

-Оюу
толгой төс­лийн далд уурхайн сан­хүү­жил­тийг шийдвэрлэхгүй байх нь олон сөрөг талтай
гэж эдийн засаг­чид яриад эхэлсэн. Оюу толгойн асуудлыг бүрэн шийдэхгүй бол эдийн
засаг сэргэхгүй, хөрөнгө оруулалт орж ирэхгүй гэсэн тайлбарууд хөвөрч байна. Энэ
тал дээр таны байр суурийг сонсъё?

-Манай зүгээс Оюу толгой төс­лийн үйл ажиллагаа хэвийн яваг­даж байгаа
гэсэн тайлбарыг удаа дараа хийж байгаа. Би ч гэсэн яг энэ үгийг давтаж хэлмээр байна.
Өнгөрсөн хугацаанд төслийн барил­га бүтээн байгуулалтын үе шат амжилттай хэрэгжсэнээр
баяжуу­лах үйлдвэр ашиг­лал­тад орсон шүү дээ. Бая­жуу­лах үйлдвэр бүрэн хүчин чадлаараа
ажиллаж байна. Өдөрт 100 мянган тонн хүдэр боловсруулан ажиллаж байгаа.  Оюу толгойн баяжуулах үйлдвэр өнгөрсөн оны арванхоёрдугаар  сарын 31-ний байдлаар 290 мянган тонн баяжмал
үйлдвэрлэсэн. Он гарснаас хойш, миний хамгийн сүүлд авсан тоогоор бол 100 гаруй
мянган тонн баяжмал нэмж үйлдвэрлээд байна. Өнгөрсөн онд бүтээгдэхүүний борлуулалтад
зах зээлээс хамааралтай хүндрэлүүд гарсан учраас борлуулалтын орлого, Монгол Улсад
төлөх татвар, төлбөр хойшлоход нөлөөлсөн. Өнөөдрийн хувьд борлуулалт хэвийн явагдаж
байгаа.

Оюу толгойн боловсруул­сан баяжмал өнөөдрийг хүртэл зөвхөн ил уурхайгаас
гарч байгаа. Далд уурхайгаас ямар нэг олборлолт хийгдээгүй. Төслийн санхүүжилт удаа­ширснаас
болж далд уурхайн бүтээн байгуулалт зогсч, эдийн засгийн орчинд шууд нөлөөл­сөн
гэж үзэх үндэслэл бага болохыг саяын миний хэлсэн тайлбараас харж болно. Нэг зүйлийг
онцолж хэлэхэд Оюу толгой Монгол дахь гадаадын хөрөнгө оруулалтын дийлэнх хэсгийг
2010 оноос хойш дангаараа бүрдүүлж ирсэн төсөл. Шуудхан хэлэхэд гур­ван жилийн дотор
бүтээн байгуу­лалтын ажилд зориулж до­лоон тэрбум гаруй ам.долларын хөрөнгө оруулалтыг  нэг амьсгаагаар хийсэн. Хөрөнгө оруулалтыг нэг
дор ингэж ихээр хийсэн учраас Оюу толгой ордын барилга бүтээн байгуулалтын ажлууд
богино хугацаанд хийгдсэн юм. Одоо их бүтээн байгуулалтын үе шатаасаа үйлдвэрлэлийн
хэвийн горимдоо шилжиж байна. Өөрөөр хэлбэл их хэмжээний хөрөнгө оруулалтыг нэг
дор хийх шаардлагагүй болсон гэсэн үг. Хөрөнгө оруулалт багасах нь хэвийн үзэгдэл
гэдгийг энгийнээр тайлбарлавал ийм байна.

-Төслийн
санхүүжилт олгох банкууд зээл олгох хүчинтэй хугацаагаа сун­га­сан болов уу. Хэрэв
сунгасан бол ямар хугацаагаар сунгаж байгаа вэ?

-Зээл олгох хүчинтэй хуга­цааг манай талаас сунгуулах хүсэлтээ хүргүүлсэн.
Мөн хөрөнгө оруулагч нөгөө талаас хүсэлтээ хүргүүлэх учир­тай. Манай талаас аль
болох богино хугацаагаар сунгах сонирхолтойгоо илэрхийлсэн. Энэ дагуу шийдэгдэнэ
гэж бидний зүгээс харж байгаа.

-Яриа
хэлэлцээ хэзээ дуусах бол, ойрын хуга­цаанд гацаанаас гарах болов уу?

-Хоёр тал яриа хэлэлцээ­гээ богино хугацаанд цааш идэвхтэй үргэлжлүүлэх
бол­но. Яриа хэлэл­цээ хэвийн үргэлжилж байна. Ойрын хуга­цаанд нэг шийдэл, ойлголцолд
хүрэх бүрэн боломжтой гэж бид үзэж байгаа. Ер нь ийм том хэмжээний бизнесийн хэлцэл,
санхүүжилтийг шийдэхэд хоёр талд хугацаа шаардлагатай байдаг. Харилцан тохиролцох,
ойл­голцох зүйлүүд олон байдаг. “Рио Тинто”-гийн зүгээс төс­лийн шинэчлэгдсэн ТЭЗҮ-ийг
боловсруулж дуусгасны дараа яриа хэлэлцээг эцэс­лэхэд илүү амар болно гэсэн хандлагатай
байгааг ч бид харгалзах ёстой. Хөрөнгө оруулагч талаас далд уурхайн зураг төсөл,
барилгын ажлын төлөвлөгөө болон төслийн өргөтгөлийн ажлын ТЭЗҮ-ийг энэ  оны зургадугаар сард дуусгахаар ажиллаж байна.

-ТЭЗҮ-ийг
хэлэлцэж батална гэж ирээд яривал манай талаас хамааралтай, хугацаа шаардагдах ажлууд
гарах болов уу гэж харж байна. Хэр хугацаа шаардагдах бол?

-Хөрөнгө оруулагч талын мэдэг­дэж буйгаар ТЭЗҮ-ээ энэ  оны зургадугаар сард дуусгасныхаа дараа цаг алдалгүй
хувь ний­лүү­лэгч талууд болон Эрдэс баял­­гийн мэргэжлийн зөв­лөлд танилцуулна
гэсэн төлөвлөгөөтэй байгаа юм билээ. Мэдээж судалж танил­цахад хугацаа шаардагдах
нь ойлгомжтой. Гэхдээ манай та­лаас хамаарч болох асуудал болгоныг цаг хуга­цаа
алдалгүйгээр зохион бай­гуулалт хийж ажиллах бүрэн боломжтойгоо илэрхийлсэн.

-Засаг,
“Рио” хоёр эхлээд хэлэлцээний ширээний ард суух­даа шийдэх ёстой 30 гаруй асуудал
бий гэж байсан. Одоогоор хичнээн хувийг нь шийдээд байна, нууц биш бол яг ямар асуудлууд
дээр шийдэлд хүрээгүй байгаа вэ?

-Өмнө нь гуч гаруй асуу­дал байсан бол одоогоор зарчмын томоохон
таван асуу­дал үлдээд байна. Хоёр тал зарчмын чухал асууд­лаар харилцан тохирол­цоонд
хүрээд байгаа. Гэх­дээ ойлголтын зөрүүг ойртуу­лах, асуудлыг шийд­вэр­­лэх чиглэлээр
бүх л арга хэмжээг авч ажиллаж байна. Тухайлбал, зардлын хэт­рэлтийг хоёр талаас
тул­гаж нягтлах, ТЭЗҮ-ийнхээ шинэч­лэлийг 2010 оны ТЭЗҮ-тэй харьцуулан суд­лах,
төс­лийн нэмэлт санхүүжилтийн нөх­цөлүүдийг судлах чиглэ­лээр ажиллаж байна. Ер
нь эдгээр асуудлыг ойрын хугацаанд ярил­цаж шийдвэрлэх боломж­той гэж харж байгаа.
Гэхдээ мэдээж хоёр талын оролцоо санаачилга, хүсэл эрмэлзлээс бүх зүйл хамаарах
нь ойлгомжтой.  

-ТУЗ-ийн
гишүүний чинь хувьд асуух асуулт байна. ТУЗ-ийн хурлын түвшинд ямар асууд­лууд дээр
илүү анхаарч шийдвэрлүүлэхийн төлөө ажиллаж байгаа вэ?

-Манай улсын сүүлийн 30 гаруй жилийн түүхээс харахад хэрэг­жүүлж
эхлүүлсэн, өнөөд­рийг хүртэл амжилттай хэрэг­­жүүлж буй хамгийн том төсөл, хамгийн
том хөрөнгө оруулалт бол яах аргагүй Оюу толгой. Тэр ч утгаараа нийгэм даяараа Оюу
толгойг асар өндөр хүлээлттэйгээр ажиглаж байна л даа. Энэ талаас нь харахад  Оюу тол­гойн ТУЗ-д Монголыг төлөөлсөн гишүүдэд
их үүрэг хариуцлага ирж байгаа.

Бид хувьцаа эзэмшигч, монголчуудынхаа нийтлэг ашиг сонирхлыг тооцож
ажил­лах  үүрэг хүлээсэн хүмүүс. Анхаарч ажиллаж
байгаа хэд хэдэн чиглэл бий. Ажилч­дын нийгмийн асуудал, ялан­гуяа төслийн талбарт
ажиллаж бай­гаа монгол ажилчдын тав тух­тай ажил­лах амьдрах орчинг бүр­дүү­лэх
үүднээс Ханбогд сумыг түшиглэн цог­цолбор хот тосгон барьж байгуу­лах асуудлыг шийд­вэр­лүүлэхээр
ТУЗ-ийн зүгээс анхаарал тавьж байна. Энэ асууд­лыг төр, хувийн хэвшлийн оролцоотойгоор
бүрэн шийд­вэрлэнэ гэж харж бай­гаа. Цаашлаад яривал монгол ажилчдын цалин, хөдөлмөрийн
үнэлэм­жийг нэмэгдүүлэх, гүйцэтгэх удирд­­лагын түвшинд монголчуудын оролцоог нэмэгдүүлэх
гээд ярьж ший­дүүлэх ёстой олон асуудал бий.

Нөгөө талаас хөрөнгө оруу­лагч талууд хэн хэнийхээ эрх ашгийг хүндэтгэсэн
харил­цааг аль болох хөгжүүлж л байвал урт хугацаанд хамт­ран ажиллах, төслөөс хүртэх
үр өгөөж,  үнэ цэнийг нэмэг­дүүлэх, хамтын
амжил­тад хүрэх нөхцөлийг бүрдүүлнэ. Энэ бол аль аль талдаа ойлгомжтой асуудал л
даа.

-Засгийн
газарт Оюу тол­гойн хөрөнгө оруу­лал­тын гэрээ байгуулахаас эхлээд өнөөдрийг хүртэл
ажил­ласан ганц хүн бий. Тэр нь та. Асуудлыг эхнээс нь мэдэх хүний хувьд Оюу толгойн
хөрөнгө оруулал­тын гэрээн дээр ямар үнэлэмжтэй явдаг вэ?

-Том хэмжээний стра­те­гийн ач холбогдолтой бизне­сийн төсөл дээр
хэлцэл бай­гуулж байгаа улсын хувьд эдийн засаг, нийгэм, хууль эрх зүй, байгаль
орчин, хөдөл­мөр, ард түмний уламж­лал гээд бүх л салбар, бүх л талаас нь шаардлагатай
судалгаануудыг урьдчилан хийсэн байх учиртай. Тухайн үед гэрээ байгуулахтай холбогдуулж
шаардлагатай бэлтгэл ажлуудыг хангалттай түвшинд хийлгүйгээр тал талаас нь шахаад
явсан зүйл бий гэж хувь хүнийхээ үүднээс боддог. Цаг хугацааны асар их дарамт, шахалтанд
ажиллаж байж энэ гэрээг байгуулсан. Энэ асуудалд арай ул суурьтай, бүхий л салбарынхан
хүчин зүтгээд оролцох ёстой байтал зөвхөн эдийн засгийн өнцөг талаас нь хараад яарсан
тал бий. Монголчуудын хувьд урьд өмнө нь ийм гэрээ хийж байсан зах зээлийн туршлага
гэвэл бараг байхгүй. Харин нөгөө тал маань дэлхийн олон газар гэрээ хийж сурсан,
биднээс илүү туршлагатай байсан гэдэг нь тодорхой. Цаашлаад гадны томоохон корпораци
эдгээр компаниудын зах зээлийн үнэлгээ нь гэхэд л Монголын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний
нөөцөөс хэд дахин даваад явчихсан. Санхүүгийн чадавхи бололцоо өндөр гэж ирээд яривал
олон зүйлийг дурдаж болно. Гэхдээ энэ төсөл Монголын эдийн засагт ач холбогдолтой
гэдгийг хэн ч хүлээн зөвшөөрнө.

-Гэрээтэй
холбогдуулаад асуухад гэрээгээр тодорхой болоогүй, эргэлзээ төрүүлэхүйц  үлдсэн асуудал гэвэл юу байна?

-Оюу толгой төсөл болон хөрөнгө оруулагчтай хамааралтай асуудлыг
зохицуулж байгаа гурван том гэрээ бий. Эхний том гэрээ нь мэдээж Хөрөнгө оруулалтын
гэрээ.  Нэмэлт, өөрчлөлт оруулж дахин тодотгосон
хоёр гэрээ байгаа. Нэг нь Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ, нөгөө нь Хувьцаа шилжүүлэхийг
хязгаарласан гэрээ. Хувьцаа шилжүүлэхийг хязгаарласан гэрээг  2011 онд нэмж байгуулсан юм. Мөн Хувь нийлүүлэгчдийн
гэрээний нэмэлт, өөрчлөлтийг 2011 онд оруулсан байдаг. Гэхдээ эдгээр гэрээнд багтаагүй
олон асуудал байна. Ганцхан жишээ хэлэхэд, төслийн үйл ажиллагаанаас эдийн засагт
шууд бус байдлаар нөлөөлөх нөлөөллийг сайтар тооцож нэмэг­дүү­лэх учиртай байсан.
Гэтэл энэ зохицуулалтыг хийж өгөөгүй асуудал байна.

-Шууд
бус нөлөөлөх нөлөөлөл гэдгээ тодруулаач?

-Тодруулж хэлбэл дотоодын ханган нийлүүлэгчдийн төслийн үйл ажиллагаанд
оролцох оролцоо, дотоодод үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн, эсвэл үндэсний аж ахуйн нэгжүүдэд
давуу эрх олгох, түлхүү оролцох нөхцөлийг бүрдүүлэх асуудал хангалттай хэмжээнд
суугаагүй. Цаашлаад урт хугацаанд хоёр талд эрх ашиг болон ойлголцлын зөрүү гаргахгүй
байх нөхцөлийг байнга харилцан бүрдүүлж байх нь маш чухал юм.

-Таны
хувьд төслийн цаашдын ирээдүйг хэрхэн харж төсөөлж байна вэ?

-Оюу толгойг зөвхөн монгол­чууд мэддэг байсан үе ард хоцор­сон. Дэлхийн
уул уурхайн хүрээнийхэн бүгд мэддэг, гадны томоохон хөрөнгө оруулагчид, банк санхүүгийн
байгууллагынхан сонирхдог том төсөл болсон. Энэ төс­лийг дэлхий нийтээрээ сонирхож,
гадныхан манай улсад өрнөж буй өөрчлөлт болгоныг анхааралтай ажиглаж байна. Цааш­лаад
энэ төсөл хэргэжиж эхэлснээр уул уурхай, эрчим хүч, дэд бүтэц, боловсруулах үйлдвэр
гээд олон арван төслийг нэмж эхлүүлэх боломж, нөхцөлийг бүрдүүлж байгаа. Энэ олон
том төслийг хийж хэрэгжүүлэх хариуцлагатай үүрэг нь дараагийн хорь, гучин  жилийн хугацаанд буюу бидний үеийн залуучууд дээр
ирж байна. Оюутолгойг  том зургаар харвал  Монголын урт хугацааны хөгжлийн түүчээ болно гэдэгт
эргэлздэггүй.

Ц.БААСАНСҮРЭН

Улсын Филармонийн
дэргэдэх Морин хуурын чуулгын хөгжимчин, морин хуурч Н.Жигжиддоржийн бие даасан
сонгодог концерт ирэх лхагва гаригт ДБЭТ-т болох гэж байна. Уг тоглолтод ХБК-ийн
багш төгөлдөр хуурч Ц.Шаравцэрэн, Италид ажиллаж, сурч буй морин хийлч Д.Амармэнд
нар хамтран тоглох юм. Тоглолтын зөвлөхөөр УГЗ удирдаач, хийлч Чулууны Чинбат, удирдаачаар
Морин хуурын чуулгын ерөнхий удирдаач ардын жүжигчин С.Батчулуун нар ажиллаж, сонгодог
урлагийг дэмжигч “Төгөлдөр сан” ивээн тэтгэж буй юм. “Portrait of Morin khuur” нэртэй
энэ тоглолтын хөтөлбөр дэх бүтээлүүдийн талаар УГЗ Ч.Чинбат, хөгжмийн зохиолч Ш.Өлзийбаяр
нартай ярилцлаа. 

Ч.Чинбат: МОРИН ХУУР НЬ ДЭЛХИЙН СОНГОДОГ ХӨГЖМИЙН ЗИНДААНД
ОЧИЖ БУЙГ ХАРУУЛЖ БАЙНА

 -Морин
хуурч Н.Жигжид­дорж Н.Жанцан­норов, Б.Шарав, Х.Билэг­жаргал нарын Триог анх удаа
морин хуураар тоглох гэж байна. Трио буюу гоцлол хөгжмийн гурвал гэж чухам ямар
бүтээл болохыг, морин хуураар тоглох тоглолтын онцлогийг уншигчдад хэлж өгөхгүй
юу?

-Энэ бол хийл, виолончель, төгөлдөр хуурт зориулсан гурвал байгаа
юм. Үүний хийлийн партыг морин хуур хөгжмөөр тоглоно гэдэг бол үнэхээр гайхамшигтай
хөдөлмөр, гайхалтай техник, маш сайн дотоод сэтгэгдэл байх ёстой. Хийл хөгжим дээр
гаргаж чадах тоглогчийн тэр чадваруудыг морин хуураар яг ижил хэмжээнд гаргах ёстой.
Трио гэдэг маань гурван гоцлооч гурвуулаа нийлж тоглодог зохиол. Хоёр нь нэгэндээ,
эсвэл нэг нь хоёр хөгжимдөө ард нь хамтрагч маягаар явдаггүй. Гурвуулаа гоцолж хөгжимддөг
бүтээл юм. Би энэ тоглолтод зөвлөхөөр ажиллаж байна. Энэ гурван Триог сонгосон нь
ч бас учиртай. Гурвуулаа өөр өөр характертай, өөр өөр зураглалыг харуулсан байдаг.
Тухайлбал, Н.Жанцанноровын Трио гэхэд л говийн зэрэглээ, говийн байгалийн сонин
үзэгдлүүдийг харуулсан байхад Б.Шаравынх Оргилуун гурвал байх жишээтэй. Гэтэл Х.Билэгжаргалын
Трио бол нэлээн орчин цагийн хэв шинжтэй. Уран зургаар зүйрлэвэл, нэлээн сүүлийн
үеийн урлагийн урсгалууд, юм болгон харагдахаар. Гурвуулаа маш сайхан бүтээлүүд
л дээ. Бас нэг онцлууштай нь, манай чадалтай морин хуурч Н.Жигжиддоржид зориулж
хөгжмийн зохиолч Ш.Өлзийбаяр шинээр концерт бичсэн. Энэ концерт анх удаа дуугарна.
Гол нь, бид энэ бол яг сонгодог концертын хэлбэрт байх ёстой гэсэн зорилго өөрсдөдөө
тавьсан. Нэгдүгээр анги нь дотроо гурван хэсэгтэй. Хоёрдугаар анги нь бүрэн биеэ
даасан зохиол байж байна. Гуравдугаар анги нь мөн л сонгодог концертынхоо формоор
бичигдсэн байгаа. Тэгээд ч дуу аялгуу, зураглал гэхээсээ илүү жинхэнэ концертын
хэмжээнд бичигджээ гэж би дотроо үнэлж байгаа юм. Ш.Өлзийбаяр бол үнэхээр чадалтай
сайхан хөгжмийн зохиолч. Өнөөгийн залуучууд маань үнэхээр чадалтай болчихсон байна.

-Сонсогчдын
мэдэж байгаагаар манай морин хуурын концертууд ихэвч­лэн хэд хэдэн хэсэгтэй нэг
ангитай байх нь нийтлэг.  Сонгодог хөгжмөөр
дүйцүү­лэн үзэхэд гурван ангитай концерт морин хуурт бичигдсэн туршлага манай хөгжмийн
өв санд хэр олон тааралддаг вэ?

-Ер нь морин хуурын концерт зөндөө бий. Зарим нь нэг ангитай, дотроо
хэсгүүдтэй байх жишээтэй. Энэ нь “концертный пьес” буюу концертод зориулсан аялгуу
гэх юм уу даа. Гэхдээ тэр нь маш сайхан зохиолууд олон бий л дээ. Харин энэ бол
бие даасан гурван том анги байгаа. Энэ концертын дараа хөгжмийн зохиолчид яг ийм
форм руу хошуурах болов уу гэж би бодож байна. Зөвхөн морин хуур ч биш үүнийг морин
хууртай нэлээн ойролцоо альт хөгжимд ч тоглож болно. Ийм чансаатай зохиол гараад
ирж байна гэдэг бол морин хуур нь ердөө язгуур юмаа тоглож байдаг нэг ардын хөгжим
биш, энэ бол альт, хийл зэрэг дэлхийн сонгодог хөгжмийн зиндаа түвшинд очиж байна
шүү гэдгийг харуулж байна. Үүгээрээ маш том ололт болж байгаа юм.

-Зөвлөхөөр
ажиллахдаа та юунд илүү анхаарал хандуулж байна вэ?

-Энд морин хуур тоглож байгаа юм шүү гээд ганц ч ноотыг нь бид өөрчлөөгүй.
Тоглох ёстой бүх ноотыг нь тоглож байна. Үүгээрээ онцгой. Тэнд хийлийн ямар штрихүүд
байна тэр бүгд орж байна. Нүдээ аниад сонсох юм бол хийл тоглож байна даа гэж бодохоор.
Нүдээ нээгээд харахаар морин хуур тоглож байгаа юм. Энэ үнэхээр гайхамшигтай л даа.
Энд бас нэг зүйлийг онцолмоор байна. Монголын мэргэжлийн хөгжмийн ийм том тоглолтыг
ивээн тэтгэж дэмжиж тусалж байгаа “Төгөлдөр сан” шиг байгууллага олон байгаасай.
Ийм түвшний уран бүтээлийн тоглолт, авьяаслаг залуучуудыг дэмжиж байгаа нь өөрөө
маш их сэтгэл, зориг, соёлыг харуулж байна. Бид ер нь мөнгөгүй бол уран бүтээл хийхэд
хүнд цаг болжээ. Ялангуяа ийм зоригтойгоор энэ том бүтээлийг авч тоглож байгаа нь
хөгжмийн урлагтаа их том нээлт, бусдад ч их өргөн боломжийг харуулж байна гэсэн
үг л дээ.               

-Өндөр
түвшинд бэлтгэгдсэн тоглогчид концертоо тавих танхим манайд өнөө хэр алга. Түүнийг
үзэх үзэгч ч тун ховор болох нь саяхан болсон нэг төгөлдөр хуурчийн тоглолтоос харагдаж
байлаа л даа. Манайх шиг хөгжмийн өндөр соёлыг бүтээсэн улс орон ганц концертын
танхимгүй байгаа нь тун ойлгомжгүй. Энэ талаар та юу хэлэх вэ?

-Хэрэв бид үзэгчдэдээ зориулж юм хийгээд байвал огт хөгжихгүй. Үзэгчдээс
заавал түрүүлж, өрсөж хийж байх ёстой юм. Тэднийгээ араасаа дагуулж өөд татаж явах
ёстой байдаг. Өнөөдөр үзэгчид тэр болгон ойлгохгүй, үзэхгүй байгаа мэт харагдах
боловч яваандаа татагдана гэсэн үг. Тэр болгоныг үзэх боломж, мэдлэг чадвар нь аажмаар
дээрдээд явдаг. Дээрдэх тусам хүн арай ондоо юм шаардаж эхэлнэ. Манайхан урьд нь
зүгээр нэг аялгуу сонсдог байсан бол одоо гайхалтай гоё зохиол, гоё хөгжимчдийг
сонсож байна. Сонсч байгаа хөгжмөө ойлгохгүй ч гэсэн ядаж “Маш гоё хөгжим тоглож
байна шүү” гэсэн бодолтой үзнэ шүү дээ. Тиймээс бид айх хэрэггүй юм. Яваандаа үзэгчидтэй
болно. Үзэгчидтэй болох нэн тэргүүний асуудал бол боловсрол. Оюуны соёлын боловсролыг
хүүхэд наснаас нь хөгжмөөр дамжуулж олгодог. Хүүхдэд олгох хөгжмийн боловсролын
нэгэн үе, тэр бүү хэл нэг хэсэг үеийг бид тасалчихсан. Одоо дахиад ярьж эхэлж байна.

-Нөгөө
хоёр тоглогчийн тухайд?

-Морин хийл буюу виолончелийн хүү бол Д.Амармэнд гээд Монголдоо,
гадаадад ч нэртэй хүү байгаа юм. Италид төгсөөд тэндээ сурч ажиллаж байна. Мөн ХБК-ийн
багш, төгөлдөр хуурч Ц.Шаравцэрэн байна. Америкийн хамгийн нэртэй том хөгжмийн сургуульд
саяхан зэрэг хамгаалаад ирсэн хүн шүү дээ. Тэнд гурав дөрвөн жил сураад ирсэн. Ийм
сайхан хөгжимчид тоглож байна. Тэгэхээр эдэнд тавьж байгаа шаардлага нь яг л түвшинд
нь таарсан өндөр шаардлага байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, боловсрол чадвараараа онцгойрч
товойж байгаа хөгжимчид. Үүн дээр л би  их
өндөр шаардлага тавихын хажуугаар чадалтай тоглогчид учраас ажиллахад амар, их сайхан
байна. Хөгжмийнх нь гаргаж байгаа санаан дээр л би өөрийнхөө санааг нэмж байгаа
болохоос тэдэнд заагаад байх юм байхгүй л дээ, үнэндээ. 

-Морин
хийлч Д.Амар­мэнд Италиас ирэхдээ заавал өөрийнхөө хөгж­мийг авчирч тоглоно гэсэн
болзол тавьж энэ тоглолтод оролцож байгаа юм байна. Тоглогчид заавал өөрийн­хөө
хөгжмөөр тоглох тогт­сон ёс жаягтай байдаг уу?

-Гоцлооч хөгжимчин хүний тухайд ярихад, хөгжим хүн хоёр холбоотой
байдаг. Өөрийнхөө хөгжимд дасчихдаг. Гаргаж байгаа дуу авиагаар өөрийнхөө сэтгэл
санааны дуу авиаг тэр хөгжмөөрөө гаргаад сурчихсан байдаг л даа. Өөр хүний хөгжим
аваад тоглоё гэхэд түүнийг өөрийн болгохын тулд дахиад л хэдэн жилийн хөдөлмөр орно
шүү дээ.

-Сэтгэлийн
холбоо гэсэн үг үү?

-Ерөөсөө л энэ. Дарж байгаа хурууны өндөг, бүр микроскопоор тодруулаад
харах юм бол утсан дээр хурууны өндөгнийхөө аль хэсгээр нь дарж байна, утас, гриф
хоёрын хооронд ямар зай байна вэ гэхчлэн яривал маш нарийн зүйлс бий. Гадаадын томоохон
төгөлдөр хуурчид гэхэд л тэр том хөгжмийг онгоцоор ачуулаад явж байна. Зөвхөн өөрөө
тоглохын тулд. Дээрээс нь хөглөгчтэйгөө, төгөлдөр хуураа зөөдөг хүмүүстэйгээ, хөгжмөө
аччихаад гадаад орнуудаар тоглолтоо хийгээд зугаалаад л явж байдаг.

-Хөндлөнгийн
хүн бол юун маягтай юм гэж бодмоор?

-Яг тэгж бодно. Юун маягтай юм, энд зөндөө л хөгжим байна нэгийг
нь аваад тоглочихно биз гэж бодно доо. Номоор нь бол тоглогч хүн өөрийнхөө л хөгжмөөр
тоглодог. Хэрэв “Төгөлдөр сан” байгаагүй бол бид хөгжмийг нь яана аа гэж толгой
өвтгөх байлаа л даа. Хөгжим нь тусдаа нэг хүний суудал эзэлдэг учраас нэг хүний
суудлаар ирдэг. Нэг тоглолтод ганцхан тэр залуу уран бүтээлчийг авчрахын тулд хоёр
хүний зардал төлж авчирч байгаа юм. Тэгэхээр энэ тоглолт бол оюуны маш том тоглолт,
асар том хөрөнгө оруулалт гэж би үзэж байгаа юм. Үзэгчдэд ч том хөрөнгө оруулалт
болно гэсэн итгэлтэй байна.

-Манай
хөгжмийн санд Трио хэр олон байдаг вэ?

-Манайд нэлээн хожуу бий болсон л доо. С.Гончигсумлаа гуайн Оргилуун
трио байна. Ганц нэг ахмад хөгжмийн зохиолчид бичиж байсан. Гэхдээ тэр бүр дуугараагүй.
Сүүлд харин олон хөгжмийн зохиолч бичсэн. Билэгжаргалынх, Шаравынх, Жанцанноровынх
байна. Сүүлийн үед гарч ирж байгаа хөгжмийн зохиолчид Трио бичиж эхэлж байна. Трио
гэдэг маань бичлэгийн хувьд ч, тоглохын хувьд ч маш өндөр мэдрэмж, өндөр чадвар
шаарддаг учраас тэр болгон хүн барьж аваад биччихдэггүй. Нэлээн сайн хөгжмийн зохиолч
болсон хойноо трио, квартет гэх мэт нарийн юмыг бичдэг. Дөрвөл байсан ч дөрвүүлээ
гоцлооч. Тавал байсан ч тавуулаа гоцлооч байдаг учраас маш нарийн техник, өндөр
шаардлага тавина.

-Нэлээн
өргөн далайцтай хөтөлбөртэй концерт болох нь. Ийм тоглолт хөгжмийн зохиолчдодоо
ямар өгөөжтэй байдаг юм бэ?

-Зохиолчдынхоо хувьд ч тоглогчдодоо ч маш их ач холбогдолтой. Хөгжмийн
зохиолчид нь зохиолоо энэ удаад өөрөөр сонсох гэж байна. Олон улсад олон ч хөгжимчин
тоглосон л доо. Японд ч тоглосон, ер нь зөндөө тоглож байсан. Тэр болгон өөр өөрийн
гэсэн онцлогтой. Энэ удаад эх орондоо морин хуураар тоглож байгаа нь шинэ юм. Шарав,
Жанцанноров эд нар маань мэдээж өөрийнхөө бүтээлийг дахин шинээр харж монгол хөгжимчдийнхөө
тоглохыг сонсох гэж байна.

-Тоглолтын
хоёрдугаар хэсэгт орж буй Морин хуур, симфони оркестрын  концертын хувьд?

-Энэ зохиол бол шууд манай ХБК-ийн санд аваад тоглоход ур чадвараа
өсгөх шинэ боломж гарч ирж байна гэсэн үг. Жишээ нь, сүүлийн үед тоглох юмгүй болчихоод
бид аргаа бараад хийлийн зохиолуудаас авч тоглож байна л даа. Монгол зохиол нь ховор.
Ингээд шинэ зохиол гараад ирж байгаа нь бидний бас нэгэн ололт юм.

 

Ш.Өлзийбаяр: ӨМНӨХ БҮТЭЭЛҮҮДЭЭС ӨӨРӨӨР БИЧИХИЙГ  ХИЧЭЭЛЭЭ

 

-Таны
Морин хуур, симфони оркестрын нэгдүгээр концерт 2011 оны “Алтан намар” хөгжмийн
наадмын шилдгүүдийн нэг байлаа. Хоёрдугаар концертыг одоо тоглох гэж байна. Зохиолынхоо
талаар юу хэлэх вэ?

-Морин хуур, симфони оркестрын II концертын маань нээлтийн тоглолт
болж байна. Нэгдүгээр концерт бол нэг ангитай. Хоёрдугаар концерт маань сонгодог
гурван ангитай бүрэн хэмжээний концерт юм. Морин хуурын чуулгын Батчулуун багш,
Жигжиддорж нар хийлийн концерттой дүйцэхүйц, бүрэн хэмжээний концерт хийж өгөөч
гэж захиалснаар бичиж өгсөн. Одоо тоглолтын бэлтгэл ажил явагдаад дуусч байна. Тоглолтын
хоёрдугаар хэсэгт миний концерт дангаараа тоглогдоно. Эхний хэсэгт Б.Шарав, Н.Жанцанноров,
Х.Билэгжаргал нарын Трио буюу төгөлдөр хуур, морин хийл, хийлд зориулсан зохиол
тоглогдоно. Энд хийлийн зохиолыг морин хуураар тоглож байна. Дөрвөн утастай сонгодог
хөгжмийн зохиолыг морин хуураар тоглоно гэдэг маш өндөр ур чадвар шаардах юм. Үүгээрээ
Н.Жигжиддорж өөрийгөө болон морин хуурын тоглогчийн ур чадвар ямар түвшинд хүрээд
байгааг харуулж байгаа юм л даа. Сайн зохиолыг дагаж сайн хөгжимчид хөгждөг. Бас
хөгжимчид сайн байж сайн зохиол төрдөг. Миний энэ зохиол тоглогчоос нэлээн их зүйл
шаардах болов уу. Ц.Батчулуун гуай бол морин хуурын бүтээлийг нэвтэрхий мэдэх хүн.
Морин хуурт зориулсан өмнөх бүтээлүүдээс арай өөр зохиол хийж өгөөч гэж хүсэлт тавьсан
учраас би хичээлээ.

-Хэдэн
минутын хөгжим бэ?

-Нийт 25 минут орчим. Нэгдүгээр анги хурдан, хоёрдугаар анги удаан,
гуравдугаар анги хурдан гэсэн сонгодог концертын зарчмаар бичсэн зохиол. Мэдээж
симфони оркестр сууж байгаа юм чинь аль болох бүх хөгжимчид өөр өөрийн тоглох гоцлолтой
байхаар бодож бичсэн л дээ. Манай морин хуурын концертууд голдуу удаан тайван уянгын
эхлэлтэй байдаг бол минийх эхнээсээ хурдан темпээр эхэлнэ.

-Та
дууны цомгууд хэд хэдийг гаргасан. Дан хөгжмийн ч юм уу модерн балет гэх мэт том
хэлбэрийн бүтээлүүдээ цомгоор сонсогчдод хүргэх үү?

-Том хэлбэрийн бүтээлүү­дээр цомог гаргана гэвэл тэр олон хөгжимчдийн
хөдөлмөр ордог учраас нэлээд зардал шаардагддаг. Одоогоор боломж гараагүй байна.
Уг нь хүмүүс дан хөгжмийн бүтээлүүдийг чинь хаанаас олж сонсох вэ гэж асууж л байдаг.
Интернэтэд ганц хоёр бичлэг байгаа ч тэр нь бичлэгийн чанарын шаардлага тэр бүр
хангадаггүй. Миний “Дөрөө” балет гэхэд л дангаараа нэг цомог болохоор. “Ээрэн хүрээ”
мюзикл байна. Ятга симфони найрал хөгжмийн концерт, Оргилуун удиртгал, цөөхүүлд
зориулсан бүтээл гэхчлэн хэд хэдэн ч цомог болохоор бүтээлүүд бий л дээ. Заавал
цомог гэлтгүй ер нь дан хөгжмийн бүтээлүүдээрээ бие даасан тоглолт хийх юмсан гэж
боддог. Хүмүүс ч хийгээсэй гэсэн хүсэлтэй байдаг юм байна лээ.

Н.ПАГМА  

УИХ-ын гишүүн Д.Зоригттой ярилц­лаа.

 
-Улс орны эдийн засаг тогтворгүй байгаа
дээр улс төрийн нөхцөл байдал ч хүндэрлээ. Засгийн газар огцрох уу, “давхар дээл”-ээ
тайлах уу гэх мэт асуудлууд яригдаж байгаад та ямар дүгнэлттэй байна?

-Улс орны эдийн засаг, санхүүгийн байдал амаргүй байна. Бүгд
мэдэж байгаа учраас энэ талаар нуршаад яах вэ. Дээрээс нь улс төрийн тогтворгүй
байдал гарах вий гэж би болгоомжилж байгаа. Ийм байдалд хүргэж болохгүй. Тэгвэл
эдийн засгийн асуудал бүр амаргүй болно. Аж ахуйн нэгж, иргэд, хөрөнгө оруулагчид
гээд бүгдэд сөрөг нөлөөтэй. Тиймээс Засгийн газрыг тогтвортой ажиллуулах ёстой.
“Давхар дээл” гэж ярьж заншсан асуудалд Ерөнхийлөгчийн оруулж ирсэн хуулийн концепцийг
дэмжиж байгаа.

-Хамгийн гол асуудал нь энэ оны долдугаар
сарын 1-нээс мөрдөх үү. Эсвэл 2016 оноос мөрдөх үү гэдэг асуудалд тохиролцох болчихоод
байгаа?

-Ерөнхийлөгчийн оруулж ирснээр нь буюу 2016 оны долдугаар
сарын 1-нээс хэрэгжүүлнэ гэдгийг нь дэмжинэ. Яагаад гэвэл хуулийн өөрчлөлтөөр Засгийн
газрыг огцруулж болохгүй. Энэ засаг дөрвөн жилийн хугацаатай, ард иргэдийн сонголтоор
баталгаажин томилогдсон. Хугацаагаа бас эхлүүлснээ дуусгах ёстой. Ард түмэн ингэж
хүссэн учраас л АН-аас олон хүн сонгож Н.Алтанхуягийн Засгийн газар байгуулагдсан
шүү дээ. Үүнийг сөрөг хүчин мушгин гуйвуулж, улс төрийн тогтворгүй байдал үүсгэх
зорилгоор ашиглаж байна. Өөрөөр хэлбэл 1996-2000 онд хийсэн мэхээ давтаж байна.
Нэг мэхэнд хоёр унаж болохгүй. Тэр жилүүдэд АН дөрвөн Засгийн газар сольж жинхэнэ
баларсан шүү дээ. Үүнийхээ гороор сонгуульд ялагдаж байх жишээтэй. Гэхдээ өнөөдөр
асуудлыг өөрөөр харж өмнөх алдаагаа давтахгүй байх ёстой. Өмнө нь хэт туршлагагүй,
балчир байснаас үүдэн удаа дараа Засгийн газар огцорсон. Энэ нь улс орны хөгжилд
чөдөр тушаа болдог.

-Манай улсад мөрдөгдөж байгаа хуулиуд
өөр хоорондоо зөрчилдөх тохиолдол их байдаг. МАН-ынхан 17 сайд санал хураалтад оролцвол
Эрх ашгийн тухай хуулийг зөрчинө гэж байгаа бол АН-ынхан 17 сайд санал хураалтад
оролцохгүй бол УИХ-ын тухай хуулийг зөрчинө гэж тайлбарлаад байгаа?

-Манай бүлэг дээр хуульчид хуулийн талаар тайлбарласан. Уг
нь бол Үндсэн хуулиараа давхар дээлтэй байхыг зөвшөөрч байгаа. Тэр бүү хэл УИХ,
Засгийн газрын хуулиар ч зөвшөөрдөг учраас өнөөдөр энэ асуудал яригдаад байна. Санал
өгөхөд сонирхлын зөрчил үүснэ гэдэг Д.Бат-Эрдэнэ, Д.Оюунхорол гишүүнийхээс тэс өөр
үйлдэл. Тэр хоёр гишүүний хувийн сонирхолтой шууд холбоотой байсан. Өөрөөр хэлбэл
хувийн сургуульд нь мөнгө өгөх тухай ярьсан. Харин өнөөдөр нийтийн албаны ажлыг
ярьж байгаа. Тэгээд ч 2016 онд байгуулагдах Засгийн газрын асуудлаар өнөөдөр ажиллаж
байгаа сайд нар саналаа өгөхөд гэмгүй. Мөн Цэцийн их тодорхой дүгнэлт гарчихсан
байгаа. Тэгэхээр энд ямар нэгэн зөрчил байхгүй юм байна гэдэгт итгэлтэй байна.

-Засгийн газрыг огцруулалгүйгээр үр дүн
багатай ажилласан сайд нарт хариуцлага тооцох хэрэгтэй гэсэн шүүмж явах болсон.
Ингэж цочроо өгснөөр хариуцлага чангарч эдийн засгийн савлагаа, алдагдал багасна
гэж үзэх хүмүүс бий?

-Ер нь байх ёстой асуудал. Энэ Засгийн газар доод, дунд түвшний
албан хаагчдадаа хариуцлага тооцохгүй байна гэж үзэж байгаа. Олон хүний толгойг
нь илж байна. Зодоон нүдээнээс эхлээд тендер зарлах асуудлыг сайдаасаа нуусан гэх
мэтээр чих халууцуулах хүн олон дуулдаж байгаа. Ийм тохиолдлуудад тухай бүрт нь
хариуцлага тооцоод явах ёстой. Тэгэхгүйгээр манай намын юм, манай фракцын хүн гээд
байгаа нь Засгийн газрыг муухай харагдуулж, нэр хүндийг нь сэвтээгээд байна. Тэгэхээр
хариуцлагын энэ зарчим сайд нарт ижил үйлчлэх ёстой. Ажлаа хийдэггүй, хүлээсэн үүргээ
биелүүлэхгүй байгаа сайд нарыг явуулах л ёстой. Гэхдээ үүнийг сөрөг хүчний хатгалгаар
бус өөрсдийн санаачилгаар хийх нь хамгийн зөв.

-АН-ынхан энэ байр суурьт нэгдэж зарим
сайддаа хариуцлага тооцохоор болсон гэдэг үнэн үү?

-Бид Ерөнхийлөгчийн өргөн барьсан хуулийг тэр чигээр нь дэмжихээр
100 хувь санал нэгдсэн. Давхар дээлний сөрөг нөлөө байгаа юу гэвэл байгаа. Энэ тогтолцоог
буруу гэж ярьж байгаа МАН-ын мөн ч олон гишүүн, мөн ч олон удаа давхар дээлтэй байсан
даа. Гурваас дөрвөн удаа давхар дээл эгэлдрэглэсэн хүмүүс л ингэж яриад байгааг
гайхаж байна. Тэгэхээр эхний ээлжинд 30-40 хувь нь дээлээ тайлъя гэж ажил удаад
яахав. 2016 онд тэртэй тэргүй сонгууль болж Засгийн газар шинээр байгуулагдах учраас
хуулиа мөрдөөд явах хэрэгтэй. Тэгээд ч Ерөнхийлөгч “Энэ хуулийг 2016 оноос наана
мөрдүүлэх гэвэл би хориг тавина” гээд олон түмэнд зарлачихсан шүү дээ. “Засгийн
газрыг бужигнуулах, явж байгаа ажлыг гацаах ийм бодлого байж болохгүй” гэдгийг
“Ухаалаг төр”-ийн хөтөлбөрийг зарлахдаа олон нийтэд хэлчихсэн. Одоо МАН-ынхны явуулаад
байгаа хатгалга нь дэмжлэг авсан ч  Ерөнхийлөгч
хориг тавих байх.

-Украйны жишээнээс улстөрчдийн дайсагнал
улс орныг мөхөөж болдгийг дэлхий нийт харсан. Ер нь хэнд ашигтай гэж ийм улс төр
хийгээд байдаг юм бол?

-Ард түмний эрх ашигт нийцэхгүй. Бизнесийнхэн, АН, “Шударга
ёс” эвсэл гээд бүгдийн эрх ашигт нийцэхгүй. Зөвхөн МАН-ынханд л ашигтай. Хоёр дахь
Засгийн газар ажиллалаа гэж үзэхэд одоогийнхоосоо хэд дахин сул байх нь ойлгомжтой.
Юу ч хийж чадахгүй. Юуг ч хийлгэхгүй. Удахгүй гурав дахь, дөрөв дэх Засгийн газрыг
гаргаж 1996-2000 оны үеийн үйл явдлууд давтагдана. Тэгээд 2016 оны сонгуульд АН,
энэ төр ихээхэн туйлдаж очно. Ийм хандлага, төсөөлөл бий.

-Сөрөг хүчин жагсаж айл бүрт  нэг архичин, нэг янхан бий гэлээ. АН-ынхан төр
бариад ийм байдалд хүргэчихсэн бололтой?

-Сөрөг хүчин үндэслэлгүй хэт туйлширсан тоглолт хийж байна.
Жагсаал цуглаан хийж, төр засгийг шүүмжлэх, шахаж шаардах эрх нь тэдэнд бий. Гэхдээ
ард түмнээ доромжлолгүйгээр, үндэслэл тооцоотой, итгэл үнэмшил төрөхүйц зүйлийг
л ярих үүрэгтэй. Тэд аль болох нийгмийн амьдралыг муухай харагдуулах гэсэн цор ганц
зүйлийг боддог болчихож.

-Эдийн засгийн уналт л Засгийн газрын
дархлааг сулруулж байгааг судлаачид хэлж байгаа?

-Ямар эдийн засгийг энэ нөхдөөс хүлээж авсан билээ гэдгийг
харчих хэрэгтэй. Нэг их наяд төгрөгийн өр, бүхий л том аж ахуйн нэгжүүд нь өрийн
барьцаанд орж, олсон мөнгөө сонгуульд зарцуулсан байсан. МАН-ын төр барьсан энэ
олон жил Монголын эдийн засгийн бүтэц нь ямар болж хувирсан байна.  Үйлдвэрлэгч бус зөвхөн хэрэглээний, экспортлогч
бус импортлогч эдийн засгийг л өгсөн. Ингэж 100 жил хийсэн зүйлийг хоёр жилийн дотор
өргөс авсан мэт засна гэж байхгүй. Дор хаяж 20-30 жил шаардагдах асуудал. Харин
АН гарснаар өөрчлөлтийн анхны алхмуудыг хийсэн. Валютын үнийн өсөлт л гэхэд анх
удаа тохиолдож байгаа юм биш шүү дээ. Ийм цочмог савлагаа МАН-ыг засаг барьж байхад
олон удаа тохиолдож байлаа. Энэ бол гадаад орчин, уул уурхайн цикл, манай эдийн
засгийн эмзэг, өртөмтгий, хэврэг байгаагаас хамааралтай. МАН-ын, АН-ын гэж байхгүй
Монгол Улсын эдийн засаг гэж байдаг учраас эрүүлжүүлэх ажлыг системтэйгээр урт хугацаанд
хийх шаардлагатай болчихоод байна.

-Эдийн засгийн уналтыг хүлээн зөв­шөөрөхгүй,
хуурамчаар төр барьж байна гэсэн шүүмжлэлийн тухайд?

-Дэлхийн хаана ч үнэ өсч байгаа уруудаж байгааг статистикаар
л гаргадаг. Өнгөрсөн жил манай улсын эдийн засаг хичнээн хүнд байсан ч хоёр оронтой
тоонд гарлаа. Өнөө жил ийм өсөлт байх нь мөн л статистикаар гарчихаад байна. Хөгжил,
өсөлтийн хурд удааширч байгаа ч боломжийн үзүүлэлттэй байгаа гэдгийг харах хэрэгтэй.
Хүндрэл бэрхшээл их байна. Монголд хийх ажил асар их байгаагийн хэрээр тэр хэмжээний
мөнгө шаардагдаж байна. Гэтэл мөнгөний зээлийг хүртэл царцаачихлаа. Сөрөг хүчний
бодлого нь мөнгөтэй болгохгүй, ажил хийлгэхгүй байлгаж дараагийн сонгуульд хүрэх.
УИХ-аас баталчихсан, мөрийн хөтөлбөрт тусгагдсан улс оронд хэрэгтэй олон ажил байна.
Мөнгөгүй учраас яаж явуулах билээ.

-Эдийн засгийн хүндрэлээс гарах арга
замыг хайж байна уу?

-Хэр зэрэг шуурхай, зоригтой ажиллахаас шалтгаална. Шинэчлэлийн
Засгийн газар хэр зоригтой шинэлэл хийх нь вэ гэдгийг харж байна. Монгол Улсаа бүхлээр
нь, томоор нь харж чадахгүй хөндлөнгийн жижиг лобби, хатгалгад өртсөөр байх юм бол
АН-ын нэр хүнд унана. АН-ын нэр хүнд унана гэдэг засаг барьж байх хугацаандаа юу
ч хийж чадахгүй, эдийн засгаа ч сэргээж чадахгүй гэсэн үг. Дүн тавигдана. 20 жил
ярьчихсан, бүгд мэддэг асуудлаа ч зориг гарган шийдэж чаддаггүй тийм гажиг байна.
Сөрөг хүчний, гудамжны жижиг хатгалганаас айсаар 20 жил юу ч хийж чадсангүй. Энэ
байдал үргэлжилбэл энэ Засгийн газар юу ч хийж чадахгүй.  

Л.МӨНХТӨР

Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэн амралтын өдрөөр бүх нийтийг хамарсан
эрүүл мэндэд чухал ач холбогдол бүхий олон үйл ажиллагааг явуулдаг билээ. Тэгвэл
энэ удаа иргэдийн эрүүл, идэвхтэй амьдралын гол нууц нь хөдөлгөөн гэдэг үүднээс
“Туяа йог” төвтэй хамтран амралтын өдрүүдэд бүх нийтийн дасгалыг зохион байгуулж
байгаа аж. Энэ талаар “Туяа иог” төвийн тэргүүн Г.Гантуяагаас зарим зүйлийг тодрууллаа.

-Үндэсний
цэцэрлэгт хүрээлэнтэй хамтарч ажиллахаар болсон гэсэн. Энэ талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл
өгөхгүй юу?

-Манай “Туяа йог” төв болон Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнгийнхэн бүх
нийтийн эрүүл мэндийн төлөө олон нийтийг эрүүлжүүлэх,  дасгалжуулах зорилгоор бүх насныханд зориулж
“Өглөөний дасгал” арга хэмжээг зохион байгуулахаар болсон. Учир нь иргэдэд өглөөний
дасгал тэр дундаа хөдөлгөөн ямар ач тустай, хэрэгтэй вэ гэдгийг таниулах зорилготой
юм.

-Дасгал
өглөө хэдэн цагаас эхлэх вэ?

-Амралтын хоёр өдөр өглөө 09 цагаас эхэлнэ.

-Насны
хязгаар бий юу?

-Өглөөний дасгалд хүссэн хүн бүр ирж оролцож болно, нээлттэй. Хүүхдээ
салхилуулж буй ээжүүд, агаарт амьсгалаад алхаж байгаа ахмадууд гээд хүн бүр өглөөний
дасгалд нэгдэх боломжтой. Ямар ч үнэ төлбөргүйгээр амралтынхаа өдрийг дасгал хөдөлгөөн
хийхэд зориулаад сайхан тайвшраад гэр бүлээрээ цэвэр агаарт хөдөлгөөний үр дүнг
мэдрээд яваасай гэж бид хүсч байна.

-Ямар
дасгалууд хийх бол. Мэдээж янз бүрийн л насны хүмүүс цуглах байх?

-Энгийн чөлөөтэй, тайван дасгалууд хийнэ. Аэробик, галбиржуулах,
йогийн дасгалууд хийх болно. Мөн бүжгийн дасгал хөтөлбөрт багтсан. Ерөнхийдөө өглөөний
сэргээх дасгалаа хийчихээд дараа нь бага зэрэг хөдөлгөөнтэй дасгал хийгээд оюун
санааны дасгалаар өндөрлөх юм. Хүмүүст хэрэгтэй гэсэн бүхий л дасгал орж байгаагаараа
онцлогтой.

-Сүүлийн
үед хүмүүс өглөө ууланд авирах, дугуй унах зэрэг хөдөлгөөндөө анхаардаг болж. Ер
нь дасгал хөдөлгөөнийг өдрийн аль цагт хийвэл хамгийн тохиромжтой юм бэ?

-Дасгалын тохиромжтой цаг нь өглөө эрт эсвэл орой амрахын өмнө. Өдрийн
дунд үед дасгал хийж болох ч ямар ч үр дүнгүй болдог. Яагаад гэхээр ажлын цаг дуусаагүй
учраас дараагийнхаа ажлыг бодоод стресстээд биеэ дасгалдаа бүрэн зориулж чаддаггүй.
Өглөө ажил эхлэхээс өмнө дасгал хийх нь хамгийн тохиромжтой. Мөн орой ажлаа дуусаад
амрахын өмнө хийх нь үр дүнгээ өгдөг. Энэ үед хүмүүс ажлаа дуусчихсан “за амръя”
гээд бодчихсон байдаг учраас сэтгэл санаа бүрэн чөлөөлөгдчихсөн байдаг.

-Амралтын
хоёр өдөр дасгал хийгээд юу ч өөрчлөгдөхгүй гэдэг ч юм уу, үр дүнгүй цагаа гарзадсан
зүйл гэх хүмүүс байна лээ?

-Мэдээж тэгж ойлгох нэгэн байхад харин ч эерэгээр хүлээж аваад үнэхээр
сайхан аян өрнүүлж байгаа юм байна гэх хүмүүс илүү олон байна. Дөрөвдүгээр сар дуустал
амралтын өдрүүдэд өглөөний дасгалыг хийхээр төлөвлөсөн байгаа.

-Одоо
чинь хүмүүс эрүүл идэвхтэй амьдрал гэхээр л финтесс, бодбилдингийн төв рүү зорих
болсон. Йогийн хөдөлгөөнөөр эрүүлжилнэ гэхээр бас сонирхол татаж байна. Йог юугаараа
онцлогтой юм бэ?

-Фитнессийг би буруутгахгүй л дээ. Адилхан хөдөлгөөнөөр эрүүлжих
нэгэн арга. Гэхдээ төхөөрөмжийн тусламжтайгаар. Харин йог бол өөрөөр нь өөрийнх
нь биеийг мэдрүүлж үр дүнг нь гаргахад  гол
нууц нь оршино. 

-Тэгвэл
бясалгал, йог хоёр юугаараа ялгаатай юм бэ?

-Хүмүүс йог гэхээр бясалгал гэж ойлгодог. Бясалгал бол зөвхөн оюун
санаагаа төвлөрүүлж биеэ удирдах. Харин йог нь 
бие, сэтгэл, сүнсээ нэгтгэхийг хэлнэ. Амьсгалаа хэрхэн зөв хуваарилахаас
эхлээд биеэ хэрхэн мэдрэх зэрэг йогийн олон үндсэн дасгал бий л дээ. Манайх сургалтаа
насны хувьд дөрөв ангилдаг. Өсвөр нас, залуус, дунд үе, өндөр настан гэж.

-Нас
насанд нь зориулсан хөдөлгөөн ордог гэсэн үг үү?

-Тэгэлгүй яахав. Шөрмөсийг нь суллаж ясны хуваагдлыг нь дэмжих зорилготойгоор
өсвөр насны хүүхдүүдэд сунгалтын дасгал зайлшгүй хэрэгтэй. Залуу хүн гоё сайхан
бие, насаараа л чимдэг. Тиймээс галбиржуулах дасгал түлхүү орно. Мөн оюун санааны
дасгал ордог. Харин дунд үеийнхний амьдрал хэдийнэ хөлөө олж, тогтсон хэдий ч ажлын
стресст ордог. Тиймээс стрессийг нь тайлах дасгалаас гадна залуу насаа хэрхэн удаан
хадгалж болох дасгал элемэнтүүдийг заадаг. Өндөр настангуудад мэдээж хөдөлгөөний
дутагдал, шохойжилтоос сэргийлж сунгалтын дасгал хөдөлгөөн орно.

-Фитнесст
яваад ч юм уу их хөдөлгөөн хийж байгаад түүнийгээ орхичихоор өмнөхөөсөө илүү жин
нэмдэг гэсэн яриа бий?

-Манайх таван жил “Төгс галбир” фитнессийг ажиллуулж байна. Саяхнаас
би “Туяа йог” төвийг бие даан ажиллуулах болсон. Өмнө нь фитнесст ажиллах хугацаанд
иймэрхүү тохиолдол гарч байсан. Энэ бол иргэдийн өөрсдийнх нь амьдралын буруу хэв
маягаас хамааралтай. Учир нь фитнесст хичээллэхэд маш их энерги зарцуулдаг. Гэтэл
фитнесст явахаа больчихсон хойноо дасгал хийдэг байсан үеийнх шигээ хэмжээтэй хоол
иддэг. Гол нь хоол ундаа зөв тохируулах л чухал. Иймэрхүү энгийн олон ялгаа харагддаг
л даа.

-Зөв
хооллолт гэж чухам юу идэхийг хэлээд байна вэ?

-Зөв хооллолт гэхээр цагаан хоол, мах идэхгүй гэж ойлгоод байдаг.
Тийм биш. Цагаан хоол манай нөхцөлд 100 хувь нийцэх тохиромжтой хоол биш. Бидний
хэрэглэдэг маханд өөр юугаар ч нөхөж чадахгүй олон уураг, тэжээл, витамин агуулагддаг.
Махаа идэж болно. Гол нь өглөө нарнаас орой нарны хооронд хооллож сурах ёстой. Мөн
эрүүл идэвхтэй, хөдөлгөөнтэй амьдрах хэрэгтэй. Манай явуулж байгаа энэ санаачилгыг
минь цаашид “MCS” компани ивээн тэтгэх талаар яригдаж байгаа.  Хэрвээ энэхүү аяныг минь албан газар, байгууллагууд
дэмжиж хамтарч ажиллах санал тавибал зөвхөн Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэн гэлтгүй
дүүрэг бүрт өглөөний дасгал хөдөлгөөн ордог өдөртэй болох гээд олон төлөвлөсөн ажил
бий.

Д.ДАВААСҮРЭН

Манай
улсын эдийн засгийн ерөнхий төлөв байдал ямар байгаа талаар өчигдөр Үндэсний статистикийн
хорооноос мэдээлэл хийсэн юм.  Манай улсын
хувьд эхний хагас жилийн байдлаар эдийн засгийн бодит өсөлт 11.3 хувьтай гарсан
учраас манай улсын эдийн засаг хямарсан гэж харагдахгүй байна хэмээн тайлбарлалаа.
Улсын эдийн засгийн өсөлт 11.3 хувийн өсөлттэй гарахад хөдөө аж ахуйн салбарын өсөлт
гол нөлөө үзүүлжээ. Хөдөө аж ахуйн салбар энэ өсөлтийн 4.1 хувийг нь хангаж байгаа
юм байна. Энэ жилийн хувьд урьдчилсан тооцоогоор манай улс 46 сая толгой мал тоолуулах
тооцоо гарсан байгаа. Энэ нь өнгөрсөн оны түвшингээс таван сая толгой малаар илүү
байгаа аж. Бойжуулж байгаа төлийн тоо нэг саяар илүү байгаа бө­гөөд малын хорогдол
өнгөрсөн оны түвшингээс илүү гараагүй байна. Тэгэхээр мал аж ахуйн салбараас эдийн
засгийн өндөр өсөлт байна гэж тооцоолж байгаа аж. Га­зар тариалангийн сал­барт,
урьдчилсан тоо­цоогоор 430 орчим мянган тонн үр тариа авахаар байгаа юм. Энэ мэтээр
хөдөө аж ахуйн салбар манай улсын эдийн засагт эерэг нөлөө  үзүүлж байгаа үндсэн салбар болжээ. Мөн аж үйлдвэрийн
салбарт хэ­дийгээр хүндрэлтэй зүйл байгаа ч эдийн засагт сайнаар нөлөөлж байгаа
гэв. Манай уул уурхайн сал­барын хөрөнгө оруу­­лалтын хэмжээ буур­сан ч уул уурхайн
голлох бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл өссөн байна. Тухайлбал, алт, зэс,  цайрын баяжмал, газрын тосны олборлолт гэх мэт
манай экспортын гол орлого олдог бүтээг­дэ­хүүний экспорт өс­сөн байна. Энэ нь аж
үйлдвэрийн салбар хө­дөө аж ахуйг гүйцэхгүй ч гэсэн эерэг нөлөө  үзүүлж байгааг  тооцож гаргажээ.

Эдийн
засгийн өсөлтөд нө­лөөлсөн дараагийн сал­бар нь барилгын сал­бар аж. Он гарсаар
зам барилгын олон хөтөл­бөрүүд хийгдсэн. Үүнтэй холбоотойгоор барилга угсралтын
чиглэлээр энэ оны эхний хагас жилийн байдлаар өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад
2.5 дахин нэмэгджээ. Энэ нь эдийн засгийн өсөлтөд 10 гаруй хувийн өсөлтийг хан­гах
боломжийг бүр­дүүл­сэн аж. Мөн худал­дааны салбар оны  нэг­дүгээр улиралд нэлээд хүнд байсан бол одоо
га­даад худалдаа нэмэгдэх ханд­лага харагдаж байгаа аж. Дээрх салбаруудын эдийн
засгийн өсөлт нь ма­най улсын нийт эдийн засгийн өсөлтийг 11.3 хувьд хүргэсэн гэж
тайлбарлалаа.

Ийм
өсөлтүүд байгаа ч хүндрэлтэй зүйл бий. Гадаад худалдааны тэнцэл нэлээд хэмжээний
алдагдал хүлээж байна. Бас төгрөгийн ам.доллар, евро, юаньтай харьцаж байгаа ханш
сүүлийн гурван сард 6-8 хувиар унасан нь инфляцид нө­лөөлж байгаа аж. Манай улсын
хувьд импортын барааны нийлүүлэлтээс хамаараад төгрөгийн хан­шийн уналт шууд нөлөө
үзүүлдэг байна. Улаанбаатар хотын хэ­рэг­лээ­ний 320 нэр төрлийн бү­тээг­дэхүүн
байдгаас үүнээс импортын бараа бүтээг­дэ^­хүүн талаас илүү ху­вийг эзэлдэг
байна. Төг­рөгийн огцом уналтаас болж Улаанбаатар хотод олон төрлийн бараа бүтээг­дэхүүний
үнэ өсчээ. Тухайлбал, боловсролын үйлчилгээ буюу сургалтын төлбөр 28 хувиар, орон
сууцны үнэ 15 хувиар, нэг киловатт цахилгааны үнэ 4-22 хувиар, цайны газрын хоолны
үнэ дөрөв орчим хувийн өсөлттэй байгаа аж. Өөрөөр хэлбэл, Улаан­баатар хотын сарын
инфляцийн түвшин 2.6 хувийн өсөлттэй гарсан байна. 

Харин
улсын инфляци 1.7 хувийн өсөлттэй байгаа юм.  

МӨНГӨНИЙ НИЙЛҮҮЛЭЛТ

Одоогоор
8.4 триллион төг­­рөгийн мөнгөний ний­лүү­лэлттэй байгаа аж. Харин зээлийн үлдэгдэл
хэмжээ өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 9.8 триллион төгрөгт хүрсэн байна. Зээлийн
үлдэгдэл бараг 50 орчим хувиар нэмэгдсэн гэсэн үг.  Дээр нь чанаргүй зээл, хугацаа хэтэрсэн зээлийн  хэмжээ дагаж нэмэгджээ.

ВАЛЮТЫН ХАНШ

Сүүлийн
гурван сарын хувьд валютын ханш нэлээд өндөр хурдтайгаар нэмэгдсэн. Ялангуяа есдүгээр
сарын байдлаар сарын өмнөхтэй харь­цуулж үзэхэд төгрөгийн ам.доллар, евро, юань­тай
зэрэг бүх гадаад валюттай харьцаж байгаа ханш 6-8 хувийн уналттай байна. Нэг жилийн
өм­нөх­тэй харьцуулахад 15-25 хувийн уналт гар­­чээ. Огцом уналт гар­сан нь валютын
ний­лүүлэлттэй холбоотой хэмээн тайлбарлалаа. 
Өнөөдрийн байдлаар манай улсын валютын нөөц хоёр тэрбум  ам.дол­лар байгаа юм. Нэг жилийн өмнөхтэй харьцуулахад
энэ нь 500-аад сая ам.доллараар буурсан үзүүлэлт байна.

Оны
эхний байдлаар авч үзэхэд валютын нийт нөөц импортын барааны 27 хоногийн нөөцийг
хангаж чадахаар үзүүлэлт байсан бол одоо энэ үзүүлэлт 16 хоног болж буурсан байна.
Валют нийлүүлэгдэж байгаа ч нийлүүлэлт нь эрэлтээ гүйцэж чадахгүй байна гэсэн тайлбарыг
өглөө.

НИЙГМИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТ

Улсын
хэмжээнд 2013 оны эхний найман сард 52735 эх амаржиж, амьд төрсөн хүүхдийн тоо
53009 болж, өмнөх оны мөн үеийнхээс амаржсан эхийн тоо 3518 буюу 7.1 хувь, хүүхдийн
тоо 3570 буюу 7.2  хувиар  нэмэгдсэн байна.       

Бүртгэлтэй
ажилгүй иргэдийн тоо 2013 оны наймдугаар сарын эцэст 37.2 мянга болж, өмнөх оны
мөн үеийнхээс зур­гаан мянган хүн буюу 13 хувиар буурчээ.

Нийгмийн
халамжийн тэтгэвэрт 2013 оны эхний наймдугаар сард  61 мянган хүн хамрагдсан нь өмнөх оны мөн үеийнхээс
1.9 мянган хүн буюу 3.1 хувь, олгосон тэтгэврийн хэмжээ 12.7 тэрбум төгрөг буюу
33.5 хувиар нэмэгджээ

ГЭМТ ХЭРГИЙН ГАРАЛТ ӨСЧЭЭ

Улсын
хэмжээнд 2013 оны эхний наймдугаар сарын байдлаар  16828 гэмт хэрэг бүртгэгдсэн нь өмнөх оны мөн
үеийнхээс 2313 хэрэг буюу 15.9 хувиар өсчээ. Өмнөх оны мөн үеийнхээс нийт гэмт хэргийн
тоо нэмэгдэхэд  өмчлөх эрхийн эсрэг  гэмт хэрэг, 
хүний амь бие эрүүл мэндийн эсрэг зэрэг гэмт хэрэг гарсан нь нөлөөлжээ.

Бүртгэгдсэн
гэмт хэргийн улмаас 6025 хүн гэмтэж, 698 хүн нас барсан байна.

ДУНДАЖ ЦАЛИН 900 МЯНГАН ТӨГРӨГ БАЙНА

Аж
ахуйн нэгж бай­гуул­лагын дундаж цалинг судалжээ. Эрэгтэй ажилчдын дундаж цалин
900,000 төгрөг, эмэгтэй ажилчны сарын дундаж цалин 695000 төгрөг байна. Ажилчдын
сарын дундаж цалинг салбараар нь авч үзэхэд уул уурхай, олборлолтын салбарт  ажиллаж байгаа иргэдийн цалин хамгийн өндөр буюу
нэг сая 486 мянган төгрөг, хөдөө аж ахуй, загас агнуурын салбарын цалин хамгийн
бага буюу 308 мянган төгрөг байна гэв. Өрхийн нийгэм эдийн засгийн хоёрдугаар улирлын
судалгаагаар нэг өрхийн сарын дундаж мөнгөн орлого  841000 төгрөг болсон байна. 

Энэ
нь өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 93000 төгрөгөөр өссөн үзүүлэлт аж. Өрхийн орлого
нэмэгдэхэд цалингийн орлого нэмэгдсэн нь нөлөөлжээ. Нэг өрхийн сарын дундаж мөнгөн
зарлага 772000 төгрөг болжээ.

УЛСЫН ТӨСӨВ

Улсын
нэгдсэн төс­вийн тэнцвэржүүлсэн  ор­лого,
тусламжийн нийт хэмжээ 2013 оны эхний наймдугаар сард 3 их наяд 450.2 тэрбум төгрөг,
зарлага эргэж төлөгдөх цэвэр зээлийн нийт хэмжээ гурван их наяд 581.4 тэрбум төг­рөг
болсон байна. Улсын нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн тэнцэл 131.2 тэрбум төгрөгийн
алдагдалтай гарлаа.

Нэгдсэн
төсвийн урс­гал орлого 2013 оны эхний наймдугаар сард 3449.5 тэрбум төгрөг, урсгал
зардал 2816.0 тэрбум төгрөг болж, тэнцвэржүүлсэн урсгал тэнцэл 633.5 тэрбум төгрөгийн
ашигтай гарав.

ТАТВАРЫН ОРЛОГО НЭМЭГДЖЭЭ

  Татварын нийт орлого өмнөх оны мөн үеийнхээс
250.3 тэрбум төгрөг буюу 9 хувиар нэмэгдэхэд 
бусад татварын орлого 152.1 тэрбум төгрөг буюу 27.9 хувиар буурсан хэдий
ч дотоодын бараа, үйлчилгээний татварын орлого 148.3 тэрбум төгрөг, орлогын албан
татварын орлого 127.5 тэрбум төгрөг, нийгмийн даатгалын шимтгэлийн орлого 109.7
тэрбум төг­рөг, өмчийн татварын орлого 9.2 тэрбум төг­рө­гөөр өссөн нь  нөлөөлжээ.

 
ГАДААД ХУДАЛДАА

Монгол
Улс 2013 оны эхний наймдугаар сард дэлхийн 125 оронтой  худалдаа хийж, гадаад худалдааны нийт бараа эргэлт
зургаан тэрбум 960.1 сая ам.долларт хүрч, үүнээс экспорт хоёр тэрбум 703.2 сая ам.доллар,
импорт дөрвөн тэрбум 256.9 сая ам.долларт хүрсэн байгаа юм.

Гадаад
худалдааны тэнцэл 2013 оны эхний наймдугаар сард 1.6 тэрбум ам.долларын алдагдалтай
гарч, өмнөх оны мөн үеийнхээс 234.3 сая ам.доллар буюу 13.1 хувиар буурчээ.

Нийт
бараа эргэлтийн хэмжээ өмнөх оны мөн үеийнхээс 571.0 сая ам.доллар буюу 7.6 хувь,
үүний дотор импортын хэмжээ 402.6 сая ам.дол­лар буюу 8.6 хувь, экс­портын хэмжээ
168.4 сая ам.доллар буюу 5.9 хувиар буурчээ. Гадаад худалдаа алдагдал хү­лээж байгаа
гол шалтгаан нь экпортолж байгаа эрдэс бүтээгдэхүүн буурч, нүүрсний экспорт хоёр
сая 771 мянган тонноор буюу 21.8 хувиар буурсан нь нөлөөлжээ.

Х.ЦЭНД-АЮУШ

 “Эрдэнэс Таван
тол­гой” компанийн ажилтнууд цалингаа өгөхийг шаардаж ком­па­нийн оффисын гадна
жагсаал хийж байна гэсэн мэдээлэл өчигдөр цацагдсан юм. Цалингаа авч чадалгүй
зургаан сар болсон гэх мэдээллийг ч мэдээллийн зарим сайт өгч байв.  “Эрдэнэс Таван толгой” компа­нийн оффисын
гадаа жагссан иргэд тус ком­панийн ажилчид биш оператор компаниар ажиллаж
байгаа “Хишиг арвин индустрал”-ын ажилчид байжээ. Компанийн зүгээс өр төлбөрийг
ойрын хуга­цаанд барагдуулна гэ­сэн албан бичиг өгс­нөөр иргэдийн жагсаал
өндөрлөсөн байна. “Эрдэнэс Таван толгой” компаниас өчигдөр үдээс хойш хэвлэлийн
бага хурал зарлаж үүсээд байгаа нөхцөл байдлын та­лаар мэдээлэл хийсэн юм.
Мэдээллийн дараа тус компанийн гүйцэтгэх захирал Я.Бат­сууриас зарим зүйлийг
тодрууллаа.

-Танай зүгээс опера­тор компанидаа хөлсийг нь төлөх
боломжгүй бай­сан бол ажлыг нь түр зогсоож болоогүй юм уу?

-Зогс
гээд байхад хий­гээд байна л даа. Нүүрсний зах зээл он гарсаар маш хүнд байдалд
орсон. Ком­паниудын борлуулалт тээ­вэрлэлт зогссоныг бүг­дээрээ мэдэж байгаа.
Харин манай компанийн хувьд өнөөдрийг хүртэл үйл ажиллагаагаа зог­соол­гүй
явуулж ирлээ. Баруун Цанхийн уурхай дээр үндэсний олборлогч “Монгол уурхайчин”
буюу “Хишиг арвин”, “Мера”, “Эмно” гэсэн гурван компанийн нэгдэл бидэнтэй жил
тойрон хамтран ажиллаж байна.

Өнгөрсөн
хугацаанд төлбөр тооцоог нь цаг тухайд нь хийгээд явж байсан. Он гарснаас хойш
төлбөр тооцооны тал дээр асуудал хүндэрснийг нуух юм алга. Учир нь манай
компани оператор компанийн  олборлосон
сая тонн нүүрсээ борлуулж чадаагүй байна. Зах зээлийн өнөөгийн байдлаас болж
нүүрсээ өнөөдрийг хүртэл борлуулаагүй байна л даа. Ийм бодитой шалтгаан байсан
учраас бид оператор компаниасаа  үйл
ажиллагаагаа зогсоохыг хүссэн, шаардсан. Гэвч оператор компани маань
өнөөдрийг  хүртэл үйл ажиллагаагаа
зогсоолгүй явж ирсэн.

-Оператор компани үйл ажиллагаагаа зогсоохгүй
үргэлжлүүлсэн нь ямар учиртай юм бол?

-Оператор
компанийн хувьд энэ төслийг хэрэгжүүлэхийн тулд багагүй хөрөнгө оруулсан.
Олон  тооны тоног төхөөрөмжийг түрээсээр,
зээлээр авчихсан байгаа. Хэрвээ зогсвол алдагдалд орох эрсдэлтэй учраас үйл
ажиллагаагаа үргэлжлүүлсэн байх.

-Хичнээн төгрөгийн өр авлага үүсээд байна?

-50
гаруй тэрбум төгрөгийн өр авлага үүссэн байгаа. 
Энэ өрийг ойрын үед төлж барагдуулна. Төлөх бүрэн боломж бий. Учир нь
зарах нүүрс маань бэлэн байна. Сая тонн нүүрсийг хамгийн хямдаар зарахад дор
хаяж 60-аас дээш тэрбум төгрөгийн борлуулалт хийх юм. Өрөө дараад илүү  гарах хэмжээний үнэ бүхий нүүрс нь бэлэн
байна.

-Ойрын хугацаанд гэхээр яг хэзээ гэсэн үг вэ?

-Борлуулалтаас
хамаар­на. Он гарснаас хойш борлуулалтын чиглэлээр  яриа хэлэлцээ хийж чадаагүй гэсэн шалтгаан
байсан. Зах зээл уналттай байсан учраас худалдан авагч тал хүлээлтийн байдалтай
хэсэг хугацаа өнгөрсөн. Харин сүүлийн үед худалдан авагч талын сонирхол ихэсч
байна. Түрүүчээсээ гэрээ байгуулаад эхэллээ. Тийм учраас ойрын хугацаанд өр
төлбөрөө барагдуулна. Тодруулж хэлбэл нэгээс хоёр долоо хоногийн дотор бүр
цаашиллаа гэхэд сардаа багтаагаад барагдуулчих бололцоотой.

-Нүүрс худалдаж авах сонирхол хэдийнээс сэргэсэн бэ?

-Сүүлийн
долоогоос арван хоногт Хятадын компаниуд сонирхлоо илэрхийлж эхэллээ. Хэд хэдэн
компанийн төлөөлөл ирж уулзаад явсан. Түрүүчээсээ их,бага хэмжээний гэрээ
байгуулаад явж байна гэж сая хэлсэн дээ. Гэрээнүүдээ ойрын үед эцэслэж
байгуулаад төлбөр тооцоогоо авна. Тэгэхээр 
асуудалгүй болно гэсэн үг.

-Нүүрсний үнэ ямаршуу байна?

-Ерөнхийдөө
тааруу байна. Он гарснаас хойш тогтмол унасан. Долоо хоног, арав хоног, сараар
унаж ирсэн л дээ. Харин сүүлийн арван хоногт харьцангуй тогтвортой байна.

-Энэ жилдээ нүүрсний үнэ хэр байх бол. Прогноз таамаг
гарсан болов уу?

-Саяхан
“Мэрилэнч”, “Голдман сакс” зэрэг байгууллагууд нүүрсний үнийн ойрын жилүүдийн
урьдчилсан таамаг судалгааг  гаргасан
харагдсан. Мэдээж баталгаатай эцсийн дүгнэлт биш л дээ. Тэр судалгаанаас
харахад энэ жил болон ирэх онд нүүрсний үнэ огцом өсөхгүй гэсэн  таамаг гарсан байна лээ.

-Нүүрсэн дээр бидэнд ямар давуу, сул талууд байна?

-Бид
нэг юманд итгэлтэй байгаа. “Эрдэнэс Таван толгой” -н  нүүрс бусад компанийн нүүрстэй өрсөлдөх
чадвартай. Жишээ нь бид нүүрсээ 
харьцангуй хямд зардлаар олборлож байгаа. Таван толгойн орд дээр үйл
ажиллагаа явуулж байгаа нөгөө хоёр компаниасаа ч хямд зардлаар олборлож байна.
Манайхтай ижил төстэй Австрали, Хятадын коксжих нүүрсний уурхайнуудаас  ч хямд олборлодог. Бидэнд хоёр зовлон бий.
Түүхийгээр зардаг учраас харьцангуй үнэд хүргэж чаддаггүй нь эхний том асуудал.
Хоёр дахь нь төмөр зам. Төмөр замгүй учраас тээврийн зардал их гардаг бэрхшээл
бий. Ийм шалтгаанаар өрсөлдөх чадвараа алддаг л даа. Гэхдээ сүүлийн үед хоёр
том ахиц гарсныг онцолмоор байна. Боомтын төмөр замын төслийг хэрэгжүүлэхээр
дөрвөн тал тохирч гэрээндээ гарын үсэг зурлаа. Төмөр замыг ондоо багтаж
ашиглалтад оруулах талаар талууд хамтран ажиллаж байна. Хэрвээ энэ яриа ажил
болбол нүүрсний тээврийн зардал эрс буурна. Хоёр дахь том ахиц гэвэл “Энержи
ресурс” компанитай нүүрсээ хамтарч угаагаад, 
угаасан нүүрсээ Хятадын зах дээр хамтарч борлуулъя гэдэг дээр зарчмын
тохиролцоонд хүрсэн. Энэ чиглэлээр “Шинхуа энержи” компанитай хамтарч
ажиллахаар урьдчилсан байдлаар тохиролцож 
ноднин Ерөнхий сайдыг Бүгд найрамдах Хятад ард улсад айлчлах үеэр санамж
бичигт гарын үсэг зурсан. Үүний хүрээнд гурван тал хамтарч манай хоёр компанийн
хамтарч угаасан нүүрсийг эцсийн хэрэглэгчдэд хүргэнэ.

-Эцсийн хэрэглэгч гэхээр бүр цаашаа далайн боомт руу
аваачна гэсэн үг үү?

-Тэгнэ.
“Энержи ресурс”-ын баяжуулах үйлдвэрт нүүрсээ угаагаад эхлэнгүүт ажил болно.
Угаасан нүүрсээ “Шинхуа”-тай хамтарч, 
тэдний төмөр замаар дамжуулан 
Хятадын зүүн эрэгт хүргэнэ. Австралийн нүүрс ирдэг  зах зээл дээр, тодруулж хэлбэл  далайн эрэг дээр  очно гэсэн үг. Тэнд Австралийн нүүрстэй нэг
зах зээл дээр өрсөлдөх юм.  Монголын
угаасан нүүрс анх удаа Австралийн нүүрс ирдэг Хятадын нутгийн гүн дэх том
хэрэглэгчид, гангийн үйлдвэрүүдэд очно. Энэ талаар “Шинхуа” компанитай
урьдчилсан тохироо хийсэн. “Шинхуа” бол Хятадын нүүрсний хамгийн том компани
нь. Ганц модны хилийн боомт дээр төмөр замаа барьчихсан компани. Эдний төмөр замыг
ашиглаж  Хятадын зах зээлийн  гүнд нь очиж борлуулах боломжоор хангагдана
гэдэг том алхам.

-“Энержи ресурс”-ын баяжуулах үйлдвэрт нүүрсээ угаах
тохироогоо эцсийн байдлаар хийсэн үү. Нүүрсээ яг хэзээнээс угааж эхлэх вэ?

-“Энержи
ресурс” компанитай сар тойрон энэ гэрээн дээр сууж ажиллаж байна. Гэрээнийхээ
90 гаруй хувийг бэлэн болгосон. Ойрын өдрүүдэд хамтарч угаах гэрээг эцэслэж
гарын үсэг зурчих байх.

-Боомтын төмөр замын талаар тодруулах нэг зүйл байна.
“Шинхуа” төмөр зам барих ажлыг  энэ ондоо
багтаан барина  гэж ойлгож болох уу?

-Нэг
зүйлийг дахин тодруулъя. Өнгөрсөн жил Монгол Улсын Ерөнхий сайдын Хятадад
хийсэн айлчлалын үеэр манай компани, “Энержи ресурс”, орон нутгийн Таван толгой
гэсэн гурван компани хамтраад “Шинхуа” компанитай хорин жилийн хугацаанд нэг
тэрбум хүртэлх хэмжээний нүүрс борлуулах талаар санамж бичигт гарын үсэг
зурсан. Санамж бичгийг хэрэгжүүлэх ажлыг 
энэ жилээс эхлүүлэхээр ярьж байна. Хоёр хоногийн өмнө Таван толгой дээр
ажиллаж байгаа үндэсний гурван компани 
“Шинхуа”-тай боомтын төмөр зам барих гэрээг байгуулсан. “Шинхуа”
компанийн төмөр зам хил дээр ирсэн. Түүнийг нааш нь 18 км сунгаад хил дамнуулж
Монголын нутгаар нүүрсээ шууд ачиж импортлох боломжийг хангах гэж байна. Төмөр
замын ажлыг “Шинхуа” компани гүйцэтгэж барина. Энэ жилдээ багтаагаад ашиглалтад
оруулах боломжтой гэж  компанийн
удирдлага бидэнд хэлсэн.

-Төмөр замаар нүүрс тээвэрлээд эхлэхээр  тонн тутмын зардал хэр хэмжээгээр буурах вэ?

-Хил
дамнасан 20-30 км урт экспортын богинын тээврийг хийхэд тонн тутамд нь одоогийн
байдлаар 8-9 ам.доллар зарцуулж байгаа. Төмөр зам ашиглалтад орвол  хоёр ам.доллар хүртэл хямдрах боломжтой. 5-6
ам.долларын хэмнэлт гаргана гэсэн үг.

-“Шинхуа”-гийн төмөр замаар Хятадын гүнд нүүрсээ хүргэх
нь тодорхой юм байна. Сард хэчнээн тонныг гаргах талаар тохиролцоонд хүрсэн үү?

-Нэг
тэрбум тонн нүүрсийг хорин жилийн хугацаанд худалдаалах санамж бичгийнхээ
хүрээнд бид анхныхаа гэрээнүүд дээр ажиллаж байна. Сар тутам 500 орчим мянган
тонныг борлуулах чиглэлээр талууд санал нэгдээд яриа хэлэлцээр явуулж байна.
Мөн манай компани  олборлосон
нүүрснээс  тодорхой хэмжээний нүүрсийг
түүхийгээр нь “Шинхуа”-д зарж борлуулах асуудлыг ярьж байгаа.  Одоогоор эцэслэн шийдэгдээгүй байна.

Ц.БААСАНСҮРЭН

 

 

 

 

  

Улсын драмын эрдмийн театр долоон найруулагчийн долоон
өөр бүтээлийг үзэгчдэдээ толилуулж байна. Уржигдар Ардын жүжигчин Б.Мөнхдорж
3.А.Ванпиловын “Хэрээт төгөл” жүжгийнхээ нээлтийг хийжээ. Харин дараа нь УГЗ Б.Баатар
А.Очирбатын зохиол “Буруугүй буруутан”, найруулагч СТА Ч.Түвшин  Люсиль Флетчерийн “Уучлаарай, та дугаар
андуурч”,  төрийн соёрхолт найруулагч
Н.Наранбаатар Г.Пинтерийн “Өчигдөр” жүжгээ тавих байна. Мөн УГЗ Н.Ганхуяг
“Бүүвэй”, УГЗ Ч.Найдандорж Дарио Фогийн “Чөлөөт хос”,  найруулагч Ц.Батнайрамдал Николай Колядагийн
“Манекен” жүжгийг тавьж  долоон өөр
шийдэл, долоон өөр сэтгэмж, долоон өөр өнгө дүр төрх бүхий ертөнцөөр үзэгчдийг
аялуулах юм байна.Энэ удаа УГЗ найруулагч Н.Ганхуягийн “Бүүвэй” жүжгийг толилуулъя.

-Бусад найруулагчдын бүтээлээс таны тавих “Бүүвэй” жүжиг
юугаараа онцлогтой вэ?

-Зохиолч,
найруулагчдын дунд уралдаан зарласан. Энэ уралдаанд би бүтээлээ өгөөд театрын
уран сайхны зөвлөлөөр миний жүжгийг долоон найруулагчийн камерны жүжгийн төсөлд
сонгож авсан юм. Мэдээж долоон найруулагчийн долоон бүтээл өөр өөрийн
онцлогтой. Энэ долоон уран бүтээл дунд Итали, Оросын зохиолууд ч байна. Мөн
төрөл жанрын хувьд инээдмийн, сэтгэхүйн драм, аймшиг гээд ялгаатай. Миний
“Бүүвэй” бол монгол зохиол. Уянгын драмын жүжиг.

-Тэгэхээр таны өөрийн зохиол байх нь ээ?

-Тийм.
Өөрийнхөө зохиолыг өөрөө найруулж тавьж байгаагаараа онцлогтой. Учир нь өнөөдөр
монгол уран бүтээл төрөхгүй байна. Нэн ялангуяа хэдэн арваараа гарч байгаа кино
дэлгэцийн бүтээлээс монгол кино олж харахгүй байна. Монголын биш монгол кино
шүү. Театрт ч бас адилхан. “Монгол” гэдэг чинь юугаараа тодотгогддог билээ.
Монгол зан ааш, араншин, уламжлалт түүх соёл өнөөдөр үгүйлэгдэж байна. Энэ
утгаараа жинхэнэ монгол эмэгтэй, эр хүний дүр тайзнаа гарч байна уу гэдэг дээр
уран бүтээлч хүний хувьд эмзэглэж явдаг. Би нэг илтгэлдээ “Дорлигжаваас хойш
жинхэнэ монгол эр хүний дүр гарсангүй” гэж хэлсэн. Тиймээс энэ зохиол дээр
тоглож байгаа уран бүтээлчдээсээ үүнийг нэхэж байгаа. Зохиолд Дулам гэж эмэгтэй
гардаг. Жирийн малчин эмгэний дүр л дээ. Ардын жүжигчин Сарантуяа тоглож
байгаа. Энэ дүрээс гэхэд л үзэгчид монгол эмэгтэй, эх хүнийг олж харах болов
уу.

-Таны жүжиг хичнээн дүрээс бүтэж байгаа вэ?

-Таван
жүжигчин тоглож байгаа. Сарантуяагаас гадна Амгаланбаатар, Цэрэнболд, Хулан,
Тамир нар тоглоно.

-Жүжигчид бусад найруулагчийн бүтээлд давхцаж байгаа юу.
Ер нь жүжигчдээ яаж сонгож авсан юм бол?

-Ганц
нэг жүжигчин л давхардаж тоглох байх. Долоон найруулагч бүгдээрээ ширээ тойрч
суугаад ярилцаж байгаад л жүжигчдээ хэрхэн хуваарилж авахаа шийдчихсэн.
Жүжигчдийнхээ арга, барил, өнгө аясыг мэдэх учраас нэг их цаг үрээгүй. Ардын
жүжигчин Сарантуяа бид хоёр хуучин Багшийн дээдийн кино драмын нэг ангийн хоёр.
Өмнө нь хэд хэдэн удаа хамтарч уран бүтээл хийж байсан. Нэг нэгнээ сайн
ойлгоно. За тэгээд зарим нь миний шавь ч байна. Гол нь жүжигчдийн эцсийн
зорилго бол дүр бүтээх, өөрийгөө давтаагүй, өөрийнхөө мөн чанараас ондоо, өмнөх
дүрүүдээ давтахгүй ажиллах ёстой. Үүнийг л би жүжигчдээсээ шаардаж байна.
Ойлголцохгүй юм бол байхгүй. Уран бүтээлчдийн сайхан баг бүрэлдэж байна. Багийн
хамт олон нэг зүг харж, нэг санаагаар, сэтгэл нийлж ажиллана гэдэг сайн уран
бүтээл төрөхөд хамгаас чухал.

-Үзэгчдэд хүргэх гэсэн жүжгийн гол санаа?

-Энд
үйл явдал ярихгүй нь ойлгомжтой байх. Өнөөгийн нийгэмд хүнийг өршөөх, уучлах
гэдэг зүйл бараг мартагдаж. Нийгмийн бухимдал, сэтгэл санааны тогтворгүй байдал
хүний араншинд нөлөөлдөг байх л даа. Хүн чинь байгалийн бүтээгдэхүүн болохоор
нийгмээ дагаад өөрчлөгддөг юм байна. Өнөөдөр хүнийг өршөөж уучлахаас
илүүтэйгээр буруутгах, зүхэх нь олширч. Тиймээс энэ жүжиг нийгэмд болоод
хүмүүст “Нээрээ би чинь юу билээ” гэсэн сэхэл өгнө гэдэгт итгэлтэй байна.
Ерөөсөө л хайр нигүүслийн тухай жүжиг. Хүн хүнээ алдаа гаргасан ч гэсэн уучилж
сурах ёстой гэсэн мессеж хүргэх зорилготой.

-Та “Бүүвэй”-гийнхээ зохиолыг нэлээд хэдэн жилийн өмнө
бичиж байсан гэж ярилаа. Тэгвэл зохиолын үзэл санаа өнөөдөр ч үнэ цэнэтэй
хэвээрээ байна гэж ойлгож болох уу?

-Тэгэлгүй
яахав. 80-аад оны үеэр гарсан санаа. Түүнээс хойш дотроо бодоод л явсан. Олон
жилийн өмнө бодож байсан санаа өнөөдөр нийгэмд бүр хурцаар тавигдаж байна.
Тайзан дээр тавих цаг нь энэ үе байж л дээ.

-Та “Хар санаа, хайр сэтгэл”, “Гол дүрийн амрагууд” гээд
жүжгүүдийг тавьж байсан. “Бүүвэй” таны бие даан найруулж байгаа хэд дэх бүтээл
вэ?

-Яг
долоо дахь нь. Анх би Багшийн дээдийн кино драмын ангийг төгсөөд Драмын театрт
ажиллаж байлаа. Мөнхдорж багшийг дагаж олон жил ажилласан. Миний амьдрал уран
бүтээл энэ театртай холбоотой болохоор театрыг “Миний үүр” гэж хэлдэг юм. Энэ
удаа би найруулагч, жүжгийн зохиол үгийн хувьд театртаа дахиад уригдаж байна.
Тэгээд ч манай сор болсон уран бүтээлчид энд ажилладаг болохоор би театрын
тайзнаа жүжиг найруулах дуртай юм шиг байгаа юм. Анх “Амин булаг” гээд зохиолоо
гурван давхрын тайзнаа тавьж байлаа. Тухайн үед бага тайзны жүжиг моодонд орж
байсан. Түүнээс хойш бага тайзны жүжиг жүжигчнээс ур чадвар шаардсан, арай өөр
зүйл хүсдэг юм байна гэсэн ойлголттой болж байлаа.

-Камерны жүжиг гэхээр ихэнх хүмүүс богино хэмжээний, цөөн
жүжигчид тоглодог жүжиг гэж ойлгодог?

-Тиймэрхүү
нийтлэг ойлголт яваад байдаг л даа. Камерны гэхээр бага хэмжээний ч юм шиг,
цөөхөн жүжигчинтэй, бага цагаар тоглодог ч юм шиг харагддаг байх. Тийм биш л
дээ. Камерны жүжгийг бэсрэг жүжиг гээд байгаа юм. Адилхан л сонгодог бүтээл.
Цаг, цаг гучин минутын ч бэсрэг жүжиг байна. Гол нь маш их ур чадвар нэхдэг.
Хаана ч тоглогдож болно. Их тайз, зориулалтын бус тайзан дээр ч тоглож болно.
Дүрээ ойрын зайнаас үзэгчид яаж хүргэх вэ, үзэгчдийн хамгийн арын эгнээнийн суудалд
сууж байгаа үзэгчдэд хэрхэн хүргэх талаар их бодолцож тоглодог. Хэлэх санаа,
агуулгын хувьд ялгаатай зүйл байхгүй л дээ.

-Таны жүжиг хэр удаан үргэлжлэх бол. Хэзээнээс тайзнаа
тоглогдох вэ?

-За,
цаг хугацаагаа тодорхойлоогүй байна. Харин жүжгийн нээлтээ энэ сарын 23-нд
хийнэ. Манай Балхжав хөгжмийн зохиол дээр ажиллаж залуу дуучин Түмэн-Өлзий
жүжгийн дууг маань дуулсан. Клип нь гарчихсан байгаа. 

 

Г.Амгаланбаатар:
БИ ДҮРЭЭ СӨРӨГ ГЭЖ ХАРАХГҮЙ БАЙГАА

 

Соёлын тэргүүний ажилтан Г.Амгаланбаатар “Бүүвэй” жүжгийн
гол дүрд тоглож байгаа бөгөөд түүнтэй цөөн хором хөөрөлдсөн юм.

 

-Таны хувьд “Бүүвэй” жүжигт ямар дүр бүтээж байна?

-Очирсүрэн
гээд Америкт таван жил амьдарч байгаад ирсэн залуугийн дүрд тоглож байгаа. Эх
орондоо иртэл эхнэр нь жирэмсэн болчихсон байгаагаар үйл явдал  өрнөнө. Монголын залуучуудын дунд түгээмэл
үзэгдэл болчихсон дүр зураг шүү дээ. Энд эхнэр, нөхрөө үлдээгээд Солонгост ч юм
уу, Европт ч юм уу ажиллаж байгаад иймэрхүү олон асуудал үүсч салж сарниж
байгаа хосуудын амьдралыг төлөөлүүлсэн хэрэг. Очирсүрэн Америкт бас зүгээр
байгаагүй. Сүүлийн хэдэн жил эхнэртэйгээ утсаар ярихгүй холбоо барихгүй таг чиг
алга болчихоод гэнэт хүрээд ирдэг. Харин нөхрийнхөө эзгүй хойгуур эхнэр нь өөр
хүнтэй харилцаа үүсгэж бүр бие давхар болчихсон байдаг. Ингээд л бөөн асуудал
үүснэ дээ.

-Эхнэрийн дүрд хэн тоглож байгаа вэ?

-Хулан.
Харин эхнэрийн маань толгойг эргүүлж байгаа залуугийн дүрд Тамираа тоглож
байна. Нэг эмэгтэйд гурван залуу дурлаж байгаа юм. Дурлалаас гадна эх хүний
сайхан сэтгэлийн тухай өгүүлнэ. Хулангийн ээж буюу манай хадам ээжийн дүрд
Сарантуяа эгч тоглож байна. Охиноо жирэмсэн болчихсоныг нь зөн совингоороо
мэдрээд ирж байгаа үйл явц жүжигт өгүүлдэг. Ингээд ярихаар жүжгийнхээ үйл
явдлыг ярьчих гээд байна (инээв). Ер нь бол 
эхийн санаа үрд, үрийн санаа ууланд гэсэн утга шингэсэн уянгын драмын
жүжигт тоглохоор  өнөөдөр хувцсаа
оёулчихаад өмсөөд сууж байна.

-Дүрээ аль талаас нь гаргахаар ажиллаж байгаа вэ. Эерэг,
сөрөг?

-Найруулагч
Ганхуяг ах анх зохиолоо үр хөндөлт, абортыг их шүүмжилж бичсэн юм билээ. Орчин
үед ирсэн санаа нь энэ тухай дурсаж байгаа ч нэг нэгнээсээ хол амьдарч байгаа
хосуудын амьдралыг илүү тусгасан санагдсан. Яг л өнөөдрийн бодит амьдралыг
зурагласан нулимстай, инээдтэй аятайхан жүжиг болох байх. Тиймээс би дүрээ
сөрөг гэж харахгүй байгаа. Эр, эм хоёр амьдралынхаа туршид янз бүрийн л
асуудалтай тулгардаг. Очирсүрэнгийн дүрийг уужуу ухаантай талаас нь харж
гаргахыг зорьж байгаа хэдий ч тайзан дээр ямар дүрээр гарч ирэх нь бас нууц
байна. Дөнгөж ширээний уншлага хийгээд үгээ цээжлэх гээд сууж байна. Тэгэхээр
манай жүжигт “гуяа тэврээд зүгээр хэвтэхгүй” гэсэн үг бий л дээ. Мэдээж нөхөр
нь олон жил ажиллаад ирэхэд эхнэр нь жирэмсэн болчихсон байвал үнэхээр том
цохилт биз дээ. Хэрвээ хувь хүн Амгаланбаатарын амьдралд ийм байдал тохиолдвол
би хэзээ ч хүлээн зөвшөөрөхгүй.

-Яагаад?

-Жүжиг,
бодит амьдрал хоорондоо асар өөр ертөнц шүү дээ. Мэдээж таатай санагдахгүй.
Харин Очирсүрэн яаж хүлээж авах вэ гэдгийг харуулахын тулд өөрөөсөө зугтаалгаж,
аль болох өмнөх дүрээсээ зайлхийхийг бодож ажиллаж байна.

-Та долоон жүжгийн хоёрт нь тоглож байгаа гэсэн?

-Наранбаатар
найруулагчийн “Өчигдөр” жүжигт тоглоно. Алдарт зохиолч Пинтерийн “Нууц амраг”
зохиолыг найруулагч маань монголчууддаа зориулаад “Өчигдөр” нэрээр тайзнаа
тавихаар болсон. Хоёрхон жүжигчинтэй. Надтай хамт манай театрын залуу жүжигчин
Тогтохжаргал гээд бүсгүй тоглоно. Миний хувьд долоон жүжгийн хоёр жүжигт нь
оролцож байгаа болохоор зав муутай л гүйгээд байна.

-“Өчигдөр” жүжигт юуны тухай өгүүлдэг вэ. Товчхон
танилцуулаач?

-Эхнэр
нөхөр хоёр удаан амьдраад ирэхээр нэг нэгнээсээ яагаад залхдаг, тэр залхсан
амьдралын тухай өгүүлдэг. Жүжгийн нэг хэсэгт нөхөр нь ажилдаа явахдаа эхнэрээ
үнсээд ингэж асууж байгаа юм. “Өнөөдөр нууц амраг чинь ирэх үү, хэдэн цагт ирэх
вэ” гэхэд хариуд нь эхнэр “16 цагт ирнэ” гэхэд нөхөр нь “За за, тэгвэл би 18
цагт ирье” гэж байх жишээтэй. Анх аз жаргалаар дүүрэн гэрлэж байсан гэр бүл
хэдэн жилийн дараа яагаад ийм байдалд хүрчих вээ гэдгийг л харуулах юм. Энэ
зохиолыг гадны олон оронд инээдмийн, уянгын гээд янз бүрээр тавьж байсан юм
билээ.

-Өмнө нь тавьж байсан жүжгээс нь дүрийн судалгаа хийсэн
үү?

-Бид
уянгын хэлбэрээр тайзнаа амилуулна. Бусад оронд тоглогдсон дүр болгоныг үзээд
хуулаад байж болохгүй л дээ. Бусдыг дуурайгаад байвал алиа салбадай  болно ш дээ. Аль болох өөрийнхөөрөө гаргахыг
хүсч байна.

-Та  намар “Кихот
ноён”-д тоглож байснаа бодвол нэлээд жин хассан харагдаж байна?

-“Өчигдөр”
жүжигт тоглохын тулд бие галбиртаа анхаарал тавьж, нэлээн жавхаажихгүй бол
болохгүй байна. Намар Санчод тоглоход жингээ тавиад зургаан килограмм нэмээд 90
гаруй кг жинтэй болсон. Одоо эргээд 80 кг руу орж байна. Таван кг хасчихаад явж
байна. Энэ миний бие биш театрын бие шүү дээ.

-“Драмын дөрөв” арван жилийнхээ ойг хийнэ гэж сонссон.
Үнэн үү?

-Эби,
Пара, Боогий бид дөрөв 2005 онд хамгийн анх “Хайрын дурсамж” цомгоо гаргаж
байсан. Ирэх жил арван жилийн ой тохионо. Өнгөрсөн гурван сард ойдоо зориулж
нэг тоглолт хийе гэсэн боловч зарим нь кино гээд амжсангүй. Гэхдээ манай Пара
буюу Наранбаатар маань төрийн соёрхол хүртсэн шүү дээ.  Төрийн дээд шагнал хүртсэн хүн хамаагүй поп
дуулаад явж болдоггүй ч юм болов уу гэж бодох болсон (инээв). Тиймээс яг тэгнэ,
ингэнэ гэсэн шийд одоохондоо алга. Ямартай ч бодсон юм байгаа.

Д.ДАВААСҮРЭН

Сурагчийн
ширээ эзгүй, дэвтэр бал тавиастай. Дэргэдэх жижигхэн шар зулын цөгцнүүд зүрх
зүсэх шиг болов. Өнгөрсөн онд улсын хэмжээгээр 37 хүүхэд авто ослын улмаас амь
насаа алджээ. Бүхэл бүтэн нэг ангийн хүүхдүүд гэнэт алга болчихвол гамшиг, гай
түйтгэр юу гэж нэрлэх бол доо. Нэг дор биш нэг нэгээрээ хэн нэгэн хариуцлагагүй
жолоочийн золиос болсон энхрий үрсийн хой­­ноос элгээ эмтлэх төдий орхиж
боломгүй. Дөрөвдүгээр сарын 10. Хүүхдийг зам тээврийн ослоос урьдчилан
сэр­гийлэх өдөр. Энэ өдөр Нийслэлийн Замын цагдаагийн газрынхан 2013 онд осолд
өртөж амь насаа алдсан хүүхдүүдийн дурс­галыг хүндэтгэж, зул өргөх ёслол зохион
байгууллаа. Үүгээрээ тэд хүүхдийг осолд өр­төхөөс сэргийлэх, эцэг эхчүүд, багш
нар, хүүхэдтэй ажилладаг бүх хүмүүсийг энэ сэдэвт анхаарлаа хандуулахыг хүссэн
юм. Хүүхдүүд  “Миний ирээдүйн төлөө
хурдаа хасаарай”, “12 нас хүрээгүй хүүхэд авто­машины арын суудалд сууж явах
ёстой”. “Та хүүхдээ дагуулж, дүрэм зөрчихөө боль” гэх мэт уриа лоозон барьж
жагс­сан юм. Замын цаг­даагийн газраас  гаргасан
судалгаагаар осолд өр­төгч­­дийн 47 хувь нь машины урд суудалд сууж байсан аж.
Тийм болохоор хүүхдээ арын суудалд суулгах, бага насны хүүхдүүдийг  зориулалтын суудалтай  тээвэрлэх нь эрсдэл бууруулах бас нэг арга.
Зам тээврийн осолд өртөж байгаа хүүхдийн дотор 8-14 насны эрэгтэй хүүхэд да­вамгайлж
байгаа. Хүүх­дүүд хичээлдээ ирэх, гэр­тээ харих замдаа зам тээврийн осолд их
өртөж байгаа тоо бий. Нийслэлд замын хө­дөлгөөнд явганаар  орол­цогч хүүхдүүд осолд өртөж байхад орон
нутагт тээврийн хэ­рэгслээр зорчиж байсан хүүхдүүд өртөх нь их бай­жээ. Ийм
учраас Замын цагдаа нар  орон нутгийн
замд хүүхдийг тээвэрлэхдээ хамгаалах бүс, зориулалтын хам­гаа­лалтын суудал
хэрэглэж хэвшихийг зөвлөж бай­на. 

Оны
эхний гурван сард 216 хүүхэд осолд өртөж, нэг хүүхэд нас барж, 219 хүүхэд
гэмтсэн статистик гарчээ.  

Энэ
өдрийн сайн мэдээ нь хүүх­дийг зам гарахад тус­лах цэнхэр хувцастай сайн дурын
зохицуулагчид байлаа. Хөдөлмөрийн яамны харьяа Хөдөлмөр эрхлэлт үйлчилгээний
төвийнхөн эдгээр сайн дурынхныг бэлтгэжээ. Тус албаны дарга Д.Батмөнх
“Нийслэлийн томоохон сургуулиудын ойр орчимд, хөдөл­гөөн ихтэй газруудад
хүүхдийг замаар гарахад нь туслах, шаард­лагатай зохицуулалт хийх   зорил­готой сайн дурын бүлэг байгаа. Энэ
бүлэгт дөчөөс дээш насны ажил хөдөлмөр эрхлээгүй иргэд хамрагдсан юм.  Нэг бүлэг хоёроос доошгүй хүнтэй. Хичээл
эхлэхээс авахуулаад тарах цагуудад зам дээр зохицуулалт хийнэ. 198 иргэн
оролцохоор саналаа ирүүлээд, өнөөдрөөс ажлаа эхэлж байна. Энэ бүлэг сард 200
мянган төгрөгийн урамшуулалтай ажиллана” хэмээн тайлбарлав.

 Дунд сургуулийн хичээлийн хөтөлбөрт Замын
хөдөлгөөний дүрмийн талаар тусгахаар Замын цагдаагийн газар, Нийслэлийн
боловсролын  газрын даргын хам­­тарсан
тушаал гарсан ч хэрэгж­дэггүй юм билээ. Дунд сургуульд амеб, медузаас
авахуулаад үл мэдэгдэх бичил амьтадын тухай заадаг мөртлөө амиа яаж авч гарахыг
заахад цаг гаргадаггүй хэвээрээ бололтой. Хүүхдүүд замын хөдөлгөөнд зүй
зохистой оролцоход эцэг эхийн өгсөн хүмүүжил хамгийн чухал. Хүүхдээ хөтөлчихөөд
гарцгүй газраар зам хөндлөн туучиж явдаг маань буруу дадалтай иргэн
төлөвшүүлж,   осолд хүргэх эрсдэл бий
болгож байгааг ч анхаарах цаг болжээ. Гарцтай газар, ногоон гэрлээр, ойртож ирж
буй тээврийн хэрэгслийг өнгөрүүлсний дараа зам гараарай гэж хүүхдэдээ захиарай.

Б.ЯНЖМАА

“Самбуу гуай бол брэнд” гэж “Монгол төрийн мэргэн өвөө” номд тодотгожээ.
Энэ нь Ардын Их Хурлын Тэр­гүүлэгчдийн дарга агсан Жамсрангийн Самбуу гуайн тухай
хэлсэн онч үг юм.

Хууль зүйн ухааны доктор, хуульч, сэтгүүлч Ширчингийн Сүхбаатарын  “Монгол төрийн мэргэн өвөө” номын нээлт өчиг­дөр
боллоо. Нэмж тодотгосон уг ном аман түүх-ярилцлагаас бүтжээ. Монгол орныг ноён ну­руу­тай
удирдаж, ард тү­мэнд жинхэнэ төрийн хүн хэмээн хүндлэгдэж явсан Ж.Самбуу гэдэг агуу
хүний тухай өгүүлэх аж. Ж.Самбуу гуай төрд тасралтгүй тавин жил зүтгэсэн бөгөөд
хошуу тамгын хавсраа бичээчээс Гадаад яаманд хэлтсийн дарга, Гадаад яамны орлогч
сайдаар ажиллаж байв. Мөн ОХУ-д есөн жил, хойд Солонгост хоёр жил Элчин сайдаар
суусан дип­ломат хүн. Монгол төрийн тэргүүнээр 18 жил ажилласан энэ хүний тухай
баримт материал аман хууч яриаг “Монгол төрийн мэргэн өвөө” номд багтаажээ.

Төрийн албыг төвшин, мэргэн ухаантай, буурьтай, суурьтай хэрхэн хашдагийн
үлгэр жишээ болсон Ж.Самбуу даргын тухай өгүүлэх энэ ном орчин цагийн төрийн түшээдийн
ширээн дээр заавал байвал зохилтой.  “Монголын
төрд Самбуулаг хүнийг олон болгох санаа зорилгын үүднээс энэхүү номоо бичлээ” гэж
номын зохиогч Ш.Сүхбаатар онцлов. Тэрбээр номын нээлтийн үйл ажиллагааны үеэр “Намайг
хүүхэд байхад Ж.Самбуу гуай Төв аймгийн Бүрэн сумандаа ирдэг байлаа. Түүнийг ирэхээр
хүмүүс олноор цугларч, гэрт багтахгүй болдог байсан сан. Өнөөдөр энд биднийг  Ж.Самбуу гуай цуглуулсан.  Ж.Самбуугийн амьдрал санаж, сэрэхийн ухаарал юм”
гэлээ.

“Монгол төрийн мэргэн өвөө” номын нээлтэд олон хүндтэй зочид ирсэн
байлаа. Тухайлбал, Монгол Улсын анхны Ерөнхийлөгч П.Очирбат, Монгол Улсын 17 дахь
Ерөнхий сайд Д.Содном, Ардын уран зохиолч Д.Цоодол, П.Бадарч, яруу найрагч Ш.Бадарч,
Ардын жүжигчин А.Очирбат, Гавьяат хуульч 
С.Нарангэрэл, Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар Р.Раш, “Өдрийн сонин”-ы орлогч
эрхлэгч Ж.Сандагдорж, ардын их эмч Х.Хатанбаатар, Монголын Сэтгүүлчдийн нэгдсэн
эвлэлийн ерөн­хийлөгч Б.Галаарид, Ж.Самбуу гуайн хамаат­нууд болох Сосорбарам хурандаа,
УИХ-ын гишүүн асан Н.Тогтох нарын олон хүн уригдан ирсэн байв. Мөн номын зохиогчийн
аав, ээж болоод гэр бүлийнхэн нь, Төв аймгийн Бүрэн сумын ахмадууд, нутгийн иргэдийн
төлөөлөл гээд заал дүүрэн хүн хуран цугларсан байлаа.

МУГЖ Д.Явгаан гуай аялгуут магтаалаар эхэлсэн энэхүү номын хурим
ирсэн зочдын сэтгэгдэл хийгээд  Ж.Самбуу гуайн
тухай дурсамжаар үргэлжлэв. Ерөнхийлөгч асан П.Очирбат номын зохиогч Ш.Сүхбаатарыг
“Их гарын дарап” гэж онцолж олныг хөгжөөгөөд авлаа. Тэрбээр түүнийг Самбуу судлалын
төлөөлөгч хэмээн тодотгосон. Мөн” Самбуу судлалд хязгаар төгсгөл гэж байхгүй. Хөгшин
залуугүй түүн шиг болохоор хичээцгээе” хэмээв.

Ж.Самбуу гуайн талаарх дурсамжаа  Ерөнхий сайд асан Д.Содном ингэж хуваалцсан юм.
“Ж.Самбуу дарга их бодож байж цөөн үгээр жинтэй хэлдэг байв. Түүнийг хараад би маш
их биширдэг байлаа.  Ж.Самбуу гуай Хойд Солонгосын
дайны үед Элчин сайдаар сууж байсан. Тухайн үед бусад орны Элчин сайдууд тус улсыг
орхиж байсан гэдэг. Харин Ж.Самбуу гуай тийм хүнд үед нь орхиод явчихаагүй. Үнэхээр
Монголынхоо төрийн төлөө найрсаг харилцаатай улстайгаа яаж зөв харилцах вэ гэдэгт
ёстой мэргэн ухаан гаргаж байсан хүн юм. Түүний тухай хоёр зүйлийг тод санадаг юм.
Би Сангийн яаманд ажиллаж байлаа л даа.  Ж.Самбуу
гуай нэг хурал дээр илтгэл тавих болсон. Ингээд би тэр илтгэлийнх нь материалыг
хамт бэлдсэн юм.

Их л хичээн сууж, гурав хоног
ажиллав. Сүүлд Ж.Самбуу дарга намайг дуудаад “Надаас хүсэх юм байна уу” гэж асууж
билээ. Би ч “Байхгүй” гэлээ. Ингэж доод албан тушаатнаа анхаардаг хүн байсан юм.
Бас Ж.Самбуу гуайн 70 насны ой боллоо. Би очоод дуулсан юм. Тэгтэл Ж.Самбуу дарга
“Баярлалаа” гэж миний духан дээр үнсэж байв. Ингэж энэ агуу хүнтэй хоёр удаа нүүр
тулж байлаа. “Монгол төрийн мэргэн өвөө” ном бол төр засгаа удирдаж байгаа хүмүүс
Ж.Самбуу гуай шиг байх тухай сайхан бүтээл боллоо” гэв.

Энэ орой Ж.Самбуу даргын тухай
сонирхолтой баримт өгүүлсэн хүн бол эрдэмтэн Б.Сумъяабаатар юм. Тэрбээр Ж.Самбуу
даргыг Хойд Солонгост айлчлахад  албан
ёсны орчуулагчаар ажиллаж байжээ. “Тухайн үед орчуулга хийхэд хатуу шаардлагатай
байсан. Таван үг хэлбэл яг тэр таван үгээр нь орчуулах ёстой. Ж.Самбуу дарга Ким
Ир Сен гуай хоёртой хамт явж байв. Гэтэл Ким Ир Сен инээдэг юм байна. Тэгсэн Ж.Самбуу
гуай надаас “Энэ дарга яагаад инээв” гэж асуулаа. Би ч пал хийгээд явчихав. Ямар
яагаад инээснийг нь сөргүүлэн асуултай биш. Их л сандарлаа. Тэрнийг Ким Ир Сен анзаарсан
бололтой. “Ж.Самбуу дарга бол баатар хүн” гээд дайны үеэр болсон явдлын талаар ингэж
ярьсан юм. “Маргааш өглөө үүрээр Монголын Элчин сайдын яамыг бөмбөгдөх гэж байна” гэсэн мэдээ надад ирлээ. Тэр дор нь тушаал
өгөөд Элчин сайдын яамыг шилжүүлэх болсон юм. Тэгээд шилжүүлээд уулын хавцалд аваачсан.
Агаарын бөмбөгдөх дохио ч өгсөн. Тэр үед танай дарга шатар өрчихсөн сууж байсан.
Дохио өгөхөд даргын бие хамгаалагч, нарийн бичиг нар нь бүгд аюулгүй байдлаа бодоод
түүнийг орхисон байсан. Харин Ж.Самбуу гуай шатраа бариад тайван алхаж явсан. Тэгэнгүүт
“Монголын Элчин сайдын баатарлаг үйл” гэсэн гарчигтай нийтлэлийг Солонгосын бүх
хэвлэлд гаргах тушаал өгч байсан юм. Тэрээр дайны үед манай солонгосчуудыг зоригжуулсан
хүн. Тэгээд бид тусгайлан урьж байгаа юм. Улсынхаа тугийн одонг гардуулж байна”
гэж Ким Ир Сен гуай хэлж байлаа. Бас нэг удаа Хойд Солонгост очсон юм. Даргын хажууд
Сосорбарам гуай, Удвал гуай хоёр явж байсан. Би орчуулагч учраас нөгөө талд нь явж
байлаа. Галт тэргээр очсон л доо. Гэтэл хаалгаар орох гэтэл Монголын тугийг буруу
харуулаад өлгөчихсөн байна. Би даргадаа хэллээ. Гэтэл дарга үг дуугаралгүй хаалганых
нь урд очоод зогсчихсон.  Солонгосын тал сандарчихсан,
надаас “Та сая юу гээд хэлчихэв” гэлээ. Би Монголын тугийг уруу харуулчихсан байна
гэтэл тэд дор нь зассан. Дараа нь Ж.Самбуу дарга чив чимээгүй цаашаа алхаад явж
байлаа. Ж.Самбуу дарга бол хүнийг мартдаггүй байсан. Би ШУА-д туслах ажилтнаар ажиллаж
байлаа. Нэг өдөр Ж.Самбуу дарга ороод ирсэн. Тэгээд тэр олон хүнээс зөвхөн надтай
гар барьчихаад, юу ч дуугаралгүй яваад өгч билээ” гэж Б.Сумъяабаатар эрдэмтэн дурслаа.

XX зууны дунд үеэс хойш Монголын
хүн ам өсөхөд Ж.Самбуу даргын гавьяа их байжээ. Энэ тухай хуульч О.Нарангэрэл ярихдаа
“Нэг удаа хурал дээр үр хөндүүлэх тухай асуудал яригдаж. Өдөржин хуралдсан гэдэг.
Тэгэхэд Ж.Самбуу гуай чив чимээгүй сууж байжээ. Эцсийн шийдвэрийг тэр хүн гаргах
учиртай. Гэтэл тэрбээр “Монголын үрс маш олон болтугай. Ингээд хурал дууслаа” гээд
гараад явчихсан аж. Ийм л агуу хүн байсан байгаа юм” хэмээв.

Ж.Самбуу 1895 онд төрсөн хүн.
Ирэх онд түүний мэндэлсний 120 насны ой тохиох юм. Энэхүү түүхэн арга хэмжээг угтаж
“Монгол төрийн мэргэн өвөө” ном мэндэлжээ. Нэмж тодотгосон уг бүтээлд Ж.Самбуу гуайн
талаарх олон шинэ баримт тусгагдсан байна лээ. Тухайлбал, түүний төрсөн охиных нь
тухай сонирхолтой баримтыг унших боломжтой.  “Ш.Сүх­баатарын ном цагаа олсон бүтээл бол­лоо.
Энэ төрд Ж.Самбуу гуай дутаж байна” гэж хэлсэн Ардын уран зо­хиолч Д.Цоодол гуайтай
тэнд цугларсан хүмүүс адилхан бодолтой байв.

М.МӨНХЦЭЦЭГ