Сэтгэлзүйч Б.Өнөбилгүүнтэй ярилцлаа.
-Архи уух хүсэл юунаас төрж эхэлдэг юм бол?
-Архи уух нь тухайн хүмүүсийн амьдралын түвшинтэй шууд холбоотой байдаг. Мөн дээрээс нь сэтгэл санааны тайван бус байдалтай холбоотой. Сэтгэл санааны тайван байдал гэдэг нь хүн тайван байх хэрэгцээ нь өндөр болоод ирэхээр түүнийгээ авах хэрэгцээгээ архинаас нөхдөг гэсэн үг. Тэгэхээр асар их стресстэй, сэтгэл гутралтай үед хүн цаанаасаа тайвшралыг маш ихээр хүсдэг. Тийм хэрэгцээ бий болоод эхэлдэг. Энэ хэрэгцээг хамгийн богино хугацаанд, хамгийн хямд зардлаар, хамгийн олдоц ихтэй тайвширлаа нөхөх боломж нь архи байдаг. Жишээ нь, тухайн нийгэм хэр ажилгүйдэл ихтэй байна, хэр их стресстэй байна, хэр их ачаалалтай байна, сэтгэл зүйн эрүүл мэнд нь хэр их доголдсон, улс даяар тахалд нэрвэгдсэн гэж ярьдагтай адил улс орны сэтгэл зүйн доголдол ихтэй бол нийтээрээ сэтгэл санаагаар унана. Аз жаргалын индекс нь маш доогуур орж, улс архины хэрэглээ нь маш өндөр байдаг. Тэгэхээр ядуурлын түвшин ихтэй, нийгмийн асуудал ихтэй газруудад эдийн засгийн уналттай мөртлөө архи борлуулдаг, архитай холбоотой үйл ажиллагаа эрхэлдэг газрууд нь ашигтай ажиллаад байдаг. Энэ нь ямар учиртай гэхээр нийгэмд маш их сэтгэл зүйн хэрэгцээ бий болоод тэрхүү хэрэгцээг хангаж байгаа газрууд ашигтай ажилладаг. Үүнээс болоод хүн архи уух сэдэл төрдөг. Тэгээд архины хамааралтай болдог.
-Сэтгэл санаагаар унаад хүн архи уугаад эхэллээ. Тэр нь архины дон болтлоо хэр удаан хугацаанд үргэлжлэх вэ?
-Архины дон болж байна гэдгээ хүн өөрөө мэддэггүй. Бид өөрсдийгөө юу гэж боддог вэ гэхээр архи уухгүй яваад байгаа болохоор би архины дон тусаагүй. Бид өөрсдөө архийг хүсч уудаггүй л гэдэг. Тэгэхээр ерөөсөө дон, донтолт гэж хардаггүй. Зарим хүмүүс ажлаа тараад ажлынхантайгаа уудаг. Тэр нь тогтмол нэг сард хоёр удаа үргэлжилдэг. Түүнээс гадна хүн их, бага ямар ч хамаагүй хэмжээгээр архины хэрэглээг хэрэглээд байна гэдэг нь донтолт эхний үе шатандаа явж байна л гэсэн үг.
-Сэтгэл санаагаар унаад хүн архи уугаад эхэллээ. Тэр нь архины дон болтлоо хэр удаан хугацаанд үргэлжлэх вэ?
-Архины дон болж байна гэдгээ хүн өөрөө мэддэггүй. Бид өөрсдийгөө юу гэж боддог вэ гэхээр архи уухгүй яваад байгаа болохоор би архины дон тусаагүй. Бид өөрсдөө архийг хүсч уудаггүй л гэдэг. Тэгэхээр ерөөсөө дон, донтолт гэж хардаггүй. Зарим хүмүүс ажлаа тараад ажлынхантайгаа уудаг. Тэр нь тогтмол нэг сард хоёр удаа үргэлжилдэг.
Түүнээс гадна хүн их, бага ямар ч хамаагүй хэмжээгээр архины хэрэглээг хэрэглээд байна гэдэг нь донтолт эхний үе шатандаа явж байна л гэсэн үг. Эхний үе шатандаа хүн өөрийгөө ерөөсөө мэддэггүй. Үүнийгээ чөлөөт цагаа өнгөрөөлж байна, найз нөхөдтэйгөө уулзаж байгаа гэх байдлаар өөрийгөө хардаг. Энэ нь давтамжтай, тогтмол гурван сарын хугацаанд үргэлжилж байгаа тохиолдолд тухайн хүн энэ зуршлаасаа гарахад маш төвөгтэй нөхцөл байдал үүснэ. Энэхүү байдалдаа дасал болчихоор тогтмол хугацаандаа гармаар санагддаг, архи ууж тайвширмаар санагддаг. Үүнээс болоод гэр бүл, хосуудад маш их асуудал үүснэ. Жишээ нь, нөхөр нь гарч найз нөхөдтэйгөө ууя, эсвэл эхнэр нь найз нөхөдтэйгөө уулзмаар байна гэдэг. Энэ нь хэдий зөв юм шиг харагдаж байж болох ч нөгөө талдаа донтолтын эхний шинж тэмдэг тухайн гэр бүл, хосуудын аль нэгэнд илрээд эхэлчихсэн байдаг.
-Дараагийн үе шатанд юу болдог вэ?
-Эхний үе шатанд хүн хааяа нэг архи уудаг. Уумаар санагдаж байгаагаа өөрөө анзаарахгүй байгаад байна шүү дээ. Хоёр дахь үе шатанд тухайн хүний архи уух хэрэглээний давтамж нэмэгдээд ирдэг. Жишээ нь, долоо хоногт нэг удаа архи уудаг байсан бол 3-4 болдог. Заримдаа өдөр болгон алкохолны төрлийн зүйлийг хэрэглэж байж унтдаг. Энэ бол хоёр дахь үе шат. Энэ үе шатанд хүмүүс өөрийгөө зөвтгөж эхэлдэг. Архи хүний биед сайн. Хүн архи уух хэрэгцээ шаардлага байдаг. Архи уухаар урт насалдаг, найз нөхөдтэй байдаг. Стресс тайлдаг, хүн стрессээ тайлах ёстой гэх мэтээр өөрийгөө зөвтгөөд эхэлдэг. Энэ бол хоёр дахь шинж тэмдэг буюу архийг өмөөрдөг, архи уух нь зөв юм гэдэг философийг хүмүүст ярьж эхэлдэг үе.
-Дараагийн үе шат гэж байх уу?
-Гурав дахь үе шат бол шартаад шарталтаа архиар буцааж тайлдаг. Архи уух давтамж нь өдөр бүр болдог. Нэг, хоёр өдөр дараалан уудаг. 3-4 өдөр дараалан уух гэдэг нь хамгийн хүнд үе шат руугаа орчихсон гэсэн үг. Энэ үе шатанд орчихсон хүмүүс байнгын согтуу. Уугаад л, согтоод л архи нь гарахаас өмнө дахиж архи нэмж уугаад л мансууралд аль болох удаан байхыг хүсдэг. Энэ үед бидний эрүүл оюун ухаан ажиллаж байдаг. Архи уух буруу юм байна. Би архинд орчихож гэдгээ гурав дахь үе шат руу орохдоо хүн хүлээн зөвшөөрдөг. Тэгээд ойлгоод ирэх үед аль хэдийнэ хамаг зүйлээ алдчихсан, амьдрал нь маш хэцүү, хүнд болчихсон учраас бодит байдалтай эвлэрэхийг хүсдэггүй. Түүнээс зугтаахын тулд мансуурлыг байнгын удаан үргэлжлүүлэхийг хичээдэг. Тэгэхээр бидний ярьдаг “өвгөнтийн хөндийн” хүмүүс гэдэг нь яг энэ үе шатанд байдаг гэсэн үг. Энэ хүмүүс бодит байдалтайгаа удаан байхыг хүсдэггүй. Бодит байдал нь өөрсдөд нь таалагддаггүй. Мансуураад л байж байвал тэр хүмүүс сэтгэл санаа нь зовохгүй, стресстэхгүй. Сэтгэлээр унахгүй гэх мэтээр тухайн хүмүүст маш өндөр хэрэгцээ болоод үлдчихсэн учраас бодит байдлаас зугтах нь тэр хүмүүсийн эмгэг болчихож байгаа юм. Энэ үе шат руу орчихсон хүмүүсийг эмчлэхэд маш төвөгтэй. Яагаад гэхээр сэтгэл санаа нь хэзээ ч босохооргүй нөхцөл байдалд орчихдог. Жишээ нь, гэр бүлийнхэн нь нас барчихсан. Гэр бүл нь санхүүгийн хувьд босох чадваргүй болчихсон. Амьдрал нь маш хүнд болчихсон байдаг. Үүнийг бүх нөхцөл байдлаар нь өөрчилж байж, эсвэл тэр хүнд маш өндөр мотиваци бий болж байж тухайн хүн бага багаар гарах боломжтой. Үүнд хажуугийн, хөндлөнгийн тусламж маш их хэрэгтэй. Мөн өөрөө маш их хичээх хэрэгтэй. Ийм гурван үе шат архины дон дээр илэрдэг.
-Хүн өөрийгөө би архи уугаад байна шүү, хэрэглээ нэмэгдээд байна шүү. Одоо хэрэглэж болохгүй шүү гэдгээ аль үед нь анзаарах ёстой юм бол?
-Архинд донтолтын гурав дахь үе шатанд юу болох вэ гэхээр тэнэгэрдэг. Архи нь тархины эд эсийг маш ихээр үхүүлдэг. Тархинд маш ихээр нэвчдэг. Элгэнд асар өндөр ачааллыг өгдөг. Шартана гэдэг нь элэг архийг шүүж чадах ачааллаасаа хэтэрчихсэн, хоолны хордлогод ордог шиг архины хордлогод ордог гэсэн үг. Энэ үедээ хүн бие физиологийн хувьд маш хүнд нөхцөл байдлыг туулдаг. Яг энэ үедээ хүний тархи асар хүчтэй гэмтдэг. Задрах ч юм уу, эсвэл алкохол, спирт, асар их этилийн спиртийг цусандаа шингээснээр тухайн цус нь тархинд очиж нэвчээд, тархи асар ихээр гэмтдэг. Энэ гэмтэл удаа дараа үүсээд, удаан яваад байхаар эрүүл хүн гэхэд хэцүү нөхцөл байдал үүсдэг. Тэгэхээр эрүүл хүмүүсийн бодож санадаг зүйлээс тэс ондоо зүйлийг бодно. Маш удаан сэтгэнэ. Маш удаан юмыг ойлгодог. Зүгээр л амьтны зөнтэй шахам болчихдог. Энэ нь тархийг олон цаг хугацааны давтамжтай, олон удаа гэмтээсэн учраас ийм асуудал гардаг гэсэн үг. Архины донтой болсноо яаж мэдэх вэ гэхээр би сарын хугацаанд архи бодохгүй, уухгүй явж чадаж байна уу гэдгээ өөрөөсөө асуух хэрэгтэй. Чадахгүй заавал нэг зүйл нэхэгдээд, уумаар санагдаад, орой унтахдаа заавал нэг пиво уучихаад унтаж байвал архины анхан шатны хамаарлын түвшинд байна гэсэн үг. Энэ нь донтолтын нэгдүгээр үе шат. Гурвууланг нь их бага хэмжээгээр нь л ялгаад байгаа болохоос ерөнхийдөө бүгд л донтолтын үе шатууд яваад байгаа юм.
-Одоо хичээл эхлэх гээд хөдөөнөөс оюутан залуус хотыг ихээр зорих болсон. Шөнийн цэнгээний газар, уушийн газруудаар дүүрэн хөл хөдөлгөөнтэй байх боллоо. Үүнийг та мэргэжлийн сэтгэлзүйчийн хувьд яаж харж байна вэ?
-Миний харамсаж байгаа зүйл сүүлийн үед охид, эмэгтэйчүүд архины өндөр хамааралтай болж эхэлж байна. Хаа газарт лоунж, паб, цэнгээний, уушийн газрын нийт сууж буй хүмүүсийн бараг 90 гаруй хувь нь охид эмэгтэйчүүд байна. Орой болгон, тав дахь болгон асар их хэмжээний алкохол хэрэглэдэг болчихсон. Энэ нь нийгмийн тэнцвэрт байдлын хувьд гээд ярихаар тэнцвэртэй биш. Жишээ нь, Японд ихэвчлэн эрэгтэйчүүд нь ажлаа тараад пиво уугаад сууж байдаг. Эмэгтэй хүмүүс маш цөөхөн харагддаг. Манайд эсрэгээрээ охид бүсгүйчүүд маш ихээр алкохолын төрлийн зүйлийг хэрэглэж байгаа нь нийгмийн түвшинд харвал эмэгтэйчүүд нь архины хамаарлын түвшин нэлээд өндөр болж байна гэж харагдаад байгаа. Үүнд би их эмзэглэж байна. Архи гэдэг зүйл тодорхой хэмжээгээр хүний биед байх ёстой гэж зарим хүмүүс хэлдэг. Огт архи хэрэглэхгүй мөртлөө стрессээ маш зөв аргаар тайлдаг, цагийг үр бүтээлтэй өнгөрөөгөөд, өөрийнхөө стрессийг тайлдаг хүмүүс зөндөө байдаг. Заавал архи уух ёстой, хүний биед алкохол дутагддаг, стрессийг архиар тайлдаг, найз нөхөдтэй байхын тулд архи уух ёстой гэдэг буруу ойлголтоосоо бид салахгүй бол энэ үзэл бидний соёлд нэвччихжээ. Бидний соёл болоод ааш занд гүн гүнзгий шингэсэн учраас нийгэмд ч хор уршигтай зүйлүүд ихээр үүсээд байна. Үүнээс болж гэр бүл салдаг, нийгмийн маш олон сөрөг зүйл үүсдэг учраас одоо энэ үзлээсээ салах цаг нэгэнт болсон гэдгийг л хэлье дээ.