-СУМЫН ДЭЛГҮҮРҮҮДЭЭСХҮНС ЗЭЭЛЖ ТҮЙМРИЙН ГОЛОМТОД АЖИЛЛАЖ БАЙГАА ХҮМҮҮСИЙГ ХООЛЛОЖ БАЙНА –
Түймрийн улмаас учирсан хохирлыг тогтоох, нэрвэгдэгсдэд тусламж үзүүлэх, тулгамдсан асуудлыг газар дээр нь шийдвэрлэхээр Улаанбаатар хотоос ажлын хэсгийнхэн уржигдар хөдөлж, зүүн аймгуудыг зорьсон билээ. Тус ажлын хэсгийнхэнтэй хамт манай сонины тусгай сурвалжлагч М.Ууган-Эрдэнэ явсан юм. Тэрбээр өчигдөр Сүхбаатар аймгийн Түмэнцогт суманд ажилласан юм. Түүнтэй 15.00 цагийн үед холбогдож түймрийн нөхцөл байдлын талаарх мэдээллийг авлаа.
–Сүхбаатар аймгийн Түмэнцогт суманд байдал ямар байна?
-Түймрийн улмаас сумын газар нутгийнх нь 80 хувь шатсан гэж мэргэжилтнүүд ярьж байна. Түмэнцогтын түймэр уржигдар орой Мөнххаан сум руу орсон. Түймрийг цурманд нь оруулсан боловч дахиад алдсан. Мөнххааны нутгийн гүн рүү түймэр 10 гаруй км явсан гэх мэдээлэл байна. Түмэнцогтсумын төвөөс зүүн урагшаа Лүмбийн нэгдүгээр багт 12 цагийн үед дахин дэгдсэн. Нутгийн иргэд эрэгтэй, эмэгтэй гэлтгүй түймрийг унтраахаар явсан. Нутгийн иргэд түймрээс болж туйлдаж ядарсан. Бүгд л түймэр унтраахаар ажиллаж байгаа тул царай зүс, өмсөж зүүсэн хувцас нь харласан байдалтай байна. Түймрийн улмаас гэр нь шатсан айлуудад Улсын онцгой байдлын комиссоос гэр хүргэж ирсэн. Тэр гэрийг сумын Засаг дарга иргэддээ олгох гэж байх үед түймрийн дохио хангинаж бүгд Лүмббаг руу явцгаалаа.
–Цаг агаар ямар байна. Сумын байдал ямархуу байна вэ?
-Өглөө салхи ихтэй байсан. Салхины хурд зүүн талаасаа байсан тул Лүмб болон Жавхлант-Овоо гэх газарт түймэр дэгдчихлээ. Одоохондоо цаг агаар тогтуун байна. Салхины хүч 5-10 м/с хурдтай байна. Нутгийн иргэд болон онцгой байдлын ажилтнууд Түмэнцогт сум руу түймрийг оруулахгүйн тулд сумынхаа хоёр талааргарч ажиллаж өнгөрөөсөн. Сумын төвийн хоёр захаас хоёр, гурван км газар түймэрт өртөөгүй. Түүнээс цаадах газар түймэрт хуйхлагдсан. Энэ бүсээс гарвал хав хар үнсэн талхарагдаж байна. Үхэр, машины замаас өөр цайрч харагдах юм алга. Тэр аяараа хар нурам болжээ.
–Түмэнцогтын Лүмбийн нэгдүгээр багаас өөр газарт түймэр байхгүй гэж ойлгож болох уу?
-Сумыннутаг дэвсгэрт одоогийн байдлаар зургаан газар түймэртэйбайна гэсэн мэдээлэл байна. Гэвч энэ нь айлын өвөлжөө хаваржаанд гарсан түймэр гэнэ. Өтөг бууцуугиж байгаад салхины хурд нэмэгдэх үед түймэр болон дэгдэж байна гэж онцгойгийнхон ярьж байна. Энэ газруудад гарсан түймрийг унтраахаар иргэд явсан боловч түймрийг унтраах хүч хүрэлцэхгүй байгаа мэдээлэл саяханирлээ. Мөн сумын төвөөс баруун урд байрлах Цагаан нуур гэдэг газар болон Баянцагаан-Овоо гэх газруудад түймэр асч байна.
–Яагаад зүүн аймгуудаар түймэр их дэгдээд байгаа юм бол, шалтгаан нөхцөлийг нь мэргэжилтнүүд юу гэж байх юм?
-Зүүн нутгаар харгана гэж ургамал ургадаг юм байна. Энэ ургамал 80 см-ээснэг метрийн өндөртэй ургадаг. Үүнээс болж амархан түймэрдэгддэг тухай Онцгой байдлын албаныхан мэдээлж байна. Энэ нь зүүн аймгийн нутгуудаар жилийн жилд түймэр дэгддэг шалтгаан гэнэ.Сүүлийн 20 жилд гарч байгаагүй онц аюултай үзэгдэлгэж ярьж байна.
–Энэ түймэр ямар нэгэн байдлаар хэн нэгний буруутай үйл ажиллагаанаас болов уу. Чухам юунаас болсон юм бол?
-Энд ажиллаж буй албаны хүмүүсийн ярьж буйгаар Хэнтий аймгийн Баян-Овоо сумаас дэгдсэн эл түймэр хүний буруутай үйл ажиллагаанаас болсон гэж үзэж байгаа юм байна. Тодруулбал, Л гэдэг малчин энэ түймрийн эхлэлийг тавьсан гэж байна. Гэхдээ энэ хүн тамхины цогоо унагааснаас болов уу эсвэл гал гаргаж үнс нурмаа унтраагаагүйгээс болов уу гэдгийг нарийн шалгах юм байна.
–Түймрийн улмаас гарсан хохирлын хэмжээг нарийн тогтоогоогүй байх. Гэвч тоймтой хэдэн мал айлын гэр шатаад байгаа гэсэн урьдчилсан мэдээ байна?
-Түймрийн хор хохирол мэдээж их. Үгээр хэлэх аргагүй. Тоймтой зүйл гэвэл 20 гэр шатсан, 56үхэр,2000 гаруй хонь ямаа түймэрт өртсөн байна. Арав гаруй аж ахуйн нэгж болон иргэний авто машин шатсан мэдээтэй байгаа. Нутгийн малчин Х.Эрдэнэхүү, Г.Мөнхбат нарын гэр хашаатай мал, мотоцикль нь түймэрт өртсөн байна. Тэд ойролцоох худгийн нөмөрт хоргодож амь аврагдсан байна. Түймэрдэгдэж,шороо босоод байгаа хоёрын алийг нь ялгахгүй байгаа тул түймрийг унтраахад бэрхшээлтэй байна.
–Шуурга түймэр хоёрыг ялгахгүй байна гэсэн нь юу гэсэн үг юм бэ?
-Түймэр, шороон шуурга хоёр нь мэдэгдэхгүй байна. Салхитай байгаа тул улаан хүрэн шуурсан өнгөтэй зүйл л хуйларч байна. Шороон шуурга гэж бодохоор түймэр байна гэнэ. Энэ нь бас иргэдийг төөрөгдөлд оруулж байгаа бололтой.
–Гал унтраахад ямар багаж, хэрэгсэл ашиглаж байна?
-Нутгийн иргэд модны үзүүрт хамер бэхэлж түймрийг унтраахад ашиглаж байна. Мөн онцгой байдлынхан үлээж унтраадаг аппарат хотоос авчирсан. Уржигдар оройноос энэ аппаратаа ашигласан учраас аппаратны тал орчим хувь нь эвдэрчихээд байна.Үүнээс өөр бараг багаж хэрэгсэлгүй нүцгэн гараараа түймэртэй тэмцэж байна. Хаврын түймрийн дарааөвс амархан ургадаг гэж ярьдаг. Гэвч энэ түймрийн дараа өвс амархан ургачихгүй гэдгийг нутгийн хөгшчүүл ярьж байна. Мөн сумын Засаг даргамалын бэлчээргүй болсон тул ойролцоох аймгийн сум руу отор нүүдэл хийх тухай ярьсан. Мөн түймрийн дараа малын гоц халдварт өвчин ихэсдэг тул түүнээс урьдчилан сэргийлсэн туулга, вакцины асуудлыг шийдэх тухай холбогдох газруудад нь хандаад байна.
–Энэ түймрээс сургамж авч ямар нэгэн шийдвэр гаргаж буй зүйл наана чинь байна уу?
-Хэнтий аймгийн Баян-Овоо сум болон Түмэнцогтод Онцгой байдлын ерөнхий газрын харьяа гал унтраах ангитай болгох асуудал яригдаж байна. Гамшиг тохиолдсон үед аймгийн нөөц хөрөнгөөс 60 сая төгрөг гаргадаг гэнэ. Он гарсаар Сүхбаатар аймагт 9 түймэр гарчээ. 7 түймрийн эзэн холбогдогчийг олж тогтоосон байна. Түймрийн улмаас гарсан хор уршиг нь бага байсан тул түймэр дэгдээсэн буруутнуудад торгуулийн арга хэмжээ аваад өнгөрсөн гэнэ. Аймгийн нөөц хөрөнгөөс гаргасан мөнгө нь дууссан. Иймд түймрийн голомтод ажиллаж байгаа хүмүүс идэж уух зүйлгүй байгаа. Тиймээс сумын дэлгүүрүүдээс хүнс зээлж иргэдийг одоохондоо хооллож байна. Хөрөнгө мөнгөгүй хэцүүхэн байх шиг байна.
–Наана чинь очсон ажлын хэсгийнхэн ер нь юу хийж байна?
-Ажлын хэсгийнхэн иргэдтэй уулзаж гэр нь шатсан айл өрхөд гэр олгох байх. Мөн малаа алдсан иргэдэд нөхөн олговрыг нь яаралтай Засгийн газрын хуралдаанд оруулж шийдвэрлэнэ гэдгээ хэлж байсан. Уг нь бид эндээс Дорнодод асч буй түймрийн голомт руу гарах гэж байсан боловч Түмэнцогтын түймрийг харзная гэсэн шийдвэр гаргасан бололтой. Явах асуудал намжчихлаа.
–Ажлын хэсгийнхэн хэдэн хүний бүрэлдэхүүнтэй явна?
-Арав гаруй хүн ажлын хэсэгт орсон байгаа. Нийт гурван машин явж байна.
Дугаар шилжих мөчид холбогдоход “Түмэнцогт сумын түймэр унтраагүй. Ажлын хэсгийнхэн Дорнод аймгийг зорьсон” гэв.
Гэрэл зургуудыг М.УУГАН-ЭРДЭНЭ