Монголын уламжлалт анагаах ухааны их эмч Ш.Ариунжаргалтай ярилцлаа.
-Монголчуудын хувьд өнгөрсөн ная, ерээд жил Европ эм, эмнэлгээр явж ирсэн. Харин сүүлийн жилүүдэд уламжлалт эмнэлгээр эмчлүүлж, тан хэрэглэх нь нэмэгдэж байгаа нь анзаарагдаж байна?
-Тийм шүү. Дэлхий нийтээрээ эмийн бус эмчилгээг сонирхон сонгож үйлчлүүлдэг болсон. Манай улс ДЭМБ-ын гишүүн 191 орны Уламжлалт анагаах ухааны төрийн бодлоготой 25 орны нэг бөгөөд эрүүл мэндийн тогтолцоонд уламжлалт анагаах ухааны эмчилгээ албан ёсоор хүлээн зөвшөөрөгдсөн улс. Аль ч шатлалын эмнэлэгүүдэд уламжлалт эмчилгээний тасаг нэгж ажиллаж байгаа. Дорнын анагаах ухааны онцлог нь бие махбодыг нэгдмэл нэг тогтолцоо гэж үзээд өвчтөний өвөрмөц чанар, нас, тамир тэнхээ, амьдралын хэв маяг цаг улирлын байдалд тохируулж эмчилгээг хийдэг.
-Уламжлалт анагаах ухааныг Европ эмчилгээтэй хослуулбал үр дүн нь өндөр гардаг гэж сонссон?
-Уламжлалт анагаах ухааныг өрнийн анагаах ухаантай хослуулж олон төрлийн эмчилгээгүй гэгдэх өвчнийг эмчилж болно. Сүүлийн үед элбэгшээд байгаа бодисын солилцооны эмгэгүүд тухайлбал хэрх, тулай, судасны бөглөрөл гэх мэт эмгэгүүд эмчлэгдэх бололцоотой болсон. Уламжлалт анагаах ухаанаа орчин цагийн эмчилгээтэй хослуулан хэрэглэж чадвал эдгэрэлт удаан тавилан муутай олон өвчнийг эмчилж бас амьдралын чанарыг сайжруулж болно. Даралт ихсэх зүрх судасны дутагдалд орсон, харвалт, саажилт өгсөн тохиолдолд зүү хануур их үр дүнтэй. Зарим мэргэжлийн бус хүмүүс хануур эмчилгээ үр дүнтэйг ашиглаж замбараагүй хатгалт хийж энэ эмчилгээний нэр хүндийг унагаж байна. Хятадад ухаангүй байх үеэс нь комын байдалтай өвчтөнд зүү тавьдаг. Манайд эсрэгээрээ хурц үеийг намдсаны дараа зүү эмчилгээ хийхэд мэдрэлийн эс сэргэхээсээ аль хэдийн өнгөрч саажилт гүнзгийрэх юм уу эсвэл сэргэлт авах нь удаан байдаг. Би дотны хүмүүсдээ харвалтын үед зүү тавьж байсан. Санаснаас илүү үр дүнд хүрч байсан удаатай.
Манайхан Монголдоо эмчлэгдэх бололцоотой нурууны өвдөлт суудлын мэдрэлийн дарагдлыг гадаадад явж эмчлүүлдэг. 53 сая төгрөгөө өгөөд нурууны өвчнөө эмчилж чадаагүй гэсэн хүнийг эмчилж байлаа. Нугас дарагдаж нуруу хугараагүй бол хагалгаанд орох шаардлага байдаггүй. Шморлын ивэрхий суудлын мэдрэлийн дарагдал зүү эмчилгээгээр эмчлэгддэг. Ялангуяа залуу хүмүүс яарч битгий хагалгаа хийлгээрэй гэж зөвлөмөөр байна. Судасны бөглөрөл уламжлалт эмчилгээгээр эмчлэгддэг. Энэ өвчнөөс болж хөл гараа тайруулах хүртэл хүндэрдэг. Үхжил үүсээгүй эрт үед нь хануураар эмчилдэг. Гуяны артерийн бөглөрөлтэй, хөлийн венийн судасны тромбозтой хөл хавдаж өвддөг, явахад хэцүү гэсэн зовиуртай нэг өвчтөн маань ажлаа хийгээд явж л байгаа.
-Ардын эм эмчилгээ, уламжлалт эмчилгээ гэхээр манайхан Хятад, Энэтхэг, Түвдээс гаралтай мэт ойлгоод байдаг. Гэтэл Монголын уламжлалт анагаах ухаан гэж бие даасан ухаан байсан юм билээ. Тэр ч бүү хэл төөнүүр, хануур заслыг Монголоос гарал үүсэлтэй гэж сонссон?
-Дэлхийн анагаах ухааны түүхэнд монголчуудын оруулсан хувь нэмэр бол хануур төөнүүр засал эмчилгээ юм. Монгол нутгаас олдсон археологийн олдвороос анагаах ухаан өндөр хөгжиж байсан нь харагддаг. Дайн байлдаан ахуйн холбоотой гэмтлийг эмчилж, тархинд хагалгаа хийж байсан нь Увс аймгийн Улаангом сумын Чандмань уулын булшнаас олдсон гавлын яснаас харагддаг. Аливаа цус алдалтыг төөнөж хавдар хаванг хатгаж эмчилдэг, яс хугарлыг барьж боож анагаасаар ирсэн ард түмэн шүү дээ.
Монголын уламжлалт анагаах ухаанд заслыг үндсэнд нь зөөлөн, ширүүн, хатуу засал гэж гурав ангилдаг. Зөөлөнд жин, шавар, рашаан, ороох, илж барих засал, ширүүнд ханах, төөнөх, хатгах, хатуу засалд хагалах, огтлох, хусах, гаргах гэх мэт үйлдлүүд орох бөгөөд соруул засал нь эмчилгээний бие даасан арга бөгөөд шивүүр самнууртай хавсран хийдэг юм.
-Барууныхан Азийн уламжлалт анагаах ухааныг ихэд сонирхож, биеэ эмчлүүлэх болсон гэсэн. Ер нь химийн гаралтай эм, тарианаас татгалзаж байгалийн гаралтай эм, уламжлалт эмчилгээг шүтэх хандлага бий болчихоод байна уу даа, Европт?
-Баруунд дорно дахины өвдөлт намдаах аргууд ихээхэн дэлгэрч байна. NBA-гийн тамирчид, Холливудын одод бумба тавиулж, зүүгээр өвдөлт намдаасан тухайгаа мэдээлсэн байсан. АНУ 130 сая хүнтэй. Өвчин намдаах эмийн хэрэглээгээр улс нь тэргүүлдэг болохоор Ерөнхийлөгч нь өвдөлтийг хурдан намдаах эмийн бус эмчилгээг дэмжихээ илэрхийлсэн нь сайшаалтай. Манайд харин Америкт хэрэглэхээ больсон Ибупрофен эмийг их хэмжээгээр зарах юм, эмч нар ч уухыг зөвлөөд байх юм. Зүрх судас гэмтээдэг болох нь судалгаагаар тогтоогдсон . Өвчин намдаах үр дүнтэй гол арга бол зүү, бариа байдаг. Тархи доргилтыг хөдөлгөөн хориглож нэгээс зургаан сар хэвтүүлж эмчилдэг бол манайхан барьж эмчилдэг. Шинжилгээ өндөр хөгжсөн энэ үед тааж эм тариа хэрэглэдгээ болих хэрэгтэй. Эмийн буруу хэрэглээнээс болоод нянгийн хоруу чанар ихэсч эмчилгээгүй гэсэн оноштой хүмүүс элбэгшсэн. Их эм тариа бичвэл сайн эмч гэж ойлгодог, хүчтэй эмчилгээг урьдал болгодог байдлыг болих хэрэгтэй. Цус өтгөн байна. Аспирин уу, гепарин тариул гэдэг. Гэтэл энэ эм тариаг насан туршдаа хэрэглээд л явах уу. Уламжлалт анагаах ухаанд цус шингэлдэг тангууд, хануур, зүү, бариа, соруул засал эмчилгээ хийлгэж эрүүл байх боломж байна шүү дээ
-Манай улсын хувьд ч уламжлалт анагаах ухааны салбарыг хөгжүүлэх тал дээр анхаарал хандуулж саяхан Төрийн ордонд том чуулган болсон шүү дээ. Ерөнхий сайдын ивээл дор болсон билүү, уг чуулган?
-Энэ сарын 8-нд Монголын Уламжлалт анагаах ухааны Олон улсын анхдугаар Их хурал Төрийн ордонд боллоо. Монголчууд дан ганц уул уурхайн баялаг шүтэх биш өв уламжлагдан ирсэн оюуны их ундарга болсон уламжлалт анагаах ухаанаа дэлхийд таниулъя, анагаахын аялал жуулчлалыг хөгжүүлье гэсэн санаачилгууд их хурал дээр яригдлаа. Манайд хууль эрх зүйн хүрээнд дүрэм журмаа боловсруулж эмчилгээний стандартыг баталчихвал ажиллах боловсон хүчин хангалттай бий. Төр засаг минь эрт дээр үеэс бидэнд уламжлагдан ирсэн монгол анагаах ухаанаа ойлгон дэмжиж Монголыг зорин ирэх жуулчид олон болоосой гэж бодож байна.
-Өвчин үүсгэгч нянгууд эм, тариандаа дасаад мутацид орсон болохоор баргийн юманд дарагдахаа болиод байна?
-ДЭМБ хүнд хоргүй, химийн бүтэцгүй ургамлын гаралтай эмийн бүтээгдэхүүнийг хэрэглэж аль болох антибиотик, дааврын гаралтай эм тарианаас татгалзахыг уриалсан. 1942 онд антибиотикийг нээгээд зуу гаруй эм шинээр гарсан ч эргээд жар орчмыг нь хэрэглэхийг хориглосон . Манай уламжлалт эмийн үйлдвэрийн зонхилон хэрэглэгддэг тангууд туршилтаар батлагдаад үйлдэл, үйлчилгээ нь хүнд хоргүй зарим эмчилгээгүй гэсэн өвчнийг анагаах чадвартай нь батлагдсан. Гаднаас ирж байгаа байгалийн гаралтай сүлжээний бүтээгдэхүүнүүд ургамлын гэж байгаа ч химийн зарим боловсруулалтад орсон байдаг. Бас үнэ өндөр. Солонгос тангийн хувьд мөн л адилхан түүхий эдээр хийгддэг мөртлөө үнэ нь зуу дахин үнэтэй. Тан сайн мэдэхгүй өвчтөнд үзлэг оношлогоо хийх чадваргүй эмийн харилцан уялдааг зохицуулж чадахгүй сайн дурын уран сайханчид их олширчихоод байна. Үнэхээр хүн эмчлэх сонирхолтой авьяастай бол сурах хэрэгтэй.
-Эмд дасал болно гэдэг шиг танд дасал болно гэж байх уу. Тангийн орц найрлагад эх оронд минь ургадаг эмийн өвс, ургамал байдаг биз дээ?
-Эм танд дасал болно гэж байхгүй. Харин биеийн байдалд зохицуулж танг сольж уух шаардлагатай. Мэргэжлийн хяналтын химийн лаборант “Шахмал эмийг шатаахад гурван өдөр зарцуулдаг. Харин тан бол хурдан шатдаг” гэж ярьж байсан. Миний хувьд шаардлагатай эм тариаг тантай хамт хэрэглэхэд харин ч үйлдэл нь сайжирч эмийн гаж нөлөөг дардгийг мэдэрсэн.
-Өнөө жилийн ханиад шууд л хүндэрч хатгаа болчихоод байх шиг байна. Ханиад томуу дэгдэж байдал хүнд л байгаа бололтой?
-Жил ирэх тусам ханиадны вирус нянгийн хоруу чанар ихэсч байгаа. Эмийн замбараагүй хэрэглээ нэмэгдсэн. Тухайн жил ямар вирусийн халдвар тархаж ямар эмийг яаж хэрэглэх вэ гэдэг зөвлөмж гардаг. Энэ жилийн томуугийн вирус их хурдан хүндэрч ларингит трахей бронхит хатгаа болж байгаа. 39 хэмээс дээш халуурч амьсгаадах, таталт өгөх шинж байвал эмнэлэгт хэвтэж эмчлүүлнэ. Бага зэрэг халуураад ханиаж байвал эмчид үзүүлээд гэрээр эмчилгээ хийлгээрэй. Аньс, үзэмний шүүс халуун сүү ээлжлэн ууна. “Мана-4” тан халуун бууруулж үрэвсэл дарж дархлаа сайжруулдаг . Уушгины халуун арилгагч “Лоцод”, “Гүнсэл” нян нядлах “Лидэр-7” танг эхэн үед ууна. Архагшаад үе мөч өвдөх шинжтэй бол “Сэндэн”, “Бойгар” орсон тангууд уудаг. Заслаас бумба, бариа утлага хийх нь их үр дүнтэй. Хүүхдийн ханиадыг зөв эмчилбэл дахин дахин тусаад байдаггүй. Европ эм тариа хэрэглэсний дараа урхаг үлддэг тул үргэлжлүүлэн уламжлалт эмчилгээ хийлгэхийг зөвлөе. Хүүхдэд “Үзэм-7” танг байнга өгөх хэрэгтэй. Хүүхдэд давхар витамин D өвлийн цагт өдөр бүр эмчилгээний хэмжээгээр өгч чийг татдаггүй, агаар сайн нэвтрүүлдэг дулаан хувцсаар хувцаслах хэрэгтэй. Хүүхэд хөлрөөд байвал эрдэс, витамин D-гийн шинжилгээ өгч эмчийн заавраар эмчлээрэй. Хүүхэд архаг бронхит юм уу сульдаагаар өвдсөн үед хөлөрдөг.
-Утаанаас болоод эрүүл уушгитай хүн алга болжээ. Уушгиа цэвэрлэх, цэвэр байлгах ямар арга байна вэ?
-Уушги цэвэрлэх гол арга нь ууланд алхах. Шилмүүст ойд хоёр цаг алхахад нус цэр гараад цээж онгойдог. Энэ нь уушги цэвэрлэгдэж байгаагийн шинж. Зуны цагт саам ууж айргаар бие угаах нь ханиаднаас сэргийлэх үр дүнтэй арга даа. Хүүхдийг дулаан цагт бүр хөдөөний цэвэр агаарт хөл нүцгэн сайн гүйлгэж борогшуулбал барагтай ханиад хүрэхгүй, хүрсэн ч нус гоожоод өөрөө аяндаа эдгэчихдэг.
Ханиад ойрхон хүрээд байвал үнэгний уушги, махаар шөл хийж уух тустай. Гэр орондоо байнга чийгтэй цэвэрлэгээ хийж утаа багатай үед агаар оруулж хэвших нь зөв юм. Гэртээ том навчтай, модорхог ургамал тарих нь агаар сайн цэвэрлэдэг. Амьсгалын дасгал байнга хийж, иогоор хичээллэх их үр дүн өгдөг. Түүнчлэн халуун сүү, шөл ууж сайн хөлрөх нь өвчинг гадагшлуулдаг.
Уушги цэвэрлэдэг тан гэвэл “Жуган 25”, “Үзэм 7”, цэр ихтэй үед “Сроол 4”, хий ханиалгатай үед “Агар 8”, хоолой сөөж байвал “Лиш-6”, “Даль 16” хэрэглэнэ. Эмчилгээний хувьд бумба тавьж, зөгийн балтай татлага, зүү, төөнүүр зэрэг нь сайн нөлөө үзүүлж байгаа. Гэхдээ тааж эм тан хэрэглэхийн оронд эмчид үзүүлж шинжилгээ хийлгэсний дараа тохирсон эмчилгээ хийлгэхийг зөвлөж байна.