Монголын сэтгүүлчид БНХАУ-ын хязгаар, ӨМӨЗО-ны орны баруун бүс, Шар мөрний Бор тохойн дээд хэсэгт орших Баяннуур хотод зочиллоо.
Хятадын Засгийн газраас Ядуурлыг бууруулах хөтөлбөр боловсруулж, энэ хүрээнд хувийн аж ахуй эрхлэгчдэд хөрөнгө оруулах замаар ажлын байр бий болгох, ард иргэдийн амьдарлын түвшинг дээшлүүлэх бодлого барьж байна. Энэхүү бодлогын үр дүнд аж ахуйн нэгж, малчид, тариаланчдын амьдрал дээшилж байгааг Баяннуур хотын жишээнээс харж болохоор байлаа. Цэвэр байгалийн гаралтай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж олон улсын жишигт нийцсэн лаборатори байгуулан баталгаажуулжээ. Мал үржүүлэг, тэжээлийн үйлдвэр, мал төхөөрөх, боловсруулах үйлдвэрлэлийг цогцоор нь шийдэж, шинжлэх ухааны үндэслэлтэйгээр ургамал, мод тарих аргыг туршиж байна.
Мөн жижиг, дунд аж ахуйн нэгжүүдээ бизнес эрхлэх боломжоор хангаж, төрөөс дэмжлэг үзүүлж, хөрөнгө оруулалт хийж өгдөг юм байна.
Баяннуур хотын тухай товч танилцуулж, Монголд нутагшуулж болох сайн туршлагуудын талаар энд өгүүлье.
Баяннуур хот умард өргөргийн 40 градуст тариа будааны ургалт гарц хамгийн сайн бүс нутагт харьяалагддаг юм. Жилийн нар тусах хугацаа хамгийн урт, өдөр, шөнийн температурын зөрүү ихтэй, ус хөрсний үржил шим сайтай бүсэд оршдог. Энэ хот 7,326 сая м.кв газар тариалангийн талбайтай ажээ. Тус бүс нутаг Hetao гэх Ази тивд хамгийн томд тооцогдох усалгааны системтэй бөгөөд жилд дунджаар таван тэрбум куб.метр ус татаж тариан талбайгаа усжуулдаг юм байна. Энэ төхөөрөмжийн тусаар газар тариалангийн бизнес эрхлэгчид цаг агаарт залбирч суулгүй тааваараа ажил хөдөлмөрөө эрхэлдэг бололтой. Баяннуур хот нь таван сая метр куб талбайд тариалалт хийдэг гэнэ.
Тариалан эрхлэгчид нь улаанбуудай, эрдэнэшишээс гадна наранцэцэг, Хө Тао нутгийн амтат гуа, алиман лийр, улаан лооль, нохойн хошуу, хар самар зэрэг жимс тарьдаг гэнэ. Сайн чанарын эрдэнэшишийг 3.5 сая метр кубд тариалж 2.5 сая тонныг хураадаг юм байна. Тэгш өндөрлөг бүс нутагт тариалсан улаанбуудай нь цавуулгийн агууламж өндөртэй сайн чанартай буудайн төрөл бөгөөд БНХАУ-ын гурилын үйлдвэрүүдийн гол түүхий эд болдог юм.
Нэг сая 700 орчим мянган хүн амтай Баяннуурын иргэдийн олонх нь эрдэнэшиш, улаанбуудай болон хүнснийногоо тариалж аж төрдөг. Дотоодын гурил үйлдвэрлэгч компаниуд Баяннуур хотын иргэдийн хэрэгцээг бүрэн хангахаас гадна Япон, Орос, Канад, Шинэ Зеланд, АНУ зэрэг 10 гаруй оронд мөн экспортолдог юм байна. Ингэснээр газар тариалангийн салбараас жилд 13 тэрбум 870 сая юанийн орлого олдог гэнэ.
Тус хот дангаараа БНХАУ-ын цэвэр сүүний хэрэгцээний 50 хувийг үйлдвэрлэж Иордан, Кувейт, Ливан, Ирак, Иран зэрэг улсад сүүгээ экспортолдог ажээ.
Баяннуур хотоос хэрэгжүүлж болох нэг туршлага нь нарны эрчим хүчийг ашиглах юм. БНХАУ-ын Засгийн газар 2020 он гэхэд нарны эрчим хүчний чадлыг 110 ваттаар нэмэгдүүлэхээр төлөвлөж 2.5 их наяд юань төсөвлөжээ. Үүнийг дагаад 13 сая ажлын байр бий болох юм. Ирээдүйд нийт эрчим хүчний хэрэглээний 86 хувийг сэргээгдэх эрчим хүчээр хангах зорилго тавиад байгаа аж. Иймээс хот мужуудад нарны эрчим хүчийг цуглуулах хавтан ашиглаж эрчим хүчний эх үүсвэрээ нэмэгдүүлж байна. ӨМӨЗО-ны дэмжлэгтэй, Шань Лу Энержи группийн хөрөнгө оруулалттай Лиень Шин тосгонд 457 өрхийн 1352 хүн аж төрдөг гэнэ. 2015 онд газар тариалангийн аж ахуй эрхэлдэг энгийн тосгоныг хувийн аж ахуйн нэгж газрыг нь худалдан авчээ. Улмаар байшин барьж иргэдийг нь орон сууцжуулж өрх бүрийн дээвэрт нарны хавтанг суурилуулсан байна. Нарны хавтангаар 30 мегаваттын цахилгаан үйлдвэрлэж, улсдаа нийлүүлдэг байна. Жилдээ 50 сая квт.цагаас дээш эрчим хүч гаргах хүчин чадалтай бөгөөд улсдаа нийлүүлэхээс гадна айл өрхүүдээ цахилгаанаар хангадаг. Ү Юань шены Лиень Шин нарны энергийн тосгоны малын тэжээл тариалдаг талбайд 100 мянган мод, 130 мянган хавтгай дөрвөлжин талбайд цэцэг ногоо тариалж, талбайгаа малын хөл, ус, салхины элэгдлээс сэргийлж, чийг хуримтлуулж байгаа гэнэ.
Газар чөлөөлсний төлбөр болгож, жилд нэг өрхөд 20000 юанийн нөхөн олговор өгдөг байна. Тосгоны иргэд нөхөн олговор авахаас гадна тус компанийн сүүний чиглэлийн ямааг тэжээх, эрдэнэшишийн талбай, эсвэл эрчим хүчний үйлдвэрт ажиллах зэрэг хөдөлмөр эрхлэх боломж нээлттэй байдаг гэнэ. 2015 онд жилийн 30 сая иенийн орлоготой байсан иргэдийн орлого 2,6 дахин нэмэгдсэн байна.
Тус тосгон 2016 онд БНХАУ-ын хамгийн үзэсгэлэнтэй тосгоноор өргөмжлөгдсөн гэнэ. Манай сурвалжлах баг Шэнг Ми сүүний үйлдвэрт саатлаа.
2010 онд 750 сая юанийн хөрөнгө оруулалтаар байгуулагдсан тус сүүний үйлдвэр өнөөдөр саалийн 100 мянган үнээтэй, 3000 ажилтантайгаар үйл ажиллагаа явуулж байна. Энэхүү компани өдөрт 1300 тонн сүү боловсруулах хүчин чадалтай ч 1050 тонн сүүг боловсруулж цэвэр сүү, тараг зэрэг 46 нэр төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж 400 гаруй сум суурингуудад худалдаалдаг гэнэ. “Энэ бүс нутагт цэвэр байгалийн гаралтай сүүгээр үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн хэрэглэгчдэд нийлүүлж буй ганц үйлдвэр нь Шэнг Ми юм. Үйлдвэрлэлтийн явцад 146 удаагийн эрүүл ахуйн шалгалт хийдэг учраас өнгөрсөн хугацаанд эрүүл ахуйн тал дээр ямар нэгэн асуудал гарч байсангүй. “Бид БНХАУ-ын цэвэр сүүний хэрэгцээний 50 хувийг нь хангаж ажиллаж байна” гэж сүүний үйлдвэрийн менежер Ма Шиао Жэ хэлэв.
Рэн чуан цөлийн цагаан будаа тариалах суурингаар орлоо. 2017 оны дөрөвдүгээр
сард уг суурин газар байгуулагдсан гэнэ. Энэ үеэс ус хадгалах тусгай технологи нэвтрүүлж, элсээр амьсгалдаг материалыг үйлдвэрлэжээ. Улмаар ургамал ургах боломжгүй цөл газрыг хужирнаас нь цэвэрлэж 6,6 га талбайд цагаан будаа тариалж, 115 тонныг хураан авчээ. Сайн чанарын цагаан будаагаа килограммыг нь Монгол мөнгөөр 3560 төгрөгөөр зах зээлд гаргадаг юм байна. Сонирхолтой нь тус газарт Шар мөрний мөрөг загас, сам хорхой, наймаалж зэргийг цөөрөмд үржүүлж байх юм. Цөөрмийн усаа цагаан будаа тариалахдаа ашигладаг нь сайн чанарын бордоонд тооцогддог байна. Үржүүлсэн загасаа борлуулчихна, усыг нь цагаан будаа тариалахдаа бордоо болгоод ашиглачихдаг зүгээр санагдсан. Хангин хошуунд байрлах “Ци Шүи” үхрийн аж ахуйн компаниар орлоо. Тус компани Америкаас Ангус үйлдвэрийн үхэр авчирч үржүүлдэг гэнэ. Нэг үхэр 700-800 кг бөгөөд 330 орчим кг цул мах гардаг юм байна. Мөн сүүний чиглэлийн 3000 үнээтэй, өдөрт 30 орчим тонн сүү боловсруулж зах зээлд нийлүүлдэг гэнэ. Энэхүү компани малчидтай хамтарч ажилладаг бөгөөд тугал өгч тэжээлгэж цалин урамшуулал өгдөг гэнэ.
Баяннуур хотод үхрийн аж ахуйгаас гадна хүнсний чиглэлийн үйлдвэр олон. 1999 онд байгуулагдсан “Фү Чуань” үйлдвэр есөн өөр үүлдрийн 500 мянган сайн чанарын хоньтой. Австрали болон Германаас хонь оруулж ирдэг, тэд өдөрт 1500 гаруйг нь төхөөрч томоохон захууд болон интернэт худалдаагаар борлуулдаг байна. Үүнээс гадна махны чиглэлийн 100 мянга, сүүний чиглэлийн 50 мянган ямаатай гэнэ. Ямааны сүүгээр 200 гаруй нэр төрлийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг байна. Тус компани сайн чанарын махаа Төв Азийн орнуудад нийлүүлдэг байна. Мөн хонио үржүүлж эдийн засгийн эргэлтэд оруулах чиглэлээр жишиг парк байгуулжээ.
Баяннуур хот дэлхийн хамгийн сайн чанарын самнасан ноос ноолууран бүтээгдэхүүн боловсруулдаг бүс нутаг. Тус хот ноолуурын чиглэлийн хоёр сая 470 мянган ямаатай гэнэ. Бид 1992 онд байгуулагдсан Вэй Шин ноолуурын үйлдвэрээр зочиллоо. Тус үйлдвэр жилд 2000 тонн ноолуур ашиглаж хоёр сая ширхэг, цамц ороолт, үйлдвэрлэдэг гэнэ. Бүтээгдэхүүнээ Австрали, АНУ-руу нийлүүлдэг байна.
Баяннуур хот манай Өмнөговь аймагтай хил залгаа оршдог. Тус хотын анхаарал татсан зүйл нь ногоон байгууламж, ойн зурвас байсан юм. Тус хотод ойн зурвасыг бодитоор байгуулж чадсан нь бидний нэвтрүүлж болох нэг туршлага байлаа.
Дашрамд дурдахад Монгол Улсын Засгийн газраас долоон аймгийн 60 сум 113 багийг газар тариалангийн бүс нутгаар зарлаж, уг бүс нутагт ойн зурвас байгуулах, хашаажуулах төлөвлөгөөтэй байгаа гэнэ.
Ойн зурвас байгуулснаар тариалангийн талбайг нар, салхины элэгдэл, малын хөлд талхлагдахаас сэргийлж, хөрсөнд чийг өгөх давуу талтай юм байна.
