МУГЖ, дуучин “Завханы” С.Батсүхтэй уулзаж ийн ярилцлаа.
-Сүүлийн үеийн сонин сайхан юу байна, ямар уран бүтээл дээр ажиллаж байна вэ?
-Яагаад ч юм энэ жил ая хийгээд өгөөч гэж надад олон ханийн тухай дуу орж ирлээ. Ая хийгээд өгчихөөр, чи өөрөө дуулаад өгчихөөч гэж гуйх юм. Тэгээд “Хань минь”, “Ихэр заяа” гэх зэрэг ханийн тухай дуунууд төрлөө. Хөгжмийн зохиолч Туяагийн, “Хөсөгтөн” хамтлагийн Ариунболд гэж залуугийн “Ханийн тухай дуу” хүртэл байх жишээний. Данзангийн Нямаагийн шүлэг “Асуугаарай” гээд хайрын тухай дуу гэх зэрэг энэ жил шинэ уран бүтээл нэлээд хийлээ. Ойрын хэдэн жил залуучуудтайгаа ажиллаад, өөрөө шинэ, гоё дуу гаргаагүй байсан юм. Зундаа Завхан, Өмнөговь зэрэг хөдөө орон нутгуудаар их явлаа. Б.Бат-Энэрэл хүүтэйгээ хамтдаа “Өөртэйгөө ярилцахуй” гэж клипийг хийж байгаа, дуугаа сайхан байгальд дүрсжүүлсэн. Одоо монтажийг нь хийгээд гүйцээж байна. Ирэх сарын 10-20-ны үеэр олон нийтэд хүргэхээр төлөвлөж байгаа. Бат-Энэрэлтэйгээ хамтдаа “Цамбагарав”, “Орчлонг хайрлаарай”, “Монголын тэнгэр” зэрэг дуунд ая хийсэн. Энэ жил уран бүтээлийн жил байлаа.
-Б.Бат-Энэрэл хүү одоо хаана байгаа вэ. Эмчилгээ нь юу болсон?
-Эмчилгээний хандивынх нь аян зургадугаар сард албан ёсоор хаагдаж, цугласан бүх мөнгө нь эмээгийнх нь дансанд орсон. Нийтдээ 70-аад сая төгрөг цугласан байна лээ. Монголчууд тав, зургаан сая, Өмнөдмонголчууд 17,18 сая төгрөг өгсөн. Бусад нь хандивын тоглолтоос орсон мөнгө. Харин хүүгийн нүднийх нь шинжилгээний онош Монголд ч, Хятадад ч адилхан гарсан байна. Нүдний уг нь гэмтэлтэй, төрөлхийн байж магадгүй гэсэн байгаа. Тиймээс одоогоор, аппаратанд оруулаад, голын ус харуулдаг зэрэг янз бүрийн эмчилгээний дасгалууд хийж байна. Өөр бусад оронд очиж, үзүүлвэл ийм л онош гарч мэднэ, нэг явахад арав гаруй сая төгрөг орох учраас хий яваад, хандиваар цугласан мөнгө нь дуусчихаж магадгүй гэж бодоод эмээтэй нь зөвлөлдөөд мөнгөөр нь хоёр өрөө байр авахуулчихсан. Уг нь эмээ нь Энэтхэг, Герман зэрэг орон руу явж үзүүлнэ гээд байсан. Байрыг нь Б.Бат-Энэрэлийн сургуулийнх нь хажууд авахуулсан байгаа. Шинэ орон сууц, байрандаа ороход нь хэвлэлийнхнийг дуудна. Жилийн 12 сая төгрөгийн төлбөртэй “Глобал” гэж олон улсын сургуульд 12 дугаар анги төгстөлөө үнэ төлбөргүй сурах урилга олгуулсан. Энэ сургуулийн захирал нь манай “Алдархааны” С.Батсүх гэж надтай адилхан нэртэй эмэгтэй ингэж дэмжсэн юм. Дасгалаа сайн хийж байгаа учраас нүднийх нь хараа нааштай болж байгаа, хэрэв цаашид эмчлүүлнэ гэвэл байраа зараад явчихаж ч болно шүү дээ. Дансанд байвал үрэгдээд дуусах магадлалтай учраас байр авахуулсан юм.
-Б.Бат-Энэрэл ер нь ямар хүүхэд юм бэ. Мэдэх, мэдэхгүй хүмүүс янз бүрээр ярьдаг. Зарим нь жижигхэн хүүхэд байж, том хүн шиг гэж шүүмжилдэг?
-Заримдаа янз янзын юм ярина, заримдаа тэгж ярихгүй. Их өөр хүүхэд. Би ч эхлээд ойлгохгүй байсан сүүлдээ ойлгосон. Өмнөдмонголчууд энэ хүүгээс адис авах гэж ирж байна. Багшлаад сургаад байгаа юм биш, өөрөө л шууд дуулчихдаг, төрмөл авьяастай, ер бусын хүүхэд. За энэ дууг чи өрөвдөж дуулах ёстой, үүнийг санан дурсаж дуулна гэх зэргээр зөвлөдөг. Тэгэхэд л үзэгчдийг бүгдийг нь уйлуулаад, бүгдийг нь инээлгээд л дуулж байна. 19 цагаас тоглоод, 21 цагаас дахин тоглоход хүмүүс дахиад л тоглолтыг нь үзэж байгаа юм. Манай студид орж ирэхээрээ заримдаа хоёрхон дуулаад гарна, заримдаа огт дуулахгүй, тэр хүүхдийн дотор нь өөр хүн байгаа ч юм шиг санагддаг. Эрдэнэт, Дарханд тоглолтоор хамт явсан. Дуулуулах, дуулуулахгүй, хэзээ дуулахыг нь би шийддэг. Харин мөнгөнд нь огт ойртдоггүй, хэдээр дуулахыг нь эмээ нь мэднэ. Түүний ээжийнх нь эгч буюу “эмээ” гэж дууддаг хүн нь өөрийгөө хоёрт тавиад тэр хүүхдийг нэгт тавиад явж байгаа юм. Гадаадад сургууль төгссөн, зэрэг хамгаалсан хоёр ч гадаад хэлтэй нэлээд боловсролтой эмэгтэй юм билээ. Манай томоохон төрийн байгууллага ажилд авна гэдэг ч энэ хүүхдийн төлөө өөрийгөө зольж яваа. Тиймээс цаашид төрийн бус байгууллага байгуулаад өгчихвөл аваад, явчих юм байна гэж бодож байна.
-Б.Бат-Энэрэл хүүгийн дуулж байгаа нь бусдыг хайрлах, байгаль эх орноо хайрлах, уул усаа шүтэх сэдэвтэй байдаг. Энэ нь их учиртай юу?
-Тоглолтыг нь хийгээд, байгаль, уул усны тухай дуулуулаад байгаа нь дутагдлыг нь засаад, өөрийг нь зөөллөөд байгаа юм. Мөн ийм дуу дуулснаараа их ач холбогдолтой. Цэцэрлэгийн хүүхдүүд хүртэл түүний дууг дуурайн дуулж, эх оронч болоход суралцаж байна. Тэр хүүхдийн дотор ширүүн, билиг танхай хүн байгаа ч юм шиг байдаг. Жинхэнэ том ламын шавь болгоод, эсвэл бясалгалын багштай болгох юмсан гэж бодож байгаа. Аравдугаар сараас өмнө тоглолтыг нь хийж өгөөд, орлогоос нь төрийн бус байгууллага байгуулаад, дансанд нь хийлгэчихье гэсэн бодол байна. Зун Завхан руу 15 хоног явахдаа дөрвөн газар дуулаад, орлогоор нь эмээ нь машин авчихсан. Машинтайгаа тэр хоёр хөдөө байгальд очиж, амраад, нүдний дасгалаа хийгээд байгаа. Эмээг нь дэмжмээр юм шиг санагддаг. Гэтэл хүүгийн төрсөн ээж, эгч, ээжийнх нь ээж, ах дүү нар нь гэж олон хүмүүс байдаг гэсэн. Нэг нь ч бидэнд харагддаггүй юм. Хэдхэн сарын дотор орох орон, унах унаагаа хүртэл өөрөө олж байгаа энэ хүү ах дүүгээ өөд нь татах гэж ирсэн ч юм шиг.
-Анх та энэ хүүтэй хэрхэн холбогдож, яаж хүлээж авч байсан бэ. Анхнаасаа л шууд ойлгоод, дэмжсэн үү?
-Баахан ажил ярьсан нэлээд хэдэн хүн манай студид ирж, надтай уулзсан юм. Би ч Америк явах гэж байгаа, хамтарч хандивын тоглолтонд оролцож чадахгүй гэж хэлээд гаргатал нэг эмэгтэй танаас юм асуух гэсэн юм гээд суугаад үлдсэн. Сошиалаар дуулаад байгаа Энэрэл гэж хүүгийн эмээ нь би байгаа юм. Манай хүү таны дууг дуулах дуртай, тантай уулзуулмаар байна гэхээр нь хүүхдээ аваад ир ээ, надтай уулзуулаадах л гэлээ. Дагуулаад ирсэн чинь нэг л сонин яриатай хүүхэд. Эмээ нь үг зааж өгөөд байгаа ч юм уу, яагаад байгаа юм, ямар сонин хүүхэд вэ гэж бодсон. Айхтар, айхтар үг хэлж, ярьж байгаа юм чинь. Хамтдаа уран бүтээлээ хийгээд их ойлгож байгаа. Одоо болохоор зарим үзэгчид намайг үг зааж өгөөд байгаа юм уу гэдэг. Үгүй шүү дээ. Өөрөө тэгж ярьдаг, тийм сонин, сонин үйлдэл хийдэг хүүхэд. Дуугаа өөрийнхөөрөө дуулдаг, тиймдээ ч тоглолт нь гоё болдог, хүмүүс сонсохыг харахыг хүсч маш олноороо тоглолтыг нь үзэж байна. “Өөртэйгөө ярилцахуй” гээд гоё бүтээл гаргаж байгаа бид. Энэ хүүхдийн эхнийх нь дуулсныг авахад л болчихдог. “За чи ингээд дуулчихаарай, ингээтэх” гээд хэлээд, албадаад заахаар нэг л худлаа болчихоод байдаг. Б.Бат-Энэрэлийг Бээжинд онгоцноос буухад нь хүн болгон хараад таньж байна. Өмнөдмонголоос асар их урилга ирж байна. “Одон” телевизийн Отгонсод гэж алдартай сэтгүүлч залуу ирээд, нэвтрүүлэгт оролцуулъя гэж дахин, дахин гуйгаад оруулахаар болсон. Энэ сарын 25-нд эмээтэйгээ явахаар болсон байгаа. Яахав уралдаан биш алдартай нэвтрүүлэг юм байна гээд зөвшөөрсөн. Өмнөд монголоос, Тувагаас, Буриадаас асар олон хүн ярьж байна. Энэ чинь зүгээр нэг дуулаад байдаг хүүхэд биш байхгүй юу. Зрителийг уйлуулж, инээлгэж уярааж байна. Өөрөө дуулаад, өөрөө рекламандаа тоглоод, ийм айхтар байна. Би олон залуучууд, дуучидтай хамтарч ажилласан, олон хүнийг дуулуулсан. Тэгэхэд ингэж тултал нь дуулж чаддаг хүүхэд, залуус монголд байхгүй шүү. За залбирч байгаад сайхан дуулна шүү гэж хэлчихээд, маргааш нь дуулуулахад тултал дуулаал ороод ирдэг. Эмээ нь санал болгодог байх, багшаа би таны ийм дууг дуулъя гэдэг, дуул, дуул гэхээр бүгдийг нь дуулж чадна.
-Балчир хүүхдийг дуулуулж, хөдөлмөрлүүлж, өөрөөр нь мөнгө олох нь харгис. Хүүхэд өөрөө эмчилгээний мөнгөө олох ёсгүй гэх хүн байна лээ. Үүнд та ямар хариулт өгөх вэ?
-Манай монголчууд тэгээд л байдаг юм. Өөрөө дуулаад л, өөрийнхөө төлөө зүтгээд байна. Хамгийн гол нь өөрөө дуундаа их дуртай, дуулж байхдаа аз жаргалтай байна. Ерөөсөө дуундаа түүртэж, цуцдаггүй, их хүч байгаа мэт, тэнгэртэй холбогдсон юм уу ч гэмээр дуулдаг. Дуулж байж эрүүл болох гээд байна шүү дээ. Зарим хүмүүс хандив, тоглолтынх нь мөнгө яасан бэ, хагалгаанд оруулсан уу гээд л асуугаад байгаа юм. Хагалгаанд орох шаардлага гарвал байраа зараад явна биз. Шинжилгээнд нааш, цааш яваад байвал мөнгө нь юу ч болохгүй дуусна. Шилжилтийн насны хүүхэд шиг сэтгэхүйтэй том хүн шиг чадалтай, 20 настай хүн шиг сэтгэдэг хүүхэд шүү дээ. Болохгүй талаас нь яриад яахав. Өөрт нь хэрэгтэй шүү.
-С.Батсүх гавьяат хүүхдээр бизнес хийж байна гэх яриа ч гарсан?
-Бид насаараа дуулаад, өөрсдийн үзэгчтэй болчихсон. Жижигхэн хүүхдээр бизнес хийнэ гэж юу байхав. Нэг ч төгрөг авдаггүй. Харин би өөрөөсөө бүх фонограммыг нь бичүүлээд явж байгаа.
-Танай студиэр сонин сайхан юу байна. Эндээс олон дуучид төрөн гарч байна уу?
-Энэ студиэс сүүлийн үеийн олон сайн дуучин залуус гарсан. Олон залуус СУИС төгсөөд л орж ирээд эндээ бэлтгэлээ хийдэг.Студи бараадаад л яваад байх юм. Ихэнх нь дуучин болж амжихгүй шүү дээ. Жилдээ 100 гаруй залуус дуучин гэх мэргэжил эзэмшиж байна. Одоо толгой нь ажилласан, толгойгоороо дуулсан дуучид гарч ирдэг цаг. Баахан хүүхэд урлагийн сургууль төгсгөөд л байдаг. СУИС уг нь сайн төгсгөдөг. Гэхдээ бүтээлч болох эсэх нь өөрсдөөс нь шалтгаалж байна. Жишээлбэл, энэ жижигхэн хүүхдийн сэтгэл нь үнэн учраас хүнд хүрээд, хүмүүс хүлээж аваад байгаа юм. Болдбаатар, Намсрайноров зэрэг зах зээлд амжилттай явж байгаа хэсэг дуучид байна. Хүн хөөж оруулах шаардлагагүй, үзэгчид нь өөрсдөө ирээд үзчихдэг дуучид л амьдарч байна. Бат-Энэрэл хүү тийм. Энэ хүүг Өмнөдмонголын малчид хүртэл зорьж ирж үзэж байна, тэд ч нэлээд мөнгө өгдөг юм шиг байна лээ. Бат-Энэрэлд өгөх гэсэн юм гээд ярихаар нь эмээд нь өгөөрэй гэдэг. Тэд баримтжуулаад, нээлттэй тэндээ “WE CHAT”-аар тавьдаг гэсэн. Эмчилгээний хандив цуглуулахад Өмнөдмонголд 24 цагийн дотор 17,18 сая төгрөг цугласан шүү дээ. Онош нь гараагүй байхад нь ингэж их хандив цуглуулж болохгүй гээд бид хандивыг нь шууд зогсоосон шүү дээ.
-Ямар онцлогтой, ямар хүүхдүүдийг та дуучин болох нь зөв гэж хэлэх вэ?
-Ер нь дуулаачид сонсголтой, хөгжим тоглодог, авьяастай хүүхдүүдийг шалгаж аваад Хөгжим бүжгийн коллежид сургаад, тэндээс нь СУИС руу аваасай гэж боддог. Зөвхөн гадны уралдаанд оролцох хүүхдүүдэд бакал тавих нь зөв. Бүгдэд нь бакал тавьчихаар, ард түмэн хүрэхгүй шүү дээ. Одоо залуусыг би урлаг хатуу, хэцүү өөр мэргэжилтэй бол гэж хэлдэг. Заримыг нь ч өрөвдөх юм. Хоёр том намыг дагаад л уйлаад гүйгээд байх юм. Энэ муу, энэ сайн гэж сонгуульд, хүмүүсийн сонголтонд нөлөөлж болохгүй. Би сонгуульд явдаггүй, спонсор гэж надад анхнаасаа байгаагүй. Өөрөө өөрийгөө аваад л өдий зэрэгт хүрсэн. Зарим хамтлагууд гурван хүнтэй, гурван өөр намд явж байх юм. Уг нь урлагийн хүмүүс ингэхгүй, арай өөр байх ёстой болов уу гэж боддог. Миний тоглолт зарлагдахаар хүмүүс ирээд л үздэг, ямарч спонсоргүй ингэж билетээрээ амьдардаг. Бүх газар очиж, дуулаад, бүх юмыг дагаж, бүгдэд ил байх нь урлагийн хүн үнэгүйднэ. Дэмий. Би ийм менежменттэй, Бат-Энэрэлийг ч энэ менежментээрээ явуулж байгаа. Эхлээд үзэгчид сонир-хоно, үнэлнэ. Ховор байхгүй бол залхана. Хуриманд ч дуулуулахгүй байгаа.
Нэг өвгөн хөөрхөн хүү гээд тэврээд авсан чинь Б.Бат-Энэрэл “Та удахгүй бурхны оронд явах юм байна. Гэхдээ сайн хүмүүс эрт бурхны оронд очдог. Бурхны орон сайхан шүү дээ” гэж хэлж гонсойлгосон байгаа юм. Тийм л сонин ер бусын хүүхэд. Энэ орчлон ч тамтай юм аа бурхны орондоо очих юмсан гээд заримдаа ганцаараа үглэж байдаг.
-Үзэгчид таныг дуугаа эхлүүлэхэд л бүгдээрээ дагаад дуулдаг. Ингэж хүнд хүрсэн нууц нь юу вэ. Та их хөдөлмөрлөсөн үү?
-Үзэгчид дагаад л дуулцгаадаг. Хүнд ойрхон байдаг юм байлгүй дээ. Би их олон дуу дуулсандаа. Одоо нэг их олон тоглолт хийхгүй. Арай өөр бизнес хийж байгаа. Энэ жаахан хүүхдийг эвтэйхэн чиглүүлээд өгчихье гэсэн хүсэлтэй байна.
-Хэтэрхий багаасаа дуулах муу гэх хүн байх юм. Хүүхэд, хүүхдээсээ шалтгаалах уу?
-Гайгүй л байдаг юм. Хүүхдүүд дуулаад л байна шүү дээ. Б.Бат-Энэрэл ядардаггүй, цаанаасаа тэнгэртэй уяатай юм шиг дуулдаг хүүхэд байхгүй юу. Би ямар ч байсан сургуультай болголоо эхлэлийг нь тавиад л өглөө. Жаахан хүүхэд юм болохоор их хөөрхөн, энерги нь гоё. Хотоос хүмүүс дагаад, тоглолтуудыг нь үзээд явчихдаг юм байна лээ. Оросын зөн билигтэн уулзах гэж ирсэн байсан. Би уулзуулаагүй, хүүхдийн энерги сорчихдог юм гэж дуулсан.