-ЁС ЗҮЙН ЗӨРЧИЛ ГАРГАСАНДАА НИЙТ ГААЛЬЧДААСАА УУЧЛАЛТ ГУЙЯ-
Төрийн албан хаагчид мөрийтэй тоглосон гэх асуудал өнгөрсөн долоо хоногт дэгдэж, Засгийн газрын хуралдаанаар уг асуудлыг оруулан хэлэлцэж, холбогдсон хүмүүсийг албан тушаалаас нь чөлөөлөхөөр болсныг ЗГХЭГ-ын дарга Л.Оюун-Эрдэнэ мэдэгдээд буй. Мөрийтэй тоглосон асуудалд холбогдсон Гаалийн ерөнхий газрын дэд дарга Ё.Бат-Эрдэнэтэй ярилцлаа.
-Таныг мөрийтэй тоглосон асуудлаар Засгийн газар шийдвэр гаргаад байна. Тэр үед та томилолтоор явж байсан гэв үү. Шийдвэрийг яаж хүлээж авав?
-Юуны өмнө энэ бол ёс зүйн хувьд алдаа. Тийм учраас ёс зүйн зөрчил гаргасан даа, намайг ажил төрөлд томилж, өдий болтол дэмжиж ирсэн, надтай хамтран ажиллаж байсан бүх хүмүүс, тэр тусмаа гаалийн байгууллагынхаа хамт олон, нийт гаальчдаасаа уучлалт гуйя.
Болсон процессын хувьд бол ОХУ-ын Холбооны гаалийн албаны дэд даргатай бид жилд нэг удаа харилцан нэгнийхээ нутагт уулзаж, гаалийн зөрчилтэй тэмцэх ажлын талаар хэлэлцдэг уламжлалтай.
Энэ удаагийн уулзалт ОХУ-ын Владивосток хотод болох байсан учраас би ОХУ руу томилолтоор явсан. Томилолтоор явах замд онгоцны рейс тэгж таараад Солонгост нэг хоносон юм. Шөнө очоод өглөө нь явсан хэрэг.
Казиногийн хажуугийн буудалд бууж таарсан. Манайд чинь Казиногийн хуулийн Ажлын хэсэг гэж байдаг шүү дээ. Би дэд ажлын хэсгийн гишүүн. Хууль дээр ажиллаж байхдаа ёртой юм шиг “Тийшээ ороод үзчих юмсан” гэдэг бодол төрдөг байсан. Тиймээс хажууд нь буусных яваад орчихсон.
Шөнө нэг, хоёр цагийн үед орсон байх. Ороод 100 доллар солиод жаахан суусан. Уг нь бол мань мэтийн хүний тоглох ч газар биш байсан. Жаахан сууж байгаад гарсан. Өглөө нь нисээд Владивосток хотод оччихоод оросуудтайгаа уулзалт хийгээд сууж байтал мэдээ ирсэн.
“Засгийн газрын хуралдаанаар өөрийн чинь асуудал орж байна” гэж. Нэгэнтээ уулзалт хийж байсан болохоор ажлаа хийж дуусгаад өнгөрсөн бямба гаригт Монголд ирлээ. Иймэрхүү л үйл явдал боллоо.
-Хууль хяналтынхан танаас мэдүүлэг, байцаалт авсан уу?
-Энэ чинь өөрөө хуулийн байгууллага дуудаад байцаалт авах хэрэг биш. Энэ бол ёс зүйн хувьд буруу. Гэхдээ гэмт хэрэг биш. Би хулгай дээрэм хийсэнгүй, авлига авсангүй, албан тушаалаа урвуулан ашигласангүй. Тийм учраас хуулийн байгууллага дуудахгүй байх гэж бодож байна.
-Ямар хуулийн зүйл заалтаар таныг албан тушаалаас чөлөөлж байна гэсэн бэ?
-Яг хуулийн зүйл заалт гэхээр хэцүү. Төрийн захиргааны болон төрийн үйлчилгээний албан хаагчдын ёс зүйн дүрмийг Засгийн газраас баталдаг. Тэр дүрмийн дагуу буруутгаж байх шиг байна. Нарийн сайн мэдэхгүй байна.
Ямартаа ч энэ хуулиар буруутгаж байгаа гэж ойлгосон. Төрийн албаны тухай хуульд ёс зүйн асуудлыг хоёр хуваадаг. Улс төрийн алба, төрийн тусгай албаны албан хаагчдын ёс зүйн хэм хэмжээг хууль тогтоомжоор тогтооно.
Харин төрийн захиргааны болон төрийн үйлчилгээний албан хаагчдын ёс зүйн дүрмийг Засгийн газраас тоСгооно гэсэн зохицуулалт байгаа. Би төрийн тусгай албан хаагч. Гаалийн улсын байцаагч өөрөө төрийн тусгай албан хаагч байдаг. Тэгэхээр тэр дүрмийн дагуу гэхээр бас их авцалдахгүй байх шиг.
Одоогийн байдлаар ний нуугүй хэлэхэд төрийн тусгай албан хаагч, улс төрийн албан хаагчийг энэ дүрмээр казинод орж болохгүй, орвол ийм хариуцлага хүлээлгэнэ гэсэн заалт байхгүй гэж ойлгоод байгаа юм. Гэхдээ энэ бол казинод орсноо зөвтгөж байгаа хэрэг биш шүү. Ийм заалт байхгүй гээд далимдуулаад тийшээ ороод тоглоод байх нь буруу.
Тиймээс би өөрийгөө зөвтгөж ярьж байгаа зүйл биш гэдгийг ойлгоорой. Өөрөө хуулийн зүйлт заалт гэж асуусан учраас хэлж байна. Одоогоор албан ёсны шийдвэр гараагүй байна.
-3ГXЭГ-ын дaргa, Сангийн сайдтай уулзсан уу. Юу гэж байх юм?
-Сангийн сайдтайгаа уулзсан. Уучлалтаа гуйгаад үнэнээ хэлсэн. “Юуг нь нуух вэ, 100 доллар солиод суусан” гэдгээ хэлсэн. Сайд бол “Болчимгүй юм хийлээ дээ, та” гэж байсан. Сүүлийн хоёр жил байгууллага маань ачаалалтай, ажил ихтэй байснаас би ээлжийн амралтаа аваагүй байсан юм. Тиймээс “Шийдвэр гартал амралтаа авч болох уу” гэж сайдаас хүссэн. Тэр хүрээндээ одоогоор амарсан байдалтай байна даа.
-Засгийн газрын шийдвэрийг улс төртэй холбох хүмүүс ч байна. Мэдээж таны хэлснээр энэ бол буруу асуудал. Гэхдээ урьд өдөр нь хилийн чанадад болсон асуудлыг маргааш нь Засгийн газар хэлэлцсэн гэхээр их л шуурхай явчихаж. Танд юу гэж бодогдох юм?
-Миний тухайд бол би өөрөө улс төрийн хүрээний хүн биш. Хуучны хэллэгээр би зүгээр л төрийн хар хүн. Төрд зүтгэж ирсэн. Улс төрөөр явж байгаагүй. Аль ч намын үед ажиллаж байсан. Тийм болохоор миний энэ асуудал улс төртэй холбоогүй байх гэж бодож байна.
Харин хууль хяналтын байгууллагууд ажиллагаа явуулж байхад л таарчихав уу даа гэж бодож байгаа. Би энэ албанд Засгийн газраас томилогдсон хүн. Тийм болохоор томилсон хүнийхээ асуудлыг Засгийн газар хэлэлцсэн байх.
Харин шуурхайгийн хувьд нотлох баримтаар нотлогдсон гээд шийдсэн байх даа. Одоогоор “Чамайг тэглээ” гэсэн албан ёсны шийдвэр гар дээрээ аваагүй байна.
-Тантай хамт МИАТ компанийн Сөүл дэх төлөөлөгчийн газрын ажилтан халагдах шийдвэр сонссон. С.Баатарцогттой хамт казино орсон хэрэг үү?
-Үгүй, би тэр хүнийг огт танихгүй. Тэнд байсан ч юм уу, мэдэхгүй. Би тэнд ганцаараа л орсон. Томилолтоор цуг явсан хүмүүс амарсны дараа би гараад өөрөө яваад орчихсон хэрэг. Тийм болохоор би тэр хүнийг танихгүй, хэн нэгэн хүн намайг уруу татаагүй.
-Солонгосын казинод монголчууд их тоглодог гэдэг.Тантай монголчууд таарсан уу?
-Мэдэхгүй. Ялгагдахгүй юм билээ. Аль нь монгол гэдэг нь. Монгол хүнтэй ч тааралдаагүй.
-Олон нийтэд ил болсон зургаас харахад таны өмнөөс авсан зураг байсан. Хэн авсныг тодруулж үзсэн үү?
-Лав л монгол хүн авсан байж таараа. Л.Оюун-Эрдэнэ сайдын мэдэгдэлд ард түмний зүгээс ирсэн мэдээллийн дагуу гэж байсан. Уг нь би тийм их нэр алдартай, олны танил хүн биш. Намайг хүн танихгүй. Надтай гаалийн шугамаар харьцдаг нь ч тэр бүр надтай уулздаггүй. Хэрвээ таньдаг хүн байсан бол хүрээд ирэх байсан байлгүй дээ.
-Таныг казинод ганцаараа орсон гэхээр нэг л үнэмшилгүй сонсогдож байна. Хэн нэгнийг хамгаалж, нуугаад байгаа юм биш биз дээ?
-Яалаа гэж. Хэн хүн андахааргүй том ч газар. Ороод тойрч үзсэн. Янз бүрийн машинууд байсан. Рулет, покер гэх мэт есөн шидийн юм байсан. Миний ганц мэдэх нь покер. Гэвч покерын ширээ дүүрчихсэн байсан. Өнгөрч явтал нэг суудал гарлаа гэхээр суучихсан. Ёстой нэг мэнгэ нь голлосон өдөр байж.
-Өмнө нь мөрийтэй тоглож байсан байж таарах нь ээ?
-Үгүй. Түрүүн хэлсэн шүү дээ. Ажлын хэсэгт байхдаа л ёртой юм шиг орж үзье гэж бодогдоод байсан. Сая яг хувьсгалын тохироо бүрдэнэ гэгч юм боллоо л доо. Хажууд нь буудаллаж таарлаа. Покер дээр л очиж суусан. Доод талдаа 100 доллар сольчиход суулгачихдаг юм байна. Тэгээд л суусан. Уг нь бал жигтэйхэн өндөр “юм”-тай хүмүүс суудаг юм байна лээ. Жаахан суусан, явахгүй ч юм билээ.
-Казиногийн хуулийн ажлын дэд хэсгийн гишүүний хувьд тоглож үзэхийг боддог байсан гэлээ. Ажлын хэсгийнхэн энэ тухай ярилцаж байв уу?
-Тоглоом шоглоомоор “Туршлага судалъя” гэх зэргээр ярьж л байдаг. Би л ёр юм шиг болчихлоо.
-Байгууллагын нэг, хоёрдугаар удирдлагын албан тушаал хүн бүрийн анхааралд байх нь бий. Тэдний суудал ганхах шалтгаан дотроосоо эхэлдэг нь манайд хэвшил болсон. Таны асуудал ч бас ийм технологиор явчихав уу?
-Манай ерөнхий газрын удирдлагын баг сайн хамтарч ажилладаг. Ямар нэгэн зөрчил байдаггүй. Үүнийг сольчихъё, явуулчихъя гэсэн зүйл байхгүй. Би үүнд итгэлтэй байна.
Хоёрдугаарт, мэдээж би өнгөрсөн хугацаанд удирдах албан тушаал цөөнгүй хашиж ирсэн. Гаалийн хяналт бүрдүүлэлт, эрсдэлийн удирдлага, лаборатори гээд гаалийн үндсэн үйл ажиллагааны чиглэлүүдийг хариуцаж ирсэн хүн. Тийм учраас байцаагч нартаа арга хэмжээ авах тохиолдол ч бий. Зэмлэж буруушаах ч үе байдаг. Магтаж сайшаах нь ч гарна.
Ажлын шугамаар байнга тохиолддог асуудал. Тэр байтугай гадаад худалдаа эрхлэгч аж ахуйн нэгжүүдтэй ч сайдаж муудах асуудал гардаг. Ийм л замаар зарчимч шударга байхыг хичээж 26 жил энэ албанд ажиллалаа. Тиймээс үүнээс болоод намайг ингэлээ гэсэн бодол алга. Тэр тусмаа хамт олондоо өчүүхэн ч хар санахгүй байна.
Нэг зүйлийг энэ далимд хэлэхэд миний гаргасан энэ ёс зүйн зөрчлийг гаалийн байгууллагын ажил үйлстэй битгий хутгаасай. Хамт олны маань ажлыг битгий харлуулаасай гэж хүсэж байгаа. Гаалийн байгууллагын ажил маш сайн явж байгаа.
-Гаалийн байгууллагад та хэзээнээс ажиллаж эхэлсэн бэ. Дэд даргын албанд хэзээ ямар шалгуураар орж байв?
-Би ОХУ-д Эрхүүгийн их сургуулийг химич мэргэжлээр төгссөн. Дараа нь Монголоос анх удаа хоёр нөхрийнхөө хамт ОХУ-ын Гаалийн академийг гаалийн менежер мэргэжлээр 1999 онд төгсөж байлаа. Өмнө нь би Төв аймгийн Захиргаанд ажиллаж байсан. Ажилтнаас эхлээд хэлтсийн дарга ч хийж байсан.
Тэр үед Худалдаа үйлдвэрийн яамны Лицензийн товчооны салбарыг Төв аймагт байгуулах шийдвэр 1993 онд гараад, аймгийн Засаг дарга Гончиг намайг “Чи үүнийг хариуцаад ажиллуулаад яв” гэснээр Лицензийн товчооны төлөөлөгч гэдэг ажил хийж эхэлсэн.
Тун удалгүй Лицензийн товчоо гаалийн байгууллагын харьяанд шилжсэн. Тэгээд л гааль руу анх орсон доо. Тэгээд Төв аймагт анх удаа Гүний гааль гэж байгуулагдаад эхлээд би шалгагчаар ажилласан. Манайх тийм журамтай. Дараа нь Төв аймгийнхаа Гаалийн байгууллагын даргаар томилогдоод ажиллаж байтал Гаалийн ерөнхий газраас дуудаад Сэлэнгийн Гаалийн орлогч даргаар томилно гэсэн.
Би чинь олон хүүхэдтэй айлын том нь. Ээж дүү нар маань Төв аймагт байгаа гээд “Хол явж чадахгүй” гэлээ. Тамгын дарга маань “Чи сайн бодоорой”, гээд явуулсан. Найз нөхдөдөө хэллээ.
“Чи юу ярьж байгаа юм бэ. Дандаа Төв аймагтаа байна гэж юу байх вэ” гэснээр Сэлэнгийн Гаалийн орлогчоор томилогдож байлаа. Тэр бол гаалийн алба руу гүнзгий орсны эхлэл байсан. Түүний дараа Гаалийн лабораторийн эрхлэгчээр томилогдсон. Дараа нь Улаанбаатар хотын Гаалийн газрын дарга, Замын-Үүд дэх Гаалийн газрын даргын албыг хашлаа. Гаалийн ерөнхий газартаа бүх нэгжид ажиллаж үзсэн байна.
Шалгагчаас нь эхлээд Гаалийн ерөнхий газрын дэд дарга хүртлээ ажилласан. Дэд даргаар 2016 оны наймдугаар сард томилогдсон. Түүнээс хойш өнөөдрийг хүртэл ажиллаж байлаа.
-20 гаруй жил ажилласан салбартаа эхлүүлсэн, үр дүнг нь үзэхийг хүсэж байгаа олон ажил байгаа болов уу?
-Болдог бол эндээ ажиллалгүй яах вэ. Төлөвлөсөн ажил ч их байсан. Хийх юм ч их байна. Зохих хэмжээний мэдлэг туршлага байна. Гэхдээ түүнийг би шийдэх биш. 26 жил ажиллачихаад ингээд явна гэдэг бол харамсалтай байна.
Б.ЭНХЗАЯА