– ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТ ТАТАХГҮЙ БОЛ АМ.ДОЛЛАРЫН ХАНШ СУЛРАХГҮЙ ГЭВ –
Экспортын өсөлт, хөрөнгө оруулалтын нааштай хандлага, уул уурхайн салбарын бүтээн байгуулалт нэмэгдэж, макро эдийн засгийн өнгө дажгүй байгаа ч ам.доллар арилжаалах ханш өчигдөр үдээс өмнө “найман шарга” дээр 2305 төгрөг хүрч өгслөө. Ингэж цойлсон нь өнгөрсөн зургаан сарын дунджаас хамгийн өндөрт тооцогдож байгаа юм. Өнгөрсөн гуравдугаар сард ам.долларын дундаж ханш 2395.37 төгрөг, дөрөвдүгээр сард 2394.65 төгрөг, тавдугаар сард 2405.19 төгрөг, зургадугаар сард 2432.30, долдугаар сард 2462.83 төгрөг, наймдугаар сард 2464.12 төгрөгтэй тэнцэж байв. сарын өмнөхөн 2450 төгрөг байсан ногоон валютын ханш огцом чангарсан шалтгааныг бид хайсан юм. эхлээд холбогдох байгууллагын байр суурийг багцлан хүргэе.
Монголбанкны зүгээс гадаад валютын албан нөөц 2.9 тэрбум ам.долларт хүрч, түрүү жилийнхээс гурав дахин өссөн гэх тайлбар хэлж буй. төв банк валютын нөөц хангалттай гэсэн хэрнээ бодлогын ямар ч арга хэрэглэхгүй, шуудхан хэлэхэд амиа бодсон хандлага гаргаж сууна гэж шүүмжлэх эдийн засагчид цөөнгүй таарлаа. төв банк “эдийн засгийн идэвхжил нэмэгдсэнтэй холбоотойгоор импортын өсөлт, улирлын онцлог, аж ахуйн нэгжүүдийн гадаад төлбөрүүд нэмэгдсэн нь валютын гарах урсгалыг нэмэгдүүлж, улмаар төгрөгийн ханш сулрах чиглэлд нөлөөлсөн” гэсэн тайлбарыг өгч байна.
эдийн засагч Ж.дэлгэр-сайхан ам.долларын ханшийн өсөлтийг “эдийн засаг идэвхж-лээ даахгүй байх шиг байна. Гадаадын хөрөнгө оруулалт сүрхий нэмэгдээгүй хэр нь импорт огцом өслөө л дөө. Төлбөрийн тэнцлийн дарамт ажиглагдсан нь валютын нөөцөнд нөлөөлж байна. Манай улс гадаад худалдаан дээр өмнөхөө бодвол ашиг багатай болсон. найм, есдүгээр сард хичээлийн шинэ жил гээд долларын гарах урсгал ихэсдэг. Үүнээс гадна газар тариалан ургац хураалт ч том нөлөө үзүүлж байгаа. үүнтэй холбоотойгоор нефть шатахуун тоног төхөөрөмжийн худалдаа ихэссэн гэсэн шалтгаан бий” хэмээн тайлбарлалаа.
Төлбөрийн тэнцлийн статистик сөхье. Энэ оны эхний долоон сарын байдлаар төлбөрийн тэнцэл -198.5 сая ам.долларын алдагдалтай гарч, алдагдлын хэмжээ өмнөх оны мөн үеэс 4.1 дахин нэмэгдсэн байна. Импортын өсөлт экспортын өсөлтөөс хоёр дахин давсан, үйлчилгээний гадаад худалдааны алдагдал 20 хувиар өссөн дүн гарчээ. Гадаадын хөрөнгө оруулалт ч өссөн зурагтай гарч. Гадаадын хөрөнгө оруулалт 49 хувиар өсч 1.1 тэрбум ам.долларт хүрсэн аж. Гэсэн хэдий ч нөгөө талд зээл, худалдааны зээлээр дамжин орж ирдэг валютын урсгал татарсан гэх тайлбар байна. Олон улсын валютын сантай хамтран хэрэгжүүлж буй хөтөлбөрийн хүрээнд ам.доллар орж ирж байгаа ч зээлийн эргэн төлөлтөд багагүй хэмжээний валют гадагшилж байгаа гэх шалтгааныг зарим эдийн засагч хэллээ. Төлбөрийн тэнцлийн алдагдлын шалтгааныг төв банкны зүгээс “Энэ онд ОУВС-ийн Өргөтгөсөн санхүүжилтийн хөтөлбөрийн хүрээнд нийт 136.9 сая ам.долларын санхүүжилт орж ирсэн ч “Дим Сам”, “Чингис” бондын хүүгийн болон үндсэн төлбөрийг төлсөн, эдийн засаг эрчимжиж буйтай холбоотой үйлдвэрлэлд ашиглах импортын барааны эрэлт нэмэгдсэн, нүүрсний тээвэртэй холбоотойгоор ачаа тээврийн үйлчилгээний импорт өссөн зэрэг нь төлбөрийн тэнцлийн алдагдал өсөхөд нөлөөлсөн” гэж тайлбарлав.
МОНГОЛБАНК: АМ.ДОЛЛАРЫН ХАНШ ТОГТВОРЖИНО
Төв банкнаас ам.долларын ханш тогтворжино гэх тайлбарыг өгч байна. Монгол банк “Цаашид ОУВС-тай хамтран хөтөлбөр хэрэгжүүлж, олон улсын байгууллагууд болон донор орнуудаас санхүүжилт хүлээгдэж байгаа. Үүнээс гадна эдийн засаг сэргэх төлөв бий. Энэ мэтийг харгалзаж үзвэл валютын ханш тогтворжино” гэсэн байр суурь илэрхийллээ. Харин эдийн засагч Ж.Дэлгэрсайхан “Ам.долларын ханш ойрын хугацаанд суларна гэсэн хүлээлт алга. Ирэх өдрүүдэд валютын ханшийг Монголбанкны шууд оролцоотойгоор шийдэхэд хэцүү. Засгийн газар, төв банкны хамтын оролцоо чухал. Төв банкны хуульд Монгол банк төгрөгийн тогтвортой байдлыг хангах үүрэгтэй гэсэн агуулга бүхий заалт байдаг. Үнэн хэрэгтээ Монголбанк валютын ханшийг дангаар барьж чадахгүй. Валютын нөөцийг хадгалдаг, удирддаг л институци шүү дээ. Гэхдээ мэдээж боломжийнхоо хэрээр оролцох ёстой. Өнөөдрийнх шиг эдийн засгийн идэвхжил өрнөсөн тохиолдолд дангаараа ханшид оролцож бол чадахгүй. Ам.долларын ханшийг суллах ганц л арга байна. Тэр нь гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх. Засгийн газар гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх, дотоодын компаниудыг гадаадаас санхүүжилт татахад дэмжлэх болох суурь нөхцөлүүдийг бүрдүүлж өгөх шаардлагатай. Ингэж байж ам.долларын ханш суларна” гэлээ.
Монголбанк өнгөрсөн наймдугаар сард төгрөгийн ханшийн хэлбэлзлийг бууруулах зорилгоор валютын захад 180.3 сая ам.доллар нийлүүлсэн гэх мэдээллийг өгсөн. Үүнээс гадна гадаад валютын нөөцийг нэмэгдүүлэх гэж алт худалдан авалтаа нэмэгдүүлэх бодлого барьж байгаа аж. Өнөө жилийн эхнээс наймдугаар сарын сүүл хүртэл аль худалдан авалтаа 12.2 тоннд хүргэжээ. Харин оны эцэс гэхэд 22 тонн алт худалдаж авна гэж тооцжээ.
ШАТАХУУНЫ ҮНИЙН ӨСӨЛТИЙГ ТАТВАРААР ХАЗААРЛАЖ МАГАДГҮЙ НЬ
Ам.долларын ханш өссөнтэй зэрэгцэж шатахууны үнэ нэмэгдээд байна. Ногоон валютын ханшийн чангарал, шатахууны үнийн нэмэгдэл бол нэг зоосны хоёр тал гэдгийг мэдэхгүй хүн үгүй. Есдүгээр сар гарангуут А-92 шатахууны үнэ 30 орчим төгрөгөөр нэмэгдээд буй. Өнөөдрийн хувьд ОХУ шатахууны хилийн үнээ нэмчихээд байгаа. Тэгэхээр шатахууны үнэ дахин нэмэгдэнэ гэсэн үг. Салбарын сайдын хувьд шатахууны импортын татварыг эргэн харах шаардлага үүссэн гэснээс өөр үг одоогоор унагаагүй байна. Дэлхийн зах зээл дээр нефтийн үнэ өсч байгаа, цаашид ч өсөх учраас татварын зохицуулалт хийнэ гэсэн бүдэг бадаг байр суурь засаг зүгээс дуулдаж эхэллээ.
Эх сурвалж:
Үндэсний статистикийн хороо, Нийслэлийн статистикийн газар, Монголбанк
Ханш: 2018 оны есдүгээр сарын 17-ны өдрийн байдлаар.
Инфляци, хүнсний барааны үнийн индекс, валютын нөөц: 2018 оны долдугаар сарын байдлаар.
А92, A95 шатахуун, дизель түлшний үнэ: 2018 оны есдүгээр сарын байдлаар.
Засгийн газрын гадаад өр, Монгол Улсын гадаад өр: 2018 оны зургадугаар сарын байдлаар.
МОНГОЛБАНК ВАЛЮТЫН ДУУДЛАГАХУДАЛДААНААС ТАТГАЛЗЖЭЭ
Ам.долларын ханшийн өсөлт, шатахууны үнийн нэмэгдлийн талаар албаны байр сууриудыг багцлаад тоймловол иймэрхүү дүр зураг бууж байна. Гэхдээ ам.долларын ханшийн өсөлтөд төв банк яаж нөлөөлсөн, ногоон валют хагас жилийн түүхэн рекордоо тогтоосон цаад шалтгаан, шатахууны үнийн нэмэгдэлд нөлөөлсөн хамгийн том хүчин зүйл юу вэ гэх мэт асуултад хариу өгсөн үнэлэлт дүгнэлт өнөөхөндөө хэвлэлээр цацагдаагүй байна. Бид эдгээр асуултад мөн хариу хайсан юм. Монголбанкны мэдээгээр энэ сарын 18-ны өдөр гадаад валютын дуудлага худалдаагаар банкууд 2503.78 төгрөгийн жигнэсэн дундаж ханштайгаар 67.9 сая ам.доллар худалдан авах санал ирүүлсэн ч төв банк нэг ч доллар зараагүй байна.
Энгийнээр гурван тэрбум ам.долларын валютын нөөцтэй төв банк төгрөгийн ханш долларын эсрэг суларсаар 2500-гаас давсныг гадаад шалтгаантай гэж тайлбарлаж суухын оронд энэ мэт зохицуулалтыг хийх учиртай. Ханшийн энэ өсөлтийг түр зуурын, улирлын шалтгаантай гэж Монголбанкны албаны хүмүүс тайлбарласныг дээр дурдсан. Энэ хариултаас “Улирлын шалтгаантай ханшийн хэлбэлзлийг зохицуулахаас яагаад татгалзав, заавал ийм ойлгомжгүй байдал үүсгэх шаардлага байсан уу” гэсэн асуулт зүй ёсоор тавигдана. Төгрөг сулрах нь төсвийн орлогод эерэг тусдаг, бас төв банкны ашгийг нэмэгдүүлдэг гэсэн тайлбар бий. Сангийн яам төсвийн орлогоо өсгөх гэж, Монголбанк өөрөө ашигтай ажиллах гэж ам.долларын ханшид хойд эхийн сэтгэл гаргаж байна гэх шүүмжлэлийг хэлэх эдийн засагчид цөөнгүй таарлаа. Нэг зүйлийг онцлоход эдийн засаг зургаан хувиар өсч, экспорт 20 орчим хувиар нэмэгдэж, валютын нөөц гурван тэрбум долларт хүрч, гадаадын хөрөнгө оруулалт нэг тэрбум доллар шүргэж байгаа өнөө цагт ам.долларын ханш 2500-д хүрч цойлсонд гайхах хүн олон байна. Ийм эерэг үзүүлэлтүүдтэй үед Монголбанк доллар зарахгүй суугааг шүүмжлэхээс аргагүй л дээ.
ТӨГРӨГИЙН ХАНШИЙН УНАЛТ ИРГЭДИЙГ ТУЙЛДУУЛЖ БАЙНА
2016 оны УИХ-ын сонгуулиар МАН-ын засаг байгуулагдсаныхаа дараахан дундаж давхарга руу чиглэсэн найман хувийн ипотек гэх мэт зөв зүйтэй бодлогуудыг зогсоож, зах зээлд худал мэдээлэл тарааж, макро эдийн засгийн менежмэнтийг буруу тийш эргүүлсэн гэж эдийн засагчид шүүмжилдэг. Монголбанкны ерөнхийлөгч, Сангийн сайд зэрэг эрх мэдэлтэй албан тушаалтнууд “Монгол Улс валютын нөөцгүй болсон”, “Улсаараа дефолтод орох нь ээ”, “Монголын эдийн засаг гүн хямралд орлоо” гэсэн мэдэгдлийг удаа дараа хийсний эцэст хөрөнгө оруулалт, бизнесийн орчин, зах зээлийн хүлээлт эвдэгдэж, эдийн засаг жинхэнэ утгаараа элгээрээ хэвтсэн юм. Өнгөрсөн хугацаанд Засгийн газар, Монголбанк Олон улсын валютын сангийн ард нуугдсаар өнөөг хүрсэн гэх хатуу шүүмжлэл бий. Энэ хугацаанд шатахууны үнэ 20-30 хувиар өсч, ганцхан хувиар хэмжигдэж байсан инфляци есөн хувь руу цойлсон нь бодитой үнэн. Үр дүнд нь хувийн хэвшил, иргэд хохирч байгаа нь бас үнэн. Инфляци, доллар, шатахууны үнийн өсөлт улстөрчид, өндөр орлоготой чинээлэг хэсгийнхэнд л ашигтай тусч байгааг эдийн засагчид эхнээсээ сануулаад эхэллээ.
2016 оны зургадугаар сарын 30-ны өдрийн үзүүлэлтийг одоогийн үзүүлэлттэй харьцуулъя.
Дээр дурдсан тоо баримтаас харахад валютын нөөц 2.3 дахин өссөн гэсэн ганцхан эерэг тоо байна. Гэхдээ валютын нөөц 1.6 тэрбум гаруй доллараар өссөн хэрнээ Засгийн газрын өр түүнээс их хэмжээгээр буюу 2.1 тэрбум доллараар нэмэгдчихсэн байх жишээний. Нүүрсний экспорт түүхэн дээд амжилт тогтоож, хөрөнгө оруулалт сэргэж, зэсийн үнэ өссөн энэ цагт Засгийн газар гадаад өрийн хэмжээг бууруулах биш харин ч өсгөсөн байх юм. Тэгэхээр эндээс нэг л зураг тодорч байна. Засгийн газар гадаадаас их хэмжээний зээл авч өрөө нэмэгдүүлээд л валютын нөөцөө өсгөсөн болж таарах нь. Өөрөөр хэлбэл нөөц ч нэмэгдэж, өр ч өсчээ. Гэсэн хэр нь монголчуудын хэрэглэдэг бараа, бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үнэ өртөг нэмэгдэж, төгрөгийн ханш уруудаж, иргэдийн худалдан авах чадвар муудсаар байна. Эндээс анзаарахад бодлогын том алдаа гарсан учраас төгрөгийн ханш муудсан гаргалгааг түвэггүй хийчихэж болно.
Дэлхийн зах зээлд нефтийн үнэ өссөөр буй, төгрөгийн ханш суларч байгаа зэргээс харахад шатахууны үнэ цаашид ч нэмэгдэх нь ойлгомжтой байна. шуудхан хэлэхэд Засгийн газар шатахууны үнийг зохицуулах үүргээсээ татгалзаж, бензин, дизелийн үнийг зөнд нь орхиод удаж буй. Хүнсний барааны үнийн индекс 26 хувиар өссөн энэ үед шатахууны үнэ “галзуураад” байвал иргэдийн худалдан авах чадвар улам л муудна. Иргэдийн халаасан дахь хэдэн бор төгрөгийн үнэ цэнэ өдөр өдрөөр уруудаж буй ийм үед Засгийн газрын тэргүүн, Төв банкны удирдлага өнөө хэр эдийн засаг руугаа хандсан зөв бодлого хэрэгжүүлэх сонирхолгүй нам жим суугаа нь хэнд ч ил байна.