“Докамед” эмнэлгийн захирал клиникийн профессор тэргүүлэх зэрэгтэй, хоол боловсруулах замын эмгэгийн эмч О.Доржхандтай ярилцлаа.
-Тун удахгүй монголчуудын уламжлалт Цагаан сарын баяр болох гэж байна. Энэ үед хүмүүс бууз, салат зэрэг хүнд хоолнууд иддэг. Идэж болохгүй, хоорондоо харшилдаг хүнс гэж байдаг уу?
-Хаврын тэргүүн сарын шинийн нэгнээс 15-ныг хүртэл ходоод тодорхой хэмжээний ачаалалтай байдаг. Энэ хооронд мэдээж бууз, салатаа идэх нь тодорхой. Гэхдээ түүнийг зохицуулах ёстой. Айл болгонд бууз иддэг ч шингээгээд байдаг шүү дээ. Өвлийн урлиралд мах идээд ходоод илүү тамиртай байгаа үед буузаа шингээгээд байна гэсэн үг. Бууз бол хүнд хоол. Дандаа мах, нүүрс ус холилдсон хоол иднэ гэсэн үг. Бууз хийхдээ сүүлийн үед хүмүүс янз бүрийн амтлагчаар амталдаг болсон байна. Баяраар буузны хажуугаар айраг, цагаан идээ идээд явдаг. Бууз, цагаан идээ хоёр хоорондоо зохицдог. Мөн бууз идэхдээ ногоо идвэл гэдэсний гүрвэлзэх хөдөлгөөнийг сайжруулдаг. Ногоо идэхдээ анхаарах хэрэгтэй зүйлс олон байдаг. Сүүлийн үед салатыг олон хэлбэрээр хийдэг болсон. Хүмүүс мэдэхгүйгээс болж зохицохгүй хүнсээр салат хийх нь их байдаг. Жишээлбэл загас, өндөг хоёр хоорондоо зохицдоггүй. Гэтэл бид өндөг, загасны салат гээд л янз бүрийн юм холиод л хэрэглэдэг. Тэрийг маш болгоомжтой анзаарч идэх нь зүйтэй. Хэрэв загастай салат идвэл өндөг орсон салатнаас татгалзах хэрэгтэй.
-Бараг айл болгон нийслэл салат хийдэг шүү дээ. Энэ хэр нийцтэй байдаг юм бол?
-Нийслэл салат олон төрлийн найрлагатай. Төмс, хиам, өндөг, лууван, огурцы, сонгино, майонез, шиш, вандуй гээд олон төрлийн орцтой. Ер нь хоолны орц найрлага нь цөөхөн байх тусмаа ходоодны шингэцэд сайн нөлөөтэй. Ганцхан нийслэл салат идэхэд л найман төрлийн орцтой байна шүү дээ. Ходоодонд бууз орлоо гэж бодъё. Махыг ходоод боловсруулж байхад хажуугаар нь олон найрлагатай салат орж ирэх үед түүнийг ходоод задлахгүй. Анхныхаа боловсруулж байгаа зүйлээ боловсруулаад сүүлийнх нь боловсруулагдахгүйгээр нарийн гэдэс рүү явна гэж ойлгох хэрэгтэй. Тиймээс олон найрлагатай зүйлээс аль болохоор зайлсхийх хэрэгтэй. Харин цагаан идээг ходоод сайн боловсруулдаг.
-Өөр зохицохгүй идээ бий юу?
-Сүүг ногоотой хольж идэхэд гэдэс дүүрч суулгадаг. Хонины махыг чихэр, жимстэй хольж идэхэд ходоодыг их гэмтээнэ. Тахианы мах ,тараг хоёр тохирохгүй. Өндөг чихрийг идэхэд уураг тархи хорддог. Зөгийн балтай ус уусны дараа ургамлын тостой хоол идэхгүй байх хэрэгтэй. Улаан лооль, өргөст хэмх хоёр бие биенээ үгүйсгэдэг. Улаан лооль витамин С ихтэй, өргөст хэмхэнд витамин С устгах фермент байдаг. Манайхан гэтэл энэ хоёрыг хольж салат их хийж иддэг. Улаан лоолийг загастай хольж идвэл ходоодны хавдар үүсгэх аюултай. Цагаан архи уусны дараа үхрийн мах идэх нь ходоодны галыг ихэсгэж үрэвсэл үүсгэнэ. Загасны мах, тахианы мах хоорондоо нийцэхгүй. Адууны мах, гахайн махыг зэрэг хэрэглэхэд ходоод хямардаг. Вандуйтай салат идсэний дараа элсэн чихэртэй зүйл хэрэглэхгүй байх ёстой. Чанасан махны уурыг гаргахгүй идвэл ходоодыг ноцтой гэмтээдэг. Үүнийг манайхан ихээхэн анхаарах шаардлагатай. Мөн цай ууж байхдаа өндөг идэж болохгүй. Цайны навчинд био шүлт бий. Харин өндгөнд байдаг төмрийн элементтэй нийлж ходоод цочроохоос гадна боловсролт удааширдаг. Архи, ундаа хоёр нийлэхээрээ нүүрс хүчлийн хий болж ходоод, элэг, бөөрийг гэмтээдэг. Тэгэхээр ундааг архины даруулга болгож хэрэглэж болохгүй гэсэн үг.
-Зохицохгүй хоол, унд идвэл ямар нөлөөтэй вэ?
-Зохицохгүй идээг идвэл ходоодонд шууд нөлөөлдөг. Дотор муухай оргино. Зарим нь шууд бөөлжиж гаргах үе бий. Ходоодны шингэц муудаад бие өвдөх үед хамгийн түрүүнд авах арга хэмжээ ходоодоо угаах байдаг.
-Бууз, салатаа идчихээд хоолоо шингээнэ гээд архи уугаад байдаг. Энэ нь зөв хэрэглээ юу?
-Энэ хамгийн буруу. Архийг аль болохоор уухгүй байх хэрэгтэй. Цагаан сарын дараа хоол боловсруулах замын өвчин эрс нэмэгддэг. Дандаа хэтрүүлэг болчихсон байдаг юм. Манай монголчууд мах идээд архи уудаг нь тун аюултай. Мах халуун чанарын зүйл. Дээр нь нэмээд архины 38-40 градусын халуун нэмэгдэж байгаа. Халуун дээр халуун нэмэгдэхээр ходоод цочирно биз дээ. Энэ цочролыг хамгийн түрүүнд мэдрэх эрхтэн бол ходоодноос гадна зүрх байдаг. Зун хорхогны архи уугаад байдаг нь нойр бурчирхайн өвчнийг сэдрээж байгаа хэрэг. Зун хүний ходоод хамгийн тамир муутай үе л дээ. Зун хүн гал бахбодтой зүрх сэдэрч байдаг үед махаар хооллоод ходоодонд гал нэмж, архи ууж бас гал нэмэх үйлдэл нь хүн зориудаар өөрийгөө хорлож байгаа хэрэг. Малчдын хэлдгээр зун цагаан идээ сайн идэх ёстой.
-Хүнд хоол идээд ходоодоо цочроочихсон байгаа. Ходоодоо яаж амраах вэ?
-Хаврын улирлыг элэг дэлгэрэх цаг гэдэг юм. Хаврын улиралд модон махбодтой гэж уламжлалт анагаах ухаанд үздэг. Модыг хүн тарьж ургуулдаг шүү дээ. Яг түүнтэй адилхан бие махбодыг тэгж тордох хэрэгтэй. Энэ үед элэгний эмчилгээ хийвэл үр дүнтэй. Хаврын улиралд шороон бие махбодтой ходоод өвдвөл хүндэвтэр өвддөг. Өвлийн улиралд халуун эдүүд дотогшоо нуугдчихсан байдаг учраас бид гүйлгэх, туулгах эмчилгээг хийдэггүй. Хавар ирж байгаа учраас одоо гүйлгэх, туулгах эмчилгээг хийж болно гэж ойлгох ёстой. Тэгэхээр хүн ходоодоо хаврын улиралд хамгаалж, элэг, дэлүүгээ эмчлэх ёстой. Энэ үед элэг, цөсөө угаах нь хамгийн зөв. Гэхдээ заавал эмчийн хяналтан дор угаах хэрэгтэй. Цөс угаахад ходоодоор дамжуулж угаадаг. Үүнийг дандаа мэргэжлийн эмч хянадаг байх ёстой.
Цагаан сараар өдөржингөө хоол идээд хамгийн сүүлд 19 цагт хоол идэж байгаа. Ходоод ч гэсэн амрах ёстой. Ходоод нэг удаагийн хоолыг боловсруулах гэж зургаан цаг ажилладаг. Шөнөжингөө ажилласан ходоодонд өглөө дахиад л нөгөө бууз үргэлжилнэ. Ходоод дээд зэргээр ядарчихсан байна гэсэн үг. Тэгэхээр ходоодоо амраах л хэрэгтэй. Нэг өдрийг ходоодондоо зориулах нь чухал. Тэр их уураг, гурил авалгүйгээр цагаан хоол идэж эсвэл мацаг барих хэрэгтэй. Хүмүүс шинийн найман, 15-нд цагаан хоол идэж эсвэл мацаг барьж ходоод гэдсээ амраадаг. Энэ нь долоо хоногт нэг удаа ходоодоо амраах хэрэгтэй гэсэн үг. Энэ өдрүүдэд цагаан хоол идэж, мацаг барих нь ходоодоо амрааж байгаа хэрэг. Мах идэхгүйгээр бүр зориудаар өлсөж ходоодоо амраах хэрэгтэй.
-Өвөл ходоод угааж болдоггүй гэсэн үг үү?
-Өвөл ходоод угаах нь бөөрний үйл ажиллагааг гэмтээдэг аюултай. Сүүлийн үед 25 процентын магни сулфатаар ходоодоо угаагаад байгаа. 25 процент ходоодонд ороход ходоодыг цочроодог юм. Тиймээс шар сүү, гүүний саамаар ходоод гэдсээ угааж болно гэж ойлгох хэрэгтэй. Шар сүү, гүүний саамаар угаах нь зөөлөн чанараар гүйлгэж угаахыг хэлээд байна.
-Хавар хүн ямар хоол хүнс хэрэглэх ёстой вэ?
-Монголчууд хавар, намартаа шим тэжээл сайтай хоол иддэг. Борц гээд нөөцөлсөн бүх зүйлээ иддэг. Намар ходоод гэдсээ угаагаад өвөлдөө бэлддэг. Өвөл нь махаа иднэ. Энэ өвлийн хүйтнийг бид тэгж давдаг. Хавар нь дахиад ходоодоо цэвэрлэж амраах маягаар явна. Хавар ходоодоо цэвэрлэсний дараа махан хоолоо тэр тусмаа хонины махаа багасгах ёстой. Хонины мах бол хий дардаг дээд зэргийн чанартай мах. Хавар үхрийн мах, борц хэрэглэх нь зүйтэй. Зун сэрүүн чанартай учраас ямаа, тэмээний мах идэх хэрэгтэй. Хавар, зун нь үргэлжлүүлээд хүнд хоол идээд байвал ходоодны тамир муудаад ачааллаа дийлэхээ болино.
АРДЫН ЭМЧИЛГЭЭ
ХОДООД, ХООЛ БОЛОВСРУУЛАХ ЭРХТНЭЭ ЯАЖ ХАМГААЛАХ ВЭ
-Ходоодны хүчил ихтэй бол луувангийн шүүс уух хэрэгтэй. Ходоодны хүчил хэдий их байх тусам машиндсан луувангийн шүүс төдий чинээ ихээр уу,тэгээд зовиур арилаад ирэхээр уух хэмжээгээ багасгах нь зөв. Ходоодны элдэв шарханд чацарганы тосыг хоолны халбагаар өдөрт гурван удаа уувал тустай.
-Гэдэс, ходоодны хүч сулрах, ходоод өвдөх, хоолны шингэц муудахад зуун наст 150 гр, зөгийн бал 250 гр, таван салаа 100 грыг холиод сэрүүн газар шилэн саванд хийж долоо хонуулаад хоолны халбагаар өдөрт гурван удаа нэг сарын турш хэрэглэх нь зөв.
-Ходоодны архаг өвчнийг анагаадаг хамгийн үр нөлөөтэй арга бол хоолны нэг халбагаас илүүгүй ургамлын тосыг амандаа балгаж дараа нь мөсөн чихэр юм уу эсвэл гаатай чихэр хүлхэнэ. Залгиж хэрхэвч болохгүй. Тэгээд асгаж амаа цэвэрлэнэ. Тос өтгөн байснаа шингэн болно. Тос нь амны хөндийд байгаа хамаг хорыг өөртөө шингээнэ. Энэ аргыг 10-20 удаа өлөн элгэн дээрээ хийгээрэй. Энэ арга нь астма бөглөрөлттэй хүмүүст илүү үр дүнтэй.
-Түүхий сүүний ээзгий, ааруулыг орой унтахдаа зөгийн балтай усанд дэвтээж өглөө зөвхөн шүүсийг нь сайн уух хэрэгтэй. Ийм байдлаар олон өдөр уувал нэн сайн.