Ширээ товшин зогсох багшийн чигчий хуруунаас нүд салж ядна. Тэр турк бүсгүйчүүдийн хөлийн хуруундаа зүүдэг бөгжтэй гараараа ширээ товшин зогсох аж. Ахин дахин нягтлан харав, яалт ч үгүй,түрк бүжигчин бүсгүйчүүдийн хөлийнхөө хуруунд зүүдэг эртний хийцтэй, мөнгөнбөгжмөнөөс мөн. Намайг гайхан ширтээд байгааг багш ажиглачихсан бололтой ясархаг хуруутай гараа хурдхан гэгч өмднийхөө хармаанд хийчив. Манай Их сургуулийн хайр хүндлэл болсон, мэдлэг боловсрол өндөр, турк хэлэнд гаргуун, нямбай чамбайбагш маань хөлийн бөгжийг зүгээр нэг саваагүйрхэн зүүх хүн биш, гэвч оюутан хүн ийм зүйлийг хэрхэн асууж зүрхлэхэв. Чимээгүйхэн, гарыг нь ахин харчих санаатай хүлээж суутал хичээл завсарлаж, багш хавтсаа сугавчилсаар гараад явчихлаа. Багш хичээлээ заагаад л би нөгөө бөгжийг хараад л… янз янзын таамаглал ургуулан бодон явтал, нэг мэдэхэд хавар болж, шалгалт эхэллээ. Шалгалтад орох хуваарийн дагуу би хамгийн эхэнд орох ёстой байсан авч, Гомбожавбагш намайг хамгийн сүүлд ор гээд ангиас гаргачихав. Бүх хүний орж дуусахыг хүлээхийн зовлон, дээр нь ганцханнамайг л хамгийн сүүлдор гэж онцолсны учрыг тааж ядан зовнино. Дэмий л хэдэн номоо гүйлгэн харж,ямар асуултаар намайг ороон бүдрээх бол,.. тэр гайт хөлийн бөгжөөс л боллоо,… хүн юугаа зүүнэ, надад юуны хамаа байна,.. хэмээн өөрийгөө зэмлэн, сэтгэл тогтож ядна. Удтал хүлээсэн миний ээлж ч болж, барайхаараа барайсан амьтан орлоо. Цэмцгэр багшийн харааны цагаан шилэн дээр гэрэл ойн гялалзаж, самбарынхаа өмнө зогсон миний орж ирэхийг харна. Би явсаар хамгийн арын ширээнд очин суух гэтэл, тэгэхээс тэгэх мэт яг өөдөөсөө харсан эхний ширээнд ирж суу гэлээ. Тэрхэн зуур “За, за. намайг ёстой зуучихсан юм байна, яалаа гэж энэ вэ? Бөгж харлаа гэж үү” хэмээн гомдох сэтгэл ч бас төрөөд амжив. Гомбожав багш над руу гайхсан бас цаанаа шоолонгуй аястай хараад “Өнөөдөр,чичинь хамаг хөмсгөө зангидаад яачихав? Нүдээ бүлтийлгэчихээд суудагсан” гээд жуумалзана. Би дэмий л “Миний толгой өвдөөд” гэж амандаа сулхан хэлэв. Намайг шалгалтаа өгөн ярьж байхад багш нэг ч их анхаарахгүй шал өөр зүйл бодож байгааг анзаарч би дуугүй болов. Багш хэсэг чимээгүй байснаа, надаас нилээн хэдэн асуулт асууж, заримыг нь намайг хариулж ч амжаагүй байтал “Болно болно” гэж гараараа дохиод зогсоочихов. Тэгснээ нөгөө бөгжөө, чигчий хуруунаасаа суга татан авч миний өмнө тавихад,би өөрийн мэдэлгүй тав хийн цочив. Гомбожав багш намайг ажигласнаа “Энэ бөгжийн талаар чи юу мэдэхэв? Ямар нэгэн хэлэх юм байна уу? Бүтэн жилийн турш нүд салгалгүй ажигласан, үнэн биз” гэв. Миний нүүр гэв гэнэтхэн халуу шатаж, хацрын маань хамагарьс чимчигнэн хорсох мэт час час хийж, ичсэндээ багшийн нүдийг эгцлэн харж чадсангүй. “Энэ, … энэ мөнгөн бөгж, турк бүжигчин хүүхний хөлийн хуруунд зүүдэг болохоор би гайхан хардаг байсан юм, багш аа” хэмээн үнэнээ хэллээ. Тэгсэн багш “Чи наад бөгжөө ав,би чамд бэлэглэе” гэхэд,би авч зүрхэлсэнгүйбас авахыг чхүсээгүйюм.”Тэгээд энэ ямар учиртай бөгж юм бэ? Багш аа” хэмээн мөн л хашрахгүй өөрийн эрхгүй асуучихав.”Чамд үзүүлэх гээд хэдэн юм авчирсан” гэж багш гялгар хавтсаа ухан, нилээн элэгдсэн, хэдэн орос сонингийн хайчилбар гаргаж ирэв. Өтгөн хоёр хөмсөг нь хоорондоо бараг нийлчихсэн шахуу, жигтэйхэн хөөрхөн нүд, сормуустай,бүжигчин охин хөлийнхөө хуруунд нөгөө бөгжийг зүүсэн байгаа нь харагдана. Ширээн дээр байсаар байгаа нөгөө бөгжийг Гомбожав багш авч, миний алган дээр бараг л хүчээр тавьчихаад, босч цонхоор гадагшаа ширтэн зогсов. “Энэ хөөрхөн охин надаас болж ихзовсон юм, хөөрхий”гээд эргэж харалгүй, ганцаараа байгаа мэт зогсох багшийн яриаг дуугүйхэн сонслоо. “Дөнгөж хорь хүрч байсан залуухан хүү би Оросод сурч байхдаа оюутан залуучуудын урлагийн наадамд морин хуураар, энэ охин турк бүжгээрээ шалгарсан юм. Нэгдсэн тоглолт болохын өмнө, орон орноос ирсэн үе тэнгийн шижигнэсэн оюутан залуучууд бид хичээлээсээ чөлөөлөгдөн бэлтгэл сургуулиа хийцгээнэ. Тэр дунд тодоос тод ногоон өнгөтэй цээж бэлхүүсээ ил гаргасан торгон хувцсаа мөнгөн зоосоор чимэн гоёж,хөөрхөн хөлөндөө бугуйвч бас бөгж зүүсэн үзэсгэлэнт турк охин содон онцгой харагдана. Охин задгай тавьсан гил хар торго мэт үсээ намируулан, хүчит бөмбөрийн хэмээр эргэн бүжиглэх нь ёстой гайхалтай. Бүжигчин охин хүрд мэт хурдтай эргэлдэх нь гайхамшигт ногоохонсэнс мэт харагдана.Уянгалаг бишгүүр хөгжим бөмбөрийн хэмнэл аажмаар удаашрахадтурк охин инээмсэглэн ёслон харах нь хээнцэрхэнцэцэг дэлбээ болгоноо нээсээр хамгийн сүүлд үзэсгэлэн гоо цомирлогоо гарган гайхуулахмэт,үгээр зүйрлэхэд багадам. Хөөрхөн охин бүгдийг л соронзон мэт татаж байлаа … хэмээн багшийн дуунддогдолсон байдал анзаарагдавч тэрээр огтхон ч эргэж харсангүй. Турк охины сэтгэл догдлом бүжиг мөн ч олон хүний зүрхэнд гэрэл гэгээг цацрааж, бүсгүй хүний уран налирхай бие гэгч хичнээн үзэсгэлэнтэй болохыг анх удаа надад мэдрүүлж билээ. Хөөрхөн охиныг бүжиж эхэлмэгц бид цөм л амьсгал түгжин харцгаана. Бүжгийн чадварлаг хөдөлгөөн, нарийн нугалааг охид ажиглаж байхад эрчүүд бид түүний гоолиг тэгш бие, үзэсгэлэнт төгс царай, цог золбоонд нь өөрийн эрхгүй татагдан дурлаж, шохоорхсон харцаа үл салгадаг сан. Бороотой зэврүүхэн нэгэн өдөр би оюутны цайны газарт, стакан дүүрэн цөцгий авч, элсэн чихэр нэмж хийгээд шажигнатал хутгачихаад ууж суутал, нөгөө бүжигчин охин хажууд минь ирж сууснаар бид танилцаж,хоромхон зуур дотноссон юм. Хачин шүү, тэр олон сайхан залуучууд байхад над дээр л ирдэг”… гээд багш санаа алданхэсэгхэн чимээгүй болов. Надад ч хэлэх үг олдохгүй чимээгүйхэн байталангийн хэдэн найз охид маань байн байн хаалгаар толгойгоо цухуйлган, нүд хөмсгөө хөдөлгөн зарим нь хуруу гараараа дохин зангаж ” хурдал” хэмээн шавдуулна. Багш цонхоор гадагшаа ширтэн зогсох тул юуг ч үл анзааран :”Сүүлдээ бид хоёр нэгнийхээ хэлэн дороо ёотон тавьж өгөөдл халуун байхуу цай хамтдаа ууцгааж, тэр маань надад турк хэл заана.Хичээлээ тараад оройжингоо кино, концерт үздэг жаргалтай өдрүүд минь, найз охины маань ах ирснээр эцэс болсон юм даа. Бид өдөр болгон уулзана, тэр маань жаахан байж байгаад л эм гаргаж ирээд л залгидаг болсонд би ихэд гайхаж ямар учиртайг асуухад яаж ийж байгаад л хариулахгүй булзааруулна. Гудамжаар явж байгаад бид хоёр их айхтар хүчтэй усархаг бороонд навс цохиуланус гоожуулсан хоёр амьтан гараасаа атгалцангүйсээр нэгэн дэлгүүрт орж толгой хоргодов. Гэтэл дэлгүүрийн цав цагаан шалан дээр цустай холилдсон улаавтар ус тог тог хийн дусаж эхлэх нь тэр. Дэлгүүрт хүн цөөхөн тул орос худалдагч эмэгтэй цусны дуслыг олон харж нүд томорсноо хар хурдаараа сандран гүйж надад алчуур авчирч өгөөд бид хоёрыг хувцас солих өрөөнд оруулав. Ээ …бүү үзэгд, тэрний минь нуруу бие нь хүн харахын аргагүйарьс махтайгаа яз яз цохигдож эрүүл гэхээр газаргүй, шархных нь гүнд цус нь хүрэнтэн нөжирч хатаад, тамаас гарч ирсэн амьтан гэж л ийм байх болов уу гэмээр харагдсанд, би айн цочсондоо алчуураа алдчихав. Борооны усанд норж дэвтсэн шарх нь байж тэсэхийн аргагүй хорсон өвдөхөд хөөрхий минь, нөгөөх өвчин намдаах эмээ авч залгиад байсансан” … гээд багш гүн санаа алдана. Миний хоолой дээр бөөнюм гэнэт тээглэж, хуучин орос сонин дээрх хөөрхөн охины зургийг нулимс дүүрч бүрэлзсэн нүдээрээ ширтэн харав. “Аав ээжийнхээ сонгож өгөөгүй, өөр шашин шүтлэгтэй харийн залуутай найзласан хэмээн тэрийг минь зодож нүдэн, алахаас наагуур байсныг би огтхон ч гадарлаагүй явсан юм. Маргааш нь би ахтай нь очиж уулзахад царай зүс сайхан, эелдэгболовсон зантай гуч орчим насны биерхэг залуу миний ярихыг анхааралтай сонсоод “Гомбожав аа,энэ явдалд чиний буруу огтхон чалга.Бид эрчүүд,хэдэн ч хүүхэнд дурлаж болно, хүсэл чинь хүрдэг юм бол хэдийг ч хайрла, чадал байвал хэдтэй ч амьдарч болно. Харин манай шашныохидын хувьд бол үгүй шүү. Тэр дундаа миний охин дүү, ёстой байж боломгүй. Манайх удам судар сайн, нэр хүндтэй улс, өвөг дээдсийнхээ эртний зан заншлыг ягштал баримтлан дагадаг. Удмынхаа нэр хүндийг арван наймхан настай, гэнэн, энэ тэнэг охиноор сүйтгүүлэхгүй. Би дүүдээ хайртай болохоор л суран бүсийн амтыг багаахан өгч байгаа,надаас өөр хүн бол өдийдалаад хаясан” гэв. Энэ яриа бол үнэхээр үнэн, чин сэтгэлийнх байсныг ухааран хүлээж авахад хүнд хэцүү байсан ч, хөөрхий охиныг орхихоос өөр арга зам, ямар ч сонголт надад олдоогүй. Бүсгүй хүн турьхан чадалгүй мэт хирнээжинхэнэ хайрынхаа төлөөүхэхээс ч айхгүй, өөрсдийгөө золиосложчадахтийм л чанга зүрх сэтгэлтэй улс юм билээ. Тэр маань хамгийн сүүлд намайг байхгүй үеэр оюутны байранд шөнө дөлөөр хөл нүцгэн гүйн ирж, надтай уулзуулж өгөхийг уйлан уйлан гуйж, намайг хүлээн суусаар, буцахдаа хөлийнхөө бөгжийг гээснийг оюутны байрын жижүүр авгай олж надад өгч, хөөрхөн охиныг гомдоолоо гэжбөөн улсын дунд намайгтолгой түрийгүй загнан ихуурлаж билээ. Бодвол надтай уулзах гэж тэр маань ахынхаагэрээс оргож гарсан байх, мөн ч их зодуулсан байх даахөөрхий минь” гэв. Намайг ангиас гарахад багш эргэж харалгүй зогссон хэвээр хоцорч, харин хэдэн найз охид маань бидний яриаг хаалганы завсраар сонсож, зарим нь бүр уйлчихсан харагдав. Дөнгөж лхүнд дурлаж, анхны хайртайгаа учирч байсан бидний хэдэн залуу охид тойрон зогсож байгаад л турк охины бөгжийг гар дамжуулан удталүзэцгээсэн юм, тэр өдөр. Амьдралын учир тавилан гэж үнэхээр сонин, турк охины бөгжийг авсны дарааби найз залуутай болж удалгүй гэрлэлээ.Нөхөр маань монгол залуу хэдий ч гадаадад ажиллаж, бүсгүй хүний хувь заяаны эрхээр түүнийгээ даган лалын шашинт орнуудад олон жил амьдрахдаа тэр турк охины ахынх нь үг хичнээн үнэн болохыг мэдэж билээ. Үеийнхээ залууд хайртай болсныхоо төлөөёс журам алдсан хэрэгт яллагдан, төрсөн аав, ах,эрэгтэй дүү нарынхаа гарт алуулж буй охидыг харан зүрхээ шимшүүрлэн, нулимсаа дусааж байхдаа Гомбожав багшаа бодно.Хүчит бөмбөрийн аянд эргэлдэн бүжиглэх бүсгүйчүүдийн тоглолтыг үзэн суухдаа тэртээх олон жилүүдийн өмнө дэлбээ цомирлогоо дэлгэхцэцэгхэн мэт бүжиж байсан нөгөө турк охиныг дурсдаг юм
Д.АЗЗАЯА