Ардын армийн 072 дугаар ангид гурван жил эр цэргийн алба хаасан онжавууд дөч шахам жилийн дараа эргэн уулзаж, тэртээх он жилүүдээ дурсаж сууна. Тэд жил бүрийн гуравдугаар сарын 18-ны өдөр эх орны өнцөг булан бүрээс нийслэл хотыг зорин ирж уулздаг болоод тав дахь жилтэйгээ золгож байгаа аж. Анхны уулзалтад дөрөв тавхан нөхөд ирсэн ч өдөр шөнөгүй ярьж суусан гэдэг. Ийн уулздаг болсноос хойш үеийн нөхөр, Дорнодын Ц.Энхбаяр цэргийн баяр хурдан болоосой гэж хоног тоолон, уйлж байсан удаатай гэж Яруугийн “өндөр ах” гэгддэг Л.Нямцэрэн нь дурссан юм.
Тэртээ 1978 онд Кубын нийслэл Гавана хотод дэлхийн залуучууд, оюутны XI их наадам, 1979 оныг Монгол Улс хүүхдийн жил болгон зарлаж, 1980 онд Москвагийн олимп, 1981 онд монгол хүн сансарт ниссэн түүхэн үйл явдлууд он цагийн хуудсанд бичигдэж байхад тэд эр цэргийн албаа нэр төртэй хаасан нь тэдний сэтгэлд тодхон үлджээ.
Тэдний алба хаасан Түнхэлийн цэргийн анги бол Монголд ганц байсан мод бэлтгэлийн анги юм. Ардын армийн анги нэгтгэлүүдийн мод түлээг бэлтгэхээс гадна гадаадад стандартын гуалинг экспортонд гаргадаг байсан гэнэ. Тус ангид мод бэлтгэлийн хоёр салаа, машин ачилтын болон төв дээр вагон ачилтын салаа тус тус нэг, дөрвөн метрийн гуалин бэлтгэлийн салаа нэг, техник болон зам арчлалтын тасаг нэг, вагонд гуалин ачилтын хоёр авто ачигчтай хоёр зуугаад бие бүрэлдэхүүнтэй томоохон анги салбар байжээ.
Анх 1978 оны долоодугаар сард “Манай оны цэргүүдийг ирэхэд ангийн захирагч хошууч Самбуу, штабын дарга нь хошууч Пушаан, Мягмаржав, улс төрийн орлогч хошууч Бадам-Очир, ахмад Ванчинсүрэн, хангалтын албанд ахмад Галсанжамц, ахлах дэслэгч Даш, ротын захирагч, ахмад Намжаа, улс төрийн орлогч, дэслэгч Намсрайжав, эвлэлийн үүрийн дарга, дэслэгч Төмөрбаатар, кино механикч, ахлагч Лхамжав, уулын 55-маркийн тракторын жолооч нар, ахлагч Батаа, Дашням, Төмөрбаатар, автогредрчин ахлагч Дүүрэнбаяр нарын офицер ахлагч нар ажиллаж байсан. Карентинд өнгөрүүлсэн 45 хоногийн хугацаанд бид цэргийн анхан шатны бэлтгэл, жагсаалын бэлтгэл, цэргийн дүрэм бүгдийг сурсан. Гэхдээ гурван жилийн хугацаанд дандаа байгалийн сайханд, мод бэлтгэх ажил хийсэн” гэж Хөвсгөлийн У.Лхагвасүрэн дурсан ярилаа.
Харин мод бэлтгэлийн нэгдүгээр салааны захирагчаар дэслэгч Г.Мөнхбаатар, салаан орлогчоор ахлах түрүүч У.Лхагвасүрэн, хоёрдугаар салааны захирагчаар дэслэгч Болдбаатар, хугацааны ахлагчаар Дорноговийн Г.Батболд, ахлах түрүүчээр Завханы Ц.Энхбаатар, машин ачилтын салаан захирагчаар ахлах дэслэгч Өлзийнасан, салаан орлогч, ахлах түрүүч Дарханы Биндэрьяа, гуалин салаан захирагч мангаа хочит дэслэгч Лхагвасүрэн, салаан орлогч нь түрүүч Чинбат, вагон ачилтын салааны захирагч ахлах дэслэгч Доржсэмбэ, салаан орлогчоор ахлах түрүүч Увсын З.Пүрэвсүрэн, тасгийн дарга нар нь түрүүч Баянхонгорын Б.Пүрэвдорж, Ховдын Ж.Түвшинбаяр, Дорноговийн Л.Ганболд нар байсан.
Түнхэлийн цэргийн ангид алба хаасан цэргүүдийн дурсамж
Гэрэлт амьдралынхаа 1080 өдрийг хамт өнгөрүүлсэн нэг оны цэргүүдэд хөгтэй явдал бишгүй тохиох нь дамжиггүй. Баян-Өндөрийн Мөнхжаргал гэдэг нөхөр нь гурван жил алба хаачихаад гараа зөрүүлэлгүй алхаж сураагүй гэнэ. Аргаа барсан ахлагч, офицерууд нь түүнд саваа мод бариулж алхуулдаг байжээ. Хоёр дахь жилдээ албаа хааж байсан Д.Цогоо, Л.Нямцэрэн нар трактораар уулнаас мод чирээд ирж байхдаа трактораа хөргөж, амарч суужээ. Нэг хартал тэр хоёрын дунд том могой байж байхыг хараад ухаан алдатлаа айж, уул хадаар нэг хашгирч гүйсэн гэнэ. Мөн нэг удаа цэргүүд хир тортог болсон хувцсаа бензинтэй хувинд хийж угааж байгаад гал алдаж, цэргийн байраа шатаах дөхсөн ч удаатай гэж хожим Хэнтийн Батноровын хүндэт баавай болсон Базаргүр гуай дурссан юм.
Түүний яриаг үргэлжлүүлж онжавууд дундаа элэглэлийн мастер гэгддэг Ө.Зоригтбаатар, манай оныхонд хочгүй хүн гэж байдаггүй байлаа. Баянхонгорын Д.Цогоог “Михайл өвөө”, Хөвсгөлийн Я.Ганбаатарыг шулга болохоор “бөөрөнхий”, Гантөмөрийг нугасан хошуут гэдэг байсан. Тийм болохоор би өнгөрсөн жилийн уулзалтад ирсэн хорь гаруй нөхдөдөө бүгдэд нь элэглэл бичиж өгсөн гэв.
Бидний үндсэн үүрэг бол армийн анги нэгтгэлийг мод түлээгээр хангах,түүнийг уулнаас бэлтгэж, зөөж, вагоноор тээвэрлэж хүргэх юм. Энэ үүргээ манай анги, бидний үеийнхэн нэр төртэй биелүүлж, өргөсөн тангарагтаа үнэнч явсан гэж тэд ам бардам ярьж сууна. Мод бэлтгэлийн салааны цэргүүд 12 метр куб мод хурааж, цагаалж өгөхөд ачилтын салааны цэргүүд вагонд ачна. Өвлийн цагт хөлдүү гуалин гулгаад хэцүү. Төмөр замын хөдөлгөөн цаг минутаар хэмжигддэг учраас хугацаанд нь ачих ёстой. Энэ мэт ажлын хүнд бэрхшээл бүхнийг зүрх сэтгэлээрээ даван туулсан нэг оны цэргүүд гэдэг бол юунаас ч айхгүй, юугаар ч сольшгүй андын сэтгэлээр гагнагдаж, он цагийн урсгалд улам бэхжиж бие биеэ санан дурсдаг юм байна гэж Л.Нямцэрэн дурслаа.
Ижилдэн дассан нэг оны цэргүүд өнгөрсөн жил дурсамж, дурдатгал төрүүлэх Түнхэлийн 072 дугаар анги дээрээ очиход цэргийн ангийг нь юу ч үгүй болгосон байжээ. Үүнийг хараад тэдний нүдэнд нулимс эрхгүй мэлтэлзсэн гэж ярихдаа хоолой нь зангирч байсан юм.
Тэдний дундаас эх орондоо мэдлэг боловсролоо зориулж явсаар одоо гавьяаныхаа амралтанд гарсан УБТЗ-ын хүндэт төмөр замчин Г.Батболд, цагдаагийн дэд хурандаа Пүрэв-Одсэр, “Арж капитал” ХХК-ийн хангалтын албаны дарга Ц.Энхбаатар, Арьс шевроны үйлдвэрийн ахмад ажилтан “Алтан гадас” одонт Д.Цогоо, “Дархан-Эрдэнэбүрэн” ХХК-ийн захирал О.Сайнбаяр, Барилгын инженер Д.Золбоо, УБТЗ-ын хоёрдугаар ангийн мастер Я.Ганбаатар, харуулын албаны цэрэг Л.Нямцэрэн, өнөөг хүртэл өргөсөн тангарагтаа үнэнч яваа саарал шинелээ тайлаагүй Хөвсгөл аймгийн Хилийн цэргийн 0257 дугаар ангийн ахлагч, механик жолооч 61 настай У.Лхагвасүрэн нарын олон сайчуул төржээ.
Мөн бид гэр бүл найз нөхдөөрөө нийлж жил болгон эх орныхоо аль нэг үзэсгэлэнт сайхан газраар аялан зугаалж, алжаал ядаргаагаа тайлж байдаг. Тухайлбал, 2015 онд гурван машинтай арваад хүн Хөвсгөл далайгаар аялж байсан бол 2016 онд Хэнтийн Батноров, Бэрээвэн хийдээр аялаад ирсэн. Энэ жил бид Дорнодын зүүн хязгаар Буйр нуур, Манжуураар аялах төлөвлөгөөтэй байна гэж Л.Нямцэрэн ярьсан юм.
Түнхэлийн цэргийн ангид байхдаа бид “Аавынд байгааг нь хар цэрэг, армид хаасны нь улаан цэрэг” гэж хошигнодог байлаа. Харин өөрсдийгөө бүрэн эрхт бүгд найрамдах улсын “Хөх цэрэг” гэдэг байсан учраас “Хөх цэрэг” шүлэг бичсэн гэж Ө.Зоригтбаатар ах хэлэв. Иймээс Монгол орны өнцөг булан бүрт суугаа нэг оны цэргүүдээ дараах утсаар холбогдохыг хүссэн юм. Г.Батболд-88583080, Л.Нямцэрэн-91714622, У.Лхагвасүрэн-88504242, Я.Ганбаатар-88822339, Ц.Энхбаатар-88092067, Ө.Зоригтбаатар-88812345