Транс тос судасны хананд наалдаж, ойр орчмын бактерийг хуримтлуулснаар судас нарийсдаг
ДЭМБ-аас хүн өдөрт хоёр граммаас илүү транс тос хэрэглэхгүй байхыг зөвлөдөг. Бүр 2009 оноос хойш транс тосыг хоол хүнсэндээ огт хэрэглэхгүй байхыг уриалжээ. Зарим орнууд транс тосыг биед сөргөөр нөлөөлдөг хэмээн үзэж хэрэглэхийг тас хориглосон байдаг. Өнгөрсөн зун АНУ-ын Эм, хүнсний бүтээгдэхүүний чанарыг хянах албанаас ургамлын хатууруулсан өөх тос хэрэглэхийг хориглож, ирэх 2018 он гэхэд транс тосны хэрэглээнээс бүрэн татгалзахаар болсон байна.
Дэлхий нийтээр хэрэглэхээс татгалзаад буй транс тосыг үйлдвэрийн аргаар гаргаж авдаг. Тодруулбал, шингэн тосыг тасалгааны хэмд хайлахааргүй хатуу масло, маргарин бүхий бүтээгдэхүүн болгосныг хэлдэг ажээ. Манай улс транс тосыг үйлдвэрлэдэг орон биш учраас өндөр хөгжилтэй улс орнуудаас импортоор оруулж ирдэг. Ихэвчлэн үйлдвэрлэгчид, хоолны газрууд, ресторан, ард иргэд энэ бүтээгдэхүүнийг худалдаж авдаг гэсэн судалгаа бий. Учир нь транс тос хямдхан үнээр борлуулагддаг нь эдийн засгийн хувьд хэмнэлттэй байдаг аж. Цайны газрын хувьд ердийн тосоор хуушуур хайрахад муудаж харладаг бол транс тосыг дахин дахин хэрэглэхэд өнгөө алдаж түлэгддэггүй гэнэ. Гэхдээ уг эдийн засгийн хэмнэлт нь зөв шийдэл үү гэдгийг эргэн харах цаг болжээ.
Анх маслоны олдоц муутай 1880-аад оны үед европчууд ургамлын тосыг хэрхэн хатуу болгож маслоны оронд хэрэглэж болохыг судалж туршиж үзсэн байна. Гэвч 1890 онд Францын Нобелийн шагналт эрдэмтэн, химич Пол Сабатьер транс тосыг нээжээ. Улмаар 1901 онд Германы химич Вилгелм Норманн хүнсэнд хэрэглэхүйц болгон сайжруулж, патентжуулсан байна. 1960-аад оны үеэс АНУ-д транс тосны хэрэглээ эрчимтэй нэмэгдэж ургамлын болон малын гаралтай өөх тосны хэрэглээнээс давжээ. Шингэн ургамлын тос нь зөөвөрлөхөд төвөгтэй, амархан мууддаг, өртөг ихтэй байсан тул үйлдвэрийн аргаар устөрөгчөөр баяжуулж хатуу хэлбэрт оруулан хэрэглэх болсон байна. Транс тос тасалгааны хэмд хайлахгүй, үнэ хямд, удаан хугацаагаар хадгалж болох давуу талтай байсан тул ийн хэрэглээ нь нэмэгдсэн аж. Гэвч лаборатори, техник төхөөрөмж сайжрахын хэрээр транс тосыг хүний биед хортой болохыг тогтоосон юм. Транс тос хүний биед ороод хоёр жил гадагшилдаггүй байна. Өөрөөр хэлбэл, хүний биед орсноос хойш өлсөх мэдрэмж төрүүлэхгүй бөгөөд маш удаан шингэдэг аж. Тиймээс транс тосоор дайны үед цэргүүдийн хоол хүнсийг ихээр бэлтгэдэг байв. Үндсэндээ транс тос хүний биеийн хэвийн үйл ажиллагаа явуулж байгаа өөхний бодисын солилцоонд гацаа үүсгэдэг юм.
Тодруулбал, сайн өөхний орон зайг эзэлж, судас бөглөрөх өвчинг үүсгэдэг. Транс тос барагтай юманд задардаггүй бөгөөд судасны хананд очиж өнгөр үүсгэн наалддаг байна. Үргэлжлүүлэн хэрэглэх тусам улам бэхжиж судасны хананд ойр орчны нян бактерийг хуримтлуулдаг гэнэ. Үүнээс болж судас нарийсч даралт ихсэх өвчний эхлэл болдог. Цаашлаад судас хагас бөглөрөхөд цусан хангамжийн дутагдалд орж, судас бүрэн тагларахад зүрхний шигдээс, судас хагарахаар харвалт болох эрсдэлтэй. Эрдэмтэд зохиомлоор гаргаж авсан транс тосыг сүүлийн 20 гаруй жилийн судалгаагаар иргэдийн эрүүл мэндэд маш муу нөлөөтэй гэдгийг тогтоосон байна.
Судалгаагаар транс тос үргүйдэл, зүрх судасны өвчин, чихрийн шижин, үе мөч, зарим төрлийн хавдар, ой тогтоолт муудах зэрэг олон өвчлөлийн эх үүсвэр болдог гэдгийг тогтоосон. Мөн элэгний үйл ажиллагаанд тодорхой хэмжээгээр доголдол үүсгэдэг байна. Транс тос хүний өөдрөг байх гормонд өөрчлөлт оруулж сэтгэцэд нөлөөлөн, гутрал үүсгэдэг ажээ. Цаашлаад хүүхдийн өсөлтөд сөргөөр нөлөөлдөг хэмээн эрдэмтэд нотлоод буй.
Та бидний өдөр тутамдаа хэрэглэдэг төрөл бүрийн түргэн хоол, цайны газруудын хоол, бүтээгдэхүүнүүдэд их хэмжээний транс тос агуулагддаг. Мөн дэлгүүрийн лангуун дээр байх чанаж боловсруулан, ууталж багласан хоол хүнсний бэлэн бүтээгдэхүүнүүдийн хадгалалтын хугацааг уртасгахын тулд транс тосыг хэрэглэдэг байна. Хамгийн ихээр транс тос хадгалагддаг бүтээгдэхүүнд чипс, майонез, маргарин, боорцог, бялуу, нарийн боов, түргэн хоолны газрын тосонд шарсан бүтээгдэхүүнүүд, вафли, печень, пирожки, хуушуур, чихэр, шоколад, кетчуп зэрэг бүтээгдэхүүн ордог аж.
Манай хүнсний дэлгүүрүүд, захын ТҮЦ, цайны газруудад эдгээр бараа бүтээгдэхүүнүүд дүүрэн байдаг. Тэгэхээр монголчуудад эрүүл амьдрах баталгаа алга байна.
Транс тостой бүтээгдэхүүн хэрэглэхгүй байхын тулд дэлхийн ихэнх оронд хүнсний бүтээгдэхүүний хайрцаг, сав, баглаа, боодол дээр тосны агууламжийг бичихийг шаарддаг. Одоогийн байдлаар Австри, Канад, Бразил, Швед, Англи зэрэг олон оронд транс тосны хэмжээг зааж, бүтээгдэхүүний шошго дээр заавал тэмдэглэгээ хийх болсон аж. Гэтэл манай улсын дэлгүүрүүдэд зарагдаж буй бараа бүтээгдэхүүнүүдэд хэмжээг нь огт бичээгүй байдаг. Та бүтээгдэхүүн авахдаа транс тостой эсэхийг хагас устөрөгчжүүлсэн “trans fat “эсвэл “hydrogenic” гэсэн байвал эрдэнэшиш, наранцэцгийн, шар буурцгийн гэх мэт ургамлын тосыг үйлдвэрийн аргаар нягтрал ихтэй хатуу болгож тухайн бүтээгдэхүүнд хэрэглэсэн байна хэмээн ойлгох хэрэгтэй. Мөн бүтээгдэхүүний шошго дээр ургамлын гаралтай тос гэж бичээстэй байвал транс тос байх магадлал өндөр байдаг гэнэ. Үйлдвэрлэгчид бүтээгдэхүүнийхээ шошго дээр транс тостой гэж бичдэггүй учир устөрөгчжүүлсэн тостой гэж байвал транс тос агуулагдсан байх магадлалтай хэмээн ойлгох хэрэгтэй. Түүнчлэн хагас устөрөгчжүүлсэн ч гэж бичих нь бий. Тиймээс хүнсний бүтээгдэхүүн худалдаж авахдаа шошгоо шалгаж транс тос агуулагдаагүй гэх шаардлагыг тавих хэрэгтэй аж. Хэрэв та транс тосноос татгалзаж, хэрэглээгээ бууруулбал эрүүл мэндэд тустай гэдгийг эрдэмтэд нотлоод байна. Одоогоор манай улсын 127 хүнсний үйлдвэр транс тостой бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж, нэг жилд импортоор 2749 тн транс тос оруулж хүнсэндээ хэрэглэдэг гэх тооцоо байдаг. Сүүлийн үед “Талх чихэр” ХК бүтээгдэхүүндээ транс тос хэрэглэхээ багасгаж байгаа гэх гэгээлэг мэдээлэл гаргасан. Тэгвэл тус компанийнхан 16 нэр төрлийн бүтээгдэхүүндээ огт транс тос хэрэглэхгүй үйлдвэрлэж байгаа гэнэ. Энэ мэт үндэсний үйлдвэрлэлүүд ДЭМБ-ын уриалгыг дагаж, транс тосноос бүрэн татгалзах шаардлагатай байна. Ингэж байж манай улсын хүнсний бүтээгдэхүүнүүд аюулгүй болох юм.