Телевизүүдийн холбооны гүйцэтгэх захирал Н.Цогжавхлантай ярилцлаа.
–Монгол контентын асуудлыг телевизүүд яаж хүлээж авч байгаа вэ?
Соёлын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах төсөл дээр Соёлын сайд хатагтай Ц.Оюунгэрэл ажиллаж л дээ. Энэ нөхөр соёлын байгууллагуудаар явж үзсэн үү гэдэг асуултын хариуг энэ хуулиараа өгчихсөн. Нэг ч телевизээр орж үзэхгүйгээр телевизийн эрх зүйн байдлыг дордуулсан. Хэвлэл мэдээллийн байгууллагад сөрөг заалт оруулчихаж байгаа юм. Киноурлагийн бүтээл гэдэг бие даасан мэргэжлийн бүтээл. Киноурлаг, телевизийн урлаг хоёроо ялгадаггүй юм байна. Хуулиндаа үүнийгээ нэг багцад хийчихсэн.Эхний алдаа нь энэ.Өмнө нь бид Байнгын хорооны дарга Батцогт гишүүн дээр ороод “Үйл ажиллагаанд саад хохирол учруулаад байна шүү. Эргэж хараач” гэхэд”за” гэсэн мөртлөө арваннэгдүгээр сарын 27-ны өдрийн УИХ-ын хуралдаанаараа энэ хуулийг хэлэлцэх ньзүйтэй гэж үзсэн. Энэ хуулийнгамшигтай заалт нь телевизийн дотоод үйл ажиллагаанд оролцсон. Хүнсний дэлгүүр нээлээ гэхэд “Гурван тонн хүнстэй байх ёстой. 300 кг төмс 200 кг будаа, 20 кг элсэн чихэр байх ёстой. Энэ л хэмжээг зөрчвөл дэлгүүрийг чинь хаана” гэж хуулинд заадаггүй шүү дээ. Телевизийн бүх хөтөлбөрт тийм тийм жороор орно. Тэрний тал нь Монголбүтээл байна гэсэн. Монголын кино үйлдвэр гэдэг байгууллага үүссэн цагаасаа авахуулаад өнөөдрийг хүртэл 180-200 ширхэг кино хийжээ. Бусад нь арилжааны кинонууд. Арилжааны кинонууд эфирийн шаардлага хангах уу, ёс зүйн шаардлага хангах уу, уран бүтээлийн шаардлага хангах уу. Мөнгө олохын төлөө садар самуун гээд юу ч хамаагүй харуулчихсан байдаг. 200 ширхэг киноны нөөцтэй Монгол орон өнөөдөр шууд15 өргөн нэвтрүүлгийн, 60 гаруй кабелийн телевизээр 50-60 хувьд нь монгол кино гаргана гэхээр энэ хэдхэн киногоо хэдэн өдөр давтах вэ. Телевиз төрөлжиж, дагнаж мэргэшиж байж хөгждөг. Танай “Өдрийн сонин” ч мэргэшсэн сэтгүүлч нартай учраас өөрийн өнгө аясаараа ялгарч байж зах зээлд тогтож байгаа. Ийгл телевиз мэдээний суваг, Блүүмберг эдийн засаг, олон нийтийн суваг, UBS “To be or not to be” гэх мэтчилэн энтертайментчиглэлээрээ ялгардаг. Жорыг хэтэрхий зааж өгснөөс болоод “Ийгл” телевиз хүүхдийн нэвтрүүлэг бэлтгэх хэрэгтэй болж байна. “Ийгл” телевиз кино гаргах үүрэгтэй болсон. Түүний 50хувь нь монгол байх ёстой. Салбараа судлахгүйгээр гадаад хуулийг хуулбарлаж авчрах нь ийм осолтой. 5-27 жил өөрсдийнхөө хүчээр явж байгаа телевизүүдийг боомилж унагах, боож алах шийдвэр шүү. 27 жил гэдэг 200 жилийн түүхэн замналын хажууд огт өөр ойлголт. Дээр нь энэ хугацаанд UBS телевиз 200 гаруй хүн, SBN телевиз 100 гаруй хүн Ийгл телевиз 100 гаруй хүн гэх мэтээр нийлбэр дүнгээрээ 1000 гаруй хүнийг ажлын байртай байлгаж байхад шууд концерт, коридор, оролтыг бүгдийг зохицуулж байна. Энэ бол бүдүүлэг зүйл. Мэдээлэл харилцааны зохицуулах газар сүүлдээ 60 минутын хөтөлбөрт 15 минутаас илүүгүй реклам байрлуулна гэсэн. Энэ чинь өөрөө чөлөөт өрсөлдөөнийзах зээлийг хааж байгаа хэрэг.
–Гэхдээ нөгөө талаас үзэгчид рекламан дундуур кино үздэг боллоо гэж шүүмжилдэг. Жин банг нь тааруулж болохгүй юу?
-Үзэгч бол ерөөсөө рекламгүй кино үзэхийг хүснэ. Гэсэн ч энд бас бодолцох юм бий. Монголын үндэсний олон нийтийн телевиз гэдэг байгууллага төсвөөс мөнгө авна. Том харилцагчдын рекламыг жинхэнэ далд хэлцлээр авчихна. Тэгээд төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлчихнэ. Бүх юмыг залгичихаж байгаа биз. Монголын арилжааны телевизүүдэд юу үлддэг вэ. Нөгөө л реклам нийлүүлэгчдийнхээ бүтээлийг тасралтгүй нийлүүлж байж гуравны нэгийг ньурлаг уран бүтээл, Монгол контентоо дэмжээд, гуравны хоёр ньдараа төлбөр тооцоо, бартер, гуравны нэг нь цалин мөнгө, тоног төхөөрөмж болж нийлүүлэгддэг учраас реклам хүссэн хүсээгүй сунаад байна. Төр боомилж байна. Бид хэтэрхий нарийн орон зай дээр ажиллаж байна. Төр ямар ч бодлогогүйгээр хэдэн зуун сувгийн телевизийн зөвшөөрөл өгчихсөн юм бүү мэд. Энэ байдлууд нөлөөлж байна.Өнөөдөр жижиг дунд үйлдвэрлэлээ дэмжиж байна гээд НӨАТ, гаалийн татвараас чөлөөлөөд байна. Харин телевизүүдийг “Та нар бүгдээрээHD –д шилж” гэсэн. Бүх телевиз тоног төхөөрөмжийн банкны зээлийн хугацаа хэтэрсэн төлбөртэй. 1000 хүн цалинжуулаад, бүх ачааллаа өөртөө авч байна. Гэтэл төрөөс хууль өргөн бариад, зар сурталчилгааг хязгаарладаг. Эрдэнэчимэг гишүүний Согтууруулах ундааны хяналтын тухай хуулийг”Фашист хууль” гэж би хэлээд байгаа юм. Нийгэмд буруутгаж болдоггүй үнэн гэж бий. Архи, тамхи муухай гэдэг.Өнөөдрийг хүртэл телевизүүд 16 хувь хүртэл градусаас доош шар айргийг сурталчилж, бусдыг нь болохгүй гэхээрархи сурталчлахаа байсан. Тамхи битгий сурталчил гэхээр нь “За” гэсэн. Гэтэл одоо шар айраг ч болохгүй, юу ч болохгүй гэнэ. Энэ хориг сонин хэвлэлд ч адилхан үйлчилнэ. Эхлээд телевизийг блоколж дуусна. Араас нь сонины нүүр рүү орно. Гитлерийн фашизм тогтох гээд байгаа учраас фашист хууль гэсэн юм. Хэрэв хориглосон зүйлийг сурталчилбал хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг хэд нугалж торгоод, үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийг хураана гэсэн төсөл явж байна. Уучлаарай, ерэн оноос хойшхи болон өмнөх аль ч засгийн үедхэвлэл мэдээллийн байгууллагын үйл ажиллагааг зогсоохшийтгэлтэй хууль өргөн баригдаж байгаагүй.Хэвлэлийн хараат бус тусгаар байдал руу халдаж байна.Энэ хууль дээр дуугүй өнгөрвөл хараат бус байдал маань байхгүй болох нь. Яавал зогсоодог юм бэ гэсэн чинь Мэдээлэл харилцаа холбооны газраас тусгайзөвшөөрөл авах үедээ анхнаасаа өв соёл, зан заншлыг олон нийтэд түгээн дэлгэрүүлж, соён гэгээрүүлнэ. Бүх телевизүүд өөрийн гэсэн хөтөлбөрөө батлуулсан түүнийгээ мөрддөг. Энэ мөрдөгддөг хөтөлбөрийг зөрчвөл О.Магнайгийн албанаас торгууль тавьдаг. Одоо хуулиар нөгөө хөтөлбөрийг чинь жорлох нь л дээ.
–Нөгөө талаас нь авч үзвэл хүмүүс Солонгосын савангийн дуурьт автагдлаа, хүүхэд уба гэж хэлд орох нь, эрэгтэйчүүд туяхан стильтэйболлоо гэсэн шүүмжлэл өрнөдөг?
– Би ч үүнд эмзэглэдэг.
–Тэгвэл энэ асуудлыг яаж зохицуулах вэ?
-Хязгаарлалтын бус дэмжлэгменежмент бариач гэж төрөөс хүсч байгаа юм. Солонгос кино орж ирээд байна. Зөвхөн монгол кино тавь тавихгүй бол ална шулна гэхийн оронд контент бүтээдэг, продакшнуудаа дэмж,бүтээлээ хийхэд нь мөнгө хая, урамшуул.Солонгос соёлын довтолгооны 17 жанрынкино орж иржээ гээд таамаг тооцоо яригдаж байна. Энэ киног хэн бүтээсэн юм бэ. Солонгосын төр бүтээсэн юм. Төр өөрөө бүтээдэг ухуулгын ажлаа хийхгүй байж зөвхөн дамжуулдаг хэсэг дээр шүүлтүүр тавиад бүтэхгүй. Бид үндэсний контентоо дэмждэг шүү дээ. Ц.Оюунгэрэл сайд кино бүтээгч, цацагч хоёрыг ялгахгүй байна гэдэг энэ байхгүй юу. Телевизийн урлаг хөөж байгаа хүн кино хийж чаддаггүй юм. Тэр утгаараа телевиз, Кино урлагийн дээд сургууль тусдаа байдаг. Тэднийгээ дэмж. Үнэхээр монгол контентыг дэмжих гэж байгаа бол дэмжлэг менежмент бариач. Пропоганда буюунийгмийн үр шимтэй процесс дээр таван тэрбум байтугай мөнгө цацах ёстой.Үнэхээр гадаадын контентыг шахах гээд байгаа бол дотоодынконтент руугаа, телевизүүд рүүгээ уранбүтээлчид түшиглэсэн студи рүүгээ ханд. Монгол кино үйлдвэр гээд нурсан балгас бий. Үүнийгээ түрээслүүлдэг, ажиллуулдаг боломжийггаргаж өгөөч. Боловсрол телевиз “50 саяын уналт” гээд нэвтрүүлэг хийхдээ Кино үйлдвэрээс офиссоо, талбайгаа түрээсэлдэг. Нэг өдөр дуустал нь бүх юмаа бичээд, хорин хэд хоног зугтаадаг гэж байгаа юм, маллаад явж чаддаггүй.Энэ бүгдийг хэн төлдөг юм. Рекламны мөнгөнөөс төлдөг. Жишээлбэл архи сурталчлахыг хориглоод монгол контентод орж болох байсан мөнгийг”Одон” телевизэд аваачаад өгчихсөн шүү дээ. Одоо шар айргыг хориглох юм бол Россия2-оор Монголын сурталчилгааны мөнгө урсч эхлэнэ. Оросуудтэрийг ойлгохгүй, монголчууд кабель дээрээ хязгаарлаж чадахгүй. Нэр бүхий хоёр кабелийн телевиз жилдээ гадаад контент буюу Спортын суваг,Дреам бокс гээд сувгийг худалдаж авахын тулд нийтдээ арван найм орчим тэрбум төгрөгийг зарцуулсан байна. Монгол контент гэж ярьсан болохоор засаг өөрөө дотогшоо харах ёстой. Өргөн нэвтрүүлгийн телевизүүд бүгд кабелийн телевизэд сарын хураамж төлөөд, контентоо үнэгүй хэрэглүүлдэг. Гэтэл гадаадын контент руу кабелийн телевизүүд нь 18 тэрбумыг гаргаж чадаж байна. Үнэхээр контентыг дэмжих гэж байгаа бол дотооддоо үнийн тэнцвэржилт хийчих юм бол бид өөрсдөө киногоо захиалаад хийлгэчихье л дээ. Хэвлэл мэдээллийн байгууллагаас НӨАТ авч байгааг манай байгууллага шууд эсэргүүцдэг. Сонины борлуулалтын орлогыг НӨАТ-аас чөлөөлнө гэсэнэрлийз заалт бий. Бусад нь НӨАТ-аас чөлөөлөгдөхгүй. Бид үйлдвэрээс авсан талхан дээр таван төгрөг нэмж зардаг дэлгүүрийн худалдагч биш. Телевиз, мэдээллийн байгууллага нийтдээ 40 орчим татвар хураамжийн дор амьдарч байна. Та нар ч ялгаа байхгүй. Ямар чдэмжлэг байхгүй. Энэ талаар дуугарах цаг нь болсон. Багш, эмч нарын цалин бага байна. Малчид хэцүүдлээ гэж мэдээлээд асуудал дэвшүүлээд байдаг. Сэтгүүлчид өөрсдөө яаж амьдраад байгаа юм бэ. Одооөргөн баригдаж байгаа хуулиудаас юу ханхалж байна. Эрээ цээргүйгээр хэвлэл мэдээлэл, нийгэм рүү ханддаг бүхнийг хязгаарлаж, боож дарангуйлал тогтоож байна. Сэтгүүлч Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайдтай болсон энэ цагт зөв мессеж өгч, зөв замд оруулах хэрэгтэй байна. Төр засаг дэмждэггүй юм гэхэд битгий гай болооч. Дотоод хэвлэл мэдээллээ дарамталсанаас юу болох вэ. Жишээлбэл Ерөнхий сайд ард түмэндээ хандаж мэндчилгээ явууллаа. Явуулахаас яах юм. Монгол төрийн Ерөнхий сайд шүү дээ. Маргааш нь ямар бичиг ирнэ гээч. Телевизийн хөтөлбөрөө зөрчсөн учраас шударга өрсөлдөөний газраас торгууль ногдуулсан бичиг ирнэ. Энэ чинь ариун явдал уу. Дээд хязгаарыг тогтоогоод үгүй бол буудна гэдэг чинь фашизм. Чи яаж ч болно. Гэхдээ энэ үнэт зүйлийг зөрчиж болохгүй гэвэл соёл. Тэгэхээр би фашист хууль гэж хэлээд байгаа юм. Хэвлэл мэдээллийнхэн та нар өөрсдийгөө хамгаалж чадсан юм уу. Энэ л бидний асуудал.
Б.ЯНЖМАА
Телевизүүдийн холбооны гүйцэтгэх захирал Н.Цогжавхлантай ярилцлаа.
–Монгол контентын асуудлыг телевизүүд яаж хүлээж авч байгаа вэ?
Соёлын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах төсөл дээр Соёлын сайд хатагтай Ц.Оюунгэрэл ажиллаж л дээ. Энэ нөхөр соёлын байгууллагуудаар явж үзсэн үү гэдэг асуултын хариуг энэ хуулиараа өгчихсөн. Нэг ч телевизээр орж үзэхгүйгээр телевизийн эрх зүйн байдлыг дордуулсан. Хэвлэл мэдээллийн байгууллагад сөрөг заалт оруулчихаж байгаа юм. Киноурлагийн бүтээл гэдэг бие даасан мэргэжлийн бүтээл. Киноурлаг, телевизийн урлаг хоёроо ялгадаггүй юм байна. Хуулиндаа үүнийгээ нэг багцад хийчихсэн.Эхний алдаа нь энэ.Өмнө нь бид Байнгын хорооны дарга Батцогт гишүүн дээр ороод “Үйл ажиллагаанд саад хохирол учруулаад байна шүү. Эргэж хараач” гэхэд”за” гэсэн мөртлөө арваннэгдүгээр сарын 27-ны өдрийн УИХ-ын хуралдаанаараа энэ хуулийг хэлэлцэх ньзүйтэй гэж үзсэн. Энэ хуулийнгамшигтай заалт нь телевизийн дотоод үйл ажиллагаанд оролцсон. Хүнсний дэлгүүр нээлээ гэхэд “Гурван тонн хүнстэй байх ёстой. 300 кг төмс 200 кг будаа, 20 кг элсэн чихэр байх ёстой. Энэ л хэмжээг зөрчвөл дэлгүүрийг чинь хаана” гэж хуулинд заадаггүй шүү дээ. Телевизийн бүх хөтөлбөрт тийм тийм жороор орно. Тэрний тал нь Монголбүтээл байна гэсэн. Монголын кино үйлдвэр гэдэг байгууллага үүссэн цагаасаа авахуулаад өнөөдрийг хүртэл 180-200 ширхэг кино хийжээ. Бусад нь арилжааны кинонууд. Арилжааны кинонууд эфирийн шаардлага хангах уу, ёс зүйн шаардлага хангах уу, уран бүтээлийн шаардлага хангах уу. Мөнгө олохын төлөө садар самуун гээд юу ч хамаагүй харуулчихсан байдаг. 200 ширхэг киноны нөөцтэй Монгол орон өнөөдөр шууд15 өргөн нэвтрүүлгийн, 60 гаруй кабелийн телевизээр 50-60 хувьд нь монгол кино гаргана гэхээр энэ хэдхэн киногоо хэдэн өдөр давтах вэ. Телевиз төрөлжиж, дагнаж мэргэшиж байж хөгждөг. Танай “Өдрийн сонин” ч мэргэшсэн сэтгүүлч нартай учраас өөрийн өнгө аясаараа ялгарч байж зах зээлд тогтож байгаа. Ийгл телевиз мэдээний суваг, Блүүмберг эдийн засаг, олон нийтийн суваг, UBS “To be or not to be” гэх мэтчилэн энтертайментчиглэлээрээ ялгардаг. Жорыг хэтэрхий зааж өгснөөс болоод “Ийгл” телевиз хүүхдийн нэвтрүүлэг бэлтгэх хэрэгтэй болж байна. “Ийгл” телевиз кино гаргах үүрэгтэй болсон. Түүний 50хувь нь монгол байх ёстой. Салбараа судлахгүйгээр гадаад хуулийг хуулбарлаж авчрах нь ийм осолтой. 5-27 жил өөрсдийнхөө хүчээр явж байгаа телевизүүдийг боомилж унагах, боож алах шийдвэр шүү. 27 жил гэдэг 200 жилийн түүхэн замналын хажууд огт өөр ойлголт. Дээр нь энэ хугацаанд UBS телевиз 200 гаруй хүн, SBN телевиз 100 гаруй хүн Ийгл телевиз 100 гаруй хүн гэх мэтээр нийлбэр дүнгээрээ 1000 гаруй хүнийг ажлын байртай байлгаж байхад шууд концерт, коридор, оролтыг бүгдийг зохицуулж байна. Энэ бол бүдүүлэг зүйл. Мэдээлэл харилцааны зохицуулах газар сүүлдээ 60 минутын хөтөлбөрт 15 минутаас илүүгүй реклам байрлуулна гэсэн. Энэ чинь өөрөө чөлөөт өрсөлдөөнийзах зээлийг хааж байгаа хэрэг.
–Гэхдээ нөгөө талаас үзэгчид рекламан дундуур кино үздэг боллоо гэж шүүмжилдэг. Жин банг нь тааруулж болохгүй юу?
-Үзэгч бол ерөөсөө рекламгүй кино үзэхийг хүснэ. Гэсэн ч энд бас бодолцох юм бий. Монголын үндэсний олон нийтийн телевиз гэдэг байгууллага төсвөөс мөнгө авна. Том харилцагчдын рекламыг жинхэнэ далд хэлцлээр авчихна. Тэгээд төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлчихнэ. Бүх юмыг залгичихаж байгаа биз. Монголын арилжааны телевизүүдэд юу үлддэг вэ. Нөгөө л реклам нийлүүлэгчдийнхээ бүтээлийг тасралтгүй нийлүүлж байж гуравны нэгийг ньурлаг уран бүтээл, Монгол контентоо дэмжээд, гуравны хоёр ньдараа төлбөр тооцоо, бартер, гуравны нэг нь цалин мөнгө, тоног төхөөрөмж болж нийлүүлэгддэг учраас реклам хүссэн хүсээгүй сунаад байна. Төр боомилж байна. Бид хэтэрхий нарийн орон зай дээр ажиллаж байна. Төр ямар ч бодлогогүйгээр хэдэн зуун сувгийн телевизийн зөвшөөрөл өгчихсөн юм бүү мэд. Энэ байдлууд нөлөөлж байна.Өнөөдөр жижиг дунд үйлдвэрлэлээ дэмжиж байна гээд НӨАТ, гаалийн татвараас чөлөөлөөд байна. Харин телевизүүдийг “Та нар бүгдээрээHD –д шилж” гэсэн. Бүх телевиз тоног төхөөрөмжийн банкны зээлийн хугацаа хэтэрсэн төлбөртэй. 1000 хүн цалинжуулаад, бүх ачааллаа өөртөө авч байна. Гэтэл төрөөс хууль өргөн бариад, зар сурталчилгааг хязгаарладаг. Эрдэнэчимэг гишүүний Согтууруулах ундааны хяналтын тухай хуулийг”Фашист хууль” гэж би хэлээд байгаа юм. Нийгэмд буруутгаж болдоггүй үнэн гэж бий. Архи, тамхи муухай гэдэг.Өнөөдрийг хүртэл телевизүүд 16 хувь хүртэл градусаас доош шар айргийг сурталчилж, бусдыг нь болохгүй гэхээрархи сурталчлахаа байсан. Тамхи битгий сурталчил гэхээр нь “За” гэсэн. Гэтэл одоо шар айраг ч болохгүй, юу ч болохгүй гэнэ. Энэ хориг сонин хэвлэлд ч адилхан үйлчилнэ. Эхлээд телевизийг блоколж дуусна. Араас нь сонины нүүр рүү орно. Гитлерийн фашизм тогтох гээд байгаа учраас фашист хууль гэсэн юм. Хэрэв хориглосон зүйлийг сурталчилбал хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг хэд нугалж торгоод, үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийг хураана гэсэн төсөл явж байна. Уучлаарай, ерэн оноос хойшхи болон өмнөх аль ч засгийн үедхэвлэл мэдээллийн байгууллагын үйл ажиллагааг зогсоохшийтгэлтэй хууль өргөн баригдаж байгаагүй.Хэвлэлийн хараат бус тусгаар байдал руу халдаж байна.Энэ хууль дээр дуугүй өнгөрвөл хараат бус байдал маань байхгүй болох нь. Яавал зогсоодог юм бэ гэсэн чинь Мэдээлэл харилцаа холбооны газраас тусгайзөвшөөрөл авах үедээ анхнаасаа өв соёл, зан заншлыг олон нийтэд түгээн дэлгэрүүлж, соён гэгээрүүлнэ. Бүх телевизүүд өөрийн гэсэн хөтөлбөрөө батлуулсан түүнийгээ мөрддөг. Энэ мөрдөгддөг хөтөлбөрийг зөрчвөл О.Магнайгийн албанаас торгууль тавьдаг. Одоо хуулиар нөгөө хөтөлбөрийг чинь жорлох нь л дээ.
–Нөгөө талаас нь авч үзвэл хүмүүс Солонгосын савангийн дуурьт автагдлаа, хүүхэд уба гэж хэлд орох нь, эрэгтэйчүүд туяхан стильтэйболлоо гэсэн шүүмжлэл өрнөдөг?
– Би ч үүнд эмзэглэдэг.
–Тэгвэл энэ асуудлыг яаж зохицуулах вэ?
-Хязгаарлалтын бус дэмжлэгменежмент бариач гэж төрөөс хүсч байгаа юм. Солонгос кино орж ирээд байна. Зөвхөн монгол кино тавь тавихгүй бол ална шулна гэхийн оронд контент бүтээдэг, продакшнуудаа дэмж,бүтээлээ хийхэд нь мөнгө хая, урамшуул.Солонгос соёлын довтолгооны 17 жанрынкино орж иржээ гээд таамаг тооцоо яригдаж байна. Энэ киног хэн бүтээсэн юм бэ. Солонгосын төр бүтээсэн юм. Төр өөрөө бүтээдэг ухуулгын ажлаа хийхгүй байж зөвхөн дамжуулдаг хэсэг дээр шүүлтүүр тавиад бүтэхгүй. Бид үндэсний контентоо дэмждэг шүү дээ. Ц.Оюунгэрэл сайд кино бүтээгч, цацагч хоёрыг ялгахгүй байна гэдэг энэ байхгүй юу. Телевизийн урлаг хөөж байгаа хүн кино хийж чаддаггүй юм. Тэр утгаараа телевиз, Кино урлагийн дээд сургууль тусдаа байдаг. Тэднийгээ дэмж. Үнэхээр монгол контентыг дэмжих гэж байгаа бол дэмжлэг менежмент бариач. Пропоганда буюунийгмийн үр шимтэй процесс дээр таван тэрбум байтугай мөнгө цацах ёстой.Үнэхээр гадаадын контентыг шахах гээд байгаа бол дотоодынконтент руугаа, телевизүүд рүүгээ уранбүтээлчид түшиглэсэн студи рүүгээ ханд. Монгол кино үйлдвэр гээд нурсан балгас бий. Үүнийгээ түрээслүүлдэг, ажиллуулдаг боломжийггаргаж өгөөч. Боловсрол телевиз “50 саяын уналт” гээд нэвтрүүлэг хийхдээ Кино үйлдвэрээс офиссоо, талбайгаа түрээсэлдэг. Нэг өдөр дуустал нь бүх юмаа бичээд, хорин хэд хоног зугтаадаг гэж байгаа юм, маллаад явж чаддаггүй.Энэ бүгдийг хэн төлдөг юм. Рекламны мөнгөнөөс төлдөг. Жишээлбэл архи сурталчлахыг хориглоод монгол контентод орж болох байсан мөнгийг”Одон” телевизэд аваачаад өгчихсөн шүү дээ. Одоо шар айргыг хориглох юм бол Россия2-оор Монголын сурталчилгааны мөнгө урсч эхлэнэ. Оросуудтэрийг ойлгохгүй, монголчууд кабель дээрээ хязгаарлаж чадахгүй. Нэр бүхий хоёр кабелийн телевиз жилдээ гадаад контент буюу Спортын суваг,Дреам бокс гээд сувгийг худалдаж авахын тулд нийтдээ арван найм орчим тэрбум төгрөгийг зарцуулсан байна. Монгол контент гэж ярьсан болохоор засаг өөрөө дотогшоо харах ёстой. Өргөн нэвтрүүлгийн телевизүүд бүгд кабелийн телевизэд сарын хураамж төлөөд, контентоо үнэгүй хэрэглүүлдэг. Гэтэл гадаадын контент руу кабелийн телевизүүд нь 18 тэрбумыг гаргаж чадаж байна. Үнэхээр контентыг дэмжих гэж байгаа бол дотооддоо үнийн тэнцвэржилт хийчих юм бол бид өөрсдөө киногоо захиалаад хийлгэчихье л дээ. Хэвлэл мэдээллийн байгууллагаас НӨАТ авч байгааг манай байгууллага шууд эсэргүүцдэг. Сонины борлуулалтын орлогыг НӨАТ-аас чөлөөлнө гэсэнэрлийз заалт бий. Бусад нь НӨАТ-аас чөлөөлөгдөхгүй. Бид үйлдвэрээс авсан талхан дээр таван төгрөг нэмж зардаг дэлгүүрийн худалдагч биш. Телевиз, мэдээллийн байгууллага нийтдээ 40 орчим татвар хураамжийн дор амьдарч байна. Та нар ч ялгаа байхгүй. Ямар чдэмжлэг байхгүй. Энэ талаар дуугарах цаг нь болсон. Багш, эмч нарын цалин бага байна. Малчид хэцүүдлээ гэж мэдээлээд асуудал дэвшүүлээд байдаг. Сэтгүүлчид өөрсдөө яаж амьдраад байгаа юм бэ. Одооөргөн баригдаж байгаа хуулиудаас юу ханхалж байна. Эрээ цээргүйгээр хэвлэл мэдээлэл, нийгэм рүү ханддаг бүхнийг хязгаарлаж, боож дарангуйлал тогтоож байна. Сэтгүүлч Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайдтай болсон энэ цагт зөв мессеж өгч, зөв замд оруулах хэрэгтэй байна. Төр засаг дэмждэггүй юм гэхэд битгий гай болооч. Дотоод хэвлэл мэдээллээ дарамталсанаас юу болох вэ. Жишээлбэл Ерөнхий сайд ард түмэндээ хандаж мэндчилгээ явууллаа. Явуулахаас яах юм. Монгол төрийн Ерөнхий сайд шүү дээ. Маргааш нь ямар бичиг ирнэ гээч. Телевизийн хөтөлбөрөө зөрчсөн учраас шударга өрсөлдөөний газраас торгууль ногдуулсан бичиг ирнэ. Энэ чинь ариун явдал уу. Дээд хязгаарыг тогтоогоод үгүй бол буудна гэдэг чинь фашизм. Чи яаж ч болно. Гэхдээ энэ үнэт зүйлийг зөрчиж болохгүй гэвэл соёл. Тэгэхээр би фашист хууль гэж хэлээд байгаа юм. Хэвлэл мэдээллийнхэн та нар өөрсдийгөө хамгаалж чадсан юм уу. Энэ л бидний асуудал.
Б.ЯНЖМАА