Хөвсгөл аймгийн харьяат Б нь нэгэн гэр бүлийн хоёр хүнийг будаж хөнөөн хэргийн газраас оргон явах замдаа өөрийгөө буудан хөнөөсөн гэмт хэрэг 9 сарын 9-ны өдөр Хөвсгөл аймгийн Жаргалант сумын хоёрдугаар багийн нутаг дэвсгэрт үйлдэгдэв.
Монгол Улсын хэмжээнд хүн амынхаа тоогоор нэгт ордог Хөвсгөл аймаг 134,500хүн амтай. 2018 онд аймгийн хэмжээнд жилийн эцсийн байдлаар 787 гэмт хэрэг үйлдэгдэн, 455 хүн хэрэгт холбогдож, хэргийн улмаас 791 иргэн хохирсон байна. Үйлдэгдсэн гэмт хэргийн хохирогчдын 38 хүн нь нас барж, 213 хүн гэмтсэн статистик тоо байна.
Гэмт хэрэг үйлдсэн Б нь, хохирогч 51 настай эрэгтэй Б, хохирогч 51 настай эмэгтэй Б нарыг толгой, цээжин хэсэгт ОХУ-д үйлдвэрлэсэн Сайга маркийн буугаар буудаж амь насыг нь хохироон зугтах замдаа өөрийгөө мөн л буудан хөнөөсөн байна.
Сэтгэл сэрдхийлгэм гэмт хэргийн тухай мэдээллээд өнгөрөх бус хэрэг юунаас үүдсэн болох нөхцөл шалтгааныг анхааран үзэж, дахин давтагдахгүй байлгах нөхцөл үгүйлэгдэнэ?
Хохирогч Б-ийн төрсөн дүү Д-ийн мэдүүлгээс: “Би хэрэг гарах үеэр байгаагүй. Манай ах, бэр эгч хоёр бэртэйгээ хамт хонины бэлчээрт явж байсан юм билээ. Гэтэл өнөөх залуу ирээд буудчихсан гэсэн. Бэрийнх нь хэлж байгаагаар маргалдаж, хэрэлдсэн зүйл байгаагүй гэнэ. Ахынхтай олон жил нэг дор өвөлжиж, зуссан айлууд, бэлчээрээ булаацалдсанаас болж ийм хэрэг гарсан байж магадгүй” хэмээн үгүйлжээ.
Хөвсгөл аймгийн нийт хүн амын 42,5% малчид бөгөөд 2017 онд 5,3 сая тоо толгой мал тоолуулсан. Аймаг нийт 100,600 км кв талбайтайгаас 43,800 км кв талбайг бэлчээр эзлэдэг. Харин нийт бэлчээрийн 78 хувь байгалийн унаган төрхөө алдаж, 1,0-10,5 дахин бэлчээрийн даац хэтэрсэн судалгааг Монголын бэлчээр ашиглалтын нэгдсэн холбооноос гаргасан. Бэлчээрийн доройтол нь бэлчээрийн ургац, тэжээлийн шимт чанар буурах, ургацад малын тэжээлийн ургамлын эзлэх хувь багасах, газарт хортон шавьж, мэрэгчид тархах, хог хаягдлаар бохирдох зэргээс үүсч даац хэтэрсэнээс бэлчээрийн талхлалтанд нэрвэгдэх нь улам бүр нэмэгдэж байгаа юм.
Байгаль орчин аялал жуулчлалын яамны сургалт судалгаа хариуцсан мэргэжилтэн Г.Мөнхзул “Бэлчээр талхлагдаад эхэлбэл хөрсний, усны ууршилт нэмэгддэг. Тиймээс яг л хөдөө аж ахуйн мэргэжилтэнүүдийн адил малын тоо толгойг тодорхой хэмжээнд баривал зохистой гэж хэлмээр байна” хэмээн сонинд өгсөн ярилцлагандаа дурьджээ.
Хэрэг үйлдсэн, талийгаач Б нь 23 настай бөгөөд ачлалт аав, элбэрэлт ээжийн энхрий үр, хөдөлмөрлөжхийж бүтээх, идэрхэн залуу, Монгол Улсын өрх гэрийн гал голомтыг нэгээр нэмэх тоонот гэрийн ноён нуруу ч болох байсан байх.
Ниргэсэн хойно нь хашгирав гэгчээр иргэний ухамсар соёлыг дээшлүүлэх нь чухал гэж хэлэх хожимдсон мэт боловч яг энэ цагт, цаашид ч үүнийг ярих нь чухал бөгөөд гашуун түүх дахин бүү давтагдаг гэж залуу үеэдээ сануулах нь зүйтэй.
Иргэний ухамсар соёлыг дээшлүүлэх нь гэмт хэргийн гаралтыг багасгах хөшүүрэг болох талтай. Ухамсар бол хүний зан үйлийн үндэслэл, нөхцөл, шалтгаан нь болдог. Мөн түүнчлэн тодорхой харилцааны хүрээнд бүрэлдсэн нийгмийн бүхий л тогтолцоонд нөлөөлнө. Нийгэм дэх ухамсарлагдсан байдал нь хүн төрөлхтний хөгжлийн болоод соёл иргэншилийн үнэ цэнэтэй зүйл билээ.
Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Арван есдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэгт “Төрөөс хүний эрх, эрх чөлөөг хангахуйц эдийн засаг, нийгэм, хууль зүйн болон бусад баталгааг бүрдүүлэх, хүний эрх, эрх чөлөөг зөрчихтэй тэмцэх, хөндөгдсөн эрхийг сэргээн эдлүүлэх үүргийг иргэнийхээ өмнө хариуцна” гэж заасан байдаг.
Гэмт хэрэг нь хаана ч, хэнд ч тохиолдож болно. Та болоод таны гэр бvлийн хайртай гишvvд чинь ч гэмт хэргийн хохирогч болж болно. Гэхдээ үүнээс сэргийлэх боломжой. Мэдээ, мэдээллийг түгээгээд өнгөрөх бус учир шалтгаан, гэмт хэрэг үүсэх нөхцөл шалтгааныг арилгах, гарч болох эрсдэлээс хамгаалах, соён гэгээрүүлэх арга замыг түгээх нь зөв ажээ.
Сайн жишээг дурьдахад: Манай улсад 2019 онд “Яараад яахав дээ”, “Дураараа бишээ дүрмээрээ” аянуудыг ЦЕГ, “Оюу толгой” компани санаачлан, хамтран хэрэгжүүлсэн. ЦЕГ-ын тоон мэдээллээс харахад 2019 онд орон даяар зам тээврийн ослын тоо 2018 онтойхарьцуулахад 14.2 хувиар буурсан байна. Олон улсын жишгээс үзэхэд жолооч бүрд замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хэвшүүлэхэд нийгмийн нөлөөллийн аян болон зам тээврийн зохицуулалтын хосолсон арга хэмжээ илүү үр дүн өгдөг байна.
Үүнтэй нэгэн адил “Залуучуудыг гэмт хэрэгт татагдан орохоос урьдчилан сэргийлэх”дараагийн нөлөөллийн аяныг эрхэм хүмүүн та түүчээлнэм.
Зүүний үзүүр дээр ганц будаа тогтох шиг
Зүйрлэшгүй ховор тохиолоор хүмүүнийг биеийг олчихоод
Өөрт заяасан амиа бусдынх мэт хайрлаж яваарай
Өрөөл бусдын амийг өөрийнх юм шиг хайрлаж яваарай.
Хөвсгөл аймаг, Мөрөн сум.
Г.Чимгээ