Ю.А.Гагарины нэрэмжит 23 дугаар сургуулийн нэг ангийнхан 1977 онд нэгдүгээр ангид элсч, 1987 онд мөнгөн хонхны дуу сонсчээ.
Ангийн дарга Г.Тогтуунаа хар нялхаараа дарга хийсэн нэгэн. Өнөөгийн хүүхдүүд бол “Хэн ангийн дарга болох вэ” гэхээр “Би, би”гэцгээдэг бол Г.Тогтуунааг “Ангийн дарга бол” гэжбагш нь хэлэхэд “Болохгүй” гээд уйлж байжээ.М.Баярмаа, Д.Жигүүр нар цэцэрлэгээсээ хамт явсан найзууд. Д.Жигүүр сайхан дуулдаг, ангийн хамтлагийн дуучин охин. Д.Дэлгэрмаа орос хэлээр шүлэг зохиох авьяастай. Ангийнхандаа өчнөөн хуудас шүлэг зориулсан гэнэ. Б.Одончимэг балетад дуртай. Ангийн охидоо уруу татаж балет үздэг байжээ. Ангийн зарим охид нь хүүхдийнхээ тоог бодож хүчрэхээ байхаараа ангийн дарга руу утас цохиж, тусламж авдаг гэж байгаа.Тэд долоо, найм, есдүгээр ангийнхаа зуны амралтаар хөдөлмөр зусланд явж, талбайн зэрлэг зулгаах, ногоо тарих, ногоон талбайны хашаа барихажилтай байжээ. Баянчандмань суманд ногооны талбайд ажиллаж хөдөлмөрийн амтыг мэдэрсэн байна. “Ямар ч байсан сайртдаг байсан” гэж М.Энхбат хэлсэн. Ангийнхан нь түүний “Амарбаясгалант” зоогийн газар цуглаж хөөрөлдлөө. Тохилог, цэвэрхэн, бас амттай хоолтой энэ газар нэг ангийнхан үе, үе цуглах дуртай.М.Энхбатаас хөдөлмөр зусланд хийдэг байсанүндсэн ажлыг нь сонирхвол “Үдээс өмнө ажиллаад, үдээс хойш охидуудаа эргүүлэх ажилтай. Баянчандманийн атамануудаас ангийн охидоо хамгаалдаг байлаа” хэмээн дурсав. Ангиараа Сүхбаатар дүүргийн цэнгээнт бүжгийн улсын аварга болж байсан гэж байгаа. Эдний ангийн “МИАТ”-ийн хэмээх Д.Ганбат онгоцны ахлах үйлчлэгч.Монголд анх олон улсын нислэгийн онгоц авсан үеэс л нисч эхэлжээ. Дунд сургуулиа төгсөөд Д.Отгон, Д.Ганбатхоёр Москвад зургаан сар курст суугаад нисч эхэлсэн байна. Д.Ганбат, Ш.Баярсайхан хоёр Алтан гадастай гэж ангийн охид бахархдаг аж. Д.Ганбатангийнхны уулзалтад оролцохоор нислэгээс буунгуутаа цүнхээ чирээд орж ирсэн удаатай. Эдний ангийн хүүхдүүдээс олны танил нь “Номин”-гийн босс Ш.Баярсайхан, чекист Б.Хурц нар.
“Номин”-гоор овоглогддог Ш.Баярсайханыг ангийн охид “Сахилгагүй байсан” хэмээн тодорхойлов. Тухайн үед хөвгүүд охидын үсийг сандалтай уях, суудал дээр нь кноп тавих зэргээр зүггүйтдэг байжээ. Харин Ш.Баярсайхан ангийн даргын улаан бүчийг үзэгнийхээ үзүүрээр хатгаж бэхний толбо болгож байсан удаатай.Бага ангидаа Ш.Баярсайхантай нэг ширээнд сууж байсан гэх Д.Мөнхдэлгэр “Бамбарууштай чихэр өгч байсныг нь сайн санаж байна” гэлээ. Ш.Баярсайхан “Номин”-гийн боссын нүнжигийг ангийнхандаа нэг бус удаа үзүүлжээ. “Мартын 8”-ны баяраар тэрээр нэгэнтээ ангийнхаа охид, хөвгүүдийг сэтгэл гарган урьж, сайхан баярлацгаасан удаатай. Төгсөлтийнхөө 25 жилийн ойгоор 1987 оны төгсөгчдийнхөө өмнөөсмань эр сургуульдаа проектор бэлэглэж байсан гэнэ.Тухайн үед түүний аав Шагдарсүрэн гуай Ажилчны дүүргийн намын хорооны дарга байжээ. Мөөеө аваргын том хүү Батхуяг эдний ангидтавдугаар анги хүртлээ сурчээ.Бөх шинжгүй харагддаг энэ эр тухайн үедээ өсвөрийн бөхчүүдийн барилдаанд зодоглодог байсныг ангийнхан нь гэрчилнэ. Рекламны ассоциацийн гэдгээр нь хүмүүс мэдэх Ж.Буд-Эрдэнэ зохиолч Д.Нямаа гуайн хүү Тэмүүжинтэй “Бага өргөө” гэдэг хамтлагт тоглож байсан гэнэ. ШУА-ийн Б.Чадраа гуайн хүү Чинбаяр мөн л эдний ангийн нөхөр. Эрчүүд Б.Чадраа гуайн гэрт ном зөөж авчирч номын сан байгуулсан түүхтэй. Хотын орлогч байсан Л.Энэбишийн хүү Мөнхбаяр эдний ангийнх. Гэрийн эзэн завгүй учраас хөвгүүд эзгүйчилдэг байжээ.М.Энхбат харин хотын даргаар ажиллаж байсан Мөнхжаргалын хүү. “Манай аав гэртээ том хөгжим авчихсан чинь ангийнхаа Соёл урлагийн секторын дарга болсон. Ганц үүрэг нь хөгжмөө авчирч диско зохион байгуулна. Хөгжим байгаагүй бол тийм албан тушаалд очихгүй байсан” гэж М.Энхбат наргиа болгов. Ангийн соёл урлаг хариуцсан дарга байсан тэрбээр одоо ч ангийнхны уулзалтыг зохион байгуулсан хэвээрээ. Ш.Баярсайхан заримдаа “Яаж дандаа Энхбатыг дараад байх вэ” гээд ачаа үүрэлцдэг гэж охид ярилаа. Харин тагнуулч Б.Хурц ангийнхны уулзалтад ирдэг үү гэсэн асуултад?
-Одоо бол зав чөлөөгүй хүн. Өвлийн нийллэгт ирсэн. Мэнд мэдээд явсан гэж М.Энхбаттайлбарлав. “Б.Хурцын тухай ярих юм байхгүй. Тэгж алуулахаа больё. Хамгийн мундаг хүн байсан” гэж Д.Бэх-Очир хаяагаа манав. Харин Хурцтай нэг ширээнд суудаг байсан Х.Энхтуяа “Ширээний найзууд их л дэггүйтдэг байж билээ” гэж инээв. Ангийн дарга Г.Тогтуунмань эрийг “Их сэргэлэн, ямар ч юмыг зохицуулдаг байсан” хэмээн тодорхойлсон. “Хайрыг хайрла” жүжгийн билетолдохгүй бөөн юм болж байхад мань Б.Хурц ангийн гурван охиндоо, бас найз охиндоо өөрийгөө оролцуулаад таван билет олж өгч байсныг тэр дурслаа.
Охид ам халаад, хэн хэнд сайн байсан талаар бурлаа. “Жил ахих тусам ангийнхны тухай шинэ юм олж сонсоод шоконд орох юм. Би дунд сургуульд байхдаа үнэхээр тэнэг явжээ” гэж М.Энхбат хэлнэ лээ. Ю.Таня, М.Энхтөр эдний ангийнхос. Ерээд онд ангийн хоёр хуримлаж, ангийн хүүхдүүд олуулаа хуримын зочидболжээ. Рекламчин Ж.Буд-Эрдэнэ харин гэм хоргүйхэн дурлалын түүх ярилаа. Мань эр “Нохойтой дөрвөн танкчин” киноны хонгор бүсгүй Марусяд дурлаж байсан гэнэ. Ангийн сайхан бүсгүй Н.Буянхишиг “Ангийн мисс байснаа 40 насандаа мэдсэн” гэсэн. Эдний ангийнхан төгсөөд найман жилийн дараа уулзаж байсан бол төгсөлтийн 25 жилийн ойгоо олуулаа тэмдэглэжээ. Хорвоогийн жамаар эхнээсээ эмээ өвөө болжээ. Анхны өвөө Л.Мөнхбаатар.
Ангийн хөвгүүдийн штабын тухай М.Энхбат хуучиллаа. Баянголын хажууд 33 дугаар байрны подвалийг тохижуулаад хөвгүүд Нууц штаб болгож авчээ. Штабаа баахан сонингоор чимэглэж, гудамжны сандал авчирч тавьжээ. Хичээлээ тараадгэртээ цайгаа уучихаад эрчүүд нууц штабтаа ирж, тухайн үедээ моодонд орж байсан брейк бүжиг хийж, гитар дарж, Битлзийн дуу дуулцгаана. Рекламчин Ж.Буд-ЭрдэнэБитлзээр өвчилсөн хүүхэд байжээ. Тэрбээр хожимБитлзийн дуунуудыг монгол хэлнээ орчуулж цомог гаргасан.Харин Ш.Баярсайхан монгол Майкл Жексон аж. Тэр “Хэн Майкл Жексон шиг бүжиглэх вэ” уралдаанд түрүүлсэн удаатай. Хөвгүүд брейк гаргууд бүжиглэж, өөр сургуульд, цэргийн ангид урилгаар бүжиглэсэн гэнэ. Ангийн эрчүүд хөл бөмбөг тоглох хоббитой. Л.Хатанбаатар бүр Пеле хочтой байжээ. Сүүлд тэр МУНН-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга болсон байна.
Тэднийг наймдугаар ангид дааж авсан ангийн багш нь дээд сургуулиа дөнгөж дүүргэж ирсэн Энх-Амгалан багш байлаа. Социализмын үед орос дэлгүүрт тусгай үнэмлэхээрордог байж. Юутай ч нэг удаа Д.Бэх-Очир хүү“Я киргиз” гэж байгаад орос дэлгүүрт орж баахан юм авч чадсан гэнэ. Мань Д.Бэх-Очир нэг удаа түүхийн хичээл дээр зарга хийжээ. Ангийн охинД.Мөнхдэлгэртонц, өөрт нь сайн дүн тавьсанд эгдүүцсэн Бэхээ “за красивые глаза что ли” хэмээн заргалдаж багшийгаа балмагдуулжээ. Сайн хариулсан болохоороо л ийнхүү хэл ам хийгээ биз. Ангийн толгойтой сурагчид болох Д.Бэх-Очир, Ц.Хандтүмэн Германд суралцсан аж.
Социализмын оргил үед сурч байсан учраас хүүхдүүд субботник хийж, яс, шил, хаягдал цаас цуглуулах ажилд идэвхийлэн оролцоно. Хаягдал цаасанд хуучин ном, дэвтэр, сонингууд орно. “Аав ээж нар нь сонин их уншдаг. Бид ч “Пионерийн үнэн” захиалдаг байлаа” гэцгээв.
Ж.Буд-Эрдэнэ өөрсдийгөө орхигдсон үеийнхэн хэмээн тодорхойлсон.Тэдний өмнөх төгсөлтийнхөн нийгэм шилжихээс өмнө их сургуулиа төгсч ажилд орж хөлөө олж амжсан бол эдний төгсөлтийнхөн зах зээлд хөл алдаж тэвдэцгээсэн гэнэ. Олон хүүхэд гадаадад сургуульд явсан ч цөөнгүй нь буцаж иржээ. Тэдний үед Москва, Беларусь, Санкт-Петербургээс уригдаж ирсэн өндөр боловсролтой орос багш нар ирж хичээл заадаг байсан гэнэ.Ж.Буд-Эрдэнэ ангийнхандаа зориулж “Арван жилийн найз минь” хэмээх шүлэг бичжээ.
Арван жилийн найз минь хаана явна вэ?
Аль байгаа газраасаа надад хэл дуулгаач.
Алдаж онодог энэ хорвоод алийг тэр гэхэв
Санаж байна уу найз минь Сансарт нэг охинд
Сайн болчихоод хоёулаа хамтдаа очдог байж
Байрных нь орцонд гитартай дуу дуулдагсан
Бас ч тэгээд болоогүй тамхи татдаг байж
Хамгийн сүүлд чамтай би хаана ч билээ хальт таарч
Харин чи тэгэхэд халамцуухан явж
Хаа байгаа газраасаа хэл дуулгана гэчихээд
Харин тэр цагаас хойш олон жил өнгөрч
Өчигдөр чамaйг би зүүдэлж хонолоо
Алс холын нутагт амьдарч байна уу даа
Арван жилийн найз минь хоёул нэг уулзахсан
Зовлон жаргалаа ярьж жаал хуучлах юмсан
“Зоргоороо хүүхэд насандаа нэг очихсон” гэж уншихад ангийнхан нь эргээд сурагч насандаа очсон мэт сэтгэл зүрх нь догдолдог гэсэн.
Б.ЯНЖМАА