Эрчим хүчний яамнаас 2019 онд тус салбарт хийж, хэрэгжүүлсэн ажлын тайлан болон 2020 онд хийгдэх ажлын төлөвлөгөөгөө өчигдөр танилцуулсан юм. Энэ үеэр Эрчим хүчний сайд Ц.Даваасүрэнгээс зарим зүйлийг тодрууллаа.
-Эрчим хүчний яам өнгөрсөн жилийг ухаалаг эрчим хүчийг дэмжих жил болгон зарласан. Харин энэ онд ямар бодлого баримталж байгаа вэ?
-2020 оныг бид эрчим хүчний байгууллагын хүний нөөцийг хөгжүүлэх жил болгож зарлаж байгаа. Эрчим хүчний ухаалаг систем бий болгож, энэ салбарын инженер техникийн ажилчдаа хөгжүүлснээр бид Эрчим хүчний системийг найдвартай, тогтвортой, бие даасан болгох суурь ажлыг хийх юм байна. Өнгөрсөн жилүүдэд эрчим хүчний хэмжээнд аваар гарч байх үед тодорхой арга хэмжээ авдаг системтэй байсан. Тэгвэл ухаалаг систем бий болсноор аваараас урьдчилан сэргийлэх боломжтой болно. Ингэснээр найдвартай үйл ажиллагааг хангах боломжтой болох юм.
-Энэ онд ямар асуудал дээр голчлон анхаарах вэ?
-Эрчим хүчний салбарын хүний нөөцөд анхаарч ажиллана. Одоогийн байдлаар 200 хүн ажиллах станц дээр 1000 хүн ажиллаж байна. Бүтэц орон тоо данхайсан байна. Тэгэхээр бид автоматжисан, өндөр технологийг нэвтрүүлэх хэрэгтэй байна. Хүнээ сургах чиглэлд энэ жил анхаарна. Гэхдээ өндөр боловсрол эзэмшсэн ч гэсэн ажилд орохгүй байх тохиолдол байдаг. Тиймээс өндөр боловсрол эзэмшсэн хүмүүсийг салбарт нь дайчлах хэрэгтэй байна.
-Импортын эрчим хүчийг бууруулах чиглэлээр ямар ажил хийх вэ?
-Өдгөө бид эрчим хүчний хэрэглээнийхээ 19 хувийг импортоор авч байна. Гол хэрэглээ Оюу толгойд л байгаа. Өнгөрсөн жил бид “Оюу толгой”-н удирдлагуудтай уулзаж, цахилгаан станц барихаар тохиролцсон. Гэвч хөрөнгө оруулагч тал элдэв шалтаг тоочоод, өнөөдрийг хүртэл юу ч хийгээгүй л байна. ТЭЗҮ гараагүй. Хэдэн санал л ирсэн. Ийм ийм хувилбар байна, алийг нь авах вэ л гэсэн. Огт ярьж байгаагүй хувилбар буюу сэргээгдэх эрчим хүчээр хангая ч гэж байх шиг. Аль болох зайлсхийсэн, хүлээж авах боломжгүй саналуудыг л тавьж байгаа. Өнөөдөр бүрэн автомат, хамгийн үр ашигтай станцын 1мВт-ын үнэ нэг сая евро л байна. Гэтэл тэд гурав дахин өндөр үнээр станц барих тухай санал болгож байгаа. Ийм саналыг бид хүлээж авах боломжгүй. 300 мВт-ын станц барихад 300 сая евро л шаардлагатай. Гэтэл тэд тэрбум еврогийн тухай ярьж байгаа.
-Эрчим хүчний салбар алдагдалтай ажилласаар байгаа шүү дээ…
-Эрчим хүчний салбар 2018 онд 23, 2019 онд урьдчилсан гүйцэтгэлээр 11 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай ажиллаж байна. Өөрөөр хэлбэл, гаргасан зардлаа нөхөж чадахгүй байгаа тул техникийн шинэчлэлээ хийж чадахгүйд хүрсэн. Эрчим хүчний үнэ нэмэгдэж байгаа нь нэг өрхийн нэг гишүүний гар утасны төлбөрөөс хямд үнээр цахилгаан эрчим хүчийг худалдан авч хэрэглэж байгаа. Салбар алдагдалтай ажиллаж, тоног төхөөрөмжөө өөрийн орлогоор шинэчлэх боломжгүй. Шинэчлэл хийж, алдагдалгүй ажиллахын тулд ухаалаг эрчим хүч буюу ухаалаг технологийг нэвтрүүлж, автоматжуулснаар үр ашиг гарна.
-Өнгөрсөн онд цахилгааны үнийг нэмсэн асуудал нь иргэдэд дарамт учруулж байна. Та энэ тал дээр ямар байр суурьтай байна вэ?
-Үнэ тарифын асуудлыг хуулийн дагуу 2012 оноос Эрчим хүчний зохицуулах хороо хариуцдаг болсон. Үнийн асуудалд бидний зүгээс бага зэрэг гомдолтой байдаг. Учир нь бид хөрөнгө оруулалт хийх хэмжээний үнээр эрчим хүчээ борлуулж чадахгүй байна. Өнөөдөр зарим айл өрхүүд гэр бүлийнхээ нэг гишүүний гар утасны төлбөрөөс хямд төлбөрийг эрчим хүчинд төлж байгаа. Гэтэл суурь болсон эрчим хүч нь өнөөдөр нурахаар байдалд байна. Бид одоогоор 11 тэрбум төгрөгийн алдагдал хүлээж байна. Энэ нь бид энэ жил өөрсдийн орлогоор шинэчлэлт хөрөнгө оруулалт хийж чадахгүй гэсэн үг. Мөн авч байгаа сэлбэг болон хэрэглэж байгаа түүхий эдийн үнэ нь зах зээлээ дагаад өсчихсөн. Бид шинэчлэл хийж чадахгүй байгаа учраас л ухаалаг системтэй болгож, үйл ажиллагааныхаа зардлыг багасгах чиглэлд анхаарч байгаа хэрэг. Өнөөдөр Монголд нарны эрчим хүчний үнэ дэлхийн зах зээлийн нэг киловатт эрчим хүчний үнээс дөрөв дахин, салхиных хоёр дахин өндөр үнэтэй байна. Үүнийг бууруулах ёстой. Ийм бизнесийн тогтолцоог бий болгочихоод өмнө нь нар, салхины маш олон лиценз олгосон байсан. Үүнийг цэгцлэхийн тулд өнгөрсөн хавар бид хамгийн бага үнийн санал тавьсан хүнд л станц барихаар болгож Сэргээгдэх эрчим хүчний тухай хуульд өөрчлөлт оруулсан. Энэ жил л Монголд анх удаа 100 мегаваттын батарей хуримтлууртай том станц бий болно.
– Алдагдалгүй ажиллахын тулд юу хийх хэрэгтэй юм бэ?
-Нэг талаас эрчим хүчний зарцуулалтын оновчтой болгох чиглэл рүү явах ёстой нөгөө талаар зах зээлийн зарчмын дагуу үнэ тарифын хөдөлгөөнийг зохицуулах хороо хийх ёстой. Манайд дулаан үйлдвэрлэдэг онцлогтой. Гэхдээ гадны улсад 100 мегаваттын станц дээр нэг хүн ажиллаж болоод байхад манайд яагаад 400 хүн ажиллах ёстой вэ. Алдагдалгүй ажиллахын тулд иж бүрэн автоматжисан станц бий болгох нь зөв.
-Хийн хоолойн асуудлаар та мэдээлэл өгөхгүй юү?
-Бид ОХУ-тай ажлын хэсгээ байгуулсан бөгөөд хоёр улсын дэд сайд нар ахалсан ажлын хэсэг баримт мэдээллээ цуглуулах ажилдаа орсон байна. Харин БНХАУ-д хүсэлтээ тавьсан байна. Энэ нь шинэ коронавирусийн асуудлаас болж бага зэрэг хүндрэлтэй байна.