Цахим бороохой

Дөнгөж өчигдөрхөн дөө, арван жилийн сургуулийн бололтой нэг охины зургийг “Биеэ үнэлдэг сурагч охин ангийнхаа хөвгүүдэд ДОХ тараалаа” гэсэн тодотголтой цахим хуудсанд байрлуулчихсан байсан. Түүнийг өчнөөн хүүхэд үзээд, бие биендээ дамжуулаад, сургууль, анги даяараа доог тохуу хийгээ биз ээ. Хөөрхий охин ямар их шаналж, гутарч, ганцаардаж буйг бид төсөөлшгүй юм. Магадгүй, тэр амьд явах боломжгүй мэт санаж, амиа хорлох тухай бодож байгаа. Юун дэмий зүйл бичдэг юм гэж та бодуузай. Хэрэв таны хүүхэд арван жилийн сурагч бол хамгийн их анхаарал хандуулах сэдэв энэ болоод байна.

Ухаалаг гар утас, интернэт ердийн хэрэглээ болсон энэ цагт хүүхэд бүр өөрийн фэйсбүүк, инстаграм, твиттер, и-мэйл хаягтай болж, анги сургууль, найз нөхдөөрөө нэг групп үүсгэн мэдээлэл солилцох зэргээр харилцаа үүсгэдэг. Арван жилийн сурагчдын хувьд фэйсбүүкийг хамгийн түгээмэл ашигладаг. Сонирхолтой мэдээлэл оруулан өөрийн болон найз нөхдийнхөө гоё зургийг тавьж, гэрийн даалгавар хийхдээ нэгнээсээ асууж лавладаг байсан энэ цахим хуудас өдгөө сурагчдын бие биенээ гадуурхаж дээрэлхэх, мууг нь үзэх хамгийн өргөн талбар болжээ. Үүнээс үүдэн сүүлийн дөрвөн жилийн хугацаанд 20 гаруй хүүхэд амиа хорлосон байна. Өөрөөр хэлбэл, цахимаар муулуулж, доромжлуулж, гүтгүүлсэн хүүхдүүд амиа хорлохоос өөр сонголт байхгүй мэт сэтгэл санааны хүнд цохилтод ордог. Анзаарга сайтай эцэг эхчүүд бол хүүхдийнхээ зан аашийн өөрчлөлтийг анзаарч мэдээд, хүүхэдтэйгээ ярилцан, багш найз нөхөдтэй нь уулзан учир начрыг нь олдог, бүр болохгүй бол өөр сургуульд шилжүүлдэг. Анзаарч мэдэрч чадаагүй эцэг, эх нь хичээлдээ явсангүй, юундаа уурладаг болчихоов гэх зэргээр нэмж загнасаар байгаад тэднээсээ үүрд хагацаж байна.

Хүүхдүүдийн дунд газар аваад байгаа цахим гадуурхал бол маш хурдан хугацаанд олон хүнд хүрч, өнгөц бодит бус мэдээлэл тараадаг, тэр хэрээрээ гадуурхагдаж байгаа хүүхдэд хүнд цохилт өгдөг. Америкийн Цахим гэмт хэргийн судалгааны хүрээлэнгийн хийсэн судалгаагаар таван хүүхэд тутмын нэг нь цахим дээрэлхэл, дарамтыг байнга мэдэрдэг ба нийт судалгаанд оролцогсдын талаас илүү хувь нь ямар нэг хэлбэрийн цахим доромжлолыг хүртэж байсан гэжээ. Манайд ч гэсэн ийм судалгаа гарсан байна. Нийгмийн эрүүл мэндийн хүрээлэнгээс 5000 сурагчийн дунд судалгаа хийхэд цахим гадуурхлаас үүдэн дөрвөн сурагч бүрийн нэг нь амиа хорлох талаар боддог, долоон сурагч бүрийн нэг нь амиа хорлохоор төлөвлөж, 10 сурагч бүрийн нэг нь нэгээс дээш удаа амиа хорлох оролдлого хийсэн гэж хариулжээ.

Өнгөрсөн дөрвөн жилд цахимаар гадуурхагдаж амиа хорлосон 20 гаруй хүүхдийн гунигтай түүхийн талаар Цагдаагийн газраас мэдээлсэн юм.

…Баянзүрх дүүргийн нэгэн сургууль дээр “Охин шиг царайтай банди манай сургуулиас зайл” гэсэн давалгааг фэйсбүүкээр өрнүүлжээ. Сургуулийн ихэнх хүүхэд тэр давалгааг дэмжиж, наймдугаар ангид сурдаг өнөөх хүүг найзаасаа хасч эхэлсэн байна. Сургууль даяараа түүнийг шоолж, найз нөхөдгүй болсон хүү нэг л өдөр энэ ертөнцөөс яваад өгчээ.

…Ангийн хоёр охин муудалцсаны дараа нэг нь нөгөөгөө чадах гэж ганцаардуулах хөдөлгөөн өрнүүлжээ. “Бусдын хайрыг булаагч охин. Бэлгийн замын халдварт өвчинтэй. Аборт хийлгэсэн” гэх зэргээр гүтгэн фэйсбүүк хуудастаа тавьжээ. Түүнийг нь хүүхэд бүр шэйрлэн бие биендээ дамжуулж, зарим нь найзаасаа хасч эхэлсэн байна. Үр дүнд нь охин гурван ч удаа амиа хорлох оролдлого хийсэн байна. Энэ бол Сонгинохайрхан дүүрэгт болсон явдал.

…Баянгол дүүргийн нэгэн сургууль дээр хэсэг хүүхэд “Тэнэгүүдийг дэлхийгээс зайлуулах хөдөлгөөн” өрнүүлж анги ангиас нэг хүүхэд сонгон доромжилж эхэлсэн байна. “Дэлхийгээс зайл”, “Манай сургуулиас яв”, “Тэнэгтэй найзалсан хүүхдийг мөн тэнэг болгоно” гэх зэргээр байнга доромжлон, бусад хүүхдүүд ч тэнэг болохгүйн тулд найзлахаа больжээ. Тэдний зарим нь амиа хорлох гэж оролдсон ч азаар, ар гэрийнхэндээ энэхүү доромжлол, дарамтын талаар хэлснээр энэ давалгааг зогсоож чаджээ. Гэхдээ гадуурхагдсан ихэнх хүүхэд өөр сургуульд шилжсэн гэнэ.

Цахим гадуурхал манайд ид хүчээ авч байгаа бол дэлхийн өндөр хөгжилтэй улс оронд ч мөн л асуудал болсоор байна. Гэхдээ тэд үүнээс урьдчилан сэргийлэх олон арга хэмжээ авч, сургууль, эцэг эх, сурагчдын дунд сургалт, зөвлөгөөн хийж, шаардлагатай гэвэл сэтгэл зүйчтэй уулзуулдаг. Дэлхийд хамгийн их алдаршсан, хүн болгон шахуу мэддэг цахим гадуурхлуудын жишээ бий. Ийм хэрэг дахин бүү гараасай гэсэндээ тэдний тухай зураг хөрөгтэй нь цахим ертөнцөд байршуулсан юм.

…Америкийн Техас мужийн ахлах сургуулийн сурагч Дэвид Молакийг хэсэг залуус ямар ч шалтгаангүйгээр интернэтээр гутаан доромжилдог болжээ. Дэвид Молак дээрх үйлдлийг удаан тэвчсэн ч, тэсэлгүй өөрийн аминд хүрсэн юм. Дүүгээ өнгөрсний дараа ах нь “Орчин үед айлган сүрдүүлэгчид сайн хүмүүсийг сургуулийн арын хашаанд, хувцас солих өрөөнд дээрэлхэхээ больж, хуурамч цахим хаягаар нэр шүүж далдлан, хэдэн арван км-ийн цаанаас байж болох бүх муухай үгсээр айлган сүрдүүлж, зүрхийг нь үхүүлдэг болжээ” гэж цахим хуудаснаа харамсан бичиж үлдээжээ.

… Цэнхэр өнгөнд дуртай байсныхаа төлөө Балтимор хотын ахлах сургуулийн сурагч Грэйс Мс.Комас сургуулийн найз нарынхаа цахим гадуурхалд өртсөн юм. Асар хурдан хугацаанд сургууль байтугай хот даяараа түүний тухай тархжээ. Охины оршуулганд хүмүүс үс, хумсаа цэнхэр өнгөөр будан ирж гашуудсан байна.

…Их Британийн 14 настай Ханна Смит гэх охин биеийн жин, гэр бүлийнх нь тухай элдвээр бичсэн цахим ертөнц дэх олон хоногийн мэдээллийг тэсч чадахгүй амиа хорложээ.

Энэ мэт маш олон жишээ дурдаж болно. Учир нь ямар ч хүүхэд цахим гадуурхалд өртөх магадлалтай юм. Онц сурлагатан, муу сурдаг, царайлаг, царай муутай хэн ч цахим гадуурхлын золиос болж болно. Сурлага сайтай, царайлаг нэгэнд атаархаж цахимаар элдэв гүтгэлэг тарааж байхад бүрэг, ядруухан, хэт намхан, тарган, өндөр, хувцас муутай байгаагийнх нь төлөө бусад хүүхдүүдийг ч сургууль даяар дээрэлхэн ганцаардуулж байна.

Тэгвэл ямар хүүхэд бусдыгаа ингэж гадуурхаж дээрэлхдэг вэ гэж судалжээ. Хүүхдүүд үе тэнгийнхэндээ өөрөө хүлээн зөвшөөрөгдөхийн тулд, өөр нэгнээ доош татах, үе тэнгийнхнийхээ анхааралд өртөх, өөрийгөө хүчтэй гэж мэдрэх, хохирогч хүүхдэд атаархдаг мөн дургүй учраас, эсвэл зүгээр л бусдыг доромжилсноороо хөгжилтэй байж чаддаг гэсэн хариулт өгсөн байна.

Хөгжил дэвшлийн нэгэн илэрхийлэл болсон цахим орчин энхрий хонгор үрсэд маань хар сүүдрээ хэдийнэ тусгаж эхэлжээ. Цахим бороохойгоор нэвширтлээ нүдүүлсэн тэд маань арав хориороо орчлонгоос буцсаны дараа л бид нэг юм сэхээрч эхэлж байх шиг. Яг үнэндээ хүүхдүүддээ анхаарал тавьдаггүй, хэтэрхий зөнгөөр нь орхидгийн үр дүнд тэд маань цахим гадуурхлын золиос болж байна. Эцэг, эхчүүд томчууд бид амьдралдаа арчаатай, хариуцлагатай явахгүй бол үр хүүхдүүд маань бидний алдааны, арчаагүй байдлын төлөө бусдад адлагдах магадлал өндөр юм. Чингэлтэй дүүргийн нэгэн сургууль дээр өрнөсөн “Халтруудаас салъя” фэйсбүүк давалгаанд өртсөн 12 настай охин амиа хорлосон баримт байна. Аав, ээж нь архи ууж лааз түүдэг гэж охиныг адалсаар байгаад ийм байдалд хүргэжээ. Тиймээс таны согтуу яваа бичлэгийг цахим орчинд тавиад охиныг чинь сургууль даяараа чичилж байх вий. Уураа барьж чадалгүй хэн нэгэнтэй хэрэлдэж байгааг чинь баримтжуулаад хүүгээс чинь найз нөхөд нь нүүрээ буруулах вий гэдгээс ч бид сэрэмжилж байх ёстой болжээ.

Цахим гадуурхал бол нэгэн төрлийн шинэ гэмт хэрэг юм. Хүүхдүүд цахим орчинд маш харгис, ширүүн ааш араншинтай болж, бие биенээсээ өшөө авах хэрэгсэл болгож байна гэж цагдаагийн газраас хийсэн судалгаанд онцолжээ. Учир нь тэнд ямар нэгэн хяналт байдаггүй, нэр хаягаа нууцалж болдог учраас ингэж дураараа дургидаг.

Таны хүүхэд цахим дарамт, доромжлолд өртөж байгаа эсэх, эсвэл хэн нэгнийг цахимаар гадуурхах аянд нэгдсэн эсэхийг мэдэхийн тулд тэднийг гар утас болон интернэт сүлжээ ашиглаж байхад нь царай, нүүрний хувирлыг анзаарах, огцом сэтгэл хөдлөл, уур уцаар, гутралын шинж төрх гаргаж байгаа бол хүүхэдтэйгээ дотночлон эелдгээр ярилцах хэрэгтэй. Мөн багш, найз нөхөдтэй нь харилцаатай байх зэрэг зөвлөмжүүдийг Нийгмийн эрүүл мэндийн хүрээлэнгээс гаргасан байна. Үүнээс гадна нэгээс наймдугаар ангийн хүүхдүүдийн фэйсбүүк хаягуудыг хаах, эсвэл багш эцэг эхчүүдийн хяналтад байлгах, цахимаар гадуурхах хэрэг үйлдсэн хүүхдүүдийн эцэг эхэд эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэх хүртэл арга хэмжээ тооцох цаг болжээ. Нэгэнт ийм төрлийн гэмт хэрэг байдаг болчихсон, мөрддөг шалгадаг газартай ч болчихсон юм чинь хариуцлагын тогтолцоог нь сайжруулж, тохирох хууль журамд нь заагаад өгөх хэрэгтэй. Австралид л гэхэд цахим гадуурхал санаачилсан хүүхдийн эцэг эхийг хоёр жил хүртэл хугацаагаар хорьж шийтгэдэг болсон байна лээ.

Цахим гадуурхлын золиос болон амиа хорлосон хүүхдүүдийн гунигтай түүх дахин ийм хэрэг битгий гараасай гэсэн анхааруулга, сануулга болон үлджээ. Сөрөг муу мэдээллээр дүүрэн цэнэглэгдсэн цахим бороохойн өмнө хүүхэд гэдэг хэтэрхий уяхан, эмзэг турьхан билээ.