Шинжлэх ухааны академийн Философийн хүрээлэнгийн захирал, доктор Б.Пүрэвсүрэнтэй ярилцлаа.
-Нийгэм стресстэй байна. Ковидод нэрвэгдэж байна. Эдийн засгийн хямрал нэрмээс болж байна. Манай нийгмийн төрхийг нийгэм судлаачид, философичид маань хэрхэн тодорхойлж байгаа бол?
-Нийгэм ямар байна гэдэгт судлаач нар өөр өөрийн өнцгөөс хариулах нь дамжиггүй. Миний хувьд нийгмийг философийн үүднээс харвал нэлээд томоохон өөрчлөлт шилжилт явагдаж байна гэж ойлгож байгаа. Нийгэм хэмээх том систем маань бүхэлдээ өөрчлөгдөж байгаа. Тухайлбал, боловсролын харилцаа, санхүү мөнгөний харилцаа, нийгмийн оюун санааны амьдрал, тэр дундаа үнэт зүйлсийн өөрчлөлт, шилжилт явагдаж байна. Түүнчлэн хүүхэд, залуусын харилцаа, нийгэмд хандах хандлага бүх талаас нь авч үзвэл хүний нийгмийн харилцаанд виртуал ахуйн ноёрхол орж ирж байна. Тийм ч учраас Дэлхийн эдийн засгийн форумыг үндэслэгч Шваабын хэлснээр Аж үйлдвэрийн дөрөвдүгээр хувьсгалд бид эгнэгт орсон төдийгүй, зарим улс орнуудын хувьд тавдугаар хувьсгал эхэллээ гэж үзэж байгаа шүү дээ. Хүн бусадтай, байгальтай техник технологитой харилцах хэм хэмжээнд өөрчлөлт шилжилт явагдаж байна гэж үзэж байгаа юм. Тийм учраас ЮНЕСКО Нийгмийн өөрчлөлтийн удирдлага хөтөлбөрөөр дамжуулан мэдлэг, бодлого, үйл ажиллагаа хоорондын уялдаа холбоог сайжруулж, нийгэмд эерэг өөрчлөлтийг бий болгохыг санал болгодог шүү дээ.
-Иргэд ч хямралын шилжилтийн үе шатуудыг туулдаг шүү дээ. Яавал аятайхан даваад гарчих бол?
-Хүний хөгжил байнга явагдаж байдаг зүйл. Эртний Грекийн философчид “Бүх юм хувьсан өөрчлөгддөг, урсан өнгөрдөг” гэж хэлсэн байдаг. Монголчууд ч “Цаг цагаараа байдаггүй, цахилдаг хөхөөрөө байдаггүй” гэж ярьдаг нь үүнтэй утга нэг. Одоо бидэнд тулгарч байгаа сорилт бэрхшээл гэдэг бол хүн төрөлхтний хувьд дааж давшгүй зүйл биш гэж ойлгож байгаа. Тийм учраас дэлхийн улс орнуудын судлаачид үүнийг авч үзэхдээ энэ бол бэрхшээл мөн гэдэг нь ойлгомжтой. Үүнийг даван туулах арга зам байдаг нь үнэн гэж үзэж байгаа. Тэгш бус байдлыг бүрдүүлдэг гол хэлбэрүүд, хувь хүний орлогын болоод боловсролын тэгш бус байдал. Ялангуяа эмч, эмнэлгийн ажилтнуудад ажлаас халшрах хам шинж хамгийн их тулгарч байна гэж яригдаж байна. Энэ хүмүүс маань хүнд байдалд орвол биднийг хэн эмчлэх вэ. Хоёрдугаарт, сэтгэцийн эрүүл мэндийг эмчилдэг сэтгэл зүйч, эмч ажилтнууд бас нэн чухал байна. Өнөө жилээс сургуулийн сэтгэл зүйч нар ажиллаж эхэлж байгаа. Сэтгэл гутрал, айдас түгшүүр нэмэгдэж байгаа энэ үед хүний сэтгэл санаа, оюун ухаан сэтгэцийн эрүүл мэндэд анхаарах нь чухал болоод байна.
-Хүмүүс давхар стандартыг шүүмжлээд байгаа. Жагсаал цуглаан, олон нийтийг хамарсан арга хэмжээ хийж болохгүй гэдэг. Гэтэл төр засгаас олон хүн цуглуулаад шоу цэнгүүн хийж болдог. Энэ бүхэн нийгмийн бухимдлыг өдөөдөг бас нэг хүчин зүйл болоод байх шиг. Философичийн нүдээр та үүнийг хэрхэн дүгнэх вэ?
-Үүний цаана шударга ёс хаана байна гэдэг асуулт гарч ирж байгаа юм. Шударга ёс манай нийгэмд хамгийн их дутагдсан зүйл гэдэгт эргэлзэх юмгүй. Шударга ёсны шалгуур юу гэхээр тэгш бус байдал буурсан байх ёстой. Ямар ч хүнд цаг үед, шинжлэх ухаанд суурилсан судалгаатай, эрдэмтэд судлаачдын санаа бодлыг өргөнөөр тусгасан шийдвэр гаргавал алдаа багатай, хохирол багатай даван туулах болов уу. Миний бодлоор олон нийтийн санаа бодлыг тэгшитгэх, гутралд орсон, хямарсан цөхөрсөн иргэд, аж ахуйн нэгжүүдээ хурдан хугацаанд яаж нөхөн сэргээх вэ гэдэгт төр засаг анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй. Ковидын эдийн засаг гэдэг ойлголт гарч ирж байна. Ковидын дараах нийгмийн сайн сайхан байдлыг яаж хурдан бий болгох вэ гэдгийг социологичид, сэтгэл судлаачид, эдийн засагчид ярьж байна.
-Ковидын дараахь нийгмийн сайн сайхан байдлыг сэргээх гэдэг чухал. Энэ нөхөн сэргээлтийг яаж хийдэг юм бол?
-Нийгмийн сайн сайхан байдлыг нөхөн сэргээхийн тулд нийгмийн амьдралын үндэс болсон эдийн засаг маань хурдан сэргэх нь нэг номерын асуудал. Эдийн засаг сэргэсэн тохиолдолд өрх гэр, хувь хүний орлогын байдал сайжрах нь ойлгомжтой. Дээр нь нийгмийн соён гэгээрүүлэх үйл ажиллагаа чухал. Тэр дундаа сүүлийн хоёр жил хаалттай байгаа урлаг соёлын үйлчилгээ ихээхэн чухал ач холбогдолтой шүү дээ. Нийтийг хамарсан боловсрол, соён гэгээрүүлэх, урлаг соёлын үйл ажиллагаанд боломжит хэмжээгээр анхаарал хандуулах нь чухал юм.
-Ковидын өмнө ба дараахь үе гэж яриад байна. Ковидын дараахь үеийг хэрхэн төсөөлж байна вэ?
-Юм хэчнээн өөрчлөгдөж хувирлаа ч сайн тал руугаа явж байдаг гэсэн үг бий. Философийн хувьд аяндаа цэгцрэх зүй тогтолд найдаж байгаа гэсэн үг. Юмс сайн сайхан тал руугаа хэлбийхэд өдөөгч, түргэтгэх хэрэгсэл арга зам, хүчин зүйлүүд хэрэгтэй байдаг. Хамгийн гол нь хүн хүнтэйгээ илүү ойр байсан тэр харилцаа өнөөдөр өөрчлөгдөж байгаад олон хүн харамсаж байгаа. Хэвийн байдалд буцаж орно гэдэг чухал. Философичид бол өмнө байсан зүйл хэзээ ч туйлын агуулгаараа эргэж ирдэггүй гэж үздэг. Өчигдөр мандсан нар өнөөдрийн нар биш гэдэг шүү дээ. Тийм учраас бэрхшээл саадыг даван туулах, аяндаа цэгцрэх зүй тогтолд найдахаас өөр аргагүй байна.
-Ажил гэдэг чиний очдог газар бус хийдэг зүйл юм гэдгийг ковид харуулсан гэж та хэлсэн байна лээ?
-Тэгсэн. Энэ цаг үе хэн нь хэн бэ гэдгийг тодруулж байна. Би ажил олгогч байлаа гэж бодоход ажилтнуудын маань хэн нь ажлаа үнэн сэтгэлээсээ хийдэг юм бэ гэдгийг цахим шилжилтийн үе илүү тодорхой харуулсан. Зарим хүн өвчтэй, хавьтал болсон гээд элдэв шалтаг тоочиж байхад нөгөө хүмүүс нь боломжоороо ирээд, хийх ёстой ажлаа хийгээд, заримдаа цахимаар ажиллаж байна. Харин ч цахимаар ажилласанаар зарим хүний ажлын бүтээмж илүү өндөр болсон. Бичсэн ном, гаргасан бүтээл, орчуулга улам бүр нэмэгдсэн хүмүүс байна. Цахим шилжилтийн давуу тал нь хэмнэлт гаргаж болдгийг харуулж байгаа. Сая хүртэл би олон улсын цахим хуралд оролцоход Франц, Англи, Америкаас хүмүүс оролцож, илтгэл тавьж байна. Хуучин бол тэр бүгдийг урьж авчраад, хоол байрны зардал даадаг байсан. Гэхдээ юугаар ч орлуулшгүй зүйл бол хүмүүс хоорондын амьд харилцаа гэдгийг цахим шилжилт бас харуулсан. Хүүхэд, өсвөр үеийнхний хүмүүжил, төлөвшилд амьд харилцаа чухал байна. Цахим донтолт, цахим гэмт хэрэг гэх мэт сөрөг үзэгдэл ч нэмэгдэж байна. Юмс үзэгдэл болгон сайнтай муутай олон өнгө аястай. Нэг үзэгдлийг бусдаас дээгүүр тавих шаардлагагүй.
-Философийн хүрээлэнгээс Монголын нийгэм дэх цахим орчны нөлөөлөл гээд хурал хийгээд, эмхэтгэл гаргаад байсан санагдлаа. Судлаачдын хувьд сайн нь илүү гэж үзэж байна уу, нийгмийн бухимдалд тос нэмж байна гэж үздэг үү?
-Дүгнэлт чөлөөтэй, олон янз. Бодит байдал ямар байгаа нь ахуйн шалгуураар яригдана. Цахим шилжилтээс ухаръя гэсэн хүн харагдахгүй байна. Дэлхийн том их, дээд сургуулиуд хүртэл сургалтын холимог тогтолцоог хүлээн зөвшөөрч байна. Цахим эрх зүй гэдэг ойлголт бий боллоо шүү дээ.
-Цар тахлын үеийн нийгмийн сэтгэл зүй цахим орчинд яаж илэрч байгаа юм бэ. Манай нийгэм илүү шүүмжлэгч болоод байна. Сошиал уур бухимдлаа илэрхийлэх талбар болчихов уу даа?
-Виртуал ахуй гэж би түрүүн хэлсэн шүү дээ. Бодит юм шиг мөртлөө бодит бус. Виртуал ахуйд виртуал баатрууд төрөн гарч байна. Бор гэртээ богд хар гэртээ хаан гэдэг шиг цахим дэлгэцийнхээ ард өөрийгөө баатар, ухаантан гэж боддог хүмүүсийн дүр төрх улам их товойж байгаа юм. Соёл судлалын бэлгэдлийн онол гэж байдаг л даа. Хүн нийгэм соёлын орчинд өөрийнхөө дүр төрхийг хайж байдаг гэж үздэг. Оршихуйн философичид хүн угаасаа л багтай байдаг. Хүн угаасаа жүжигчин гэдэг. Виртуал орон зайд жүжиглэх явдал маш ихээр бий боллоо. Олон хүн дүрд тоглож байгаа. Яг үнэндээ “Фэйсбүүкийнхээ зураг шиг бай л даа” гэдэг шиг хэлж ярьж байгаа шигээ байж чаддаггүй нь олон. Уур бухимдлыг гаргаж байх нь зөв. Хэрэв уур бухимдлаа гаргаж чадахгүй бол улам бүр өвчин эмгэгтэй болно гэдэг. Хүүхэд багачууд маань энэ орчинд живэх вий гэж болгоомжилдог. Цахим халдлагаас үр хүүхдээ хамгаалах нь эцэг эхийн үүрэг хариуцлага болж байна.