DNN

Ерөнхий сайд С.Бат­болд АНУ-д дөрөв,
тав хонож байгаа гэнэ. Чухам ямар ажлаар явж байгааг нь түүний тойрон хүрээ­лэгчид
тас нууж байна.

Төр, улсынхаа “эцэг” нь байх хариуцлагатай
үүрэг хүлээсэн төрийн өндөрлөгүүдийн гадаад, дотоод томилолтуудыг ард түмэн мэдэж
байх учиртай. Гэвч гүйцэтгэх засаглалыг толгойлж яваа эрхэм С.Батболд хаана, юу
хийж явааг ард түмэн битгий хэл УИХ-ын гишүүд ч мэдэхгүй байна.  Тиймээс хаашаа ямар зорилгоор явах гэж бай­гаа­гаа
хэзээ ч мэдэгдэх­гүй, сэмхэн алга бол­чих­дог Ерөнхий сайдыг шүүмж­лэх гишүүн олон
бий.

Албан эх сурвалжийн мэдээллээр бол Ерөнхий сайд С.Батболд АНУ-ыг хувийн ажлаар зорьжээ.
Гэхдээ гэр бүлийнхнийгээ дагуулаагүй цөөн хэдэн зөвлөхтэйгээ хамт очсон гэнэ. Төрийн айлчлал бишээс хойш уг нь
хувийн ажил хөөцөлдөх  хүнд зөвлөхийн
хэрэг байхгүй баймаар. Америкчуудтай
Оюу толгой, Таван тол­гойтой дүйцэхүйц өөрт ашигтай ямар нэгэн гэрээ байгуулах лоббигоо хий­хээр
зөвлөхөө дагуулав уу гэсэн хар төрөөд
бай­на. Ямартаа ч Ерөнхий
сайд төсвийн мөнгөөр туйлж яваа бололтой. Тэрээр өчигдөр эх орон­доо очно гэж наашаа хэл дуулгасан байна.
Гэвч нислэгийн хуваарь нь хэзээ гэдгээс түүний
ирэх хугацаа хамаарах тухай ойрын эх сурвалж нь хэл­сэн юм.

Өөр эх сурвалжийн хэлснээр Засгийн
газрын тэргүүн АНУ-д сургах хүүх­дийнхээ сургуулийн асуудлыг хөөцөлдөж бай­гаа юм
байна. Тэгэ­хээр Ерөнхий сайд АНУ-д амарч, амин хувийн ажлаа амжуулж байгаа нь үнэн
аж.

Социализмын үед ма­най дарга нар Хар
да­лайд амарч алжаалаа тайлдаг. Хариуд нь оро­суудын далласан газар нь ил гарч,
далайсан газар нь далд ордог бай­сан гэх юм билээ. Хар далайд тухлуулж, зугаа­цуулсных
нь  төлөө орос ах нарын үгнээс гаралгүй, ядарсан
ард түмнээ хэл­мэгдүүлэн, ёс бусаар аашилдаг байсан гашуун түүх бий.

Харин тэдний ший­рийг хатаах хүн нь
энэ цагийн Ерөнхий сайд С.Батболд болж таарав уу. Сиймхий гарвал га­даа­дад сэм
явчих гээд байдаг нөхөр юм. Мон­голд амрах газар мундсан биш заавал АНУ-д очиж алжаалаа
тайлдаг нь цаа­наа нэг учиртай биз ээ.

Намар цаг хаяанд ирж, юу юугүй өвлийн
дүн хүйтэн тачигнана. Улс түмэнд өвлийн бэлтгэлээ базаахаас эхлээд хийж, амжуулах
ажил их, санаа зовох зүйл олон байна. Ийм үед Засгийн газрын тэргүүнд амарч суух
зав байна гэж үү. Энэ улс орны хамаг ажлыг нугал­даг Засгийн газрыг тэр­гүүлж байгаа
хүн биеийн амар хараад, өртөг ихтэй гадны улсад тансаглаж суудаг цаг мөн үү. Сур­гууль
соёлынхон цуглаад, улс даяар уламжлалт их ажил өрнөх гэж байхад Ерөнхий сайд С.Батболд
АНУ-д юу хийгээд сураг алдарчихав аа. 

Ерөнхий сайд С.Бат­болд энэ зун аймгуудын
ойн баяр хэсэхээс өөр ажил хийсэнгүй. Очсон баяр бүртээ малилзтал инээж, өөрөөсөө
өгч бай­гаа мэт бөөн одон медаль гардуулав. Ээжийнхээ төрсөн нутаг Дундговьд
100 км засмал зам тавьж өгнө гээд ойгоор амлаж зогсоно. Төрийн хүн ин­гэж дураараа
авирлан, төсвийн мөнгийг зарцуу­лах эрхгүй санагдана.

Танхимын тэргүүн нь баяр наадам хөөцөлдөж
гүйгээд завгүй, сайд нар нь дагаж гэгэлзээд горьгүй тул энэ зун Зас­гийн газрын
хурал гур­вантаа тасалдлаа.  Ийм байхад Монгол
Улс яаж өвөлд өнтэй орж, хөгжил нь өөдөө явах билээ.

Найр наадам хэсч дуус­сан бол уг нь
Ерөн­хий сайд ажилдаа шуур­хайлан орох ёстой бай­лаа. Улс орны зуун зад­гай ажлуудыг
эмхэлж суух хэрэгтэй байв. Харам­салтай нь тэгсэнгүй, найр наадмынхаа ядаргааг тайлахаар
АНУ-ыг зорьсон байна. 

Уг нь монголчууд бид  уудам тал нутгийнхаа сэргэлэн агаарт гараад, уужим
амьсгаа авахад л дэлхийн ямар ч тансаг оронд очсоноос илүү амарч, алжаалаа тайлж
чаддаг. Харин Ерөнхий сайдад бол Монголынх нь салхи гэхээсээ Амери­кийн уур амьсгал
уужуу амьсгаа авах боломж ол­годог бололтой. Монгол Улс байн байн АНУ руу “гүйдэг”  Ерөнхий сайдтай болжээ.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

Өнгөрсөн хавар Төв аймгийн Жаргалант суманд тус аймгийнх нь татварын албаны дарга Ч.Адъяа­­сү­рэн
гэдэг нөхөр ан хийх гэж маяглаж байж буу алдан хай­ран сайхан залуугийн амийг бү­рэлгэ­сэн
ноцтой хэрэг гарсан би­лээ. Хуучны “ху” нам буюу Ардын на­мын дарга нарын зугааг гаргах гэж хичнээн ч ардын
амь нас, амьд­рал ахуй хохирч үлдэж байгааг гагцхүү бурхан тэнгэр л мэдэх биз.
Хамгийн сэтгэл эмзэглүүлсэн зүйл нь юү байна вэ
гэхлээр нөгөө хүний аминд хүрсэн хэргийн гол сэжигтэн Ч.Адъяасүрэн шүүхээс тэнсэн
харгалзах ял аваад өнгөр­чээ. Тэр хуучнаар “аймгийн намын дарга” нь байсан хүн л
дээ. Тэгэх­лээр Ардын намын гишүүн бол хүн “алсан” ч ял хэлэлцдэггүй аж. Тэд талийгаачийг эхнэр хүүхдээ хотод эмэгтэйчүүдийн
баяраар баярлуул­чихаад хариад амарч байхад нь анд хамт явж дарга нарыг зугаа­цуулахыг хүссэн байдаг.
Буу ший­дэм байдаггүй, дээр нь ан ав хийх сонирхолгүй түүнийг заавал авч явахаар
шаргуу хөөцөлдөж хамар хашааны хөршийнх нь утсаар хүр­тэл ярьж гуйжээ. Тэгээд дээрээс
нь өглөө эрт халуун хэвтрээс нь бос­гон авч яваад буу осолдож шарх­дуулсан гэдэг.
Улмаар талий­гаач шархаа даалгүй хот орох замдаа нас баржээ. Эмнэлгийн тусламж оройтож
хүргүүлсэн, дорви­той эмчилгээ хийгээгүй гэх зэрэг олон гомдол тухайн үед гарч байсан
ч энэ хэрэг тэгсхийгээд “тэнсэнгээр” дуусав.
Нэг ёсондоо хөдөөх эрийн амь нас тэнсэнгийн үнэтэй, ардын намын дарга хүн зугаагаа
гаргахын тулд яасан ч болдог гэдгийг нийгэмд харуулж байгаа гэсэн үг юм.
Эрх мэдэлтнүүд зугаагаа юугаар ч тайлж болдгийн
тод жишээг Ч.Адяъасүрэн даргын энэ хэрэг сануулж байна. Ер нь ХУ-гийн дарга нарын
хувьд үргэлж ийм л байсан түүхтэй гэдгийг бид мэднэ. Намын гишүүн хүн шоронд явдаг­гүй
байлаа. Арга байхгүй хүнд хэрэгт холбогдвол
намаа мултлаад ялгүй гардаг юм хэмээн тэр үед хэлэлцдэг байв. Тийм их эрх мэдлийг
нам олгодог байсан. Социализмын үеийн аймгийн
на­мын дарга нар яаж хөдөө явдаг байсан тухай одоо ярихад үнэм­шимгүй. Тэд орон
нутагтаа титэм­гүй хаад байсан юм. Кабиндаа
заавал эмч сувилагч, үсчин зураг­чин гэх зэрэг бүсгүйчүүд авч явна. Тэд нь царай
зүсээр гайгүй, нас хүйс залуу байх бичиг­дээгүй хууль­тай байлаа. Хөдөө сумандаа
очоод гайгүй дуулдаг бүсгүйчүүл, мөн буудлын үйлчлэгч, тэр сумынхаа бөх, анчин гэх
хүмүү­сээр хүрээ­лүүлэн дураараа дургиж, дунд чөмгөөрөө жиргэдэг цаг бай­лаа. Тэд
өвлийн хүйтэнд иргэдээ дулаан гэрээс нь хөөн босгож чоно үргээл­гэнд дайчилдаг байв.
Халуун хэвтрээс нь босгоод ба­ривч­лаагүй нь их юм, битгий маягла гэж захын дарга
загнадаг байв, наяад оны сүүл хүртэл. Энэ хуучин уламжлал Төв аймагт яг хэвээрээ
байгаа бололтой. Үүний баталгаа нь ч саяны болж өнгөрдөг Ардын намын дарга асан
зугаацсан нь гэсэн энэ хэрэг юм.
Ер нь ч Төв аймаг яг хуучнаараа байх бүрэн боломжтой
нутаг юм. Энүүхэн Айдасын давааны цаана Ардчилсан үзэл огт хөгжөөгүй байна гэдэг
үнэмшил муутай ч УИХ-ын бүхий л сонгуулиар ХУ нам дархан ялаад байгаа нь энэ үнэн
гэдгийг хэлээд өгнө. Төв аймгийн тойрог маш том тойрог. Тэнд УИХ-ын гишүүний дөрвөн мандат бий. Энэ бүх мандатыг
ардын намын гишүүн нь л байвал хэн ч хамаагүй авч байдаг. Харин яг үнэндээ үнэ­хээр
тийм олон хүн Төв аймагт оршин суудаг уу гэдэг нь маргаан­тай асуудал. Цаасан дээр
ная, бүүр зуугаад мянган хүнтэй гэдэг ч энэ бол худлаа тоо. Төв аймгийн хүмүү­сийн
лавтайяа дөчөөд хувь нь байхгүй.
Тэд зарим нь гадаад гараад явчихсан, зарим нь
хотод ороод ирчихсэн. Хотод байгаа хэдийн
зарим нь хороонд, зарим нь тран­шейнд амьдарч байгаа.Үлдсэн жараад хувийн
хэд нь сонгуульд орж хэд нь энэ намд санал өгдгийг хэн мэдлээ. Тэгэхлээр сонгуульд өгсөн санал болгон хуудуутай байх магадлал өндөр.
Хуучинсаг, дээр нь ху намд хайртайдаа энэ нам ялаад байгаа нь худал байх. Бусад
нам оршин тогтнох орон зай Төв аймагт байхгүй
байна гэдэгт олон хүн итгэдэггүй. Тэнд сонгууль гэдэг луйврын жүжиг л болж өнгөрч байдаг биз. Нэг ёсондоо
байхгүй хүмүүсийн саналаар л ХУ нам ялсаар өдий хүрсэн гэсэн үг. Энэ байдлаас гарах
арга бол Төв айм­гийн иргэдийн тоог үнэн
зөвөөр нь гаргах хэрэгтэй байна. Тус аймгийн
сумдын иргэдийн тал хувь нь хотод байдаг
бөгөөд харин тоо бүртгэл нь сумандаа байсаар ирсэн. Энэ аймагт ХУ-гийхны дийлээд
байд­гийн нууц ердөө л энэ. Тэд сонгууль болгоноор ялж төр барьж, тэгээд хүний амиар
наадаж байна. Тэгээд шүүхээр тэнсэн харгалзах ял авч түүнийгээ хэвлэл мэдээллээр
зар­лан гайхуулж байна.
Тийм ч учраас энэ аймаг ХУ буюу ардын намын бүрэн
даран­гуйлалд байна гэж хэлж болно. Нэг нам завсаргүй төр барьж байхад ард­чилал
хөгжиж байсан түүх байхгүй. Тийм ч учраас аймгийн хурган дарга өөрийгөө зугаацуула­хын
тулд гэмгүй ардын амийг үрж чадаж байна.
Ардчилал огт хөгжөө­гүй учраас л албатууд нь айхдаа хүзүүгээ хугалчихаа алдан гүйлдэж байгаа. Ардчилал
шинэчлэлийн үнэр ч байхгүй учраас л аймгийн шүүх энэ хэргийг шүүхдээ ардын амийг
тэнсэнгээр үнэлж тохуурхаж чадаж байгаа болов уу.

Нийслэл
хотод сүр нэмэн сүндэрлэсэн олон сайхан барилга байгууламжуудын нэг болох “Макс
центр” дэх “Макс молл” худалдааны төв, “Рамада” зочид бууд­лын нээлт өнгөрсөн долоо
хоногт болсон билээ. Яах аргагүй анхаарал татах энэ байгууламжийг “Макс”-ын ах дүү
хоёр мэдээж бариулсан. “Макс” группын захирал Д.Цэрэнжигмэдтэй ярилцлаа.

-Танай “Макс центр” бар жи­лийн шилдэг бүтээн
байгуулал­таар шалгарч байсан байх аа?

-Тийм ээ. 2010 оны шилдэг бүтээн байгуулалтаар
шалгарч байсан. Харин энэ төвийнхээ үйл ажиллагааг хэдхэн хоногийн өмнө албан ёсоор
нээж, “Grand opening”-оо хийлээ. Нийслэл хотод маань өнгө үзэмж нэмсэн сайхан барилга
босгож, ашиглалтад оруулсандаа сэтгэл хангалуун сууж байна.

-Сайхан барилгууд олноор босч байна л даа. Тэрэн
дундаа танайх ямар онцлогтой, ямар шинэ технологийг нэвтрүүлсэн юм бол гэдгийг сонирхмоор
байна?

-“Макс центр”-ийн барилгын зургийг нь Италийн
мэргэжилт­нүүдээр гаргуулсан. Агааржуулал­тын системээс эхлээд бүхий л зүйл нь тэндхийн
стандартаар хийгдсэн учраас манайд шинэлэгт тооцогдох зүйлс их байгаа. “Макс молл”
худалдааны төв гэхэд 43 мянган м/кв талбайтай. Бид бас дэлхий дахинд маш олон салбартай
олон улсын буудлын сүлжээг оруулж ирж байгаа. АНУ-ын “Виндэм” группын буудлын тоо,
өрөөнийхөө тоогоор дэлхийд толгой цохидог “Рамада” олон улсын буудлын сүлжээг оруулж
ирж нээлтээ хий­лээ. Буудлаар маань үйлчлүүлсэн хүмүүс сэтгэл тун хангалуун байна
лээ. Манай энэ буудал маань 128 өрөөтэй, дөрвөн одтой зочид буу­дал л даа.

-Гаднаас нь харахад ч, дотор нь ороод байж байхад
ч нүсэр барилга гэдэг нь анзаарагдаж байсан л даа. Энд шинээр яг хэдэн ажлын байр
гарч байгаа вэ?

-Энэ төв нээгдсэнээр 800 гаруй ажлын байр шинээр
нээгдэж бай­гаа юм.

-Манайд худалдааны төвүүд олон байгаа ч авто зогсоолоо
шийдээгүй нь олон байх юм аа. Харин танайхыг газар дор хоёр давхар авто зогсоол
барьсан гэх юм. Энэ үнэн үү?

-Тийм ээ. Манай энэ төв маань хоёр давхар авто
зогсоолтой. Италийн компани зураг төслийг нь гаргасан тухай дээр хэлсэн. Зурагт
байсны дагуу бүх барилгын ажил хийгдсэн. Дүү бид хоёр аливааг хамгийн сайнаар, чанартайгаар
хийхийг гол зарчмаа болгодог. Тэр ч алтан зарчмаараа энэ барилгаа босгосон. Худалдааны
төвөөр үйлчлүүлж байгаа хүмүүсийнхээ ч тав тухыг бодолцож хийсэн байгаа. Тэнд худалдан
авагч нар хүүхдээ харгалзуулах газраас эхлээд бүгд бий. Мөн фитнесс төв, спа, хоолны
сүлжээ газар гээд олон төрлийн газрууд байгаа даа.

Ер нь энэ төвийг ашиглалтад оруулсан нь дүү бид
хоёрын 20 гаруй жилийн хөдөлмөрийн үр дүн гээд хэлэхэд болно. Бодож явсан, эхлүүлсэн
зүйлээ үр дүнд хүрсний дараа хүн ямар сэтгэл хангалуун баяртай байдаг билээ, би
бас тийм л байна даа. Төслийг маань эхний өдрөөс дэмжин хамтарч ажиллаж ирсэн “ХААН”,
“Худалдаа хөгжлийн банк”-ны хамт олонд баярласнаа энэ дашрамд хэлмээр байна.

-“Нарны титэм” дээр байдаг худалдааны төвөө танайхан
нураагаад эхэлсэн байна лээ. Бас шинэ юм босгох гэж байна уу даа?

-Одоо хотын төвд аятай сайхан байрлал гэж байхгүй
болсон доо. Хуучин барилгуудаа нурааж ши­нээр барьсан нь дээр болж байна. Бид энэ
газар дээрээ дороо худал­дааны төвтэй, дээр нь орон сууцны зориулалттай барилга
барих гээд солонгосчуудаар зураг төслөө гаргаад ажилдаа орсон байгаа.

-Манайдаа тэргүүлэх компа­ниу­дын нэг “Макс” группыг
ах дүү хоёр босгосон гэж хүмүүс мэднэ. Дүү Д.Ганбаатарыг тань бол хүмүүс бас ч гэж
мэднэ. Харин та их даруу бас нууц­лагдмал нэгэн бололтой. Та хоёр компанидаа хэн
хэн нь ямар ямар салбараа хариуцдаг юм бэ?

-Би угаасаа нэг ийм хүн л дээ. Дотогшоо гэдэг
шиг. Бид хоёрын хувьд компанийхаа асуудалд адил­хан ороод явдаг.

-Та хоёрыг ерээд онд анх “Дөргөн” гээд ХЭАА байгуулж
байсан гэж сонсч байсан юм байна. Говь-Алтайн гаралтай хүүхдүүд яагаад Ховдын Дөргөн
нуураар хоршоогоо нэрлэж бай­сан юм бэ?

-Сайн мэдэж байна шүү. Тэр үед ганзагын наймаа
хийдэг байсан бид хоёр эндээ албан ёсоор бүрт­гэлтэй болж, хувиараа эрхлэх аж ахуй
байгуулахаар шийдлээ. Хүр­гэн ах маань тэгэхэд Дөргөн гээд их сай­хан нуур байдаг
юм гэж хэлэхээр нь бид хоёр нэрлэчихсэн юм. Янз бүрийн утга санаа байхгүй сайхан
нуур гэхээр нь өгчихсөн хэрэг.

Тэр үед хоршооны эзэн, захи­рал гэхээр их содон
сонстдог бай­лаа. Одоо бол захирал, компанийн эзэн гэдэг хэвийн мэт болж дээ. Удалгүй
хувиараа эрхлэх аж ахуй маань “Ган-3” гэдэг бүрэн бус хариуцлагатай компани болж
то­мор­сон.

-Яагаад “Ган-3” гэж?

-Өө, тэр үед “Ган” гээд авах гэхээр давхцаад байсан
учраас л гурвыг нэмж таарсан. Дараа нь шинэчилсэн бүртгэл хийгдэх үед одоогийн
“Макс” гэдэг нэрээ авсан даа. Одоо “Макс” групп маань 1500-гаад ажилтантай, нэлээд
олон салбар чиглэлд үйл ажиллагаа явуулж байна даа.

-Танайх италичуудаар зураг төслөө хийлгэсэн гэлээ.
Бас тэндхийн мебель эдлэл бор­луулдаг байх аа. Тийшээ ямар холбоо сүлбээ байна вэ?

-Бид анх машин оруулж ирдэг байхдаа, контейнертоо
мебель эдлэл хамт ачиж оруулж ирдэг байсан юм. Түүнийгээ анх хүүхдийн номын сангийн
хонгилын зааланд тавьж борлуулж байлаа. 1992 онд “Евро мебель” маань байгуу­лагдаж
байв. Одоо “Макс центр”-ийн дөр­вөн давхарт байгаа. Бид Италиас гадна Германтай
их хол­боо­той шүү дээ. Берлин бургер түргэн хоолны анхны сүлжээгээ 1996 онд бай­гуулж
байлаа. Одоо нэлээд олон салбар­тай болсон доо. Бас Герма­наас тоног төхөө­рөмжийг
нь оруулж ирж, герман мэргэжилтнээр суурийг нь тавиул­сан “Макс виндоу” гээд цонхны
үйлдвэр бий. Өөрийнхөө барьж байгаа барил­гадаа орон сууцны цонх, хаалга нийлүүлдэг. 

-Манайд бэлтэй хөрөнгөтэй хүмүүс морь уях нь их
болжээ. Одоогийнх шиг хошуурч, хуй­ларч эхлэхээс өмнө ах дүү хоёр морь уядаг байсан
байх аа?

-Хүүхэд байхаас л морь малд сонирхолтой хүүхэд
байсан. Бага­даа Говь-Алтайн Баян-Уул суманд өвөө эмээ дээрээ очоод  морь унаж, үхэр мал эргүүлдэг байсан. Яг хурдны
морь сонирхож эхэлсэн нь 1999, 2000 он. Дүү надаас арай өмнө сонирхоод эхэлчихсэн
бай­сан.

2002 оны наадмаар хязаалан насанд морь маань айрагдаж,
анх улсын наадмын айрагт хурд маань орж байлаа.

-Өнгөрсөн наадмаар хэр наадав даа?

-Өнөө жилийн наадам нартай, хуртай сайхан наадам
болсон. Энэ жилийн хувьд залуу уяачид, залуу бөхчүүд олноор төрсөн сайхан наадам
байлаа. Морьдыг эрлийз, монгол адуу гэж ялгаж урал­дуул­сан. Дүү бид хоёр “Тамирын
хурд”-д оролцож, бид хоёрын унаган хоёр морь хязаалан насанд ми­нийх хоёроор, Ганбаагийнх
гур­ваар орж ирсэн. Ах дүү хоёрын морьд дараалж орж ирээд сайхан л байлаа. Ер нь
Архангай нутаг надад ээлээ өгдөг сайхан газар. 2003 онд 80 жилийн ойгоор нь очиж
гурван түрүү, 2006 онд “Тамирын хурд-2”-т бас гурван түрүү авч байсан юм.

-Морины бай шагнал гэж улам бүр л нэмэгдээд байх
шиг?

-Морины бай шагнал өндөр ч түүнийг нь нутаг усанд
нь үлдээх, тараах бодол уяачдад их байдаг юм ш дээ. 2006 онд түрүү морины байнд
нь УАЗ-469 машин өгч байсан юм. Нэгийг нь гэхэд цаг­даагийн байгууллагад нь үлдээж
байлаа. 2009 онд Баянхонгороос гурван түрүү авсныхаа нэгийг нутаг оронд нь өгч байв.
Сая гэхэд бид хоёр суманд нь 100 охин хонь авч өгч, зуданд нэрвэгдсэн хүмүүст тусламж
болгож өгье гэж шийдээд албаны хүмүүстэй нь ярьчихаад л  ирлээ. Заримдаа байнаасаа дав­сан зүйл ч тараана
шүү дээ. Ер нь ард түмэнтэйгээ бай шагналаа ху­ваалц­даг нэг ийм жишиг бий бол­чих­лоо
л доо.

-Хурдан морь дагасан үнэ өртөг, жишиг, бас уядаг
хүмүү­сийн ч хүрээлэл тогтчих шиг боллоо. Бэлтэй хөрөнгөтэй, биз­нес, улс төрийн
хүрээнийхэн морь нэр дээрээ их уралдуулдаг болжээ?

-Залуу бизнесмэнүүд моринд шохоорхож, ийш мөнгө
хаяж бай­гааг би хөдөөгийн ард түмэндээ хөрөнгө оруулалт хийж байгаа сайн хэрэг
гэж хардаг. Хурдан морины өгч, авч байгаа ханш ч өндөр боллоо. Наадмаас өмнө Сүхбаатар,
Хэнтий тийш овоо хэдэн төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийгдсэн байх шүү. Тэр мөнгийг
гадагш гаргаад явуулчихаж байгаа биш, Монголдоо, малчин өрхөд хийгдэж байгаа сайн
хөрөнгө оруу­лалт. Ер нь болж байгаа, бүтэж байгаа хүмүүс л морь уяж байна шүү дээ.
Тэгэхээр тэр хүмүүсийн хөрөнгө нь малчдад хэрэг болж очиж байгаа нь болохгүй юу
байхав дээ.

-“Макс”-ын ах дүү хоёр л гээд байдаг. Ингэхэд
та хоёр эцэг, эхээс хэдүүлээ юм бэ. Танай­ханд та хоёроос өөр бизнес эр­хэл­дэг
хүмүүс байна уу?

-Бид долуулаа. Би дээрээ нэг эгчтэй, айлын том
хүү. Эгч маань өөрийн гэсэн бизнестэй. “Алтан ураг” гээд ресторан ажиллуулж байна.
Нэг эрэгтэй дүү маань бас хувийн компанитай. Заримдаа бид хоёрт тусалдаг. Охин дүү
нар маань АНУ-д амьдардаг.

-Таны ээж хоёр хүүгийнхээ өрөөгөөр ээлжилж ороод
гараад явж байхыг харлаа. Эх хүнд хүүхдүүд нь амжилттай ажил­лаж байгааг харахаас
илүү сай­хан зүйл юу байх билээ. Ээж, аав хоёр тань та хоёрын ажилд оролцдог уу?

-Манай аав, ээж хоёр маань бидний арыг даагаад
сууж байдаг юм. Жинхэнэ олонтойгоо хүмүүс л дээ. Гэрээр нь дүүрэн хүмүүс бужиг­наад
сууж байдаг. Бидэндээ бол ээж маань лам л гэсэн үг. Буян хурааж, ном уншуулаад арыг
маа­нь дааж суудаг юм. Бид тэдэн дээрээ очиж хааяа гарынх нь хоо­лыг нь идээд, ариулуулаад
л гарна шүү дээ.

-Танай хоёр ямар ажил алба хашиж ирсэн улсууд
вэ?

-Аав маань насаараа эмийн заводод, ээж Урт цагааны
гутал засварт ажилладаг байлаа.

 -Танай
гэр бүлийн хүнийг хэн гэдэг вэ. Хэдэн хүүхэдтэй вэ?

-Гэр бүлийн хүнийг маань Д.Эр­дэнэчимэг гэдэг.
Манайх хоёр охин, хоёр хүүтэй айл.Том хүү маань 20 настай ШУТИС-д суралц­даг. Дунд
хоёр нь сургуульд, бага нь цэцэрлэгт. Нэг ийм айл даа.

-Хүүхдүүд тань бүгд Мон­голдоо сурч байгаа юм
байна. Төгсөхөөр нь гадагшаа явуулах уу?

-Юутай ч эх орондоо сургуулиа төгсөг. Одоогоор
тэгнэ ингэнэ гэсэн юм алга. Өөрсдөө хүсвэл бас яах ч юм. Би хүүхдүүдээ Монголдоо
сурч боловсроод, ажиллаж, амьдраад яваасай гэж боддог. Ерээд оноос хойш олон хүн
харийг зорьж ажил­лаж амьдрах болсон. Дүү бид хоёр хүний нутагт очиж, наймаа худал­даа
хийж байсан ч гэсэн нутагтаа ажиллах ёстой гэсэн бодлоор эн­дээ компани байгуулж
ажиллаж үр дүнгээ үзээд өнөөг хүрлээ. Одоо бол Монгол улс эрчимтэй хөгж­лийнхөө
үе дээр байна. Солонгост очиж ажиллаад авч байгаа цалин эх нутагтаа гэр бүл үр хүүхдийнхээ
хажууд байгаад олох цалин бараг зөрүүгүй болж байна. Монгол нутагтаа сайхан ажиллаад
өндөр цалин аваад ажиллах боломж байгаа гэж би хэлнэ.

-Томоохон компаниуд өндөр цалинтай ажил байна,
харин ажиллах боловсон хүчин алга гээд байх юм . Энэ үнэн үү?

-Ажилгүй хүмүүс их байна л гэдэг. Нарийн мэргэжлийн
ажил­чин, удирдах албаны хүн авна гээд зарлаад шалгахаар тэнцэх хүмүүс алга байна
гэж манай ажилтнууд хэлж байна. Уг нь сурсан шиг сураад, мэргэшсэн шиг мэргэшвэл
ажлын байр бэлэн байна. Одоо монгол хүн гадагшаа гарч ажиллах биш, гаднаас ажилчин
авчирч ажлаа хийлгээд суух үе ойртсон гэж боддог.

-Бизнес эрхэлдэг хүмүүс, ажил нь амжилттай яваа
хүмүүс дараагийн алхмаа улс төрд орох гэж хараад байх шиг санагддаг. Та энэ талаар
ямар бодолтой явдаг вэ?

-Бизнесмэн хүн улс төрд орж болно л доо. Хийж
бүтээж байгаа салбартаа тодорхой амжилт гарга­чихсан хүмүүс мэдэж чаддагаа олон
түмэнтэйгээ хуваалцаж яа­гаад болохгүй гэж. Миний хувьд чаддаг, чаддагаа хийгээд
явсан нь дээр байх аа. Надад улс төрд орно гэсэн бодол байдаггүй. Ер нь хүн чадаж
байгаа юмаа л хийгээд явахаас сайхан зүйл байхгүй шүү дээ.

-Ярилцсанд баярлалаа.

Э.ЭНЭРЭЛ

Сэгсгэр ч гэсэн ээж минь, сийм­хий ч гэсэн гэр минь гэдэг дээ. Энэ үгийг  эх орноо  голж харийг зоригс­дод хэлмээр бай­на. Сүүлийн хэдэн жил моод болсон Солонгост гэрээ­гээр ажиллана гэсэн нэр томьёотой боолын хөдөлмөр хийлгэхээр  хэ­дэн мянган залуусыг хом­роголон явуулах шалгалт гээч юм авах боллоо. Хийх ажил нь яах вэ. Хий­хээр явж буй залуус нь хайран байна. Манай залуус ч шөнө нойроо хугаслан Солонгосыг зо­рих урт дараалалд зогсох аж. 1990 онд картын ба­раанд дугаар­лаж байс­наас ч илүүтэй хэдэн арван метр урт дараалал бий болж, Солонгост очиж хар ажил хийвэл л амьдрал нь өөдөлж, ар гэр нь дэгжих мэт ойлгох юм. Тэнд очвол баян бол­но гэнэ, тэнд очвол аз жаргал ирнэ гэнэ. Тэгээд эх орноо,  ээжтэйгээ, үр­тэйгээ  орхиод явахаасаа огт сийхгүй. Тэр олон за­лууст өчүүхэн ч эх оронч сэтгэл алга. Дэндүү дав­чуухан бодол нь тэднийг хар амиа хичээхээс хэт­рэхгүй болгожээ. Эх ор­ноо та нар хэнд даатгаж үлдээнэ вэ.

Дээд мэргэжил эзэмш­сэн нь ч, дэмий тэнэж доншуучилдаг нь ч ялгаа
алга. Солонгосыг зорих   мянга, мянган залуусын
цувааг нэмсээр. Ард нь бүл
муутайхан хэдэн эм­гэд хөгшид,
нөхрөө хүлээ­сэн бүсгүйчүүд, бүлтгэр
үр нь, цаг ямагт үрээ гэж  сэтгэл өмрөх хөөрхий муу ээж нь үлддэг.
За тэгээд траншейныхан гэж нэр­лэгд­дэг нийгэмд нэмэргүй хэдэн нөхөд үлдэж таар­на. Тэдэндээ эх орноо үлдээгээд тээр холоос “хайрлаж байгаа”
гэдэг хоосон үг илгээх хэнд
хэрэгтэй юм. Харь эзний харцан дор бөхөлзөж, халтар хэдэн төгрөг хааяахан нэг илгээснээ хайр гэж
бүү бод. Аавын­хаа энгэрт,
ээжийн­хээ элгэнд эрхлэхийг үр
чинь хүсдэг юм. Хүүгээ хажууд нь байхад ээж нь тайв­ширдаг
юм.

Сайндаа л сар шинэ, шинэ жил, наадмаар ганц,  хоёр зуун доллар илгээнэ биз. Хүүгээ хүлээсэн эхийн сэтгэлийг тэр мөнгө дэвтээнэ гэж үү. Эх орон,  ээж аавдаа оруулж буй хөрөнгө оруулалт нь тэр юм байх.      Хүний нутагт очоод зүгээр нэг хэдэн төгрөг олчихгүй архи дар­санд ам ташиж, гэмт хэрэг хийн нутаг нэгтнээ зовоож чих халуу­цуулах нь олонтаа. Болооч үгүй тэнд очоод өөрийгөө жаргаахаа мартахгүй. Найзынхаа эхнэртэй хамтран амьдраад эхнэр, нөхрийн дүрд тоглоно.   Ард үлдсэн  авааль эхнэр, нялх үрээ мартана. Та нараас болоод эх орон чинь хөг­жихгүй, та нараас болоод Монгол Улсын хүн ам өсөхгүй байна. Идэр залуу хорин хэд, гучин хэдэн насаа харь эрийн харцан дор бөхөлзөөд хамаг мууг нь хийхээсээ ичихгүй хэрнээ эх орондоо хатуу хүтүү ажил хийнэ гэхээр толгойтой хэдэн сөөвгөр нь өрвийгөөд ирнэ.  Өөрс­дөө голж,  өрөөлд гологдоод бай­гаа сул дорой нялцгар, амьтад болохоороо л өөрийн нутгийн өвснөөс хүний нутгийн шороог илүүд үзээ юү. Өөдөсхөн үр, өр нимгэн  ээжийгээ орхио юу. Солон­гост ажиллаж амьдраад сайн сай­хан болчихно чинээ санаад эргэж ирээгүй нас барсан олон залуус бий. Гэмтсэн бэртсэн нь бий. Харь эртэй суугаад халаглаж харамссан нь бий. Яахав зарим нэгийнх нь амьдралд жаахан хэрэг болох нь бийг үгүйсгэхгүй. Гэлээ гээд тэрүүх­ний төлөө нутгаа орхиод байгаа нь л эмзэглүүлж байгаа юм.  

Монголын үрс маш олон болох­гүй байгаагийн буруутан нь нөхөн үржихүйн ид насаа харьд өнгө­рүүлж буй залуус. Ядаж л эх орон­доо хүн төрүүлж өгөх ёстой үүргээ мэдэх хэрэгтэй. 

Тийш тэгтлээ тэмүүлж байгаа юм бол эх орондоо заавал хийсэн юмтай байх ёстой. Дор хаяж гурван хүүхэд гаргасан, ядаж хашаа бай­шин барьж, хэдэн мод тарьчихаад эх орондоо үүргээ гүйцэтгээд замаа буруулна биз. Үхэн хатан Солон­гос руу тэмүүлж, тэнд л очвол аз жаргалын үүд нээгдэх юм шиг бодох биеэ оторлогч, нялцгай, унхиагүй амьтдын цуваанд жаг­сагч­дыг эх орноосоо урвасанд тооцмоор байна.

Монгол газар шороон дээр монгол хүн  болж төрчихөөд Монголоо голох нь тэгээд тэдний  зөв үү.   Ажил олдохгүй, цалин  бага байна гэж ам таглах биз. Үнэн хэрэг дээрээ Монголд ажлын байр тас­ралтгүй өсч, цалин өндөртэй газ­рууд нэмэгдэж байна. Хэвлэлийн хуудаснаа өндөр цалин амалсан ажлын байрны зар тасрахгүй бай­на. Голоод юм уу, гологдоод хийдэг­гүй л юм билээ. Тэд хүний газар тэгээд сайн сайхан ажил хийдэг юм уу. Хамаг мууг нь л хийж байгаа.  Нутгаа орхигсодын энэхүү армийн орон зайн дээр мянга мянгаараа хятадууд ирж ажиллаж байна.   Монгол нь Солонгос руу, хятад нь Монгол руу чиглэсэн энэ урсгал удаан үргэлжилбэл Монгол гэдэг хөөрхий болно. Манайхаас дээр хөгжилтэй орноос хэдэн мянгаа­раа ирээд байхыг бодоход ажлын байр байгаа нь тодорхой. Тэд ирээд эх оронд чинь эзэн мэт, эмэгтэй­чүүдийг чинь өөрийн юм шиг дураа­раа авирлаж  байна.

Үрээ тэвэрсэн эхнэр, хүүгээ хүлээсэн ээжийгээ орхиод хүний газар луу юунд ингэж бөөн бөө­нөөрөө цуварна вэ. Идэр залуу насандаа эх нутгаа орхиод харийн нутагт хүний өмнө бөхөлзөх гэж юунд  яарнам бэ. Амьдралынх нь хамаг утга учир Солонгосыг зорих л юм шиг, хүсэл мөрөөдөл нь тэрнээс илүү халихгүй залуу нас хайран. 

Нөгөө яруу найрагч, зохиолчид, элит хэсгийнхэн яагаад энэ талаар огт дуугарахгүй байна. Бие биенээ хэмлэж, бичиг цаас шидэхдээ гар­гууд хэрнээ гадагшаа чиглэх залуу­сын урсгалыг хараад хээвнэг хэнэг­гүйхэн өнгөрөх юм. Улстөрчид нь яагаад тэднийг уухайлан дэм­жээд байна. Эх нутгаасаа урвагса­дын бүхэл бүтэн үе хүний нутгийн тэнгэр дор боол болохоор зүглэж байна. Үүнд нэг анхаарал хандуу­лаач. “Яруу найрагчдаа яаж шүү орчлонг аврах вэ” хэмээн бичиж байсан М.Цэдэндоржийн шүлгийн мөр бий. Түүн шиг орчлонг аврах агуу сэтгэлтэй найрагч биш байлаа гэхэд Монголоо бодох сэтгэл үлд­сэн баймаар  юм, өнөөгийн найрагч­­дад. Улстөрчид нь залуу­саа гадагшаа ажиллуулахаар явуулж байгаадаа биш, Монголд нь ажил олж өгч байгаагаараа пиардмаар юм. 

Монгол орон уудам, хийх ажил их байна. Эх орон чинь та нарыг дуудаж байна. Эргэж харахгүй яваад өгч байгаа чинь л урвагч болгож байгаа юм, залуусаа. Буцаж ирээд Монголоо голж, эхнэрээ сольж жүжиглэхийг чинь хүлээх ёстой юу, эх орон чинь. 

Залуу идэр насаа
хүний нутагт
өнгөрөөгөөд адаг сүүлд нь эх
орондоо ясаа тавина гэж гон­шиго­нох хэрэг алга. Урвагчийн ясыг тавих газар ч олддоггүй юм гэсэн
шүү, явагсдаа.
Харин би Монгол­доо үлдэнэ ээ.

Зунжин наадлаа. Монголын зуныг наадмын  улирал гэж нэрлэмээр юм. Ажил хийдэг хүн энэ зун ховор байлаа. Наадам найр цэнгээнээр бялуурч хэдэн зуун саяын үнэтэй хүлэг морьд, машин, гял цал ганган дээлээр уралдац­гаалаа. Түрүүлсэн бөхдөө төрийн сайд нь хүртэл байр өгч, бизнес­менүүд нь машин бэлэглэж уралд­лаа. Бүр өгөх юмаа олж ядаад нэг бөхөд Онц хилчин цол тэмдэг өгөв. Бөх барилдсан хүн яагаад эх орныхоо хилийг манаж гавьяа байгуулсан хүнд өгдөг шагнал авдаг юм хэн мэдэхэв. Сайнаар бодъё гэвэл хэдэн хүн өвдөг шороодуулсан нь хил манаж, хил зөрчигч илрүүлсэнтэй адил гавьяа юм байлгүй.

Монгол төрийн албан ёсны ажил нь наадам мэт төрийн удирд­лагууд нь аймаг, сумын наадам хэсч зугаацаж байна. Намар, өвөл болдгийг зун нь мартчихдаг бид  өнөө утаа, зуд турхантайгаа дахиад л учирна.

Жүжиглэж хаширдаггүй хар толгойнууд юм аа.  Жүжгийн тавилт  нь яг адилхан энэ олон наад­муудыг аймаг, сум, улс орон тэр чигээрээ хийнэ. Сонирхолтой нь энэ наад­мыг хэн зохион байгуулаад хэн санхүүжүүлээд байна. Таван өрөө байрнаас эхлээд 500 саяын морь хүртэл наадмыг манлайлагчдад шагнал болгон хүртээх нь зөв үү. Өөрийн чадлаар хөлс хүчээ урсган байж олсон 500 сая бүү хэл 500 төгрөгийг ч ухаалаг бизнесменүүд хэн нэгэн хүний нүдний хужрыг гаргасны төлөө зарлагаддаггүй.  Төрийн төсөв гэж монголчуудын хийсэн бүтээсэн бүхний талыг хураадаг цадаж ханадаггүй машин байдаг. Гайхалтай нь тэр их мөнгийг улстөрчид,  түүн дотроо сайд нар зарцуулах эрх мэдэл илүү их бий. Энэ мөнгөнөөс хэд нь морь, бөхөд бай шагнал болон очиж байгааг хэн ч мэдэхгүй. Өндөр хөгжилтэй орнуудад төсвийн маш хатуу хууль байдаг. Түүндээ ямар сайдын га­раар хэдэн төгрөг орсныг олон нийтэд зарлахаас гадна сайдын гэр бүл албаны унааг хэрэглэхээс эхлээд нэр хүндийг ашигласан тохиолдолд огцрох хийгээд олон жилээр торны цаана суух хүртэл шийтгэл оноодог. Гавьяа байгуул­сан морь, бөх шагнал авах нь зүйн хэрэг боловч ард түмний хөрөн­гөөс татсан их хэмжээний мөнгийг үүнд зарцуулах нь шударга ёсонд нийцэхгүй.

Арваад мянган хүнийг ажлын байртай болгож буй “Нарантуул” захын эзэн Ш.Сайхансамбуу, тө­рийн төмөр замыг гацаахгүйн тулд хувиасаа мөнгө гаргаж байгаа Х.Баттулга, нэгэн гэр бүлийн  амийг уснаас аварсан Ч.Улаан, Рио Тинтогийн өндөр цалинтай ажлаас таталзсан С.Оюун  нарын гавьяа  ганц удаа уралдаад түрүүлсэн морь, бөхийн гавьяаны дэргэд бага гэж үү. Энэ мэтийн гавьяатай улстөрчид байна. Хажуугаар нь  наадмаар гавьяа байгуулж буй мэт жүжиглэх улстөрчид бас хааяагүй байна. Ингэхээр л наадам гэдэг баярын утга агуулга тэр чигтээ алга болчихож байгаа юм. 

Үндэсний баяр наадмаа тэм­дэглэх нь Монголын ард түмний буруу биш. Өндөр хөгжилтэй улс орнууд ч олон баяр тэмдэглэдэг. Манайхаас ялгаатай нь тэдний баяр наадам цэвэр хувийн өмчөөр санхүүжнэ. Зохион байгуулагчид нь парламентын суудал горилогч улстөрч байдаггүй. Ямар нэгэн тэмцээн өөрсдийн фэнүүдийн боо­цоо, тасалбарын үнэ, хандив зэр­гээс бүрддэг. Ийм тэмцээнүүдэд төрийн түшээд оролцох нь ховор бөгөөд хөлбөмбөгийн дэлхийн аваргын тэмцээнийг олон удаа үзсэн нэгэн Ерөнхий сайд огцрох шахсан тохиолдол бий. Гэтэл манайд улстөрчид нь түрүүлсэн морь, бөхийг урамшуулах нэрээр  өөрсдийгөө телевизээр реклам­даж, гадныхны гайхлыг төрүүлж байна. Тэд нар наадам үзэж байна гэхээс илүүтэй сонгуулийн пиараа хийж байгаа нь хараагүй, дүлий хүнд ч ойлгомжтой. Японы нэгэн жуулчны ярьснаар бол монгол­чууд маш сайн наадаж, бас улстөржиж чаддаг гэнэ.

Энэ олон наадмууд нь зарим үед сайхан мэт санагдана. Үнэн хэрэгтээ хууль батлах ёстой эрхэм гишүүд, хэрэгжүүлэх ёстой нөхөр сайд нар наадам мэтээр зугаацаж байгаа нь иргэдээ бүтээн байгуулах биш, зугаацан цэнгэхийг уриалж буй хэрэг юм. Оросууд крантаа хаахаар Түлш, эрчим хүчний сайд нь ажлаа хийдэг, зуд болохоор Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлд­вэрийн  сайд нь  ажлаа хийдэг ийм улстөрчид манайхаас өөр оронд байдаггүй. Улстөрчдийн хийж байгаа ажил нь бас л нэг хэлбэрийн наадам. Тэд жорлон барьж, өр  тавихдаа ч тууз хайчилдаг. Манай­хаас өөр оронд бол ийнхүү шоуд­сан улстөрчид дахин улс төрд хөл тавих нь бүү хэл удам судар нь амьдрах аргагүй болдог. Харам­салтай нь улстөрчдийн энэ шоу нь өөрсдийн пиарыг хийхээс гадна эгэл ардын амьдралыг ч хойш нь татдаг.    

Миний нэгэн найз Төв аймагт шинээр барилга барьж байгаа. Барилга барьж буй нөхдүүд нь арав хоног ажлаа хаяжээ. Архангайн бас нэг бизнесмэн их хэмжээний хадлан бэлтгэхээр багагүй хөрөнгө зарсан байдаг. Өндөр мэргэжлийн агрономич бас хөлсөлсөн юм билээ. Гэтэл өвсний сөл хамгийн өндөр байх үеэр нь ажилчин нь нутгийн ойн баяртаа оролцох гээд алга болсон байгаа юм.

Нэг үе наадмаар нэр бүхий хэдхэн хүн л зоолттой түрүүлдэг байсан нь өөрчлөгдсөнийг эс тооц­вол наадам нэг л хэвийн болдог. Цаашид яахыг хэн мэдэ­хэв. Морь уралдана, бөх барилдана, аймаг сум, улсын цолоор шагнана. Шагна­лыг нь төр засгийн тэргүүнүүд, улс­төрчид гардуулна. Нэг ёсны манай улстөрчдийн зуны ажлын гол хэсэг нь наадамд шагнал гардуулах, эсвэл бай шагнал амлах. Наадам гэдэг үгний утга чанар ч тэр наадах цэнгэхээс угшилтай. Ингэж  зунжин тоглож наадаад байхаар өвлийн хахир хүйтний хатуу араншин биднийг тойрохгүй, дайрна.

Ер нь  хувь хүмүүс өөрсдийнхөө мөнгөөр дангаараа энэ олон наад­муудыг хийдэг  бол яая гэхсэн. Гэтэл улсын мөнгийг  энэ их баяр цэнгэлд мөн их урсгаж байна. Олон хүн цугласан баяр наадмыг далимдуу­лаад их хурлын гишүүдийн өөрс­дийгөө рекламдах нэг боломж юм л даа.

Иймэрхүү маягаар хаваржин улстөржөөд,  зунжин наадамлаад байхаар өвлийг өнтэй давах ойл­голт ер нь байна уу. Өвөл ирэхээр өнөөх утаагаа ярьж “матрын ну­лимс” унагана. Наадмын маргааш намар гэдэг шиг наадмын нөгөө­дөр өвөл ирнэ ээ. Ирсээр ч байсан. Байгалийн янз бүрийн үзэгдэл болдгоороо л болно. Түүнийг харин наадам шигээ налайж давах л гол асуудал юм. Наадамлах яах вэ. Наадмын маргааш намар гэдэг сэн. Тэгвэл наадмын нөгөөдөр өвөл ирдгийг бас санах л  ёстой юм шүү.

Сүүлийн 20 жилийн түүхэнд ах намын
нэр хүнд ингэтэл туйлдаа хүр­тэл дорд орж, намын ги­шүүд нь хуваагдан ингэт­лээ
итгэл алдарч байсан үе бий болов уу. Хөдөө хотгүй хийгдэж буй судал­гаануудаас МАН,
МАХН гэдгийн ялгааг мэдэж бай­гаа хүн цөөн гэдэг нь то­дорхой болж, алдарт 90 жилийн
түүхтэй намын рейтинг навс унасан нь харагдаж байна.

Хамгийн гол нь намын гишүүдийн итгэл
алдрах байдал, УИХ-ын гишүү­дийн сонгууль болоход ганцхан жил дутуу байхад удирдлагуудын
байж бай­гаа царай нь энэ гэсэн шивнээ байдлыг бүр дор­дуулна. Гэхдээ тэрнээс аюумшигтай
нэг зүйл нь тус намын дарга, ерөн­хий нарийн бичгийн дарга хоёр голын наана, цаана
гарчихаад байгаа явдал хэмээн тус намын гишүүн түшээд харамсан­гуй ярьж байх юм.
Уг нь сонгуулийн өмнөх жил, дээрээс нь нэрээ сольж, хуучин нэрийг нь экс дарга нь
авчихсан гээд эрсдэлт он цаг мөн үү гэвэл мөн.

Гэтэл Ерөнхий сайд, тус намын дарга
С.Бат­болд, намын ерөнхий на­рийн бичгийн дарга У.Хү­рэлсүх нар таарамж муу­тай
байгаа гэсэн мэдээ­лэл хуурай өвсөнд ассан гал мэт шуугиад ирлээ. Энэ үнэн бол хэнийх
нь буруу вэ. Бас хэний зөв бэ.

С.Батболд:

Тоглоомын дундаас орж ирээд бүх хариуц­лага
түүнд хамааралтай болоод явж байгаа учраас нэг талаас азгүй гэж бо­лох, нөгөө талаас
Ерөн­хий сайд С.Баяр эрүүл мэндийн шалтгаанаар ажлаа өгөхдөө түүнийг сонгосон учраас
азтай ч гэж болох. Гэхдээ түүний аз, эзийн талаар одоо ярихад эрт.

Тэр нэгэнт энэ том намын дарга болсон
уч­раас бүх л ялалт, гавьяа түүнтэй холбогдоно. Тий­мээс хичээж ажиллах үүрэг хариуцлага
ирсэн нь мэдээж. Тэгэхдээ на­мын аппаратын бүр доод шатнаас нь явсаар ерөн­хий нарийн
бичгийн дарга болсон У.Хүрэл­сүх­тэй хамтран ажиллах үүрэг түүнд оногдсон. На­мын
хөл гэж юу болох, анхан шатандаа байдал хэрхдэгийг томхон татаа­саар явсаар өнөөг
хүрсэн С.Батболд мэдэхгүй нь хэр билээ. Тиймээс тэрийг мэддэгээрээ түрий барьж,
ажилд оролцох давран­гуй, дэврэнгүй генсектэй байх амаргүй байж таар­на. Хэзээнээс
энэ намд дарга том байж ирсэн. Даргын үг эцсийнх байх ёстой. Бас дарга ч ха­риуц­лагаа
хүлээж таар­на. Гэтэл хааяадаа өм­нүүр нь орж ярьчих гээд байдаг, намын аппарат
дотроо түүнээс илүү мэ­дэлтэй байчих гээд бай­гаа учраас У.Хүрэлсүхэд уур хүрэх
нь аргагүй.

Уг нь түүхийн энэ мө­чид ялагдсан
намын дарга гэсэн нэр зүүмээр­гүй байдаг. Бас С.Бат­болдтой ороод сонгуульд ялагдлаа
гэсэн хар яриа­ны сэдэв болмооргүй бай­даг. Дээрээс нь замын дундаас бүр ч огцорчих­мооргүй
байдаг. Гэтэл өөрийнхөөрөө намын ажил­даа ороод зүтгэе гэхээр хүчтэй генсек гай
болоод байдаг. Ямар ч дарга ийм хүнээс са­лахыг хүсч эхлэх байх. Соёлтой боловсролтой
бас дипломатч мэргэ­жил­тэй С.Батболд цэргийнх бас залуучуудын бай­гуул­­­лагын
гэх тодот­гол­той У.Хүрэлсүхтэй дан­даа аргадангуй өнгө ая­саас хандаад байж бо­лохгүй
биз дээ. Дарга хүн зангараг үзүүлэх ёстой. Гэтэл энэ нь түүний мөн чанараас ангид.
Ядаж байхад АН зэрэгцээд тог­лолт хийгээд байдаг.

Нэгэнт дарга нь мөн хойно өөрөөс нь
илүү гарч ажиллачих гээд бай­гаа генсекээсээ сална гэж үзэж л таарах байх. Үүний
тулд мань хүний холбогд­дог “Хадгаламж” банкны асуудлыг ч дахин хөн­дүүлж эхлэх
арга нь зөв ч байж болох юм. Ерөнхий сайдын албаасаа гадна намын даргын албан ту­шаалыг
авна гэсэн нь “даахгүй нохойд булуу дараа” болсон ч юм бил үү хэн мэдлээ. Ер нь
У.Хү­рэл­сүх хөгзгөр С.Баярыг даргын албаа хашсан хэвээр байсан бол тэгж өрвөлзөө
ч үү хэн мэдлээ дээ. Мэдээж, хүнээс но­гоон гэрлээр том албан тушаал авчихсан тэгээд
үүрэгт хугацаа нь дуу­сахад жил үлдээд байхад янз бүрийн эрсдэл хүлээ­хийг хэн хүсэх
юм.

Тиймээс С.Бат­бол­дын зөв.

У.Хүрэлсүх:

Тэр бол бизнесээ өр­гө­­жүүлэхийн
тулд нам дагах ёстой гэдэг ч юм уу, эсвэл намд өгсөн хан­диваараа дэд сайд болж
улмаар намд хүчин зүтгэ­сэн хүн биш. Харин хорь гаруй наснаасаа намын анхан шатны
нэгжээс нь өгссөөр генсек болсон. Ерөнхийдөө хүчтэй зори­мог, танхай бүдүүлэгдүү
гэсэн имижээр өөрийгөө улс төрд тодорхойлсон. Тэр ч зангаараа на­мын­хаа даргын
өмнүүр орж юм хэлчихээд байдаг муу зантай. Даргынх нь удаан, байж байж шийд­дэг
зан шуурхай түс тас түүний зантай нийцэхгүй байгаагаас байнга бухим­дах болсон.
Өөрөөр хэл­бэл энэ хоёр хүний хурд нь нийцэхгүй байгаа нь хагарлын нэг асуудал болоод
байгаа юм. Энэ цаг үед даргатайгаа шууд ярилцаад асуудлыг ший­дэхгүй, хоёр талд
гомдож гуниад яваад байгаа нь аль аль нь энэ албан тушаалд тэнцэх хүмүүс мөн байсан
уу, үгүй юу гэдэг дээр эргэлзээ тө­рүүлж байгаа тал бий.

Гэхдээ У.Хүрэлсүхийн хувьд дарга нь
шууд тас няс үгээ хэлэхгүй дундын хатгаасаар яваад бай­гаад гомдож байгаа. Бас дээрээс
нь нам болохгүй байна гэж дэргэдээс нь түнших хүмүүс олон бай­на. Бас сүүлийн үед
илэр­хий Ерөнхий сайдын гэж хардагддаг хэвлэлүүдээр “Хадгаламж” банкны 14 тэрбумыг
сөхөх болсонд хямарч яваа.

Уг нь тэр бол даргын цэрэг байх ёстой.
Гэвч өнөөх л омголон зангаа­раа хүлцэнгүй байж ча­дахгүй байгаа. Ядаж бай­хад “МАН
нэрийг авснаар сонгуульд ялагдвал хэн хариуцлага хүлээх вэ” гэж намын 26 дугаар
их хур­лын дундуур сэтгүүлч­дийн асуултад хариу­лах­даа “Би хариуцлагыг хү­лээнэ”
гээд хэлчихсэн байдаг. Тэгэхээр ингэж хэлснээрээ асуудал үүс­вэл тэр яах аргагүй
туг тахиулж таарна. Гэтэл нэг­дү­гээр хүн байж, эцсээ болтол нь үзээд ялагдвал гомдолгүй
гэхсэн. Харин хоёрдугаар эрх мэдэлтэн атлаа хариуцлага хү­лээнэ гэвэл гомдолтой
санагдаад байгаа.

Ийм нэгэн эрх ашгийн дээсэн дөрөөн
дээр тэр тэнцэж явна. Хажуу ха­виргынх нь хүмүүс “Намд өөрийнхөөрөө тоглолт хийж
чадахгүй байж ха­риуцлага хүлээнэ гэвэл шатсан хэрэг болно. Тий­мээс нэгмөсөн үзсэн
шиг үзвэл дээр” гээд хатгаад байдаг. Гэтэл ёс зүйгээ бодохоор болохгүй бай­даг.
Бас нөгөө талаас харахад нэгэнт нам бо­лохгүй байхад болохгүй байгааг нь хэлэхээс
яах юм гэж өөрийгөө зөвтгөх. Бас үнэнхүү зангарагтай даргын дор бол ажил­лахад гомдохгүй
санаг­дах. Ийм тал талын бодол түүний дотор буцалж яваа байх. Бас даргынхаа адил
С.Батболд, У.Хү­рэлсүхийн үед энэ нам ялагдсан гэх гутамшгийг үүрэхгүй байх хязгааргүй
амбиц байж таарна. Ядаж байхад бүх судал­гаагаар намынх нь нэр хүнд унаад байдаг.
Тэгэ­хээр түүнийг буцалж огш­лоо гэж буруутгахад хэ­цүү. Ингээд бодохоор У.Хү­рэлсүхийн
зөв.  

Ер нь тэр хоёрын хоёу­лангийнх нь зөв. Өөр
өөрийнхөөрөө гомдлоо тээгээд өөрсдийгөө зөвт­гөөд
байх юм бол буруу­гүй хүн байхгүй. Ямартай ч эрх барих том намын хоёр толгой нь өөр, өөр тийшээ хараад байгаа нь л үнэн юм даг. Өөрсдөө асуудлаа хэрхэн шийдэх юм, намын олон нөхөд нь яах нь зөв
гэж харж бай­гаа юм хэн мэдлээ дээ.

Өнөө жил багагүй олон аймгийн дал, наян
жилийн түүхт ой тохиож байгаа билээ. Аймгуудын ойн наадам эхнээсээ болж
өндөрлөөд байна. Тухайлбал, энэ сарын 22, 23-нд Өмнөговь, Сэлэнгэ,
Хөвсгөл аймгууд наян жил, Дархан-Уул аймаг тавин жилийн ойгоо өргөн
дэлгэр тэмдэглэсэн. Хөвсгөл аймгийн баяр наадамд хүчит 512 бөх
зодоглосноос Хөвсгөл аймгийн Шинэ-Идэр сумын харьяат, Монгол Улсын
арслан Х.Мөнхбаатар ес даван түрүүллээ. Үзүүрт нь Хөвсгөл аймгийн
Тосонцэнгэл сумын харьяат улсын харцага Ц.Содномдорж үлдсэн. Эл хоёр
хүчтэн өнгөрсөн жил Хотгойдын Шадар ван Чингүнжавын нэрэмжит даншиг
наадамд мөн түрүү үзүүрт шалгарч, Ц.Содномдорж түрүүлж байсан билээ.

Мөн Хөвсгөл нутгийн хоёр бөх өнөө жилийн
наадамд зогсолт хийсэн. Х.Мөнхбаатар арслан шинээр гарьд цолны болзол
хангасан Говь-Алтайн Ж.Бат-Эрдэнэ начинд унаагүй гээд, Ц.Содномдорж
шинээр заан цолны болзол хангасан Ч.Санжаадамбад мөн унаагүй хэмээн
наймын даваа эхэлтэл талбай дээр зогссоныг манайхан мэдэж байгаа.
Ц.Содномдоржийн хувьд энэ жилийн наадамд олимпийн аварга Н.Түвшинбаяраар
дөрөв, Өвөрхангай аймгийн арслан Д.Болдбаатараар тав, шинээр начин
цолны болзол хангасан Төв аймгийн Баянхангай сумын бөх Б.Батмөнхөөр
зургаа давж улсын харцага цол хүртсэн билээ.

Говь-Алтай аймгийн Эрдэнэ сумын харьяат,
“Хантайшир” дэвжээний бөх улсын заан Б.Соронзонболд, Хөвсгөл аймгийн
Галт сумын харьяат, “Хөвсгөлийн хүчтэн” дэвжээний бөх улсын харцага
Г.Ганхуяг нар Хөвсгөл аймгийн наадмын бөхийн барилдаанд их шөвгийн
дөрөвт шалгарсан байна. Ц.Содномдорж харцагаас гадна ерэн жилийн ойгоор
Хөвсгөл нутгаас хоёр бөх улсын цолонд хүрсэн билээ. Тодруулбал,
Цагаан-Үүр сумын харьяат А.Батмөнх Дундговийн Б.Чинзориг начнаар,
Төмөрбулаг сумын уугуул М.Эрдэнэбат нутгийн ах Г.Элбэг харцагаар тав
давж начин болсон.

Сэлэнгэ аймгийн наян жилийн ойд 256 бөх
зодоглосноос өнөө жилийн наадамд ес давж улсын арслан цол хүртсэн
Гунаажавын Эрхэмбаяр найм давж түрүүлэв. Үзүүрт нь Сэлэнгэ аймгийн
Мандал сумын уугуул аймгийн начин Д.Болдбаатар шалгарч, аймгийн заан
цолны болзол хангасан юм. Уг наадмын шөвгийн дөрөвт даян аварга
Г.Өсөхбаяр, улсын харцага Т.Өсөх-Ирээдүй нар үлдсэн.

Өсөхөө аварга долоогийн даваанд аймгийн
начин Д.Болдбаатарт элэг бүсээ тайлж, түүнийг аймгийн арслан цолонд
хүргэв. Ингэж идэр залуу аварга маань аймгийн цолтон төрүүллээ.

Сэлэнгэ аймгийн наадамд гурван аймгийн
начин цолтон төрсөн. “Ноёд” группын бөх Баярбаатар улсын начин
Ш.Тогтохбаяраар, Мандал сумын заан Ц.Энхжаргал улсын начин
Ч.Баянмөнхөөр, Түшиг сумын заан Жаргалсайхан аймгийн хурц арслан
Б.Одгэрэлээр тав давсан билээ. Сэлэнгэчүүд далан найман жилийн дараа
төрсөн арслангаа хүндэтгэн угтаж авсан. Уяачдын наадам дээр “Lexus 570”
машин гардуулсан бол аймгийнхаа ойгоор “Ноёд” группын захирал Г.Буяндорж
таван өрөө байрны түлхүүр гардуулсан юм.

Өмнөговь аймгийн ойд арслан До.Ганхуяг,
гарьд И.Доржсамбуу, Н.Ганбаатар, заан Д.Баасандорж тэргүүтэй 256 бөх
зодоглосноос Булган аймгийн Хутаг-Өндөр сумын харьяат аймгийн заан
Б.Хашбат найм давж түрүүлэн аймгийн арслан цолны болзол хангасан байна.
Б.Хашбатын хувьд өнөө жилийн наадамд Д.Бумбаяр заанаар дөрөв давж, начны
даваанд залуу заан М.Өсөхбаярт тахимаа өгсөн. Үзүүрт нь Говь-Алтай
аймгийн Цээл сумын харьяат, улсын начин Л.Гантулга шалгарчээ. Харин
шөвгийн дөрөвт ерэн жилийн ойгоор гарьд цолны болзол хангасан Завханы
М.Баяржавхлан, Булган аймгийн Бүрэгхангай сумын уугуул, “Жигүүр гранд”
группын бөх улсын заан М.Өсөхбаяр нар үлдсэн байна.

Сонирхуулахад, Өмнөговь аймгаас өнөө жил
хоёр бөх улсын цолны босго алхсан билээ. Тодруулбал, Булган сумын
харьяат “Ажнай” корпорацийн бөх аймгийн арслан Б.Сумьяа гарьд
И.Доржсамбуугаар, Ц.Одбаяр харцага Л.Пүрэвжаваар тав давж начин болсон.

Дархан-Уул аймгийн тавин жилийн ойд
зодоглосон 256 бөхөөс Увс аймгийн Ховд сумын уугуул, “Увс нуур”
дэвжээний бөх аймгийн начин Н.Батсуурь найм давж түрүүлэн аймгийн арслан
цолны болзол хангасан байна. Н.Батсуурийг өнөө жилийн наадмаар улсын
цолонд баараггүй хүрнэ хэмээн бөх сонирхогчид тааварлаж байсан. Гэтэл
аав (улсын харцага Г.Намсрайжав)-аараа гурав даваад дөрвийн давааны
оноолтод До.Ганхуяг арслантай таарч өвдөг шороодсон.

Дархан-Уул аймгийн наадамд Төв аймгийн
Баянцогт сумын харьяат, “Олимп” дэвжээний бөх улсын харцага
Э.Даваабаатар үзүүрлэжээ. Залуу харцагыг ерэн жилийн ойгоор заан болон
түүнээс дээш цолонд хүрнэ хэмээн наадамчин олон таамаглаж байсан.Тэрээр
тавын даваанд Завхан аймгийн Идэр сумын харьяат, “Шинэ Ази” группын бөх
аймгийн арслан Ш.Жаргалсайханыг амлаж барилдаад өвдөг шороодсон билээ.
Архангай аймгийн Булган сумын харьяат, “Бөх билэгт” дэвжээний бөх улсын
заан Д.Рагчаа, аймгийн начин Д.Загджав гишүүнийх хүү Соёмбо нар шөвгийн
дөрөвт шалгарсан байна. Дээрх аймгуудад аймгийн цолтон хэд хэдээр
нэмэгджээ. Сонирхуулахад хурдан морины их насанд Хөвсгөлийн 80 жилд
Хөвсгөл аймгийн Мөрөн сумын “Хөвсгөл геологи” ХХК-ийн захирал
С.Төмөрбаатарын үүлэн бор, Сэлэнгийн 80 жилд Сэлэнгэ аймгийн Мандал
сумын уяач Д.Баярбаярын зоос бор, Дарханы 50 жилд Дархан-Уул аймгийн
Эрдэнэбилэгийн төгөлдөр хүрэн, Өмнөговийн 80 жилд Өмнөговь аймгийн
Цогтцэций сумын Энхсайханы хонгор зэрэг нутгийнх нь хурдан буянгууд
түрүүлж торгон жолоо өргүүлжээ.

Н.ГАНТУЛГА

Наадам дуусч амралт эхлээд ч тэр үү,
эсвэл их улс төр  эхлэхийн өмнөх нам гүм ч
юм уу, ойрын хэд хоног улс төрөөр аядуу­хан бай­на. Харин ам­раад тарчихсан улс­төрчдийг
хөдөлгөөнд оруулж бай­гаа ганц зүйл нь гадны гийчдийн айлч­лал. Энэ сарын
27-30-ны өдөр Энэтхэгийн Ерөн­хий­лөгч хатагтай Пра­тиб­ха Девисингх Патил Монгол
Улсад төрийн айлч­лал хийхээр хүрэл­цэн ирэх гэж байна. Бүгд Найрамдах Энэтхэг Ул­сын
төрийн тэргүүн, Энэт­хэгийн нэгдүгээр ир­гэн, Зэвсэгт хүчний дээд командлагч тэрбээр
ма­най улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдор­жийн урил­гаар ирж байгаа юм.

Одоогоос яг нэг жи­лийн өмнө тус улсын
пар­ла­ментын доод танхим болох Лок Сабхагийн дар­га хатагтай Мейра Кумар Монголд
айлчилж, хариу айлчлалыг УИХ-ын дарга Д.Дэмбэрэл өнгөр­сөн арван­хоёрдугаар сард
хийж байв. Ерөн­хийлөгч Ц.Элбэгдоржийн хувьд Ерөнхийлөгчийн албыг авсныхаа дараа
хамгийн анхны айлчла­лаа Энэтхэгээс эхэлж байсныг хүмүүс санаж байгаа байх. Энэ
нь 2009 оны наймдугаар сар байв. Ерөөсөө жил да­раа­лан, жилд бүр хоёр ч удаа өндөр
дээд албан тушаалын хүмүүс харил­цан нэгэндээ найр тавьж айлчилна гэдэг энгийн хэрэг
биш. Энэ бол Энэт­хэг Монголыг, Монгол Энэт­хэгийг “ноцтой”-гоор сонирхож байгаагийн
том батал­гаа юм. Энэт­хэг бол сүүлийн үед дэл­хийн бүхий л улс орнуу­дын сонирхлыг
татаж байгаа гүрэн.

Дэлхийд маш хур­дац­тай хөг­жиж
байгаа орнуу­дын нэг, сүүлийн
арваад жилийн хугацаанд эдийн засаг нь дахин дахинаар өргөжсөн. 1985 оноос хойш 431 сая иргэнээ
ядуурлаас салгаж, 2030 он гэхэд дундаж амьд­ралтай иргэдийн тоо нь 580 саяд хүрнэ гэсэн тоо­цоотой. Дэлхийд техно­логийн
аутсор­сингоороо эхний 15-т багтдаг ком­паниудын долоо нь тэнд байна гэхээр нэг
ойлголт төрж байгаа байх.

Мөн харилцаа холбооны салбарт хамгийн
хурдацтай хөгж­лийг харуулсан, автомашины үйлд­вэрлэлийн хурдаараа дэлхийд хоёрдугаарт
гэсэн үзүүлэлттэй, худалдан авалтын чад­ва­раараа дэлхийд 13-т байгаа, энэ нь
2030 онд тавдугаарт очно гэгдэж байгаа ийм орон яаж ч анхаар­лын төвөөс гадна байх
вэ дээ.

Түүх, соёл заншил уламжла­лаа­раа
бол тэртэй тэргүй дэлхийн сонирхлын төвд байсаар ирсэн. Харин сүүлийн үед эдийн
засгийн бодит өсөлт, аж үйлдвэрлэлийн хөгжил нь энэ орныг бүс нутагтаа төдийгүй
дэлхийд анхаарлын төвд оруулаад байгаа юм. Дэлхийд газар нутгийнхаа хэмжээгээр до­лоод,
хүн амынхаа тоогоор Хята­дын дараа хоёрду­гаарт ордог Энэтхэг сүүлийн үед зөв бодлого
зөв менежментээр хөгжиж байгаа учир 1.2 тэрбум иргэнийх нь хүчирхэг байдлыг нь харж
үзэхээс аргагүй болоод бай­гаа. Эдийн засгийн үзүүлэлтээрээ дэлхийд аравт ороод
ирчихсэн шүү дээ.

Монголчуудын хувьд хамгийн том гурав
дахь хөрш маань яах аргагүй Энэтхэг мөн. Нэг бүс нутагт байр­ладаг эрт­ний түүхэн
харил­цаатай, шашин соёлын нөлөө хамаарал их, эдийн засгийн хувьд хүчирхэгжсэн бас
дээрээс нь Ази тивд Монголд хөтөлгөө морь мэт ханьсах ардчилсан орон Энэтхэг учраас
томоохон гурав дахь хөр­шид зүй ёсоор тооцогдоно гэж мэргэжилтнүүд үздэг юм билээ.
Монголчуудад Энэтхэгийг сонир­хох үндэслэл байна. Дор хаяж дэлхийд моодонд орж байгаа
улс гэдгээр нь. Харин энэтхэгчүүдэд Монголын юу нь сонин байгаа билээ. Ер нь аливаа
улс орны харилцаа гэдэг хүний харилцаа­тай адил. Хэн хэндээ ашигтай, таатай харилцаа
байх ёстой.

Энэтхэг гангийн үйлдвэрлэл, уран,
нүүрсийг ихээр сонирхдог. Үүнийгээ ч манай талд байнга илэрхийлсээр ирсэн байдаг.
Ер нь ган, уран, нүүрс бол тулгын гурван чулуу шиг байж гэмээнэ их хөгж­лийн үүд
хаалга нээгддэг гэдэг билээ. Энэтхэг улс цөмийн эрчим хүчийг хөгжүүлсэн, бас ч гэж
олон реактортой. Гэхдээ түүхий эд болох шар нунтаг хомс. Тиймээс бидэнтэй хамтран
ажиллах санал тавьдаг. Энэ удаад ч эрхэм Ерөн­хийлөгч үүнийг хөндөх байх. Бас энэтхэгчүүд
Монголын коксжих нүүрсэнд ихээхэн анхаардаг. Тэд ийм өндөр агууламжтай нүүрсээ гадагшаа
битгий гаргаач ээ, эндээ үйлдвэрээ барь. Ажлын байрнаас эхлээд нэмүү өртгийн ашиг
ч бий. Үүн дээр чинь туслахад бэлэн гэдэг юм билээ. Тэгэхийн тулд төрийн өмчит дэлхийд
нэртэй том том компаниа оруулахад бэлэн байгаа сурагтай. Бас Энэтхэгийг дэлхийд
таниулсан гангийн үйлд­вэр­лэлээ­рээ хамтрах саналыг тавиад ч удаж байгаа. Гангийн
үйлдвэрлэл гэж барагтай аавын хүү бариад хийчихдэг бизнес биш гэдэг. Гэхдээ гангийн
үйлдвэрлэл бол улс оронд тусгаар тогтнолын батал­гаа, нэр хүнд болж байдаг. Гангийн
үйлдвэртэй орон болж гэмээнэ сав л хийвэл дээрэлхэх гээд байдаг хөршүүдтэй улсад
зүрхэн тарни нь гэсэн үг. Энэтхэгүүд гангийн үйлд­вэ­рийн тухайд нэлээд нааштай
саналуудыг тавьж байсан гэж учир мэдэх хүмүүс хэлдэг. Гэвч Монголд нефть, цемент
гээд үндэс­ний аюулгүй байдлын баталгаа болсон үйлдвэрүүд баригддаггүй шиг ган­гийн
үйлдвэрийн санал Д.Зоригт сайдын ширээн дээрээс буцсан байх. Энэтхэгүүд Таван толгой
дээр америкчуудтай адил, япон­чуудтай адил горьдлого тээж бай­сан нь нууц биш. Гэхдээ
одоо бодвол байдлыг ойлгосон биз. Тийм хэдий ч Монгол шиг орны хувьд дэлхийд нэр
нөлөөтэй гурав­дагч хөршүүдтэйгээ ойр байж, хамтран ажиллах эх сууриа тавьж байх
нь шатахуу­наараа боодог, хилээ хаадаг чанга хөршүүдтэй Монголын хувьд байн­га бодож
байх асуудал. Хаданд хавчуулагд­сан халиуны зулзага шиг тэр олон эрх ашгуудыг тэнцүү­лэн
байж бодлого шигтгэж, Таван толгойн асуудлаа шийдэх гэж бай­гаа бид­ний монголчуудын
хувьд Энэтхэг бол сонирхол татах кан­дидатын нэг мөн.

Энэтхэгүүд бол манайхаас төмөр, ган,
уран, нүүрс дээр хамт­ран ажиллахын тулд Хятадаар дамжуулаад 1500 км газар төмөр
зам татах боломж бий тухай дур­даж байсан гэдэг. Эс бол Номхон далайгаар тойруулаад
зөөвөрлөх боломж бийг ч хэлдэг хүмүүс. Гэхдээ Хятад бол ганцхан улстай хилийн маргаантай
байдаг нь Энэтхэг.  Тиймээс манай хоёрыг тэгж
эрхлүүлэх нь юу л бол. Энэтхэг, Хятадуудын хувьд Түвдийн өндөр­лөгийн асуудал удаж
байгаа үл ойлголцлын сэдэв. Нөгөө талаас Хятадтай хамгийн урт зайнд буюу 4677 км
хил залгадаг Монгол орон энэтхэгүүдийн анхаарлыг татаж байх талтай.

Энэтхэг манайх хоёр сүүлийн үед шууд
нислэгийн талаар ярилцах болсон нь энэ айлчлалын үеэр яригдаж таарах болов уу. Мэдээж,
шууд нислэг хоёр улсын харилцаанд шууд үр нөлөөгөө өгдөг. Дорнын шашин соёлын ойр
байдалдаа дулдуйдан шууд нислэгийг бий болгоход эргэл мөргөлөөр тийш зорчигчид дуртай
байх биз. Нөгөө талаас Ойрхи Дорнод, Африкийн орныг зори­хоор явахдаа наана нь дэвэн
дэлхийг тэнэдэг бидний зовлон шууд алга болох сайн талтай. Тэгэхээр энэтхэгүүдэд
гэхээсээ манайд ашигтай шууд нислэгийг удахгүй болох айлчла­лаар хөндөх нь чухал.
Мөн Доголон Төмөр хааны ач хүү Бабур хааны байгуулсан Их Мого­лын улсаас гаралтай
энэтхэгүүд Чингэсийн удам монголчуудтай батлан хамгаалах салбарт сүү­лийн үед нэлээд
ойртон ажиллаж байгаа. Тэр сэдэв ч яригдаж таарах биз ээ. Энэтхэг улс сүүлийн жилүү­дэд
АНУ хийгээд Европын холбоо­той эдийн засаг, цэрэг стратегийн салбарт тун ойртон
түншилж бай­гаа. Цөмийн зэвсгийг энхийн зорил­гоор ашиглах гэрээ нь анхаарал татдаг.
Цөмийн зэвсгийн тухайд зургаа дахь де факто улс гэдгээрээ ялгар­даг. Энэтхэгт
1.3 сая цэрэг армид алба хааж байгаа. Манай улаан­баатарчууд тэр чигээрээ гээд бод
л доо. Цэргийн албан хаагчдын тоогоороо тэдний өмнө гишгэх улс дэлхийд хоёрхон л
байгаа. 

Энэтхэг бол манайхны хувьд яах аргагүй
анхаарал хийгээд эрх ашиг татсан гурав дахь хөрш маань билээ. Улс төрд 27 настай­гаасаа
эхлэн 40 жил зүтгэсэн Энэтхэгийн анхны эмэгтэй Ерөн­хий­лөгчөөр тодорсон Пратибха
Девисингх Патил гуай ч нэгийг тунгааж ирж буй биз ээ.

Урлагийн гавьяат
зүтгэлтэн Балчинжавын Долгионтой ярилцлаа.

-Түүхт ойнууд дав­хацсан баяр
наадмаар төрөөсөө урлагийн гавь­яат зүтгэлтэн хэмээх том цол хүртлээ. Нийт
уншигчдынхаа өмнөөс танд баяр хүргэе?

-Баярлалаа. “Өдрийн сонин”-ы
уншигчдад бас баяр хүргэе.

-Долгион гэдэг нэр Монголын
рок поп ур­лагтай үргэлж хамт хэ­лэгдэж, цуг ирсэн. Хүү­хэд байхдаа “Долгион”
гэж хамтлаг байдаг юм болов уу гэж хүртэл боддог байсан шүү?

-Сониноос “Долгион” гэж хамтлаг
байсан. Хилийн цэргийн хамтлаг. Их сайн хамтлаг байсан шүү.

-Монголын рок по­пын алтан
үеийн хамт­лагуудтай таны нэр зайлшгүй холбогддог?

-Баярлалаа. Яагаад гэвэл Монголын рок поп урлаг рок поп
гэдэг томъёол­лоор, орчин ца­гийн хөгжмийн
утгаар нь яах аргагүй
миний үеийн­хэн анх бий
бол­госон гэж хэлж болно. Миний уна­ган найз, “Соёл-Эрдэнэ”-ийн Гал­санбат
агсан бол Монго­лын рок попын анх­ны гавьяат шүү
дээ. Монго­лын төр анх
удаа гитар­чинд гавьяат цолоо өгсөн юм. Галсанбат маань
хэдийгээр бидэн­тэй­гээ байхгүй
ч гэсэн тэнгэрээс харж байдаг гэдэгт итгэдэг. Найз маань булган сүүл­тэй юм байна. Манай рок
попын гэр бүлд гавьяат
цолт­нууд олон, өнөр болж байна. Одоогоор тэдний
хам­гийн отгон нь би бол­лоо. Тийм учраас миний үеийн
хамтлагуудад тог­лож, зүтгэж
байгаа бид хэд биш, монголчууд, ард түмэн,
рок поп урлагийг сонирхдог залуучууд, үе
үеийнхэн маань мэдэж,
хайрлаж, хүндэлж явд­гийн
нэг илэрхийлэл нь сая надад шагнал өгсөн явдал боллоо гэж ойлгож
байна. Бидний үеийнхэн ерөнхийдөө ахмад үе
рүүгээ орох гэж байна.
Гэхдээ бидний дээд талд алтан үеийнхэн,
рок по­пын үндсийг
тавьсан хү­мүүс минь байгаагүй бол бид нар яаж байх вэ.
1990-ээд оны, залуу үеийн
төлөөлөл болсон та нарын үеийнхэн
бид­нийг ойлгож, мэдэж, сонсч явдагт баярлах ёстой болов уу. Сая шагнал авахад
залуучууд баяр их хүргэх
юм. Энэ юу гэсэн үг вэ
гэхээр рок поп залуу үеийн
урлаг юм. Тийм болохоор бас их баяр­лаж байх шиг байна. Энэ шагнал бол рок по­пын­хонд
урам хайрласан ээл­жит баяр гэж ойлгож байна.

-Тухайн
үеийн эстрад, рок поп урлагийн нэг чухал хэсэг нь пянз байж. Энэ үг яалтгүй
Монголын 1970, 1980-аад оны эстрадынхны тодотгол нь байсан юм шиг ээ. Пянз
гэхээр та нарын үе л сэтгэлд буугаад байдаг юм?

-Рок
поп урлаг нь өөрөө пянзтай яах аргагүй хол­боо­той. Яагаад гэвэл гитар тог­лоод
дуулна. Түүнийгээ ту­хайн явцуу хүрээндээ сонс­гохоос гадна цаашаа олон хүнд
хүргэхийг боддог ийм урлаг. Нөгөөдүүл нь ч сон­сохыг хүсдэг, харилцан бие
биетэйгээ шүтэлцдэгээс ямар нэгэн техникийн хэрэгс­лээр харилцан хүргэхийн тулд
яв­саар өнөөдөр CD, интернэт, Iphone, Ipod бол­лоо. Бидний хүүхэд байхад удаан
тоглогч пянз гэж бай­лаа. Тэр пянзаар рокн рол­лийн хаана Эльвис Преслей,
“Битлз”-ийн дуу хуур тэр үеийн дэлхийн залуу­чуудын толгой тархийг эзэм­дэж,
маш том шуурга болсон. “Битлз”-ийн тэр дөрвөн залуу дэлхийг донсолгосон. Нэг
гариг, ер­төнц дээр байгаа болохоор тэр салхи шуурга Монголыг тойроогүй.

Галсанбатын
том ах Гал­санбаяр ЗХУ-ын Одессей хотноо сурдаг байлаа. Тэр хот далайн боомт
учраас орон орны усан цэргүүд пянз зөөдөг байсан. Пянз Монголд орж ирсэн нэг
суваг нь тэр үеийн оюутнууд юм.

Галсанбаяр
ах бид нарыг суулгаж байгаад  “Битлз”-ийн
дууг пянзаар сонсгосон. Ин­гэж л бид “Битлз” гэдэг пянз­тай танилцаж байсан.
Түү­нээс өмнө сонгодог, дуурийн дуучдын пянзнууд гэрт маань байдаг л байсан.

Тэр
үед энд тэндгүй пянз тархаж байсан. Рок поп нэгэн зэрэг бий болсон. 40, 50
мянгатын давхар, орцтой байрууд ашиглалтад орж нүүдэлчин монголчууд тэнд орсон.
Тэгэхэд л монголчууд орц гэдэг юмтай болж, тэнд хүүхдүүд нь тоглож нааддаг,
гитар тоглож, дуу хуураа бие биендээ сонирхуулдаг байв. Ийм үед Монголын рок
попын нэгэн үе нь явсан. Тэр үе дотор нь би бас явсан гэдгээ­рээ гэрч нь юм.
Монго­лын орчин цагийн хөгжим орцны хөгжмөөс яах аргагүй үүсэл­тэй, холбоотой.
Орцны хөгж­мийг өнөөдөр зарим хү­мүүс үгүйсгэдэг. Тэрийг үгүйс­гэж болохгүй юм.
Тэгэхэд бас л хөгжим явж байсан. Олон нийтийн өмнө дуулж болдог­гүй, хаалттай
хориотой дуу­нуу­даа орцонд л дуулдаг бай­лаа. Нэг ёсондоо орц нь Соё­лын төв
байж. Тэнд хүү­хэд залуус цуглаж хөгжим, мэдээ­лэл хуваалцдаг, со­лилц­дог бай­сан.
Орцны урлаг буюу ба­руунд underground 
гэж бай­даг. Тэр урлаг маань яв­саар байгаад орчин цагийн рок попын
урлаг болчихлоо. Олон мөчир салаа, хэв мая­гаараа хуваагдаад байж байна.

-Монголын
анхны эст­рад рок, поп дуу гэвэл?

-Тухайн
үеийн соёлын яам, удирдлагууд албан ёсоор “Битлз” маягийн хамт­лаг байгуулсан
нь “Соёл-Эрдэнэ”. “Соёл-Эрдэнэ”-ээс рок поп албан ёсоор эхэлж байсан түүхтэй.
Дуу гэж ярих­гүй, хэнээс эхэлсэн бэ гэвэл “Соёл-Эрдэнэ”-ээс гэнэ.

-Та
нарын үеийн хамт­лаг дуучдыг одоо ч ард түмэн хүндэлсээр, дууг нь сонссоор
байдаг. Та бүх­нийг өнөөдөр хүртэл ард түмэн мартаагүй нь рок попын анхдагчид
гэдгээр тань уу, эсвэл дуунуудад тийм шид байна уу?

-Аль
алинд нь байна. Ер нь бол урлаг хожим хойно нь үнэлэгдэж, томъёологдож явдаг.
Би өөрөө дуу зохиож, оролддог хүний хувьд ярихад дээр үед, алтан үеийн хөгж­мийн
бурхад маань үнэхээр аугаа байжээ. Тэр үед дууг Л.Мөрдорж, С.Гончигсумлаа,
Г.Бир­­­ваа, Б.Дамдинсүрэн, Д.Лув­сан­шарав гээд л хуучны мун­даг хүмүүс
баталдаг бай­сан. Эд нар чинь шаардлага их өндөр тавьдаг байж. На­майг анх
дууны горманийг өөрчлөх гэж завсрын өнгө оруулах гэхэд минь хорьсныг нь эргээд
бодоход буруу юм биш бай­жээ. Монголын таван эгшиг, Азийн аялгуугаа хад­гал
гэсэн хатуу шаардлага тавьдаг байж. Тийм болохоор монгол хүнд, чихэнд чимэгтэй
сон­согддог дуунууд нь мөнх бай­даг. Ингэж бас тайлбар­лаж болно. 1990 онд
ардчи­лал эрх чөлөө бий болсноор нэг сайхан бүтэн амьсгалах уур амьсгалтай болж
хүн бүр дуулж хуурдах, зохиох эрх нь нээлттэй болонгуут бүгд л дуу зохионо гэж
байхгүй л байхгүй юу. Үүнээс болж өнөө­дөр зарим дуу урт нас­лахгүй байгаа.

Өөрөөр
хэлбэл үе үеэрээ үнэ цэнэтэй явдаг урлаг шүү дээ. Рок поп маань залуу үеийн,
мөнхийнх. Бидний үеийн дуунууд яваад бай­дагтай адил 1990, 2000-аад оны дуунууд
ч мөнхрөх л болно шүү дээ.

-Та
шагналаа долдугаар сарын 10-ны өглөө төрийн тэргүүнээс авсан. Наадам­тай
давхацсан шагнал ав­сан мөч үгээр хэлэхийн ар­га­­гүй сайхан байсан байх шүү?

-Би ер
нь энэ тухай бодож байгаагүй юм байна. Найзууд маань гавьяат, ардын жүжиг­чин,
төрийн шагнал авахад ордны гадна очоод л, тосоод л, цэцэг өгдөг байсан. Гэтэл
өөрөө авсан чинь бас их сонин мэдрэмж төрдөг юм байна. Намайг төрийн хар хүн
гэж хэлж болно. Төрийн төлөө боож үхдэг оготнуу­дынх нь нэг нь би. Тийм уч­раас
төрт ёсоо хүндэлдэг. Монгол хүн учраас Монголын уламжлал, ёс, ард түмний
амьдрал, бичигдээгүй хуулийг нь дагах ёстой. Төр надад, хүүдээ ийм том шагнал
хайр­лаж байгаа гэдгийг бодоод, тэр том танхимд Ерөн­хий­лөгчтэй гар бариад,
тэмдгийг нь зүүхэд хүн аргагүй баяр­ладаг юм билээ.

Тэгээд
би юу бодсон гэхээр монголчууд бид нар нэгэнт л ийм ёс дэг жаяг байдаг, байгаа
учраас төрт ёсоо хүндэлж, хайрлаж тэр ёсоор нь хандах ёстой юм байна. Тийм
учраас сүртэй байсан, надад. Би одонгоо аваад, цэцэг барьчихсан, Чингэсийн
хөшөөний хажуу­гаар бууж ирэхэд талбайн тал нь хүнээр дүүрчихсэн байсан. Бүгд
уухайлахад ая­гүй сонин санагдсан. Би хэр баргийн юманд сандардаг­гүй.
Телевизээр өдөр болгон л гарч байдаг, ард түмний дунд л явж байдаг ч тэгж
сандарч байсангүй (инээв). Ямар сайндаа буруу шатаар нь буух гэж бүдэрч унахаа
шахаж байхав дээ. Тэр миний сандарч, догдолж байгаагийн л илрэл. Тийм болохоор
энэ бол айхавтар гоё юм байдаг юм байна гэдгийг ойлгосон.

-Наадмаар
тэгвэл хөл хөөр ихтэй байж дээ?

-Тэр
өдрүүдэд миний гар утас шатаж байсан гэж хэлж болно. Би чинь сая өөрийг минь
олон хүн таньдаг юм байна, мэддэг юм байна гэд­гийг бүр онцгой ойлголоо. Над
руу хөдөө орон нутаг, миний таньдаггүй хүмүүс хүр­тэл яриад “Та бол мундаг шүү”
гээд л. Надад их сайхан санагдсан. Сая би өөрөө өөрийгөө дахин шинээр нээ­лээ
шүү дээ. Тийм л юм бол­лоо. Их сонин мэдрэмж төр­дөг юм байна. Фото аппа­ратууд
түм бумаараа гялс, гялсхийгээд л. Хүн ер нь баярлахгүй байна гэж байдаг юм уу.
Их баярласан, дог­долсон. Би чинь нэлээд л их юм үзсэн хүн. Төрт ёсны тэр гоё
уур амьсгалыг сая л анх мэдэрлээ.

-Төрсөн
дүүтэйгээ ур­лагт, нэг салбарт зэрэг­цээд, хамтдаа зүтгээд ява­хад ямар байдаг
вэ?

-Би
сэтгэгдлээ хуваалц­маар байна. Ангирмаа бид хоёрын аав Ч.Балчинжав гэж хүн
байсан. Суу билэгтэй, авьяастай, сайхан дуулдаг, хуурддаг, шүлэг бичдэг, ор­чуулга
хийдэг олон нийтийн зүтгэлтэн байсан. Хуучны, улс төрийн хэлмэгдэл гээд дэмий
юм байдаг байлаа шүү дээ. Аав маань тийм асууд­лаар ороод уран бүтээл туур­вих талаасаа
хаагдаж бай­сан. Тэгээд энэ хорвоогоос “Алтан гадас” одон ч авч чадалгүй
хальсан даа.

Энэ
жил миний дүү Б.Ан­гирмаа Ерөнхийлөгч Ц.Элбэг­доржоос “Алтан гадас” одон авлаа,
би сая гавьяат цолыг нь авав. Тэгээд би бодож байсан юм. Аавынхаа авч чадаагүй
шагналыг нь бид хоёр авч байгаа юм байна даа гэж. Хамгийн нандинаар хэлэ­хэд
ийм сэтгэгдэл төрсөн. Урлагийн салбарт бол миний дүү танигдчихсан, олны та­нил
хүн. Тэр өчүүхэн жаахан авь­яасыг аав ээж минь би­дэнд өгөөгүйсэн бол юу гэж
бид хоёр ингэж шагнал авах вэ дээ гэдэг ийм энгийн бо­ловчиг хамгийн хялбар ойл­гохуйц
сэтгэгдэл, мэдрэмж төрсөн.

-Б.Ангирмаагийн
зан байдлын талаар хүмүүс ярихдаа тантай харьцуулах их дуртай байдаг юм.

-Миний
дүү их хэрсүү. Багадаа өнчирсөн болохоор тусгаар тогтносон, хэнээс ч
шалтгаалахгүй, автахгүй тийм зан чанартай. Дүүгээс минь хүмүүс эмээдэг тал бай­даг
юм билээ (инээв). Миний дүү хатуу. Их шулуун шударга болохоор зарим талаараа
хүмүүсийг үргээдэг тал бий. Тийм ч учраас “Киви” хамтлаг ийм амжилттай ч явдаг
байх. Би чинь дүүгээ хэр баргийн юман дээр магтдаггүй. Өөрийнх нь дэргэд ийм юм
ярьдаггүй. Ерөнхийдөө чанга талдаа ах нь байдаг. Надаас ч эмээдэг. Гэхдээ
хараад байхад продюссерыг жинхэ­нэ утгаар нь хийж чадаж бай­гаа. Хүнд хараалган
зүхүүлэн байгаа ч гэсэн тэр хамтлаг амжилттай явж, үлгэр жишээ болж байна.

Яг
тулаад харьцвал дүү минь зөөлөн сайхан сэтгэл­тэй. Ахынхаа төлөө дүү ямар
сэтгэлтэй байдаг вэ. Яг л тийм байдаг юм. Сая надад гавьяат цол олгох талаар
хөөцөлдөхөд их үүрэг гүй­цэтгэсэн юм билээ. Би өөрийгөө ийм шагнал авах гэж
байгаагаа ерөөсөө мэ­дээгүй. Дүүгийн хувьд ахыгаа бодож л явдаг юм байна
гэдгийг ойлголоо. Тэр бол мэдээжийн хэрэг.

-Б.Ангирмаа
жинсэн хүрэм өмсөөд, гитар барин “Намайг Ангирмаа гэдэг” хэмээн дуулж
байснаараа хүмүүсийн сэтгэлд илүү дотно байдаг?

-Тэр
үед бол үнэхээр өөр сонин байж чадсан. Гэнэт л “Намайг Ангирмаа гэдэг” гээд
дуулаад эхлэхээр хүмүүс энэ чинь одоо юу болчихов гэсэн маягтай хандаж байсан.
Би тэр үед битүүхэндээ алга та­шаад дэмжиж л байсан. Уран бүтээл талаасаа анхны
цомог нь их мундаг болсон байдаг.

-Улсын
наадам болоод өнгөрсөн ч аймгуудын наа­дам залгах нь. Та наадмаар хаагуур
баярлав. Наадмын сониноосоо сонирхуулбал?

-Монголчууд
бидэнд нэг сайхан уламжлал байна аа. Нутгархацгаагаад л. Аавын­хаараа бол би
чинь Архан­гайн уугуул шүү дээ. Би хотод төрсөн ч аав минь Архан­гайнх.
Г.Өсөхбаяр аварга бол манай холын садангийн хүн. Г.Өсөхбаяр, Ч.Санжаадамба
хоёрын төлөө би айхавтар их балиашигласан. Даанч тийм­хэн юм болсон. Их гонсгор
үлд­сэн. Нуугаад яах вэ. Нөгөө талаас цоо шинэ аварга гарч ирнэ гэдэг бол бас
гоё. Рок хөгжим шиг. Рок хөгжим нь шинэ юм эрэлхийлж, тэсрэлт болж гарч ирдэг.
Тэр утгаа­раа гоё рок наадам болсон.

-Ямар
нэгэн хүндэтгэ­лийн тоглолт язгуур урла­гаар эхлээд, дараа нь ний­тийн дуугаар
үргэлжилж, сүүлд нь рок поп гэсэн дарааллаар яваад байдаг?

-Зөв л
дөө. Уламжлалаа бодвол. Би ингэж боддог юм. Төр, улс сонгодог, язгуур урлагтаа
анхаарал хандуулж, хөрөнгө оруулалт хийж байх ёстой. Харин рок поп урлаг бол
өөрөө хөгжөөд явчихдаг. За­луу хүн өөрөө байгаа уч­раас төрийн дэмжлэг энэ тэр
гэх­гүйгээр эрх чөлөөтэйгээр явдаг.

Сонгодог
урлагтаа хөрөн­гө оруулалт хийх хэрэгтэй. Сая Чайковскийн нэрэмжит уралдаанд
Э.Амартүвшин мөнгөн медаль авсан. Спор­тоор бол олимпийн мөнгөн медаль.
Э.Амартүвшин над­тай хамт гавьяат авлаа шүү дээ. Би өөрөөсөө түрүүлээд түүнийг
бодоод байсан. 24-хөн настай залуу. Улс нь сонгодог, язгуур урлагаа дэмж­дэг
байх ёстой. Тэгвэл их гоё болно. Харин хажууд нь рок поп өөрийнхөөрөө хөг­жөөд
л байж байна.

-Та
бүхэн насаараа л “Битлз”-ийг ярьж, дууг нь дуулах юм. Тэд чинь аль хэдийнэ үеэ
өнгөрөө­чих­сөн, домог болсон хүмүүс. Тэдний дуунаас уйддаггүй юм уу?

-(Инээв).
Энэ чинь цаанаа асар их өөр агуулгатай юм. “Битлз” чинь өөрөө өнөөд­рийн орчин
цагийн хөгжмийн урсгалуудын суурийг тавь­сан. Дэлхийн бүхий л рок хамт­лагаар
дамжуулж “Битлз” чинь өөрийгөө байгаа 
шүү гэдгээ мэдрүүлээд байгаа юм.

Би
одоо үндэсний хөгж­мөөр “Битлз”-ийн дуунуудыг тоглуулах төсөл дээр ажил­лаж
байна. “Жонон” хамт­лагийнхан дуу болгоныг нь шинээр нээгээд байгаа байх­гүй
юу. Энэ төслийг Ерөнхий сайд асан С.Баяр санаа­чилсан юм. Их гоё санаа.

-Улаанбаатарт
“Битлз” хамтлагийн хөшөөг бос­госон. Энэ хөшөөнд амьд хөгжим сонирхогч залуус
тусгайлан очиж хүндэтгэл үзүүлдэг өдрүүдтэй юм болов уу?

-Очдог
гэсэн. Тэр хөшөөн дээр хүмүүс юм бичээд эрээ­чээд сараачаад аймаар бол­гочихдог
юм. Тэгээд бид биш, залуус очоод цэвэрлэчихдэг гээд л бод доо. Хоёр удаа
тэгсэн. Хөшөө цэвэрлээд арч­чихдаг залуусыг олох гээд тэр хавийнхнаас асуусан
чинь “Хэдэн залуус ирээд л цэвэр­лэчихдэг” гэж байв.

 Д.ГАНСАРУУЛ

Улсын баяр наадамд амжилттай барилдаж
цол нэмсэн Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны харьяа “Хүч”, “Сүлд”,
“Хилчин” спорт хорооны бөхчүүдийг сайд Ц.Нямдорж уржигдар хүлээн авч
шагнал гардуулав.
16.20 цагаас уг ёслол болно гэсний дагуу
сурвалжлагч, гэрэл зурагчин, бөхчүүд товлосноос түрүүлж ирээд яамны
үүдэнд баахан зогсоцгоолоо. Довжоон дээр зогссон Г.Эрхэмбаяр,
С.Батсуурь, А.Цацавшир нарын зургаа, долоон бөхчүүд хоорондоо саяын
наадмын тавын давааны талаар хэсэг ярилцана. Тэгснээ нэгнээсээ нойтон
сальфетик асууж “Гараа арчих гэсэн юм” гэцгээнэ. Бас тэгш ойтой
аймгуудын наадам хэдийд болох тухай бие биендээ сонирхуулна. “Манай
аймгийн наадам удахгүй болно. Нутгийнхаа наадмыг үзнэ ээ”, “Би аль
аймгууд руу явдаг юм билээ дээ”, “Надтай цуг явах уу” хэмээцгээх.

Хэсэг хугацааны дараа яамны гурван
давхарт байх уулзалтын өрөөнд орцгоов. Уг нь гайгүй цэлгэр өрөө ч
Г.Эрхэмбаяр, Ш.Жаргалсайхан, С.Батсуурь, Ч.Цогбаяр, А.Цацавшир нарын
арваад бөхчүүдийг ороод ирэхээр дүүрээд явчихав. Хөл тавих зайгүй шахам
чихцэлдэнэ.

17.10 цаг болж байхад уг ёслолыг зохион
байгуулагчид бөхчүүдээс С.Мөнхбат аварга, Ж.Бат-Эрдэнэ нарын утас
шөрмөсийг авч ирж байгаа эсэхийг нь лавлана. Тэгснээ “Ингэхэд энэ хоёр
маань Хууль зүйн яам хаана байгааг мэдэхгүй байгаа юм биш биз?” гэвэл
нэг нь “Энүүхэнд ойрхон явж байна гэнэ. Түгжрэлд зогсч байгаа юм байх”
гэсэн чинь “Машинаасаа буугаад гүйгээд ир” гэлээ.

Тэгж, тэгж хүлээлгэсэн зочид ирлээ.
Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд улсын баяр наадмаар салбарынх нь бөхчүүд
амжилттай барилдаж аварга, арслан, заан гээд л бараг бүгд цолыг авсанд
талархаад амжилт хүсэв. Мөн “Энэ жилээс наадмын бай шагнал нэмэгдсэн.
Түрүүлсэн бөх 15 сая төгрөг хүртсэн. Үзүүрлэсэн, шөвгөрсөн хоёр бөх ч
чамгүй мөнгөтэй болсон. Манай бөхчүүд түрүүлж, үзүүрлэж шөвгөрч тэдгээр
шагналуудыг авсан нь нэг талаар азтай хэрэг” хэмээгээд амжилт гаргасан
бөхчүүдэд шагнал гардууллаа. Улсын аварга С.Мөнхбатад дөрөв, улсын
арслан Г.Эрхэмбаярт гурав, Ж.Бат-Эрдэнэ, Ш.Жаргалсайхан нарт тус бүрт нь
хоёр өрөө байрны эрхийн бичиг өгөв. Харин бусад бөхчүүдийг сарын
цалингаар шагнасан юм. Ц.Нямдорж сайд “Энэ бөхчүүд чинь цагдаагийн
хувцас өмсчихөөрөө танигдахгүй юм гээч. Хэн хэн сууж байгааг сайн
анзаарсангүй шүү” гэлээ. Уг ёслолд оролцох ёстой байсан зарим бөх нутаг
нутгийн зүг хүлгийн жолоо татсан гэсэн. Ж.Чулуунбат харин чөлөөт бөхийн
дэлхийн аваргын бэлтгэлээ базаахаар Москваг зорьжээ.

Ёслолын дараа бөхчүүд ярилцлага өгөхөөс
татгалзаж бараг зугтах шахуу гараад явцгаав. Улсын арслан Г.Эрхэмбаярыг
харин сэтгүүлчид “барьж” авлаа.

-Юуны өмнө ардын хувьсгалын 90 жилийн ой
болоод өнгөрсөн ч ард түмэндээ сайхан ойн баярын мэндийг хүргэе. Олон
жил хүсч мөрөөдөж байсан цолоосоо давуулан энэ сайхан цолыг авлаа.
Намайг дэмжиж, түшиж тулж явдаг бүх хүмүүстээ баярлаж талархаж байгаагаа
илэрхийлье.

-Хүсч мөрөөдөж байсан цол тань юу вэ?

-Би 2003 онд улсын начин цол хүртсэн.
Түүнээс хойш үеийнхэн маань улсын харцага, заан болцгоочихоор нь дотроо
“Улсын заан болчих юмсан” гэсэн горьдлого тээж явлаа. Тэр хүсэл,
мөрөөдөл маань олон жилийн хөдөлмөрийн үр шим, олон түмний минь сэтгэл
зүрхний хүчээр биелсэнд баяртай байна.

-Та бөх сонирхогчдынхоо сэтгэлд
Г.Эрхэмбаяр начин гэдгээрээ л буугаад арслан гэхээр дасч өгөхгүй байх
шиг. Шинэ цолондоо хэр дасч байна вэ?

-Одоохондоо “Арслан” гэж дуудахаар
чихэнд хоногшоогүй ч юм уу, дасч өгөхгүй юм. “Начин” гэхээр л эргэж
харах маягтай байна шүү дээ.

-Наадмын бэлтгэлээ ямар бөхчүүдтэй хийсэн бэ?

-Би “Сүлд” спорт хороонд ороод жил гаруй
болж байна. Улсын арслан Х.Мөнхбаатар, Б.Сайнбаяр, Л.Пүрэвжав харцага
болон олон сайхан аймгийн арслангуудтай гал болж гарсан. Тэдэнтэйгээ
бэлтгэл хийж, өгсөн зөвлөмж, зөвлөгөө нь маш их үнэ цэнэтэй байлаа. Тийм
болохоор “Сүлд”-ийн тамирчин, бөхчүүддээ энэ өдрийн халуун мэндийг
хүргэе.

-Олон аймгийн тэгш ойн баярууд болох гэж байна. Та аль аймгийн наадамд зодоглох вэ?

-Сэлэнгэ аймгийн маань 80 жилийн ой долдугаар сарын 21, 22-нд тохиож байгаа. Тийшээ л явна.

-Та үндэсний бөхөөр хэд дэх жилдээ хичээллэж байна вэ?

-14 дэх жилдээ барилдаж байна. Харин улсын наадамд арав дахиа зодоглоод энэ сайхан цолонд хүрсэндээ баяртай байна.

-Та наадмын зүлэг ногоон дэвжээнд зодоглосон бөх хүний хувьд энэ жилийн наадмын барилдааныг дүгнэвэл…

-Өнгөрсөн жилийн баяр наадмаас хойш л
бөхчүүд 90 жилийн ойн бэлтгэлдээ орцгоосон. Бөхчүүд бүгд л сайн бэлдсэн.
Тэдэн дундаас сайн барилдсандаа өөртөө баярлаад л байгаа.

-Үндэсний бөхөд шинэ үе гарч ирлээ. Энэ талаар таны бодлыг сонсъё. Ширүүхэн өрсөлдөгчид гэвэл хэн хэнийг нэрлэх вэ?

-Бүгдээр л сайн байгаа. Муу бөх гэж байхгүй болсон. Бүгдийнх нь бэлтгэл, сургуулилт сайн байна.

-Та барилдааны өмнө өөртөө хэр
итгэлтэй байсан бэ. Наадмын өглөө сэтгэл ямар байв. Өөрийгөө өндөр
цолонд хүрнэ гэдгийг ямар нэгэн байдлаар мэдэрч байв уу?

-Би чинь одоо залуу хүүхэд биш. Арван
жил улсын наадамд барилдлаа. Багш, дасгалжуулагчид маань зөвлөгөө өгч,
барилдахад бүгд л тусалж байсан. Түүнээс биш би өөрийгөө тэд давна
гэдгийг мэддэг үзмэрч биш, яаж мэдэхэв.

-Танд бөхийн эрдмийг хэн анхлан заав?

-Гуравдугаар ангидаа бөхийн секцэнд явж
байгаад хэсэг завсарласан. Тэгээд 1997 онд Д.Цэнд-Аюуш заан бөхийн
гарааг минь эхлүүлж Х.Мөнхбат аваргын сургуульд оруулж байсан.

-Таны удамд бөхчүүд байдаг уу?

-Өө, байлгүй яахав. Аав маань сумын
заан, самбо бөхийн спортын мастер. Харин ээжийн маань талд улсын заан
Баярсайхан байна. Ээжийн минь төрсөн дүү аймгийн арслан Эрдэнэбулган гэж
нэг хүн байж байгаад бурхан болсон, Ийм л бөхийн удамтай хүн байна даа.

-Танд түрүүлэх боломж хэр байсан бэ. Наадамчид таныг жаахан яарч барилдчихлаа гэж байсан?

-Улсын арслан гэдэг эрхэм хүндтэй цолыг
энгэртээ зүүчихээд жаахан яарч сандраад барилдчихсан. Тийм нэг муу тал
байгаа. Гэхдээ С.Мөнхбат маань арай илүү хөдөлмөрлөж. С.Мөнхбатдаа энэ
дашрамд аварга болсонд нь баяр хүргэе.

-Цолонд ханана гэдэг шүү дээ. Тэгээд яарчихсан юм биш биздээ?

-За даа, бараг тийм гэх үү дээ гэсээр гүйгээд явчихав.

Д.ГАНСАРУУЛ