УИХ-ын
гишүүн Ц.Оюунгэрэлтэй ярилцлаа.
-Г.Дэнзэнг та
эргэсэн юм байна. Нүдээр харахад бие нь ямар байна?
-Ер нь
өөрийгөө хэлмэгдсэн гэж бодож байгаа хүн
хурц тэмцлийн хэлбэрийг сонгодог. Урьд
нь Г.Дэнзэнгийн тухай би бусдын л адил сониноос уншаад явж байсан. Нүүр
нүүрээрээ уулзаж байгаагүй. Тэмцлийн хурц хэлбэрийг сонгосон болохоор нь би энэ
хүн буруугүй юм биш биз гэсэн асуултыг
өөртөө тавьсан. Г.Дэнзэнгийн өөрийнх нь
өгсөн болон өмгөөлөгчийнх нь ярилцлагыг анхааралтай уншлаа. Энэ хүн хэлмэгдэж
байгаа юм биш биз гэсэн сэтгэгдэл надад төрсөн. Энэ хүнийг буруутай ч бай
буруугүй ч бай амь насаараа дэнчин тавьж
байгаа учраас залуу хүний амь нас эрүүл мэндэд санаа зовсондоо би очиж эргэх шаардлагатай гэж үзээд албан бичиг хийгээд, өчигдөр очиж эргэлээ. 461 дүгээр ангийнхан намайг
саадгүй нэвтрүүлсэн. Уулзалтын үеэр хоёр эмч, харгалзагч, албаны хүмүүс
байлцсан. Намайг очиход эмнэлэгт хэвтэж
байлаа. Цоожтой, дөрвөн ортой өрөөнд ганцаараа байна лээ. Уруул нь хөдлөөд,
ярьж байгаа нь дуулдахгүй байв. Эмч нь
“Дуу нь сонсогдохгүй байгаа юм” гэж хэлсэн. “Гараа хөдөлгө дөө” гэхэд гараа
чанга атгаж чадахгүй, хуруунууд нь муу хөдөлж байсан. Толгойгоо даахгүй, тамир
тэнхээ байхгүй байсан.
-Өлсгөлөн
зарлаад хэр удаж байгаа юм бэ?
-Наймдугаар сарын
7-нд өлсгөлөн зарласан юм байна. Намайг очиход 12 хоног болж байна гэсэн.
Хоригдоод 89 хонож байна гэсэн. Энэ хугацаанд АТГ-аас хоёрхон удаа байцаалт
авчээ. Тодорхой нотлох баримт байхгүй. Ийм
нөхцөлд зохиомол хэрэг үүсгээд,
нэр төрийг нь гутаах кампанит ажил өрнүүлээд, улс орон даяар гутааж
байгаад л маш их гомдож байна лээ.
Өөрийгөө өмгөөлөх боломж гараад,
ганцхан удаа ярилцлага өгөхөд маргааш нь шууд баривчилжээ.
-Өлсгөлөн зарлахаас өмнө гэдсийг нь
цэвэрлэдэг гэсэн. Ингэхгүй бол эрүүл мэндэд нь муугаар нөлөөлдөг гэцгээх юм?
-Яагаад муудаж
байна, хордлогод орж байна уу гэж хорихын
эмчээс асуусан л даа. Г.Дэнзэнгийн яриа сонсогдохгүй ам нь хөдлөөд
байсан учраас эхний мэдээллийг эмч нар
өгсөн. Тэд “Г.Дэнзэн өөрөө татгалзсан
учраас шулуун гэдсэнд нь цэвэрлэгээ хийж чадаагүй” гэсэн. Өтгөнөө гаргасан гаргаагүйг нь мэдэхгүй
байсан. Өлсгөлөн зарласнаас хойш 13 хоноход энэ хүн түгжрэл болж байгаа юм уу,
хордлого болж байгаа юм уу мэдэхгүй.
Ямар ч шинжилгээ аваагүй, цэвэрлэгээ хийгээгүй гэсэн. Энэ нь Г.Дэнзэн өөрөө татгалзаж байгаагаас
болсон гэж эмч нар тайлбарласан. Дараа
нь би ганцаарчилж уулзахаар эмч,
харгалзагч нарыг гарч байгаач гэж хүсээд,
нүүрэнд нь чихээ нааж яриаг нь
сонссон. Яагаад клизм тавиулаагүй,
хордлогод орчихов, бие чинь яагаад муудчихав, хүндэрсэн үү гээд эрүүл мэндийн
зүгээс нь асуусан л даа. “Өлсгөлөн зарласнаас хойш огт хүндрээгүй, клизм
тавиулаагүй. Долдугаар сарын 21-нээс хойш өлсгөлөн зарлах хүсэлтээ удаа дараа
тавьсан. Тэр үед зөвшөөрөөгүй. Зөвшөөрөхгүй болохоор нь наймдугаар сарын 7-нд
шууд өлсөж эхэлсэн” гэж байна лээ. Энэ
хүн тэмцэл хийх гээд байгаа юм байна, эрхээ эдлэх гээд байгаа юм байна. Энэ
хүний биеийг цэвэрлээд өгчихье гэж уг нь
санаачилга гаргах хугацаа байжээ. Бие нь яаж байна гэж асуухад “Толгой заадал
болгоноороо маш их өвдөж байна. Биеийн бүх эрхтэн өвдөж байна” гэсэн. Хаанаа юу
нь өвдөөд байгааг мэдэхгүй. Цээж, дотор
тэр чигээрээ өвчтэй байгаа гэсэн.
Би хэлсэн л дээ. “Хордлогод орж, түгжрэл болоход хүний тархи толгой, бие
өвддөг, яс шархирдаг. Тийм учраас
клизмээ яаралтай тавиулж, эмчилгээндээ
орох хэрэгтэй” гэж зөвлөсөн. Өөрийн чинь
тэмцэл хурц, эрүүл мэндэд чинь муу хэлбэрээр явж байна гэж хэлсэн.
-Ус ууж байсан
уу?
-Уруул чийглэх
төдий ус хажууд нь байна лээ. Толгойгоо даахгүй, хэвтэрт орчихсон. Цэвэр усны саванд бие засч байгаа юм
билээ. Цай уулгачихъя гэж бодоод
өндийлгөөд хорихоос өгсөн хувцанцар саванд хийсэн цайг уулгах гэж үзсэн. Гурав, дөрөв балгачихаад
“Ходоод өвдөөд байна” гэсэн. Ус, цай уунгуут өвдөхийг бодоход ходоод нь
шархтай байж магадгүй. Хамгийн гол
зовиур нь юу байна гэж асуухад “Хамгийн
аюултай хүндрэл нь цөс” гэж эмч нь хэлсэн.
Гар хөл байнга хөлөрч, хүйтэн, цус багадалтын шинжтэй цагаан өнгөтэй
байсан.
-Эрүүл
мэндийнх нь байдлын талаар эмч нар нь мэдээлэл хийгээд, арга хэмжээ авч
болоогүй юм байх даа?
-Саяхан хорих
хугацааг нь сунгасан юм байна. Эрүүл мэндийн
байдлыг нь харгалзаад хорихгүйгээр гадуур байцааж болдоггүй юм уу гэж
асуусан л даа. Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газрынхан тэнд хорьж байгаа хүмүүс
“Энэ шийдвэрийг бид гаргадаггүй, шүүх гаргадаг” гэсэн. Шүүгч л мэдэж хорихоос
чөлөөлдөг. Сүүлийн үед АТГ-тай холбоотой хэрэг дээр тэдний саналаар бүх шийдвэр гарч байгаа гэнэ.
Шүүхийн шинэчлэл хийгээд шүүгчийг аль болох хараат бус байлгах гээд шүүхийн төсөв хэл амтай батлаад байгаа. Тэгэхэд шүүгч хараат бус
болж чадаж байна уу гэдэг эргэлзээ төрүүллээ.
-Өлсгөлөн
зарлалаа гээд хариуг нь өгч байгаа юм уу?
-Энэ баасан
гаригт шүүх дахиад хуралдах юм шиг байна лээ. Гэхдээ хорих хугацааг сунгах
эсэхийг хэлэлцэх хурал онлайнаар явдаг.
Тэр үед телевизийн цаанаас харж байгаа учраас шүүгдэгчийнхээ биеийн байдлыг
харж мэдэрч шийдвэр гаргах боломж
муутай. “Шүүхийн шийдвэр АТГ-ын хүссэнээр гардаг учраас би тэмцлээ үргэлжлүүнэ”
гэж Г.Дэнзэн яриад байна лээ.
-Н.Алтанхуягийн
ойрын хүн учраас Г.Дэнзэн хэлмэгдсэн гэж
та үзэж байна уу?
-Надад
харамсалтай дүр зураг харагдсан. Нэгдүгээрт манай нийгэм тэр чигээрээ яллах сэтгэлгээтэй байна. Өчигдөр Г.Дэнзэнг
эргээд ирлээ гээд жиргэхэд “Больж больж,
үхээсэй, хохь нь” ч гэх шиг сэтгэгдлүүд
орж ирсэн. Манайхан олон жилийн өмнө болсон хэлмэгдүүлэлтийг мартчихаад байна.
“Ногоон нүдэн лам” номыг бичсэн болохоор ч тэр үү өнөөдрийн улайрсан дүр төрх гучаад оныг санагдуулах боллоо. Улс
төрийн зорилгоор хэн нэгнийг яллахыг нийгмээрээ хүлээж авмааргүй байгаа юм.
1922 онд Бодоог бариад алчихсны дараа “Бодоо юу болчихов оо, хэлмэгдүүлчихэв
үү, гэмт хэрэгтэн байсан уу гэдгийг нийгмээрээ огт хэлэлцэхгүй, Данзангаа
буудаад алчихсан байдаг. Данзанг буудсан нь зөв үү буруу юу гэдгээ хэлэлцэж
амжаагүй дараагийн хэлмэгдүүлэлт үргэлжилсэн.
Улс төрийн хэлмэгдүүлэлтийг жижиг дүр гэлгүйгээр хэлэлцмээр байна. Тэгж
байж дараагийн хэлмэгдүүлэлтээс сэргийлэх дархлаа бий болгоно. Эрүүл мэндээ
бодоод өлсгөлөнгөө зогсоож, эмчилгээ хийлгэж болдоггүй юм уу гэхэд “Улс төрийн хэлмэгдэгч болж байна, би. Залуу
хүнийг хэлмэгдүүлэхийг зогсоохын тулд өлсгөлөн зарласан юм. Над шиг залуучууд
улс төрд орж ирнэ. Тэр бүхэн над шиг хэлмэгдэх юм уу” гэж бас хэлж байна лээ.
Чи яагаад муу хүн өмгөөлөөд байгаа юм гэж надаас зарим хүн асуусан. Үндсэн
хуульд сайн хүнийг өмгөөлж болно, муу хүнийг өмгөөлж болохгүй гэсэн заалт байхгүй. Хүн амьд явах эрхтэй, шударга
шүүхээр шүүлгэх эрхтэй, өөрийгөө өмгөөлөх эрхтэй гэж байдаг. Гэм буруутай ч бай
үгүй ч бай би бол “Гэм буруутай нь шүүхээр тогтоогдтол гэм буруугүй гэж үзнэ”
гэсэн Үндсэн хуулийнхаа зарчмаар хандаж байгаа. Ардчилсан хувьсгалаас өмнө эрх баригчид хэнийг гэм
буруутай гэж зарлана тэр хүн шууд гэм буруутайд тооцогдоод өмгөөлөгч ч
олдохгүй, шууд шүүх хурал нь болоод, бууддаг байлаа. Авлигатай тэмцэх нь шударга
ёсны асуудал. Гэхдээ хүний эрхийг
дэвслээд хаячихаж болохгүй.
АТГ Н.Алтанхуяг
гэдэг хүнтэй яагаад дайн зарласныг мэдэхгүй. Яах аргагүй түүний хүүхэд, зөвлөх,
туслахуудыг АТГ онилж байна л даа. Онилж
хэрэг үүсгэж байгааг улс төрийн зорилготой гэж үздэг. Эрдэнэт үйлдвэр дээр
асуудал гарлаа гэхэд захирлыг нь асуудал дээр шалгахаас биш ТУЗ-ийн даргыг нь
хэн ч шалгаж байгаагүй. Гэтэл Эрдэнэс Таван толгой гэдэг компани дээр ТУЗ-ийн
дарга, тендер зарлах эрхгүй Г.Дэнзэн гэдэг хүнийг хорьсон нь ойлгомжгүй. Г.Дэнзэн гэдэг хүн
Н.Алтанхуяг гэдэг хүний туслах байсантай холбоотой суулгаад байна гэж
ойлгогдоод байгаа юм. Хатуу факт,
нотолгоо байхгүй бол тэр хүнд эрх чөлөөг нь зоригтой өг. Баримт нотолгоо байхгүй үед хүнд эрх чөлөө өгч чаддаггүй, хэргийг нь ч нотолж чадахгүй
амьдаар нь тамлаад байж болохгүй. Г.Дэнзэн бол яг ийм байдалд байна.
-Г.Дэнзэнг
эргэж, өмгөөлж хамгаалахыг Н.Алтанхуяг танаас гуйсан уу. Та
Н.Алтанхуягийн Засгийн газарт сайд байсан. Хүний эрхийн талаар өөрийн дуу
хоолойтой байдаг учраас хүмүүс сонирхож
магадгүй?
-Надад хэн ч хүн
өмгөөлөөд өгөөч гэж захиалга өгч байгаагүй.
Шударга бус санагдсан үед л би
дуугардаг.
-Г.Дэнзэн
гэрээслэлдээ юу бичсэн бол?
-Гэрээслэлийн агуулгыг олон нийтэд хүргэх эсэхийг өмгөөлөгч
нар нь шийдэх байх. Намайг ороод уулзахад гэрээслэлээ өгөөд “Үүнийг дамжуулж
өгөөч” гэж шивнэсэн. “Өмгөөлөгчид маань
гардуулна уу” гэсэн болохоор өмгөөлөгчид нь дамжуулсан. Гэрээслэлийг нь
цагдаагийн газрынхан ч хувилж авдаг юм шиг байна лээ. Бүртгэж аваад, тамга дарж
байсан. Би дамжуулж өгсөн.
Б.Янжмаа