Зарим улстөрчид Оюу толгойгоос Монголд шингэж байгаа нь тун бага гэсэн агуулгатай мэдэгдлийг байсхийгээд хийдэг. Эрдэнэтээс өчнөөн дахин том орд хэрнээ өгч байгаа нь өчүүхэн гэсэн шүүмжлэл ч үе үе сонсогддог. Ингэхэд Өмнийн говьд хэрэгжиж буй энэ том төслөөс хэр хэмжээний, ямархуу өгөөж бидэнд ирж байна вэ. Эрдэнэттэй харьцуулах аргагүй ашигтай орд хэрнээ ашиг нь үнэхээр тийм бага байна уу? Энэ асуултуудад хариу өгөх статистикийг хүргэе.
Оюу толгой өнгөрсөн оны гүйцэтгэлээр Монголд 660 сая орчим ам.доллар оруулж иржээ. Энэ оны хувьд сард дунджаар 55 сая орчим ам.долларыг цалин, татвар, хураамж, рояалти гэх мэт хэлбэрээр Монголд оруулж ирж байгаа аж. Эхний хагас жилийн байдлаар татвар хураамжид нийтдээ 155 сая ам.доллар өгчээ. Бараг 300 тэрбум төгрөг төлчихсөн яваа гэсэн үг. Оюу толгойд ханган нийлүүлэлт хийдэг монгол компаниуд гэхэд л энэ төслөөс 155 сая орчим ам.долларын бараа үйлчилгээ нийлүүлжээ. За тэгээд өгөөжийн талаарх статистик Оюу толгой төсөлд ажиллагсдын цалин хөлс гээд үргэлжилнэ. Наад зах нь НӨАТ байна. Уул уурхайн компаниуд НӨАТ-ын буцаалтаас хасагдсан учраас энэ татвар Оюутолгойн Монголд зарцуулсан зардал болоод явчихаж байгаа юм. Энэ мэтээр өнгөрсөн жил 660 орчим сая ам.долларыг Монголд зарсан бол өнөө жил 700 гаруй сая ам.доллар зарцуулагдахаар байгаа юм билээ. Тэгэхээр Оюу толгой төслөөс дажгүй мөнгө орж ирж, өгөөжөө өгч байгаа гэсэн үг.
Яг одоогоор буюу гуравдугаар улиралд Оюу толгой Монголд хэчнээн ам.доллар оруулсныг сонирхъё. Гуравдугаар улирлын байдлаар Оюу толгойн төлсөн татварын нийт хэмжээ ойролцоогоор 192 сая ам.доллар болжээ. Ханган нийлүүлэлт хийсэн Монголын компаниудад өгсөн мөнгө нь гэхэд л 209 сая ам.доллараар яригдаж байна.
Дээр нь орон нутагт хийж байгаа дэд бүтцийн бүтээн байгуулалт, хөрөнгө оруулалтыг нэмж тооцвол сая хэлсэн мөнгөн дүн өснө. Өнгөрсөн долоо хоногт гэхэд урд хөршийн хилээс төслийн талбай хүртэлх 220 вольтын шугамыг Оюу толгой компанийнхан Засгийн газарт хүлээлгэж өгсөн. Анхны хөрөнгө оруулалт нь 39 сая ам.долларын өртөгтэй бүтээн байгуулалт гэхээр бага мөнгө биш. Төслийн Монголд орж ирж буй өгөөжийн нэгээхэн хэсэг гэдэгтэй маргах аргагүй. Оюу толгой эхний хагас жилийн байдлаар Өмнөговьд 30 гаруй сая ам.доллар зарцуулсан гэсэн мэдээ байна. Зөвхөн нэг аймгийн эдийн засагт ганц компани дангаараа 70 тэрбумыг хийнэ гэдэг том өгөөж.
Дээр дурдсан тоонууд одоо ажиллаж байгаа ил уурхайн үйл ажиллагааны зардал. Оюу толгойн бүтээн байгуулалтын үеийн зардал гэхээр илэрхий том тоонууд сонсогддог л доо. Гэхдээ бүтээн байгуулалтын үеийн зардал маш богино хугацааных. Төрд буюу татварт хэсэгхэн хугацаанд том мөнгө ордог бол үйл ажиллагааны зардал тэс өөр үр дүнтэй. Нэг үгээр хэлбэл жинхэнэ бизнесүүдийг хөгжүүлдэг зардал. Ингэснээр ханган нийлүүлэлтийн компаниуд илүү тэлэх, хөгжих боломжтой болдог. Энэ утгаараа Монголын эдийн засагт үзүүлэх нөлөө нь харьцуулашгүй их.
“Эрдэнэс Монгол”-ын гүйцэтгэх захирал Б.Бямбасайхан саяхан манай сонинд өгсөн ярилцлагадаа далд уурхайн бүтээн байгуулалт үргэлжилж байгааг дуулгасан. Далд уурхайн бүтээн байгуулалтад энэ жил 150 сая орчим ам.доллар зарцуулах төлөвлөгөө гарсан юм билээ. Бүтээн байгуулалт үргэлжилж байгаа гэхээр далд уурхайд төсөвлөсөн энэ мөнгө зарцуулагдаад эхэлчихсэн гэсэн үг. Энэ бол Оюу толгойгоос Монголд орж ирж буй өгөөжийн бас нэг том хэсэг.
2010 оноос хойш өнөөг хүртэл Оюу толгой төслийн хөрөнгө оруулалтын зардлаас Монголд шингэсэн нь 4.97 тэрбум ам.доллар гэсэн статистик байна. Энэ бол хоёрдугаар улирлын тоо. Гурав, дөрөвдүгээр улирлынхныг нэмбэл илүү өндөр статистик гарах нь ойлгомжтой.
Ингээд бодохоор Ц.Даваасүрэн гишүүний хэлээд байгаа Оюу толгойн нийт борлуулалтын орлогын наймхан хувь нь Монголд орж ирж байгаа гэдэг баримт илт зөрөөтэй, ташаа мэдээлэл болчихож байгаа юм. Зөвхөн өнгөрсөн оны гүйцэтгэлээр капитал хөрөнгө оруулалтаас гадна 660 сая ам.долларын өгөөж Оюу толгойгоос Монголд ирсэн гэхээр яаж ч бодсон өгөөжийн тухай илт танасан ийм тооцоонд эргэлзэхээс аргагүй.
Оюу толгой Эрдэнэтээс хэд дахин том хэрнээ өгөөж нь бага гэсэн шүүмжлэлийн нөгөө талд тодотгохоос аргагүй хэдэн шалтгаан бий. Оюу толгой экспортоо эхлээд нэг, хоёр жилээр тоологдох товчхон түүх бүтээсэн бол Эрдэнэтийн түүх гуч, дөчин жилээр яригдана. Оюу толгойн энэ жилийн үйлдвэрлэлийн мэдээг харахад Эрдэнэттэй дөхүү тоо сонсогдож байгаа. Ил, далд уурхай нь зэрэг ажиллаж байж Эрдэнэтээс гурав дахин том өгөөж эдийн засагт мэдрэгдэнэ. Учир нь энэ ордын өгөөжийн 80 орчим хувь нь гүний буюу далд уурхайд бий. Тэгэхээр гүний уурхай бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаж байж Оюу толгой жинхэнэ утгаараа том ашиг өгч эхэлнэ. Эцэст нь тодруулж хэлэхэд Оюу толгой бол үйлдвэр, уурхай барих гэж зургаа, долоон тэрбум ам.доллар газарт булчихсан, зардлаа нөхөж амжаагүй, хоёрхон настай үйлдвэр. Харин Эрдэнэтийн хувьд өөр. Эхний хорин жилдээ татвараас бүрэн чөлөөлөгдөж, зардлаа нөхчихсөн үйлдвэр. Оюу толгойн тухайд татварын ийм хөнгөлөлт эдлэхгүй. Энэ мэт дурдахаас аргагүй шалтгаанууд бий.
Оюу толгой компанийнхан өдийд ондоо багтаж олон улсын банк, санхүүгийн арваад байгууллагаас төслийн санхүүжилт авах гээд завгүй ажиллаж байгаа. “Туркойз хилл”-ийн мэдээллээс харахад гуравдугаар сард сүүлийн шийдвэр гарч, ирэх оны зургадугаар сараас далд уурхайн бүтээн байгуулалтын барилгын ажил эхлээд явах юм билээ. Бүтээн байгуулалтын их хэмжээний хөрөнгө зарах ажил шуудраад явна гэсэн үг. Одоогоор далд уурхайн бүтээн байгуулалтын бэлтгэл ажил ид өрнөж байна. Барилгын ажлыг эхлүүлэх багаа сонгох зэргээс эхлээд амжуулах ажил нэлээд байгаа нь тодорхой.
Далд уурхайн ажлыг эхлүүлэхийн тулд эхний ээлжинд шаардлагатай бараа бүтээгдэхүүн, тоног төхөөрөмжийн худалдан авалтыг бол хийгээд эхэлчихсэн юм билээ.