Академич Р.Гончигдоржтой ярилцлаа.
-Та өмнөх ярилцлагадаа, Хэрэв УИХ Ерөнхийлөгчийн ээлжит сонгуулийг 2021 онд явуулахаар тов тогтоосон тогтоол гаргавал тэр тогтоолыг Үндсэн хууль зөрчсөн гэж Үндсэн хуулийн Цэцэд мэдээлэл гаргана гэж байсан. Гэтэл Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай тогтоол батлагдчихлаа. Та Цэцэд мэдээлэл гаргачихсан уу?
-Тэглээ. Нэгдүгээр сарын 29-нд үндсэн хуулийн Цэцэд “Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 2021 оны ээлжит сонгуулийг товлон зарлах, санал авах өдрийг тогтоох тухай 2021 оны нэгдүгээр сарын 20-ны өдөр батлагдсан Уих-ын 2021 оны 07 дугаар тогтоол нь Монгол Улсын үндсэн хуулийн гучдугаар зүйлийн 2 дахь хэсгийн Ерөнхийлөгчөөр… иргэнийг зургаан жилийн хугацаагаар… сонгоно” гэснийг зөрчиж байна гэж үзэж мэдээлэл гаргасан.
-Ерөнхийлөгчийн ээлжит сонгууль 2023 онд болох ёстой гэж та үзэж байгаагаа илэрхийлж, үндэслэлүүдээ тайлбарлаж байсан. Үндсэн хуулийн Цэцэд гаргасан мэдээлэлдээ хуулийн талаас нь илүү тодотгосон болов уу?
-Нэмэлт, өөрчлөлт орохоос өмнө үндсэн хуулийн гучдугаар зүйлийн 2 дахь хэсэгт “Ерөнхийлөгчөөр…” иргэнийг дөрвөн жилийн хугацаагаар сонгоно гэж бүрэн эрхийн хугацааг заасан бол гучиннэгдүгээр зүйлийн 7 дахь хэсэгт “Ерөнхийлөгчийг зөвхөн нэг удаа сонгож болно” гэж Ерөнхийлөгчийн сонгуультай холбогдсон өөр өөр зүйлд байсан заалтуудыг нэгтгэн гучдугаар зүйлийн 2 дахь хэсэгт оруулсан нэмэлт, өөрчлөлт хэлбэрээр “дөрвөн” гэснийг “зургаан” гэж бүрэн эрхийн хугацааг өөрчлөн, өмнө нь дурдсан гучиннэгдүгээр зүйлийн 7 дахь хэсгийн оронд “Ерөнхийлөгчөөр зөвхөн нэг удаа” сонгогдож болохоор өөрчилсөн юм. Нөгөө талаас “Монгол Улсын үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийг дагаж мөрдөхөд шилжих журмын тухай” үндсэн хуультай нэгэн адил хүчинтэй хуульдаа үндсэн хуулийн гучдугаар зүйлийн 2 дахь хэсэгт оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийн талаар ямар нэг шилжилтийн журам тогтоогоогүй учраас 2020 оны тавдугаар сарын 25-ны өдрөөс эхлэн Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн бүрэн эрхийн хугацаа, тухайлбал Монгол Улсын Ерөнхийлөгч х.Баттулгын бүрэн эрхийн хугацаа зургаан жил болсон гэдгийг мэдээлэлдээ бичсэн. Уи х 2020 оны арванхоёрдугаар сарын 24-ний өдөр баталж, 30-ны өдрөөс эхэлж мөрдсөн Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хуульдаа дээр дурдсан үндэслэлийг хуульчлан баталгаажуулсан юм. энэ хуулийн 4 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсгийн 1 дэх заалтад “ээлжит сонгууль” гэж Монгол Улсын үндсэн хуулийн гучдугаар зүйлийн хоёр дахь хэсэгт зааснаар зургаан жил тутам явагдах сонгуулийг хэлнэ гэж хуульчилсан. Сонгууль товлон зарлах тухай 8 дугаар зүйлдээ 8.1 дэх хэсэгт Уи х ээлжит сонгуулийг сонгуулийн жилийн хоёрдугаар сарын 1-ний өдрөөс өмнө товлон зарлаж, санал авах өдрийг тогтооно; 8.2 дах хэсэгт ээлжит сонгуулийн санал авах өдөр нь сонгуулийн жилийн зургадугаар сарын эхний хагасын аль нэг ажлын өдөр байна гэж тус тус заасан. Гэтэл Уи х 2021 оны 07 дугаар тогтоолдоо “Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.1, 8.2 дахь хэсгийг үндэслэн…” гээд “Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн ээлжит сонгуулийг 2021 оны нэгдүгээр сарын 25-ны өдрөөс эхлэхээр товлон зарласугай, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн анхан шатны сонгуулийн санал авах өдрийг 2021 оны зургадугаар сарын 9-ний өдөр байхаар тогтоосугай” гэсэн нь үндсэн хууль зөрчсөн байна гэж мэдээлэлдээ тодруулсан.
-Тэгэхээр энэ тогтоол Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн хуулийг ч зөрччихсөн байна гэж ойлголоо.
-Тийм. Би бас тэгж үзэж байгаа.
-ҮХЦ таны мэдээллийг хэлэлцээд Үндсэн хууль зөрчсөн байна гэж дүгнэлт гаргасан ч УИХ чуулган завсарласан учраас Цэцийн дүгнэлтийг хэлэлцэхгүй удахаар хугацаа нь тулчих юм биш үү?
-үндсэн хуулийн Цэц дунд суудлын хуралдаанаараа Үндсэн хууль зөрчсөн гэсэн магадлал гаргавал Уих-ын тогтоолыг түдгэлзүүлнэ. ингэснээр Ерөнхийлөгчийн сонгуультай холбоотой ажиллагаа явагдахгүй. харин Уих-аар Цэцийн шийдвэрийг хүлээн авбал тогтоол хүчингүй болно. хүлээж авахгүй бол Цэц их суудлаараа эцсийн шийдвэр гаргаж тогтоол хүчингүй болно. Би ингэж итгэж байна. үндсэн хууль зөрчсөн энэ Тогтоол түдгэлзэж, улмаар хүчингүй болсноор аль хэдийнэ үнэртэж эхэлсэн, үүсч болзошгүй улс төрийн хямрал, магадгүй үндсэн хуулийн шинжтэй хямралаас сэргийлэгдэж, нөгөө талаас сонгуулийн зардалд төсөвлөгдсөн 26 тэрбум төгрөг улсын төсвөөс чөлөөлөгдөж цар тахлын улмаас бий болсон бэрхшээлийг давах, иргэдээ вакцинжуулахад зарцуулагдах боломжтой. үндсэн хууль, Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн хуулийн дагуу Ерөнхийлөгчийн ээлжит сонгууль 2023 оны зургадугаар сарын эхний хагасын аль нэг ажлын өдөр болно гэж үзэж байгаа. Цар тахлыг давж гарчихаад 2023 онд Ерөнхийлөгчийн ээлжит сонгуулиа чөлөөтэй явуулах завшаан бидэнд тохионо.