Дохионы хэлээр сонин сэтгүүлийг ингэж илэрхийлдэг
Гэрэл зургийг Ц.МЯГМАРСҮРЭН
Дохионы хэлний хэлмэрч, орчуулагч С.Бямбадэлгэртэй ярилцлаа.
-Таныг “Цагийн хүрд” мэдээллийн хөтөлбөрийн үеэр дохионы хэлний хэлмэрч хийж байхыг олон жил харсан юм байна?
-1996 оноос МҮОНТВ-ийн “Цагийн хүрд” нэвтрүүлгийн хэлмэрчээр ажиллаж байгаад 1998 оноос “Eagle” телевизийн долоо хоногийн тойм нэвтрүүлгийн орчуулагчаар ажилласан. Тус телевизийг татан буугдтал буюу 2004 он хүртэл ажилласан юм. 2010 оноос эргээд “Цагийн хүрд” нэвтрүүлгийн дохионы хэлний орчуулагчаар тасралтгүй ажиллаж байна.
-Дуучин Укатай хамт “Маргаашийн нар луу хамт аялах уу” дууг нь дохионы орчуулгаар хүмүүст хүргэж буй бичлэг тань цахимаар тарж олон хүний анхаарлыг татлаа?
-Маш их сэтгэгдэл ирсэн. Би өөрөө дуунд дуртай. Сонсголгүй иргэд дуунд дуртай байдаг. Яагаад дуртай вэ гэхээр, сонсохгүй л байгаа болохоос биш бусад бүх юмыг чаддаг. Дуулна, жүжиглэнэ, бүгдийг хийдэг байхгүй юу. Би бага байхаасаа л сонсголгүй иргэдийнхээ дунд ажиллаж амьдарч ирлээ шүү дээ. Дуу, шүлэгт дуртай, урлагт хайртай хүмүүс байдаг юм. Энэ хүмүүс надад дуулахыг, ингэж орчуулахыг зааж өгсөн. Би дуунд дуртай учраас сэтгэл хөдлөлтэй. Орчуулга болгон хүнд. Аль ч хэлний орчуулга хүнд байдаг юм. Тэр дундаа дохионы хэлний орчуулга нь хүнд орчуулга гэж явдаг, ажил мэргэжлийнхээ төрөл дотроо.
Бид синхрон орчуулга хийхээс гадна дохионы хэлний орчуулга хийхэд хүнээс нүүрний хувирал, гар, биеийн хөдөлгөөн хүртэл шаарддаг. Зулайгаас хөлийн хуруу хүртэл бүх биеэ оролцуулж байж тэр орчуулга амьд болдог. Орчуулга тэгж амилдаг гэсэн үг л дээ. Тиймээс дуу дуулах, хөгжим сонсоход зарим хүмүүс нь сул сонсголтой учраас аппаратаараа сонсоно, зарим нь долгион хэмнэлээр хөгжмийг хүлээж авдаг. Одоо хийл хөгжим явж байна, одоо төгөлдөр хуур дуугарч байна, одоо гитарын ая явж байна, гитар, бөмбөр хоёр хосолж байна гэдгийг хөгжмийн зэмсгүүдийг хараад мэдрэхийн зэрэгцээ яаж дуугарч, ямар хэмнэл гаргаж байгааг нь зарим сонсголгүй иргэд маш сайн мэддэг юм. Тэр болгонд би ямар нэг юм орхигдуулчихгүй юмсан гээд сэтгэлээсээ ч гэх юм уу, дуртай болохоороо ч тэр үү тэгж орчуулдаг. Жирийн сонсголтой хүмүүс “Энэ дууг зүгээр сонсох, дохиотой сонсох хоёр өөр юм байна. Энэ дууг би сонсоод гоё дуу юм байна гэж бодож байснаас биш ингээд дохиотой нь сонссон чинь дууг бодитоор харлаа” гэж ярьж байсан тохиолдол олон бий.
-Нүүрний хувирал, биеийн хөдөлгөөн, сэтгэлийн хөдөлгөөнөөр нь дохионы орчуулагчийн ур чадварыг тодорхойлдог уу?
-Дохионы хэлний хэлмэрч сайн, муу гэж байхгүй. Хамтарч ажилладаг бүх хэлмэрчдэдээ “Та нартаа хайртай шүү. Та нар бол хамгийн мундаг хүмүүс шүү” гэж хэлье. Яагаад вэ гэвэл хүн болгоны хэлний акцент гэж байдаг. Тэрэн шиг дохионы хэлний орчуулгаа гаргаж буй тухайн хэлмэрчийн зан ааш, биеийн хөдөлгөөн зэрэг нь их чухал. Тийм болохоор өөр өөр харагддаг. Манай дохионы хэлний орчуулагчид бүгд сайн орчуулдаг. Бусад газрын хэлмэрчидтэй харьцуулахад Монголд олон талын авьяас, мэдлэгтэй хэлмэрчид ажилладаг шүү дээ. Гадныхан ямар нэг үйл явдлаар дагнаж орчуулдаг бол бид юун дээр ч очоод, ямар ч үйл ажиллагаан дээр хэлмэрч хийдэг. Эрүүл мэнд, боловсрол, хууль шүүх, урлаг уран сайхны гээд бүгдийг нь орчуулах шаардлага гардаг.
-Ажил мэргэжилдээ чин сэтгэлээсээ хандах, ажилдаа өөрийгөө өгнө гэдэг энэ цаг үед их чухал болоод байна. Таны тэр бичлэгийг үзэхэд ажилдаа хайртай хүн юм байна гэж харагдсан. Бас “Дохионы хэлний уянгын дуучин” ч гээд байгаа?
-Баярлалаа (инээв). Хүн өөрийнхөө хийж байгаа юмыг, хийж чадах юмыг хамгийн өндөр түвшинд хийгээсэй, сураасай. Тэрэндээ өөрийгөө зориулаасай гэж хүсдэг. Би уг нь эрх зүйч мэргэжилтэй хүн байхгүй юу. Гэтэл би энэ салбарт орж ирээд, энэ дохиог сурснаараа тухайн зүйлийг чадах чинээгээрээ хүргэхсэн гэж хичээсэн. Яагаад гэвэл би хоёр ертөнцийн гүүр болж байгаа. Аль болох чадлынхаа хэрээр бүгдийг 100 хувь хүргэчих юмсан, мэдээгүй, сонсоогүй юмыг хүргэчих юмсан гэж зүтгэдэг. Сонсголгүй иргэд маань сонсохоос бусдыг бүгдийг чаддаг. Тиймээс сонсохгүй байгаа тэр нюанс буюу хүчдэлийг нь өгчихвөл ямар ч түүртэх юмгүйгээр бусдын адил байдаг байхгүй юу. Бусдын адил хайрлана, дурлана, дуулна, бүжиглэнэ, бүгдийг хийж чаддаг хүмүүс.
-Нүүрэндээ алтан утас гүйлгэчихээд үрчлээ гаргахгүй гээд чин сэтгэлээсээ үрчийтэл инээж чаддаггүй эмэгтэйчүүд байдаг. Гэтэл таны орчуулга хийсэн “Ухаарч амьдрах хорвоо” дууны клипийг үзсэн. Тэр клип дээр та хүний нүүрнээс ямар хувирал гардаг вэ, тэр бүгдийг гаргаж уг дууг дотортой орчуулсан байна билээ?
-Би үрчлээтэхээс айдаггүй (инээв). Яагаад айдаггүй вэ гэхээр, хүн ямар харагдах нь чухал биш. Тэр хүний дотор ямар хүн байгаа нь хамгийн чухал. Би заримдаа хүүхэд шиг болчихдог шүү дээ. Аягүй сахилгагүй болчихдог. Ямар харагдах нь чухал биш гэж бодож байна. Миний хэлж байгаа юм хүнд хүрэх нь чухал. Зарим үед ойр тойрныхон маань хэлдэг юм “Үрчлээ ч нэмэгдэж байна” гэж. Гэхдээ энэ бол байгалийн жам шүү дээ. Сэтгэл гоё байвал нүүр гэрэлтдэг.
-Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд рүү зорьж очиж, тэдний төлөө ажиллахад, энэ мэргэжлийг сонгоход юу танд хамгийн их нөлөөлсөн бэ. Таны ханийг сонсголын бэрхшээлтэй байсныг ярилцлагаас тань уншиж байсан юм байна?
-Энд орсон шалтгаан ерөөсөө л миний ээж, аавын олгосон хүмүүжил. Манай аав инженер, ээж эмч. Манайхан бүгд хүний төлөө ажилласан хүмүүс. Аав, ээж хоёрын маань намайг энэ салбар руу “Миний охин сайн байна” гээд оруулсан нэг үг бол “Хэлгүй хүний хэл, хөлгүй хүний хөл бол миний охин” гэсэн үг байсан. Хүн бол олонтой байх ёстой. Хүн чадлынхаа хэрээр байнга бусдад тусалж байх хэрэгтэй гэж ярьдаг. Хөхөө өвлийн хүйтэнд аав минь өмсөж явсан дулаан нэхий дээлээ даарч бээрсэн настай хүнд тайлж өгөөд, хариуд нь тэр хүний дарапан пальтог өмсчихсөн чичрээд ороод ирж билээ.
Манай аав ийм хүн байхгүй юу. Манай аав, ээж, гэрийнхэн маань намайг тийм сэтгэлтэйгээр хүмүүжүүлсэн учраас хөгжлийн бэрхшээлтэй, тэр дундаа сонсголгүй иргэдэд туслах юмсан гэсэн чин сэтгэл л надад байсан. Дохионд би маш их дурласан. Үгээр хэлж, үзгээр бичишгүй гэдэг шиг аугаа баялаг, нүдээрээ уншдаг зүйл.
-Ээж, аавынхаа дуу хоолой, хайртай хань, үр хүүхдийнхээ инээд, гол, горхи, салхины чимээ, уртын дуу гээд юугаар ч орлуулашгүй чимээ олон. Гэтэл тэр бүхнийг ганц удаа ч болов мэдрэхийн тулд сонсголгүй иргэд маш их хүсдэг байх?
-Хүмүүс яг ингэж хардаг байхгүй юу. Миний маш олон найз “Нэгэнт би сонсголгүй төрчихсөн. Сонсголгүй учраас өөрөө өөрийгөө хүлээн зөвшөөрч, өөрийгөө нийгэмд хүлээн зөвшөөрүүлэхийг хүсдэг. Миний хэл бол дохионы хэл. Би үүгээрээ ярина. Заавал сонсох гээд байхгүй” гэдэг. Эрүүл мэндийн талаас нь хараад сонсголгүй хүний чихийг эрүүл болгоод сонсдог болгочихвол боллоо гэж боддог. Гэтэл одоо бол нийгэм өөрчлөгдсөн. Хөгжлийн бэрхшээлийг харж байгаа дэлхийн өнцөг өөрчлөгдсөн. Чи шар арьстай, би бор арьстай. Чи буржгар үстэй, би шулуун үстэй. Үүнтэй адил чи сонсдог, би сонсдоггүй. Үүнд ямар ч ялгаа байхгүй. Тэгтэл өнөө чихтэй нь л ноцолдоод чихийг нь сонсдог болгочихвол гоё болчихно гэж бодоод байгаа байхгүй юу. Үнэндээ тийм биш. Чих сонсохгүй байсан ч хараа нь сонсгол нь болоод явчихна. Таны яриад байгаа тэр салхины чимээ, горхины хоржигноон тэр бүх дуу авиаг биеэрээ мэдэрч байдаг. Тийм болохоор “Миний чих рүү битгий анхаараач ээ. Намайг бүхлээр нь хараач ээ” гэж хэлдэг юм. Хүн гэдгээр минь хар. Битгий чихийг минь л хараад бай гэдэг.
-Нэгэн үеэ бодвол хүмүүс бие биедээ сайхан сэтгэл гаргах, туслахсан гэсэн хандлагаар хандах нь нэмэгдээд байна. Сайхан сэтгэл гаргаж байгаа нэгнээ дэмждэг болжээ?
-Бидний цөөхөн монголчууд гэж ярьдаг. Бид цөөхөн байсан ч дотроо гал халуун сэтгэлтэй ард түмэн байхгүй юу. Хүнийг муу талаас нь биш, ийм муу талтай ч нөгөө талаараа ийм авууштай зан чанартай гэж харж, биенээ хүлээн зөвшөөрөх нь маш том соёл. Тийм учраас сүүлийн жилүүдэд гадуурхлыг зогсоож байна, хүний эрхийн үүднээс хүнд хандаж сурч байна. Ерөнхийдөө бид маш сайн хөгжиж, өсч байгаа. Залуустаа хэлэхэд, сайн сураарай, мэдээрэй. Хүн ямар ч боловсролтой байсан, ямар ч авьяастай байсан өөрийн гэсэн сэтгэлтэй байдаг. Тэрийгээ өөртөө зориулаарай. Сэтгэлээ өөртөө зориулж чадаж байвал бусдад зориулж чадна. Хүмүүст аль болох туслахыг хичээсэн зүрх тань эргээд амьдрал болж ирнэ шүү.