Булган аймгийн Хутаг-Өндөр сумын засаг дарга П.Лхагва-Очиртой ярилцлаа.
-Булган аймгийн Хутаг-Өндөр сум улсын шилдэг сумаар шалгарлаа, та бүхэнд баяр хүргэе. Шилдэг сум болохын тулд танай сум ямар шалгуур үзүүлэлтийг хангасан бэ?
-Баярлалаа, Хутаг-Өндөрчүүддээ талархал илэрхийлье. Бид хамтын хөдөлмөр, хичээл зүтгэлээрээ улсын тэргүүний сум болж чадлаа. Засгийн газрын 2009 оны 193 дугаар тогтоолоор “Улсын тэргүүний /загвар/ сум”-ын 19 шалгуур үзүүлэлтийг баталсан. Энэ цаг үеэс манай сум “Улсын тэргүүний сум” болох зорилтыг дэвшүүлэн Хангайн бүсэд зургаан удаа журмын хэрэгжилтийг тайлагнасан. Дээрх 19 үзүүлэлтэд сумын нийгэм, эдийн засгийн бүхий л үзүүлэлтийг тусгасан байдаг.
Хэрэгжилтийг хангахын тулд төрийн байгууллага, иргэд, хувийн хэвшлийн салбарынхан бүгд оролцож, тулгамдаж буй асуудлуудаа цаг тухайд нь шийдвэрлэж, ажиллаж, амьдрахад таатай орчин нөхцөлийг бүрдүүлэх, ажлын байрыг нэмэгдүүлэх, төрийн байгууллагуудын үйлчилгээний чанар, хүртээмжийг нэмэгдүүлэх чиглэлд анхаарч ажилласан. -Танай сумын онцлог юу вэ, байгуулагдаад хэдэн жил болж байна вэ?
-1924 онд байгуулагдсан, 2024 онд түүхт 100 жилийн ойгоо тэмдэглэх гэж байна. Манай сум хангай нутаг, байгалийн үзэсгэлэнт газартай, Эртний Уйгарын томоохон хот болох Бай-балык хотын туурь, Чингисийн унаганы зэлний гадас, Бичигт Биржин, Бичигт хад, Эгийн голын олон үеийн дурсгалт газрууд болон Эг, Сэлэнгэ, Хануй зэрэг томоохон гол, мөрөнтэй, үүнийгээ дагаад аялал жуулчлал хөгжсөн. Эдийн засгийн гол салбар нь мал аж ахуй, газар тариалан. Улсын чанартай автозам дайран өнгөрдөг ба Орхон аймаг, Хөвсгөл аймгийн дунд 200 км зайд оршдог. Төмс, хүнсний ногоо ихээр тариалж, дээрх аймгуудын тодорхой хэрэгцээг хангадаг. Жилийн дөрвөн улиралд чөлөө зайгүй ажиллаж байдаг их ажилч, хөдөлмөрч зон олонтой.
-Шилдэг сум болоход удирдлага болон иргэдийн оролцоо чухал байсан байх. Иргэдээ хэрхэн дэмжиж ажиллав?
-Төр, хувийн хэвшил, иргэдийн хамтын ажиллагааны үр дүнд бид өнөөдөр тэргүүний сум болж байгаа. Төрөлх нутагтаа ая тухтай, ажилтай, орлоготой сайхан амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлэхэд анхаарч 2014 онд “Сумын төвийн шинэчлэл” төсөлд хамрагдаж, нэгдсэн инженерийн шугам сүлжээтэй болж, айл өрх, албан байгууллагуудыг дулаан, цэвэр ус, бохирын системд холбох ажлыг шат дараатай хэрэгжүүлэн ажиллалаа.
Иргэдээ ажлын байраар хангах, өрхийн болон жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх чиглэлд тусгай сангуудаас зээл олгох, хувийн хэвшлийн үүсгэл санаачилгыг зөв бодлогоор дэмжиж ажилласнаар ажилгүйдлийн түвшин 5,0 хувьд хүрч буурсан.
-Сүүлийн жилүүдэд ямар бүтээн байгуулалтууд хийгдсэн бэ?
-Сүүлийн хоёр жилд улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар 240 хүүхдийн хичээлийн байр, 120 хүүхдийн цэцэрлэгийн барилгын өргөтгөл, үерийн далан, түр буудаллах цэг, орон сууцны барилгын дэд бүтэц, шугам сүлжээний ажлууд хийгдэж байна. Орон нутгийн хөрөнгө оруулалтаар сумын төвд шинээр 0.4кв цахилгаан дамжуулах агаарын шугам татах, төвлөрсөн дулаан хангамжийн хүрэлцээг нэмэгдүүлэх чиглэлд 1.4 мкв хүчин чадалтай халаалтын зуух шинээр суурилуулах, улмаар айл өрхийг дулаанаар хангах, боловсролын салбарт хүүхдүүдийн хичээлийн хоцрогдлыг арилгах зорилгоор “Цахим анги” төсөл хэрэгжүүлэх, Эрүүл мэндийн төвийн яаралтай тусламж үйлчилгээг сайжруулах, лабораторийн тоног төхөөрөмжийг нэмэгдүүлэх зэрэг ажлууд хийгдээд явж байна.
Сумын ахуйн үйлчилгээний барилгыг засварлах, ногоон байгууламжийг нэмэгдүүлэх, сургуулийн дотуур байрны хүртээмжийг нэмэгдүүлэх, орон сууц барих зэрэг ажлууд шат дараатай хийгдэнэ.
-Эрүүл мэндийн салбартаа хэрхэн анхаарсан бэ?
-Сүүлийн хоёр жил эрүүл мэндийн салбар их хүнд үеийг даван тууллаа. Эрүүл мэндийн төвийг шаардлагатай багаж тоног төхөөрөмжөөр хангах чиглэлд түргэн тусламжийн машин, гематологийн анализатор, шээсний анализатор, соруулгын аппарат, элетрофорет аппарат, цахилгаан зүүний аппарат, дефибилятор, хүчилтөрөгчийн цэвэр баллон, автомашинд цэнэглэдэг хүчилтөрөгч өтгөрүүлэгч, отсос зэрэг 309.3 сая төгрөгийн тоног төхөөрөмжийг улсын болон орон нутгийн төсвөөр шийдвэрлэсэн. Ковидын үед сумын баяр наадмыг тэмдэглэлгүй, төсөвлөсөн хөрөнгөөр Эрүүл мэндийн төвдөө цусны шинжилгээний иж бүрэн аппарат авч өгсөн.
-Сум төлөвлөлтдөө хэрхэн анхаарч байна вэ?
-Сум 2014 онд “Сумын төвийн хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө” 2014-2035 хүртэл төлөвлөлт гарган түүнийхээ хэрэгжилтийг хангаж ажиллаж байна. Мөн “Бэлчээр менежмэнтийн төлөвлөгөө” 2021-2024 он, “Нутаг дэвсгэрийн хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө” 2020-2027 он зэрэг бодлогын баримт бичгүүдийг сумын эрхэм зорилго, зорилттой уялдуулан мэргэжлийн байгууллагуудаар хийж гүйцэтгүүлэн хэрэгжүүлж байна.
-Танай сум хэдэн хүн амтай вэ. Хүн амын дийлэнх хувийг хэдэн насныхан эзэлж байна вэ?
-Манай сум Хутаг, Хантай, Уньт, Тээл, Хонгор гэсэн засаг захиргааны таван багтай. 2021 оны жилийн эцсийн байдлаар 1607 өрхийн 5193 хүн ам оршин сууж байна. Үүнээс 52.5 хувь нь залуу болон дунд насныхан, 36.1 хувь нь хүүхэд, 11.3 хувь нь ахмадууд эзэлж байна.
-Боловсролын салбаруудад ямар ажлуудыг хийв?
-Багш, ажилчид, сурагчдын ая тухтай ажиллах, суралцах орчин нөхцөлийг бүрдүүлэх, үйл ажиллагааны чанар, хүртээмжийг нэмэгдүүлэхээр Тээл багт Зуны цэцэрлэгийн байр, Уньт багийн цэцэрлэгийн байрны засвар, 120 хүүхдийн цэцэрлэгийн барилга, хоёр багийн цэцэрлэгийн гал тогооны тоног төхөөрөмж, сургалтын хэрэглэгдэхүүн, тоглоом наадгай, Багшийн хөгжлийн төвийн тохижилт, найман төрлийн хичээлийн кабинетын тохижилт, үйлчилгээний автобус, гал тогооны иж бүрэн тоног төхөөрөмж, цахим ангийн хэрэглэгдэхүүн, Хантай багийн бага сургуулийн хичээлийн байрны засвар зэрэг боловсролын салбарт 1.2 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийж, цаашид нэн шаардлагатай байгаа 150 хүүхдийн дотуур байр барих санхүүжилтийг 2022 оны улсын төсөвт тусгуулан ажилласан.
-Хүн амын тоо, ажлын байр, жижиг дунд үйлдвэрлэлийг яаж дэмжив?
-Суманд нийт 137 аж ахуйн нэгж, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч 536 иргэн 23 төрлийн жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхэлж байна. Тэдгээрт төрийн бодлого шийдвэрийг таниулах, тусгай сангуудын зээлд хамруулах, төрөөс үзүүлэх үйлчилгээг хүнд сурталгүй, түргэн шуурхай хүргэх, үүсгэл санаачилгыг дэмжих чиглэлээр хамтарч ажиллаж байна. 2021 онд байнгын болон түр 230 ажлын байр бий болгосон.
-Малын тоо толгой хэдээр өсч, хөдөө аж ахуйн салбартаа хэрхэн анхаарч ажиллаж байна?
-Манай сумын эдийн засгийн гол үндэс мал аж ахуй, газар тариалангийн салбар. Одоогоор 1003 малчин болон мал бүхий өрхийн 293 мянган толгой малтай. Сүүлийн гурван жилээр аваад үзэхэд малын тоо толгой буурсан үзүүлэлттэй байгаа. Энэ нь малчид тоонд бус чанарт анхаарч мал, малын мах, түүхий эдийг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах хандлага нэмэгдсэнтэй холбоотой. Газар тариалангийн хувьд улсын хэмжээнд барьж байгаа бодлого хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх, мэргэжил арга зүйгээр дэмжиж ажиллахад чухалчилж байна. Малчин тариаланч хоёрын хоорондох үл ойлголцлыг бууруулах, малчдаа тэжээл ургамал тариалах боломж олгох, малчдын хоршоог дэмжих бодлого барин ажиллаж байна.
-Цаашид ямар ажлуудыг хийхээр төлөвлөж байна вэ?
-“Нэгдмэл Хутаг-Өндөр” үйл ажиллагааны хөтөлбөрт тусгагдсан 317 ажил, арга хэмжээг үе шаттай зохион байгуулан ажиллахаас гадна сумын 100 жилийн ой 2024 онд тохиох тул олон бүтээлч ажлуудыг хийхээр төлөвлөсөн. Инженерийн шугам сүлжээнд айл өрхийг холбох, төвлөрсөн дулаанаар хангах тал дээр анхаарч ажиллаж байна. Мөн орон сууц барих, гэр хорооллын нүхэн жорлонг өөрчлөх, “Сайн хашаа”, “Гудамж” төслүүдийг хэрэгжүүлэх, сумын хог хаягдлын менежмэнтийг сайжруулахаар төлөвлөн ажиллаж байна.
-Бусад сумдад ямар туршлага хуваалцах вэ?
-“Улсын тэргүүний сум”-ын шалгуур үзүүлэлтийг ханган ажиллахын заалт бүрийг эзэнжүүлж, хэрэгжилтийг сайтар тооцох, 19 шалгуур үзүүлэлт нь маш өргөн хүрээтэй тул төрийн бүх байгууллагууд идэвх санаачилгатай, манлайлалтай ажиллах шаардлага юм билээ. Нутгийн өөрөө удирдах байгууллага буюу ИТХ, Засаг даргын тамгын газрын ажлын уялдаа холбоо, төр – төрийн бус байгууллагуудын хамтын ажиллагаа, иргэдийн дэмжлэг хамгийн чухал гэж бодож байна.