Биокомбинат төрийн өмчит аж ахуйн тооцоот үйлдвэрийн газрын ерөнхий технологич, үйлдвэрлэл технологийн албаны дарга Ц.Өлзийтогтохтой ярилцлаа.
-Сүүлийн үед шүлхий өвчин олон аймаг сумдад гарч байна. Энэ нь юунаас үүдэлтэй юм бол?
-Холбогдох мэргэжлийн байгууллага болон удирдлагууд мэдсээр байж, буруу арга замыг сонгосонтой холбогдон шүлхий гарч байгаа юм. Тодруулбал, тухайн айлын хотон доторх малыг өвчтэй, эрүүл гэж ялгадаг. Ингэж ялгах ямар ч шаардлагагүй. Иргэн Д-гийн нэг малын аман дээр цэврүү гарсан л байвал, бусад мал нь халдвартай гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл, тухайн айлын хотон доторх нэг мал л халдвартай бол бүгд өвчилчихдөг.
-Шүлхий өвчин дэлхий нийтэд тулгамдаж буй асуудал болоод байгаа. Манай улсад шүлхий өвчний вакциныг хийхдээ алдаа гаргадаг гэсэн үү. Энэ талаар тодруулахгүй юу?
-Манай мэргэжлийн байгууллагын ажилтан, эмч нар ямар ч шаардлагагүй газарт очиж, шүлхийн вакцин хийдэг. Тухайлбал, шүлхий өвчин гарсан Д-гийн малд вакцин хийдэг. Дараа нь шууд ямар ч өвчин гараагүй айлд очоод малд нь вакцин тарьчихдаг. Энэ нь өөрөө их аюултай. Малын эмч өвчтэй айлаас гарч болдоггүй юм. Тэрхүү малын өвчин гарсан айлд арав эсвэл хорь хоног байж байх ёстой. Иймээс эрүүл малтай айлд очиж, вирус тарааж байна. Халдвар тархахдаа их амархан байдаг. Халдвар нь хүний толгой, машин тэрэг, хувцас гэх зэрэг бүхий л зүйлсээр дамжина. Морь, хонь, үхэр, тэмээгээр ч дамжиж халддаг.
-Ийм арга барилаар хэдэн жил ажиллаж байна вэ?
-Ийм үйл ажиллагааг арав гаруй жил явуулж байна. Үүнийг ганцхан би л хэлээд байгаа юм биш. Дэлхийн 190 орныг багтаасан номер нэг байгууллагаас манай улсыг ажиглаад хэлээд байна. Үйл явдал маш тодорхой харагдаж байна гэж хэлсэн.
-Манай улсад шүлхийн вакциныг оруулж ирдэг бүлэглэл байдаг гэдэг. Үнэхээр тийм бүлэглэл байдаг уу?
-Шүлхий тараадаг, вакциныг авч ирж зардаг мафын бүлэглэл Монголд бий болчихсон. Үүнийг улс төрийнхөн болон хууль хяналтын байгууллагынхан сайн мэддэг. Тэгэхээр энэ талаар дэлгэрэнгүй ярьсан хүнийг занадаг, дарамталдаг юм. Үе үеийн Засаг дарга, сайд болон мал эмнэлгийн, үржлийн газрын дарга нар монополжиж, нэг багт орсон гэсэн үг. Засгийн газар, ХХААХҮЯ-ны мал эмнэлгийн, үржлийн газар хоёр нийлээд нэгдэж, луйврын ажиллагаа явуулдаг.
Хэдэн луйварчид, мафын аргаар мялзан, цэцэг, шүлхийн вакциныг монгол малдаа авчирч, тариад байна. Нэг ёсондоо гадаадын вирусыг авчирч, Монгол малд тарьж, өнхрүүлж, оршуулаад байна л даа. Монголын мал гадаадын вирусаар тэжээгдэж, оршуулгын газар болчихсон байна шүү дээ.
-Вакциныг хэрхэн оруулж ирдэг юм бэ. Үүнийг тодруулбал…
-2016 оны сонгуулийн дараа Засгийн газар бүрэлдсэн. Ингээд наймдугаар сарын 31-ны өдөр тогтоол гаргасан. Харин есдүгээр сард 13 тэрбум төгрөгөөр шүлхий, цэцэг, мялзангийн вакцин худалдаж авсан. Зөвхөн шүлхийн вакцины үнэ 5.7 тэрбум төгрөг. 2016 оны есдүгээр сарын 19-ны өдөр гэрээ байгуулсан байдаг юм билээ. Дараа нь хонь, ямааны мялзангийн вакцинд 3.7 тэрбум төгрөг зарцуулсан. Мөн цэцгийн вакцинд нэг тэрбум хоёр зуун 92 сая төгрөг гаргасан. Нэг бог малыг тарихад 150 төгрөг. Сая хонийг вакцинжуулахад 150 сая төгрөг болно. Арван сая хонийг тарихад тэрбум таван зуун сая төгрөг болно. Ийм аргаар мөнгө луйвардаад аль аль нь сурчихсан. Энэ байдлыг болих хэрэгтэй. Хурдан засах шаардлагата байна.
-Та төрийн гурван өндөрлөгт уг асуудлаар хандсан гэсэн үү. Ямар нэг хариу өгсөн үү?
-Өнгөрсөн оны гурав, дөрөвдүгээр сард гурван удаа төрийн өндөрлөгүүдэд хандсан. Ерөнхий сайд, Шадар сайд, ХХААХҮЯ-ны сайд нарт хандсан. Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга асан Ж.Мөнхбат надад хариу өгсөн. Би уг асуудлыг дахин шинэ Ерөнхий сайдад хандаж, хариу хүлээнэ. Хангалттай урт хугацаанд тэмцэж байна. Миний өгсөн санал, хүсэлтэд хариу өгөөд дорвитой шийд гаргасан бол өнөөдөр халдвар тодорхой хэмжээнд буурчихсан байх ёстой. Би сэрэмжлүүлж, зөвлөгөө өгч л хандсан. Дэлхийн экспертүүд ирж, миний асуудаг асуултыг асуудаг юм.
-Одоо асуудлыг шийдвэрлэх хамгийн зөв арга зам юу вэ?
-Манай улсад мэргэжлийн байгууллага нь зөв арга барилаар ажиллахаа больчихсон. Иргэд нь аливаа тулгамдаж буй асуудлынхаа гол шалтгааныг нь ойлгодоггүй. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд төрөлжсөн сэтгүүл зүй байхгүй болчихож. Шударга үнэний төлөө гэж дуугардаг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд үүний араас тууштай явах ёстой. Гурав, зургаан сар явахад асуудал намжаад ирнэ. Энэ асуудал нийгмийн эрүүл мэндийн хүрээнд яригдана. Хүн, амьтны эрүүл мэнд нэг л асуудал шүү дээ. Галзуу, боомоор хүн, мал аль аль нь өвчилнө. Манайхан яагаад махаа гадагшаа зарж чадахгүй байгаа юм бэ. Монгол Улс 66.2 сая малтай. Сүүлийн үед дотооддоо ч гэсэн мах худалдаж авахад эргэлзээтэй болж байна. Томоохон ресторанынхан монгол махаа худалдаж авахаасаа эмээдэг, санаа зовдог, айдаг боллоо. Цаана нь хүн, нийгмийн эрүүл мэндийн асуудал нуугдаад байна ш дээ. Ноцтой асуудал учраас уйгагүй тэмцэж байна. Үүнийг Үндэсний аюулгүй байдлын хэмжээнд авч үзэх асуудал гэж бодож байгаа. Нийт хүн амыг хордуулж байна. Утааны асуудал зөвхөн Улаанбаатарын асуудал. Харин малын өвчин, вакцины асуудал утаанаас илүү гамшиг. Үүнийг дагаж экологийн цэвэр мах, сүү, тараг байхгүй болчихоод байна. Тэгэхээр үүний төлөө дуугарах ёстой.
-Шүлхийн өвчнийг тухайн гарч буй үед яриад л орхичихдог…
-Шүлхийн өвчнийг огт мартаж болохгүй. Дулааны улирал эхлэхээр хэсэгхэн зуур гарч буй үед нь л ярьдаг. Дараа нь морио уралдуулна. Өнөөдөр хөдөө орон нутгаас над руу хоёр, гурван малчид ярьсан. Дорноговийн Улаанбадрах, Сайншандаас малчид “Манай малаас ялгаж байгаад заримыг нь буудах гээд байна” гэж байна лээ. Харж, ажиглахад “ямар ч өвчингүй мал шүү дээ” гэсэн. Зургаан сар эсвэл нэг жил өвчнөөс хамгаална гэсэн вакцин хоёр, гурван сарын дараа өвчин нь илэрдэг. Үүнийг тайлбарлахдаа вирус нь хувирна, өөрчлөгдөнө гэдэг. Хоорондоо огтхон ч уялдахгүй зүйлийг яриад байгаа хүмүүс зөв дүгнэлт гаргаж чадахгүй. Хууль хяналт, тагнуулынхан ажиллаж байна гэдэг нь худал. Яг бодит байдалд тулгуурлаж ажилладаггүй.
Халдвартай малд вакцин тарьчихаар дархлаатай малыг үгүй болгочихдог. Энэ нь халдварыг нууц хэлбэрт оруулж, иргэдэд 28 хоногийн хорио цээрийн дэглэмийн дараа “зүгээр болно” гэсэн ойлголтыг төрүүлдэг. Үүний дараа мал нь өвчилсөн айлын малчин хаана ч хамаагүй явж байдаг. Гэтэл нөгөө өвчний халдварын вирус хүний өмссөн хувцсанд жил хадгалагддаг юм шүү дээ. Ингээд вирус тархчихдаг. Одоо халдвар тархчихсан бүс нутгаа хүлээн зөвшөөрч, халдвар гараагүй бүс нутгаа яаж, хэрхэн хамгаалж авч үлдэх вэ гэдэг асуудлыг тухайн улсын онцгой комисс, мэргэжлийн байгууллага, агентлаг нь нийлж, нэгдэж, шударга сайн шийдэлд хүрэх ёстой. Хамтарч зөв арга замаар ажиллах ёстой. Тэмцэх стратегиа хурдан өөрчлөх хэрэгтэй байна. Эдгээрийг тууштай, хариуцлагатай хийх нь хамгийн зөв алхам юм.