Өмгөөллийн “Сноу Хилл” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Г.Балжмаатай ярилцлаа.
-Цагдаагийн байгууллагаас гэрчийн мэдүүлэг өг гэж дуудахад ямар хуулийн заалтын дагуу энэхүү мэдүүлэг өгөхөөс татгалзаж болох вэ?
-Нэгдүгээрт, цагдаа дуудахаар очих ёстой. Очихдоо гэрчээр мэдүүлэг авна гэвэл мэдүүлэг авах цагдаа эхлээд гэрчийн эрх, үүргийг танилцуулна. Эрүүгийн хуулийн дагуу, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд зааснаар хэрвээ худал мэдүүлэг өгвөл та хуулийн хариуцлага хүлээнэ гэсэн хуулийн заалтуудыг танилцуулна. Түүнтэй маш нарийн танилцах ёстой. Аль заалтаар худал мэдээлэл өгвөл хуулийн хариуцлага хүлээх үү, аль заалтаар мэдүүлэг өгөхөөс татгалзаж болох вэ гэдгийг заасан байгаа. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн гэрчийн эрх, үүрийг 9.6-д заасан. Тэрхүү заалтыг танилцуулахаар түүн дотор таны өөрийн чинь эсрэг мэдүүлэг авах гэж байгаа бол та өмгөөлөгчгүйгээр мэдүүлэг өгөхөөс татгалзаж болох хуулийн заалт бий. Тэр эрх үүргийг танилцуулж байх явцад хүмүүс нарийн танилцалгүй гарын үсэг зурчихаад байдаг. Түүнийг нь цагдаа нар ч нарийн танилцуулалгүй та энд гарын үсгээ зур, тэгээд мэдүүлгээ өг гээд байдаг. Тэгэхгүйгээр тэрхүү цаасыг нь ар өвөргүй бүгдийг нь уншаад, 9.6.6-д сая миний хэлсэн заалтууд бичээтэй байх ёстой. Тэр заалтын дагуу би ямар нэгэн хэрэгт буруутгагдаж, сэрдэгдэж байгаа бол гэрчийн мэдүүлэг өгөхгүй. Өмгөөлөгч аваад гэрчийн мэдүүлэг өгье гэж хэлж болно. Тэгэхэд цагдаа дургүйцэж хүчилсэн ч өөрийнх нь эрхийн асуудал учраас өмгөөлөгч авах эрхтэйгээ хэлээд гараад явчихаж болно. Тэгэхээр цагдаа тайлбарлаад гарын үсгээ зур гэдэг. Хоёрдугаарт, өмгөөлөгчтэйгөө мэдүүлэг өгч болно. Чамайг гэм буруутай гэж үзээд, сэжигтнээр татах гээд байгаа бол миний хийсэн хэргийг бүгдийг нотолчих, тэгээд намайг яллагдагчаар татчих, тэр үед чинь би мэдүүлэг өгье гэдэг тайлбараа өгч болно.
-Гэтэл одоо тэр эрхийг нь тайлбарлахгүй мэдүүлэг хүчээр аваад байх шиг?
-Одооны мөрдөгчдийн арга барил нь эхлээд та үнэн зөв мэдүүлэг өгөх үүрэгтэй, мэдүүлгээ өгчих гээд нэг их аятайхан харилцаад асууна. Тэгэхээр нөгөө хүн нь гэрчээр гэсэн юм чинь гээд санаа нь амраад, гэрчийн мэдүүлэг өгөөд явж байтал хоёр сар, гурван сарын дараа гэрчийн мэдүүлэг дээр нь үндэслээд яллагдагч болгоод, шүүх рүү шилжүүлээд шүүгдэгч болгоод байдаг. Үүн дээр хэд хоногийн өмнө Дээд шүүхээс эрүүгийн хэргийн шүүхийн тогтоол гаргасан байсан. Хэрвээ ийм мэдүүлгээр хүнийг яллаж байгаа бол ялангуяа өмгөөлөгчгүй өгсөн гэрчийн мэдүүлгээр тухайн гэрчийг яллагдагч болгоод шүүх рүү шилжүүлж байгаа бол энэ нь өөрөө нотлох баримтын шаардлага хангахгүй байхаар практикт тусган, хуульчид хармаар байна гэдэг зүйл яригдаад байгаа юм байна лээ. Энэ маш зөв асуудал. Мөрдөгч өрөөн дотроо л сууж байгаад тухайн гэрчээр өөрөөр нь хамаг зүйлийг нь яриулаад, тэр гэрчийн мэдүүлэг дээр үндэслээд бүх ажиллагаагаа хийчихээд байгаа юм. Зүй нь хэрвээ намайг буруутгаж байгаа бол гадуур камерын бичлэг шүүнэ. Өөр бусад гэрчээр, шинэ нотлох баримтуудаар миний гэм буруутайг хангалттай нотолсон хойноо таны эсрэг ийм ийм баримтууд бүрдчихлээ. Та ирээд яллагдагчаар мэдүүлэг өгнө үү гэх ёстой. Гэтэл энэ ажлаа хөнгөвчлөөд хуулийн цоорхойг ашиглаад, ийм байдлаар гэрчээр мэдүүлэг аваад байдаг. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хууль дээр буруутгагдаж байгаа этгээдийг эхлээд гэрчээр мэдүүлэг ав гэсэн ямар ч хуулийн заалт байхгүй. Тэгэхэд энэ заалтыг цагдаагийн байгууллагын дотоод сургалт судалгаагаар заадаггүй юм уу, эсвэл мөрдөгчид нь ийм зальтай болчихсон юм уу хэрэгжүүлэхээ больсон. Мэдээж хүн болгон эрх зүйн туслалцаа аваад байх боломжгүй. Өөрсдөө бас хууль, эрх зүйн мэдлэг дутмаг байдгаас болоод ийм байдал үүсээд байдаг. Тэгэхээр энэ хоёр аргаар гэрчийн мэдүүлэг өгөхөөс татгалзаад явж болно гэсэн үг.
-Би өөрийнхөө болон ойр дотны хэн нэгний эсрэг мэдүүлэг өгөхөөс бас дээрх үндэслэлүүдээр татгалзах уу?
-Эрүүгийн хууль, Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд гэрчийн эрх үүргийг нарийн заасан байгаа. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх 9.6 дахь заалтад дээр дурдсан бүх зүйлсийг заасан байгаа. Зүй нь бол гэрчээр мэдүүлэг авах гээд байгаа мөрдөгч, цагдаа нар наад хуулийн заалтуудаа бүгдийг нь цаасан дээр хэвлээд, мэдүүлэг өгөхөөр очсон этгээдэд уншуулаад, танилцуулаад эрх үүргээсээ асуух зүйл байна уу гэж асуух ёстой. Гэтэл ерөөсөө тэгдэггүй. Санд мэнд цаас өгсөн болоод наадхан дээрээ гарын үсгээ зур гэдэг. Нөгөөдүүл нь ч мэдлэггүйн улмаас юун дээр гарын үсэг зурж байгаагаа мэдэхгүй ар өвөргүй хоёр хуудас цаасан дээр гарын үсэг зурчихдаг. Тэгээд л зуруулчихаар ажиллагаа нь эхэлж байгаа юм л даа.
-Эрүүгийн хуулийн шинэчилсэн найруулгаар сэжигтэн гэх агуулгыг аваад хаячихсан. Зөвхөн гэрч л гэх агуулга яваа гэсэн. Үүнийг та тайлбарлаж өгөөч?
-Сэжигтэн гэдэг агуулгыг шинэчилсэн найруулгаар авч хаясан нь үнэн. 2002 оны хуулин дээр бол байсан. Сэжигтэн, яллагдагч, яллагч гээд. Одоо бол сэжиглэхгүйгээр түрүүний миний хэлсэн арга техникээр л боловсронгуй хуулийн заалтаар амархан, өөрсдийнхөө ажлыг хялбарчлаад л хуулинд оруулчихсан. Ер нь бол хүнийг гэм буруутай гэж үзээд шалгаж, буруутгах гэж байгаа бол өөр бусад нотлох баримтаар хангалттай тал бүрээс нь нотолчихоод дараа нь тэр хүнийг сэжигтэн болгоно уу, яллагдагч болгоно уу хамаагүй. Гэтэл одооны хуулин дээрээ ийм үг үсгийг хасчихаар шууд хүнийг сэжигтнээр байцааж болохоо байчихсан. Гэрчээр байцаах ёстой гэсэн муйхар ойлголттой л яваад байна. Уг нь бол сэжигтнийг хасч байна гэдэг нь сайжраад байгаа юм. Сэжигтэн гэдгийг хассан байдлыг би дэвшилтэт тал гэж харж байгаа. Гэхдээ хэрэглэх тал дээр нь үүнийг эсрэгээр нь ашиглаад байгаа.
-Гэрчээр мэдүүлэг авахын тулд прокуророос зөвшөөрөл авах ёстой юу?
-Прокуророос зөвшөөрөл авч мөрдөн шалгах ажиллагаа явуулах хэд хэдэн заалтууд байгаа. Гэрт нь нэгжлэг хийх, бичиг баримт хураан авах, өөр улсаас нотлох баримт авах зэрэг ажиллагаанууд нь прокурорын зөвшөөрөлтэй хийгддэг ажиллагаанууд. Гэрчээр мэдүүлэг авахын тулд зайлшгүй прокуророос зөвшөөрөл авна гэсэн заалт байхгүй. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд гэрч гэдгийг хоёр өөр төрлөөр заасан. Нэг нь тухайн үйл баримтыг харсан байж болзошгүй, эсвэл түүнийг мэдэж байх боломжтой хүмүүсийг гэрч гэж үзээд байгаа. Нөгөө гэрч нь хэргийн газрын үзлэг, баримт бичиг дээр үзлэг тэмдэглэл хийх зэрэг үйл ажиллагаанд оролцсон хүмүүсийг хөндлөнгийн гэрч гэсэн нэр томьёо байдаг.