Цэргүүд гадаа жорлонд хүндрэх байтугай өмдөндөө “авчихаад” хөлдүү окопонд эх орныхоо төлөө тулалдах үүрэгтэй шүү DNN.mn

Орчин цагийн зэвсэгт хүчин үүссэний 103 жилийн ой болоод өнгөрлөө. Ерөөс 1921 оны хувьсгалаас хойш л Монгол Улсад орчин цагийн зэвсэгт хүчин бий болсон юмдаг уу даа. Тэгвэл түүнээс өмнө манай улсад хуучин цагийн зэвсэгт хүчин байсан байж таарах нь. Тэр түүх нь магадгүй Чингисийн үеэс буюу XII, XIII зуунаас эхлэлтэй биз. Ямартаа ч цэрэг, армийнхан маань өчигдөр баяраа нижгэр тэмдэглэлээ. Энэ нижгэр баяр дундуур нэгэн сүрхий пост сошиалаар явсан нь олон нийтийн хандалтыг их авах шиг боллоо. Тэр нь цэргийн ангид алба хааж байгаа байлдагчид маань өвлийн хүйтнээр гадаа жорлонд бие засаж байна гэх агуулгатай мэдээлэл аж.

Үүнийг өлгөж аваад Монголын зэвсэгт хүчин хөгжөөгүй байна, орчин цагт цэргүүдээ гадаа бие засуулж байхдаа яахав дээ гэх зэргээр шүүмжлэх хүн олон байлаа. Бүр нийтээрээ арай ч дээ гэх зэргээр шүүмжиллээ. Шүүмж гэдэг эрүүл системийн ойлголт ч гэдэг. Гэхдээ цэргийн энэ асуудалд нийтээрээ ийм хандлагатай байгаа нь бид дэндүү нялхамсуу байгаа юм биш үү гэсэн зовнилыг төрүүлмээр. Ачир дээрээ цэргүүд гадаах жорлонд бие засах битгий хэл өмдөндөө баачихаад хөлдүү окопондоо тулалдах ёстой хүмүүс шүү дээ. За яахав, заавал өмдөндөө биш юм аа гэхэд тэр буланд морь харчихаад энд нь дайсантайгаа тэмцэж байх гэж цэрэг байдаг юм. Цэргийн анги гэдэг хүүхдийн цэцэрлэг огт биш.

Үндсэн хуулиар олгогдсон хүний эрхийн язгуур эрх ашгууд ч тэнд үйлчлэхгүй, тийм л газар. Гэтэл ямар зорилготой, ямар газар хүүгээ явуулснаа ойлгоогүй байж, гадаах жорлонд миний хүүхдүүдийг бие засууллаа гэж уйлан дуулахаа больцгоо, монголчууд аа. Бидний энэ хийрхэл бусад салбарт, бусад асуудалд байж болох ч зэвсэгт хүчин, монгол цэргийн хандлагад огт тохирох шүүмж биш шүү. Хуучны нялуун цаг дуусаад гурван жил болж байна. Дайн гэдэг юм бодит болж дайтах тулалдах гэдэг бол өнөө маргаашийн асуудал болоход их ойрхон энэ үед юу гэж нялуурч дэлүүрээд байгаа юм бэ. Дайн гадаадад биш, гадаа ирчихээд хүлээж байгааг ойлгох хэрэгтэй. Цэргийн хаана бие засахыг шүүмжилж, боожгой нь хөлдчих вий гэж элийрч суухаар эх орныхоо аюулгүй байдлыг хамгаалж чадах цэрэгтэй юү, үгүй юү гэж хэлэлцэх нь илүү ач холбогдолтой байх. Гадны түрэмгийлэгчид манай улс руу халдлаа гэхэд тэрхүү довтолгоог нь Улаанбаатар хот руу оруулчихгүйгээр няцаах арми манайд бий юү гэдэгт л санаа зовох хэрэгтэй. Орос үндэстэн монгол судлаач, ахмад дипломат, орчуулагч Ю.Н.Кручкин гэх нөхрийн яриаг та нар сонссон уу. Тэрээр “ОХУ-ын ерөнхийлөгч дайнаас үүдэн 70.000 орчим хоригдол сулласны 10.000 орчим нь Монголын хилийн ойролцоо амьдарч байна” гэж ярьсан.

Энэ яриа монголчуудыг айлгаж чацага баастай нь холилдуулах гэсэн эзэнт гүрний бодлогын өмнөөс хэлсэн гэж үзье. Гэхдээ үнэхээр эдгээр хүмүүс АКА-47 бариад манай улсын хойд хилээр ороод ирлээ гэж бодоход тогтоох арми Монголд бий юү. Мань судлаач нөхрийн ингэж ярьсан яриан дор манайхан маазарсан сэтгэгдэл цөөнгүй үлдсээн нь харагдсан. Оросууд хэзээ ч Монгол руу дайрахгүй гэж бодож сууна уу. Украин Оросын дайн тийм юм байдаггүйн баталгаа юм. Украины ард түмэн саяхныг болтол оросууд бидэн рүү дайрахгүй, довтлохгүй гэж яг манайх шиг боддог байсан. Гэтэл оросууд эхний цохилтоо Киевд шууд хийсэн. Украинчууд цочирдсон. Гэхдээ дайралт болсонд нь итгээгүй. Арай үгүй байлгүй дээ л гэж бодсон. Энэ үед Украины ерөнхийлөгч Володимир Зеленский “Яаж уурласан ч орос ах нар Путин ах манай улс руу довтлохгүй, бидэнтэй огт дайн зарлахгүй” гэж мэдэгдэж байсан бичлэг нь байна. Зэвсгийн хүчээр улс руу нь цохилт өгчихөөд байхад л ерөнхийлөгч нь итгэхгүй ч юу байхав дайн зарлахыг хүсэхгүй байгаагаа илэрхийлсэн бичлэг нь бий. Гэвч оросуудын хувьд энэ бол тоглоом биш, жинхэнэ дайн байсан. Харин манайд хилийн цаана 10 мянган хоригдол байгаа гэж хэлэхэд нь инээж байна. Украинчуудад эхний цохилтыг оросууд өгөхөд ч итгэхгүй, инээлдэж байсан шүү. Үүнтэй адил монголчууд “ах” гэх хуучин хүндэтгэлээ гээлгүй оросуудын дайрахгүй гэх хандлагад нь итгэж байгаа нь үнэхээр гэнэн байгаагийн шинж. Бүр Путинд дэндүү их итгэгчид ч ярьж байна. Саяхан ОХУ-ын ерөнхийлөгчийн сонгууль болж өндөрлөлөө. Нөгөө л өвгөн дахин сонгогдлоо. Үүнд монголчуудын зарим нь баярлаж ч байх шиг. Путин дахиад сонгогдчихсон юм чинь Монголыг харж үзнэ гэх маягтай хүмүүс цөөнгүй байна. Үнэндээ Путин дахин сонгогдсон явдал нь шударга сонгууль огт байгаагүй. Шударга бус сонгууль яваандаа ОХУ-д төрийн маш том задрал явагдах гол шалтгаан болно. Энэ талаар ч олон улсын судлаачид хэлж байна. Задрал явагдсанаараа маш олон зэвсэгт бүлэглэл бий болно. Манай улсын хилийн гадаа байгаа 10 мянган хоригдол юу ч биш. Харьяалагдах улсгүй, хууль үйлчлэхгүй эдгээр зэвсэгт бүлэглэлүүдийн хийх гол ажил нь юу гээч. Хаана сул дорой улс орон байна, хаана хамгаалах армигүй ард түмэн байна тэр бүхнийг эзлэх гэж санаархана. Бүр халдан довтолно. Тэдний энэ зорилгыг хэн ч зогсоож чадахгүй. Тэд нэг ёсондоо олз хайсан ноход шиг л хэрэн тэнүүчилнэ гэсэн үг. Энэ бол Монгол шиг жижиг улсын хувьд үнэхээр том аюул. Оросын задралаас үүссэн зэвсэгт бүлэглэл манайх руу дайрахгүй байна гэж байхгүй. Ядаж л хилийн цаахна байгаа буриадуудад монголчууд баян гэх цуурхал тархаад удаж байна. Өөрөөр хэлбэл, хамгаалалт султай хөрөнгө Монголд байна гэсэн үг.

Тиймээс эд хөрөнгөд шунасан зэвсэгт буриадууд Авдекод ингэдэг байсан гээд хэзээ нэгэн цагт Монгол руу халдан довтлох гэж санаархана. Тэр үед Монгол Улсад гадны зэвсэгт бүлэглэлийн эсрэг сөрөх арми бий юү гэдэг л чухал байна. Инээж, наргих нь дараагийн асуудал биз. Одоогоор бодит байдал нуулгүй хэлэхэд ийм байна. 10 мянгаа байг гэхэд АКА-47-той мянга гаруй хүнтэй бүлэглэл манай улс руу гэнэт халдан довтлоход ард иргэдээ хамгаалаад, эзлэн түрэмгийллийг эсэргүүцэх хүч үнэхээр бий юү гэдгээ ярилцаж, эр цэргээ бэлдэх хэрэгтэй байна. Орчин үеийн зэвсэгт хүчин бий болоод 103 жил боллоо гээд баяр хөөр болж тэмдэглэлээ. Яг тэр орчин үеийн зэвсэг техник нь манайд бий юү. Байхгүй бол байлгах чиглэлд нь анхаарах хэрэгтэй. Өнөө цагт дэлхийн улс орнууд дроны анги, нэгтгэлтэй болчихсон байна. Гэтэл манайд дрон гэх зүйлийн ямар төрөл нь хаана хэд байна. Бодох л асуудал. Нөгөөтэйгүүр Монгол Улс ОХУ-тай 3500 орчим км газар нутгийн зурвасаар хиллэдэг. Тэгэхээр бидэнд дор хаяж 1000-3000 км зайд нисдэг хүчирхэг дронууд зайлшгүй шаардлагатай. Ийм хол зайд нисдэг дрон бид одоохондоо үйлдвэрлэж чадахгүй ч 100-500 орчим км зайд хөөргөчихдөг дронуудыг маш ихээр үйлдвэрлэх шаардлагатай байгаа юм. Цаашлаад цэргийн ангиудад хээрийн сургуулилалт гэж болдог.

Энэхүү сургуулилтын үеэр иргэдийн харж байгаагүй орчин цагийн технологийг ашигласан дайны үед хэрэгцээтэй зэвсгийг танилцуулах хэрэгтэй. Зэвсэгт хүчний жагсаал боллоо гэхээр л хэдэн хуучны танк, зил-131 явуулж харагддаг. Үнэхээр бидний зэвсэг ингэтлээ хуучирчихсан юм уу. Тийм бол зэвсэг техникээ өөрсдөө үйлдвэрлэдэг болох нь хамгийн чухал байна. Юун түрүүнд бид өөрсдөө дрон үйлдвэрлэдэг болох хэрэгтэй. Гадныханд Монгол Улсын зэвсэгт хүчин сул гэх мэдээллийг зогсоох шаардлагатай байна. Ингэхийн тулд Монголын арми сошиал сүлжээг ашиглаад өөрсдийнхөө сүр хүчийг үргэлж гайхуулах агуулгатай мэдээллийг түгээх ёстой. Үнэхээр Монголын арми бол халдан довтлоход тийм ч амар улс биш юм байна гэх имижийг бүрдүүлэх цаг үе ирээд байна. НҮБ-аас Монголын цэрэг арми энхийг сахиулах ажиллагаанд идэвхтэй, үр бүтээлтэй, зоригтой явдаг хэмээн үнэлсэн байдаг. Монголын арми орчин үеийн иж бүрэн зэвсэгтэй болсон, үүнийг нь НҮБ-аас өгсөн гэж яриа гаргах хэрэгтэй байна. Мөн Монголын цэргүүд олон улсад болж байгаа дайн, мөргөлдөөн, энхийг сахиулах ажиллагаанд оролцсоор байгаад дайны утаа үнэрлэх гажиг хүсэлтэй

болчихож, хуучин дайнч хийрхэл нь сэдэрчихэж гэх цуурхалыг үлгэр, домог болтол нь түгээх хэрэгтэй байна.

Цэргийн баяраар эмэгтэйчүүд нь баярлалаа гээд л шоолцгоогоод байна. Үүнийг ч гэсэн гадныханд ойлгуулахдаа Монголын арми эрчүүд битгий хэл эмэгтэйчүүд нь дайн хийх мөрөөдөлтэй байдаг. Тиймээс Монголын арми бол хатуу самар гэх ойлголтыг бий болгомоор байна. Туванууд дотор халхын Хатан баатар нь төржээ гэсэн цуурхал тараах хэрэгтэй байна. Юун цэргүүд гадаах жорлонд бие засах асуудал яриад, түүнд нь уйлагнах вэ. Гэтэл дэлхийн арми цаана чинь хол тасархай хөгжсөөр байна. Уулын Карабахад болж буй зэвсэгт мөргөлдөөнийг цэргийн шинжээчид “дронуудын дайн” гэж нэрлэж байгаа. Ирээдүйд зургаан байлдааны онгоц агаарт хөөрлөө гэж бодоход, тэдгээрийн хоёр нь л нисгэгчтэй онгоц, бусад нь дронууд байх болно гэж цэргийн шинжээчид таамаглаж байна. Жишээ нь, Азербайжаны арми Израильд үйлдвэрлэсэн Aerostar, Hermes, Heron, Harop, Orbiter 2M, мөн Туркэд үйлдвэрлэсэн Bayraktar ТВ2 дронуудыг ашиглаж байгаа нь Армений танкуудыг устгаж буйг харуулсан дүрс бичлэгүүдээс тодорхой болсон. Азербайжаны тал өмнө нь голдуу “амиа хорлогч” камиказе дронуудыг хэрэглэж байсан бол энэ удаагийн зэвсэгт мөргөлдөөнд пуужин болон бөмбөг тээгч цохилтын дронуудыг өргөнөөр ашиглаж байна. Ийм Монгол Улсын арми орчин цагийн зэвсэг, техникээ өөрсдөө үйлдвэрлэх хэрэгцээ шаардлага, цаг үе зүй ёсоор тулгарлаа. Дронтой болчихвол түүнийг залах нисгэгчид манайд бол ёстой хог нэгээрээ байгаа даа гэдгийг бүгд мэднэ. Дэлхийн тэмцээнийг бид л удирдан явуулж байна. Тэд араас гарч ирж байгаа зулуучууддаа заагаад цааш явахад Монголыг бардаг улс гэж энэ дэлхийд лав байхгүй. Украинчууд ч өөрсдөө зэвсэг, техникээ үйлдвэрлэдэггүй байсан цаг саяхан. Гэтэл одоо дайны хамгийн сүүлийн үеийн техникүүдийг энэ улс үйлдвэрлэж эхлээд байна. Манайх үүнээс хоцрох ёсгүй. Хэзээ ч дайсан орж ирэхгүй мэтээр зэвсэгт хүчнээ орхигдуулбал жинхэнэ утгаараа Монголын тусгаар тогтнолд аюул учирна гэж ойлгох хэрэгтэй.

Э.МӨНХТҮВШИН