Олон улсын Улаанбаатар их сургуулийн утга зохиол судлалын магистрын энэ жилийн төгсөлтийнхнийг “Нэг ангийнхан” буландаа оролцууллаа. Эл ангийг 13 оюутан төгсөж байгаагаас 12 нь Өвөр Монгол. Нэг угшил гаралтай ч Өвөр Монгол, Монголчуудын хооронд соёлын бага, сага ялгаа үүсчээ гэдгийг тэд дурдаж байлаа. Улаанбаатар хотод 1.5 жил сурсан эл ангийнхан манай орны шинэ үеийн соёл, ялангуяа Монголын утга зохиолын талаар арвин их мэдлэгийг хүртээд буцаж байна. Тэгвэл тэдний Улаанбаатар хотод өнгөрүүлсэн жил гаруй хугацааны талаар ангийн оюутан С.Цоморлиг, Э.Шижирцэцэг нартай уулзаж ярилцав.
Өвөр Монголын Шилийн гол аймгын харьяат С.Цоморлиг Улаанбаатрын их сургуулдьд бакалавраар төгсөөд үргэлжлүүлэн магистраар сурчээ. Тэрээр “Манай ангийн 13 сурагчийн ердөө хоёр нь л эрэгтэй. Ихэнх нь Өвөр Монголд их сургуулиа төгсөнгүүтээ Улаанбаатард хотод ирсэн. Ихэнх оюутнууд маань Улаанбаатарын их сургуультай хамтын ажиллагаатай байдаг Өвөр Монголын Төвийн үндэсний их сургууль, Өвөр Монголын их сургуулиас ирсэн. Цөөхөн хэд нь ажлын байран дээрээсээ багшийн танилцуулгаар энд ирсэн. Манай ангид Төвийн үндэсний сургуулийн дөрвөн оюутан, Өвөр Монголын их сургуулийн гурван оюутан бий. Газар бүр л сайн муу талтай. Өөрийнхөө ертөнцөд өөрийгөө яаж, зөвөөр харах вэ гэдгээ шийдэж чадвал, бүх зүйлийг сайхнаар харна гэж би төсөөлдөг. Одоо надад Улаанбаатараас явъя гэсэн бодол байдаггүй. Үргэлжлүүлээд доктороор Улаанбаатар их сургуульдаа суралцана” гэсэн юм. Эл ангид үргэлжлүүлж докторын зэрэгт суралцах хүсэлтэй гурван оюутан байгаа аж. Мөн эдний ангийнхны дээд ангиасаа ялгагдах гол онцлог нь ихэнх оюутнууд нь яруу найраг оролддог, утга зохиолын чиглэлээр бичдэг аж. Ангийн оюутан Дасал гэхэд Өвөр Монголын хамгийн том “Өнөрцэцэг” сэтгүүлд өгүүллэгүүдээ нийтлүүлдэг байна.
Харин Э.Шижирцэцэгийн хувьд Өвөр Монголын Улаанхад хотын уугуул Төвийн үндэсний их сургуулийг төгсөж, Улаанхад хотын “Өдрийн сонин”-ы газар зургаан жил сэтгүүлч хийсэн гэнэ. Их сургуулийнхаа багштай уулзаж, Монголд сурмаар байна гэж шалгаасаар Улаанбаатар их сургуулийн магистрын ангид элсчээ. Тэрээр “Би утга зохиолын талаар мэдлэгээ дээшүүлье гэсэн бодолтой Улаанбаатарт ирсэн. Халхын утга зохиолыг илүү мэдэрч, сурах хэрэгтэй гэсэн бодлоор цэнэглэгдэж, ирсэн. Өвөр Монголчуудын сэтгэхүй Хятадын нөлөөлөлд автаж байгаа. Жинхэнэ утга зохиол халхад байдаг гэж бид боддог. Тиймээс халхыг зорьж ирсэн юм. Их сургуулиа төгсөөд Өвөр Монгол руугаа буцаж “Өдрийн сонин”-доо ажиллана” гэсэн юм. Ангийн багш нь доктор, профессор Х.Сүглэгмаа. Түүний талаар Э.Шижирцэцэг “Эртний уран зохиол болон түүний түүх, Төвд хэлт уран зохиол, Судалгааны арга зүй гэх мэт хичээлүүд ордог байсан. Төвд хэлд гарамгай. Заримдаа маш ширүүн зантай. Багшдаа загнуулсны хүчинд утга зохиолын талаарх ойлголт маань түвшин ахисан даа” гэсэн юм.
Эл ангийнхан 2018 оны зургадугаар сарын 28нд сургуульдаа өргөдөл гаргаж Хархорин хотыг зорин очиж үзсэн байна. Энэ талаар С.Цоморлиг “Зуны налгар цагт бид Хархорин хот руу автобусаар явсан. Бүтэн өдөржин яваад дуусдаггүй тал юм билээ. Оройдоо орхоны хөндийд хоносон. Манай Өвөр Монгол хэдий тал газар ч ихэнхдээ торон хашаагаар хүрээлэгдсэн байдаг. Харин Монголын тал нутгаар явахад ямар ч торгүй байсан. Зэрлэг ан амьтдын дуу, царцааны исгэрээнийг сонсоод Монголын уудам талын үзэсгэлэнг мэдэрсэн дээ. Манай Өвөр Монгол жилээс жилд унаган байгалиа алдаж байгаа. Харин Монголд онгон тал нутаг яг л хэвээрээ байгаа юм билээ. Тороор хүрээлэгдсэн хязгаарлагдмал орчинд биш хязгааргүй үргэлжлэх тал нутагт эрх чөлөө байдаг. Малын бэлчээр, ус ч арвин юм билээ” гэлээ. Мөн тэрээр “Харин бидний хамгийн анхны аялал тэрэлж рүү байсан. Тэгэхэд манай ангийнхан Өвөр Монголоос ирээд сар гаруй хугацаа л болж байсан. Тэр үед хоорондоо тулж танилцах боломж гарч, нэгнээ улам их таньж нэгдмэл нэг ангийнхан болох эхлэлээ тавьсан даа” гэв. Эл анги нь ангийн даргагүй ч гол зохион байгуулагч нь С.Цоморлиг аж. Энэ талаар тэрээр “Урьдчилсан хамгаалалт дөхөхөд багш ангийн даргаар намайг томилсон. Шууд тулгаад л Цомирлогоо чи ангийн дарга шүү гэж хэлсэн. Ангид ямар нэг сонгууль болоогүй тэгээд л ангийн дарга болчихсон (инээв). Ангийнхныгаа Улаанбаатарт ирэхээс нь өмнө би нэг жил илүү энд амьдарчихсан байсан. Тиймээс Монголын талаар бүгдийг биш юм аа гэхэд тавин хувь ойлгочихсон байсан л даа. Тухайлбал, Өвөр Монголд шинэ жил гэж болдоггүй. Арванхоёрдугаар сарын 31 жирийн нэгэн өдөр шиг л өнгөрдөг. Гэтэл Монголд арванхоёрдугаар сар эхлэв үү, үгүй юу шинэ жилүүд ар араасаа болоод эхэлдэг. Өмнө нь бакалаврын ангийнхантайгаа шинэ жилд ороод үзчихсэн туршлагатай байсан учраас магистрийн ангийнхныгаа уриалж, шинэ жил, мартын найман, халловений гээд бүх л баярыг хамт тэмдэглэсэн. Монголд өдөр алгасахгүй л баяр болдог шүү дээ. Өвөр Монголоос ирсэн оюутнуудад тийм ойлголт байдаггүй. Бараг баяр тэмдэглэдэггүй. Сургууль дээрээ хичээлээс өөр зүйл хийдэггүй. Өвлийн амралтаараа харихдаа Цагаан сараа тэмдэглэчихдэг. Ер нь тэнд оюутнууд баяр ёслолд барагтаа яваад байдаггүй. Ангийнхныгаа хамгийн анх удирдахдаа шинэ жил он гарах гэж байна ангиараа шинэ жил тэмдэглэх үү гэхэд бүгд дэмжсэн. Тэгээд дээд курсынхныгаа дуудаж хамт тэмдэглэж байлаа” гэлээ.
Ангийн даргынхаа талаар Э.Шижирцэцэг “С.Цоморлиг их хөгжилтэй хүн л дээ. Бид бүгдийг дайчилж чаддаг. Ямар нэг гаргасан саналыг нь бид ангиараа дэмжиж хүлээн авдаг. Бид бүгдийг удирдаж, авч явж чаддаг авьяастай даа” гэлээ.
Магистрын ангид долоо хоногт цөөхөн хичээл ордог учир ангийнхан хамт байх хугацаа цөөхөн байсныг тэд дурдаж байлаа. Хичээлтэй үедээ хоорондоо таарчихаад л салдаг аж. Харин хичээлгүй үедээ ихэвчлэн МУИС-ийн номын сан руу зүглэдэг байна. С.Цомирлогоос Монголын утга зохиолын талаар асуухад “Анх Монголд ирэхдээ яруу найрагчдыг нь таньдаггүй байсан. Олдсон монгол яруу найрагчдын шүлгийн номуудыг л уншдаг байлаа. Удалгүй яруу найрагчдынх нь зах зухыг гадарлаж эхэлсэн. Би өөрөө уянгын шүлэг бичдэг. Тиймээс нэг мэдэхэд л Арлааны Эрдэнэ-Очирын шүлгийн номыг эрэн хайж, уншдаг хоббитой болчихсон байсан даа. Мөн Базарсадын Баттулга, Пэрэнлэйн Нямлхагва нарын номыг ирж, хайж уншдаг даа. “Өдрийн сонин”-ний найрагчдаас Норовын Гантулгын “Голын цаана” шүлэг их таалагддаг. Мөн яруу найрагч Л.Батцэнгэл байна. Ер нь одоо эргээд харахад Монголын утга зохиолын мастер яруу найрагчдын бүтээлийн 100-ны 90 хувийг нь уншчихжээ гэж боддог” гэлээ.
Тэдний ярьж байгаагаар Өвөр Монголд Ренчиний Чойном, Бавуугийн Лхагвасүрэн нарын шүлгүүд их дэлгэрсэн гэнэ. Энд ирээд олон мундаг найрагчдын шүлгийг уншиж мэдрэх болсон гэж бахархалтай ярьсан юм. Өвөр Монголд барууны уран зохиолуудыг хятад хэлээр бичсэн байдаг аж. Харин Монголд гайхалтай уран зохиолын дээжсүүдийг эх хэлээрээ унших боломжтой болсон байна. Монсудар хэвлэлээс гаргадаг Гадаадын уран зохиолын цувралуудыг унших нь эл ангийнханд өсч дэвжих боломжийг нээж өгчээ. Гэвч босоо монгол бичгээр уншдаг тэдэнд кирилл үсгээр ном унших нь хамгийн том сорилт болсон байна. Анхандаа тэд нэг номыг нэг сар гаруй хугацаанд уншдаг байж. Одоо бол босоо монгол бичгээр уншиж байгаа мэт уншдаг болсон гэнэ. Ном уншиж нүдээ дасгаж л кирилл үсэг сурсан даа гэж Э.Шижирцэцэг ярьсан юм.
Ангийн оюутнуудын талаар сийрүүлэхэд ангийн хөвгүүн Б.Мөнх-Эрдэнэ бол цорын ганц монгол оюутан. Тэрээр хичээлдээ бараг суудаггүй байсан талаар ангийнхан нь ярилаа. Утга зохиолын хүрээлэнд томоохон ажил хашдаг учир хичээлд суух завгүй байсан байх гэлээ. Энэ учир битүүлэг залуугийн талаар тэд “Төгсөлтөөр нэг барааг нь харж, уулзсан. Нэг хөөрхөн залуу байсан. Фэйсбүүкийг нь харахад мундаг яруу найрагч бололтой байсан” гэв.
Өвөр Монголын Улаанхад хотын уугуул С.Аяс ангийн хамгийн үзэсгэлэнтэй, хичээмтгий охин байж. Э.Шижирцэцэгтэй нэг нутгийнх болоод ч тэр үү бие биенийгээ ойлгож, хамгийн сайн найзууд болж, чадсан байна. Өвөр Монголын их сургуулиас шинэ крилл бичгийн ангиас шууд Улаанбаатарт ирж магистрантаар сурсан байна.
Хөлөнбуйр аймгийн Төвийн үндэсний их сургуулиас ирсэн Чилгэр ангийн хамгийн мундаг яруу найрагч. Ви чат дээрээ “Нэг л мэдэхэд өвөл болчихож, Нимгэхэн сэтгэлтэй найрагчдын гунигийн хураалт эхлэх нь ээ” гэж бичихээр нь зөрүүлээд С.Цоморлиг “Намрын өнгө шаргалтанхан, навчис унаж сэтгэл уйтгарлуулна, нар гарсан атлаа цаанаа жигүүхэн, найгах өвсний толгой гунигланхан бөхөлзөнө” гэж тоглоомоор найз руугаа явуулсан байна. Нэг нэгнээрээ тоглоом шоглоом хийхдээ хүртэл яруу найраг ашигладаг нь тэдний мэргэжлийн онцлог юм даа.
Шилийн гол аймгийн Төвийн үндэсний их сургуулиас солилцоогоор ирсэн С.Дасал Хятадын Засгийн газрын тэтгэлгээр иржээ. Ангийнхнаасаа илүү номын хорхойтой аж.
Хөлөнбуйр аймгийн уугуул Э.Оюунт Төвийн үндэсний их сургуулиас солилцоогоор ирсэн гэнэ. Эхэлсэн ажлаа дуусгаж байж, санаа нь амардаг зантай.
Өвөр Монголын Алшаа аймагт халх үндэстэн ихэвчлэн амьдардаг. Энэ нутгийн охин Ж.Энхтуяа Лио Нингийн их сургуулийг дизайны чиглэлээр төгссөн ч хүсэл сонирхолдоо хөтлөгдөн утга зохиолоор сурчээ. Ангийнхандаа санаа тавьдаг оюутан гэж Э.Шижирцэцэг дүгнэсэн юм.
Г.Саруул ангийнхан дундаа насаар хамгийн эгч. Өвөр Монголын Хянган аймгийн уугуул. Нутагтаа утга зохиолын багш хийдэг аж. Хянган аймаг Монголтой хил залгаа оршдог учир халх аялгаа сайжруулахаар Улаанбаатарыг зорьжээ. Хамгийн гол зан чанар нь өөрийнхөөрөө байдаг нь гэж С.Цоморлиг хэлэв.
Шилийн гол аймгийн Зүүн үзэмчин хошууны Б.Урьхан даруу төлөв зангаараа бусдаасаа ялгардаг аж. Мөн А.Цэлгэр, Ч.Анир, М.Замбага, С.Дархангэрэл нар ангийнхан дундаа хамгийн нэр хүндтэй, хөдөлмөрч зангаараа бусдын хүндлэлийг хүлээж чаддаг ажээ.
Монголчуудын талаар Э.Шижирцэцэг “Бидний хэлийг монголчууд ойлгохгүй байх тохиолдол их бий. Тиймээс шууд хятад гэж хэлэх тохиолдол ч бий. Үүнийг бид маш эмзгээр хүлээж авдаг” гэсэн юм. Өвөрмонгол оюутнууд Монголд сурахад тэдний үгийг ойлгохгүй байх нь хамгийн хэцүү байдаг аж. Хамгийн хүнд асуудал нь замын түгжрээ гэж тэд дуу нэгтэйгээр хэлсэн юм. Мөн тэд монголчуудын хамгийн хэцүү занг цаг барьдаггүй гэж тодорхойллоо. Харин сайн тал нь бүх зүйлс нь монголоор байдаг нь гайхалтай гэсэн юм. Гэхдээ Монголын хэл шинжлэлийг тэд шүүмжлээд авсан. Гадаад үг хэрэглэж байгаа нь Монголын үгийн санг багасгаж байна гэж уцаарлангуй хэлэв. Монголын өвөл маш хүйтэн болдгоос өвөрмонгол оюутнууд байрнаасаа ч гарч чадахгүй тохиолдол байдаг гэнэ. Ийм л нэг ангийнхан энэ жил төгсөж, төгсөлтийн баяраа дөрөвдүгээр сарын 12-нд тэмдэглэх юм.