Эрүүл мэндийн сайдын Зөвлөх, АУ-ны Доктор, Профессор О.Чимэдсүрэнтэй ярилцлаа.
Улирлын томуугаас урьтаж ямар ажлууд хийгдэж байгаа вэ?
ЭМЯ-аас цар тахлын үеийн томуу, томуу төст өвчний бэлтгэл ажлыг энэ жил эрт эхлүүлэн хийж байна. Томуу, томуу төст өвчин нь хүн амын дунджилийн турш гардагбөгөөд эд идэвхжлийн үе нь 11 дүгээр сараас дараа оны хоёрдугаар сарыг дуустал үргэлжилдэг.
ТТӨ-ийн эрсдлийг улирал хоорондын, идэвхжилийн, алаг цоог дэгдэлтийн, улсын хэмжээний дэгдэлтийн болон тахалт тархалт гэсэн 5 үе шатаар гаргадаг. Энэ үзүүлэлттэй харьцуулан харахад Монгол улсад өнөөдрийн байдлаар ТТӨ-нийтархалт 10.000 хүнамд 4.1 буюу улирал хоорондын үед байна гэж дүгнэж болно. Бид энэ үнэлгээг харгалзан үе шат бүхэнд нь тохирсон, ялангуяа 4 ба 5 дахь үеийнтахалт тархалтаас угтуулан сэргийлэх бодлогыг баримтлан урьдчилан төлөвлөж, бэлэн байдлыг хангаад ажиллаж байна.Энэ хүрээндЭрүүл мэндийн сайдаар ахлуулсан ЭМЯ-ны Эрүүл мэндийн Улсын албаны дэргэд Тохиолдлын удирдлагын тогтолцоог 7 үндсэн чиглэлээр гарган чиглэл бүрээр төлөвлөлт, хэрэгжилт, үнэлгээг зэрэг хийн ажиллаж байна. Хугацаа алдаж болохгүй үе. Учир нь одоо ТТӨ-ний улирал хоорондын үе үргэлжилж байгаа тул иргэдэд ТТӨ-с сэргийлэх, тухайлбал дархлаагаа дэмжих, дулаан хувцаслах, маскаа зүүх гэх мэтээр ухуулах, сурталчлах, мөн гол өртөмхий бүлэг хүүхдүүдээ томуугийн вакцинд хамруулах, ЭМБ-ийн бэлэн байдлыг хангах гэсэн ажлаа эхлүүлээд байна.
Энэ төлөвлөлтийн хүрээнд Нийслэлийн 141 ӨЭМТ –ийн ахлагч нарыг ТТӨ-ийн үед ажиллах удирдамжаар хангасан, гарааны эмчилгээнд ашиглах 9 нэр төрлийн нэн шаардлагатай эмийн жагсаалт гарган, ашиглах, хянах удирдамжийг боловсруулж байна. Эмнэлэгт үзүүлэх цаг захиалгын нэгдсэн төвийн 1800-119 дуудлага дээр улирлын ТТӨ-ний үе эхэлж байгаатай уялдан 10 хүүхдийн эмч ажиллан зөвлөмж, зөвөлгөө өгч байна. ӨЭМТ –д харъяалалын хүн ам, ялангуяа бага насны хүүхдийг томуугийн вакцинд хамруулах төлөвлөлт, бэлтгэлийг зохион байгуулж ирэх сараас энэ ажил эхэлнэ. ТТӨ-ийн тархалтын эрчимээс хамааран ӨЭМТ –д уртасгасан цагаар ажиллаж иргэдэд үйлчилгээ үзүүлнэ.
Дүүргийн нэгдсэн эмнэлгийн амьсгалын замын өвчний үед эмнэлэгийн тусламж үзүүлэх тоног төхөөрөмжийн хүрэлцээ, ашиглалт, хэрэгцээ, эмч мэргэжилтэний ур чадвар, нөөц зэргийн судлан ЭХЭМҮТ-ээс 6 хүүхдийн эмч, 12 сувилагч төвийн 6 дүүрэгт очиж дадлагажуулах сургалт явуулж хамтран ажиллаж байна.
Улирлын томуугийн үед анхан шатны нэгжүүд болох Өрхийн эрүүл мэндийн төвүүд рүү нэлээн анхаарч ажиллана гэсэн ?
Эрүүл мэндийн тухай хуульд зааснаар хүн амд үзүүлэх эрүүл мэндийн тусламжийг Нийгмийн эрүүүл мэндийн, эмнэлэгийн гэсэн 2 томоохон төрөлд хуваадаг. ТТӨ-өөс сэргийлэх, сэрэмжлэх, вакцинд хамрагдах, ханиадтай бол бусдад халдахаас сэргийлж амны хаалт зүүх, ер нь амьсгалын замын халдварт өртөхгүйн тул амны хаалт зүүх, дулаан хувцаслах, халуун хоол унд хэрэглэх, ажил, амралтаа зохицуулах зэрэг нь бүгд НЭМ –ийн үйл ажиллагаа, сэргийлэлт юм. Эдгээр анхан шатны буюу Нийгмийн эрүүл мэндийн тусламжийг Өрхийн болон сумын эрүүл мэндийн төвүүд зөв менежментээр үзүүлэх, гарааны эмчилгээг хийх боломж бүрдүүлж байна.
Харин ТТӨ нь хүндэрсэн, зайлшгүй эмнэлгийн тусламж шаардлагатай үед лавлагаа тусламж авахын тулд аймаг, дүүргийн Нэгдсэн эмнэлэг, төрөлжсөн нарийн мэргэжлийн тусламжийг Эх хүүхдийн эрүүл мэндийн төвөөс авах ёстой. Гэтэл ийм ойлгомжтой эрх зүйн орчин, дүрэм, заавар байгаа хэдий ч энэ менежментээ яг газар дээр нь зөв, зохистой хэрэгжих шатанд бага анхаарсан ч юм уу өмнөх он жилүүдээс харахад өвөлдөө ДНЭ, ЭХЭМҮТ-д ТТӨ, амьсгалын замын халдварт өвчний улмаасачаалалаа дийлэхгүй тусламж үйлчилгээ үзүүлэгч ч туйлдаж, иргэд ч их бухимддаг.
Энэ байдлыг харгалзаад Эрүүл мэндийн сайдаар ахлуулсан Тохиолдлын удирдлагын тогтолцооны баг нь 2 сар гаруй тасралтгүй ажиллан “ТТӨ-ний үеийн эрт хариу арга хэмжээ, бэлэн байдлын цогц төлөвлөлт – Нэгдмэл бодлого- нэг зорилгын хүрээнд ӨЭМТ –ийг чадавхижуулах замаар ТТӨ-с сэргийлэх, НЭМ үйлчилгээг эрс сайжруулж, ДНЭ-ийн түвшинд лавлагаа шатлалын тусламжийг бүрэн утгаар нь үзүүлж, харин ЭХЭМҮТ нь чиг үүргийн дагуу төрөлжсөн мэргэжлийн тусламж буюу томуу, АЗ-ын хүнд хүмүүсд тусламж үзүүлэн, дүүрэг, ӨЭМТ-өө мэргэжил, арга зүйн удирдамжаар хангах харилцан уялдаатай, цогц, нэгдмэл үйлчилгээ үзүүлэхээр бэлтгэлээ хангаж байна.
ЭХЭМҮТ-ийн Амьсгалын эрхтний эмгэг судлалын тасгийн 40 орыг ТТӨ-ний дэгдэлтийнүед 65 ороор нэмэгдүүлнэ. БҮХ ДҮҮРГИЙН НЭГДСЭН ЭМНЭЛЭГүүд нь ЭХЭМҮТ-тэй Телемедицин – тоног төхөөрөмжөөр холбогдсон бөгөөд тус төвийн төрөлжсөн мэргэшлийн эмч нар “Эмнэл зүйн” багаарэмчилгээ, оношлогооны зөвлөмж, удирдамжаар ханган ажиллана.
Тэгэхээр өрх, сумын эрүүл мэндийн төв гол үүрэг гүйцэтгэнэ гэсэн үг үү
Яг тийм. Нийслэлд 141, аймгуудад 80 гаруй Өрхийн эрүүл мэндийн төв (ӨЭМТ) ажиллан хүн амд эрүүл мэндийн анхан шатны болон нийтийн (нийгмийн) эрүүл мэндийн тусламж үзүүлж байна. Өрхийн эрүүл мэндийн төв нь хагас бие даасан байдлаар анхан шатны тусламж үйлчилгээг харьяалалын хүн амд ЭМТ үйлчилгээг гэрээгээр гүйцэтгэдэг нэг бүтэц. Нэг иргэнээр тооцон санхүүжилт авдаг бөгөөд 2019 оноос санхүүжилт нь 2 дахин нэмэгдэж, мөн Эрүүл мэндийн даатгалаас 4 төрлийн тусламж тухайлбал гэрийн эргэлт, өдрийн эмчилгээ, сэргээн засах, оношлогоо, шинжилгээ гэсэн үйлчилгээг үзүүлэн нэг иргэнээр тооцон санхүүжилт авах боломж нээгдсэн. ӨЭМТ –өөс анхан шатны бараг бүх үйлчилгээг авах, өөрөөр хэлбэл ТТӨ-с сэргийлэх, өдрийн эмчилгээнд хамруулах, зорилтот бүлгээ томуугийн вакцинд бүрэн хамруулах, гэрийн эргэлтээр өртөмхий бүлгээ хянах, сэргийлэх гээд олон ажлыг өрхийн эрүүл мэндийн төв хэрэгжүүлнэ. Эдгээр дурьдсан үйл ажиллагаа нь угаасаа чиг үүргээрээ ӨЭМТ хийх ажил, гэсэн хэдий ч иргэд ӨЭМТ-ийг алгасаад ДНЭ, ЭХЭМТ-д хандаад ачаалал ихсээд байгааг нь бууруулах ӨЭМТажлаа сайн хийхэд анхаарах нь чухал. Иймээс ЭМЯ –аасӨЭМТ-ийг ТТӨ-с сэргийлэх, гэрийн эргэлтээр зорилтот бүлгээ хянах, тандах, хүүхдэд ХӨЦМ дагуу гарааны эмчилгээ хийх гол нэрийн 9 төрлийн эм, утлагын аппарат зэргээр хангах, эмч мэргэжилтэнг сургах, эрүүл мэндийн даатгалын санхүүжилт бүхий тусламжийн хүрээнд ТТӨ-ний тусламжийг уялдуулан ажиллаж байна.
Бид өнгөрсөн долоо хоногт ӨЭМТ –ийн ахлагч нартай уулзалт зохион байгуулж ТТӨ-с сэргийлэх, хариу арга хэмжээ авах энэхүү төлөвлөлт, хэрэгжүүлэх ажлаа хэлэлцэн, тэдний санааг тусгасан.ӨЭМТ-ийн удирдлагууд ч төлөвлөлтийг дэмжин хамтран ажиллаж байна.
Өрхийн эрүүл мэндийн төвөөс иргэд эрүүл мэндийн даатгалаа ашиглаад тусламж авах боломжтой гэсэн, үүний хэрэгжилт хир байгаа вэ. Томуугийн үед энэ даатгалаа ашиглаж болох уу
Хууль 2019 оны сүүлээс хэрэгжиж эхэлсэн бөгөөд ӨЭМТ –ийн тал хувь нь энэ хүрээнд иргэддээ тусламж үзүүлээд даатгалаас санхүүжилтээ авч байна. Бид ТТӨ-с сэргийлэх ажлын хүрээнд ЭМДЕГ-аас тодруулга авахад үлдсэн ӨЭМТ –д нь байгууллагын магадлан итгэмжлэлд ороогүй шалтгаанаар эрүүл мэндийн даатгалд хамрагдсан үйлчилгээг иргэддээ үзүүлэхгүй байна. Энэ нь маш харамсалтай, яагаад гэхээр энэ боломжийг иргэдэд хүртэх, үйлчилгээ авах эрх нь нээгдээд байхад ӨЭМТ –д магадланд орохгүй, үйлчилгээ үзүүлэхгүй байж болох уу гэдэг асуудал гарсан. Сайдын түвшинд энэ асуудлыг тодруулан ажиллаж байгаа бөгөөд одоогоор 2020 онд 1 сард батлагдсан “Өрх, сумын ЭМТ-ийг магадлан итгэмжлэх шалгуур”-р 276 шалгуур бүхий нүсэр журам байгаа бөгөөд бид хэсэгчилсэн байдлаар үндсэн- 88, нэмэлт 2 шалгуур бүхий магадлан итгэмжлэл хийхээр төлөвлөн ажиллаж байна.
Энэ хэсэгчилсэн магадлан итгэмжлэлд Нийслэлийн хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж буй 45 орчим ӨЭМТ-ийг хамруулж, шалгуурт нийцсэн нь дараагийн шатны буюу ЭМДЕГ-тай гэрээ хийх эрх нээгдэж, өмнө дурьдсан 4 төрлийнүйлчилгээг даатгалаас гүйцэтгэлээр санхүүжилт авч иргэд өрхийн эрүүл мэндийн төвөөс авах боломж бүрдэнэ. Хэсэгчилсэн магадланд орсон ӨЭМТ-дэд 1 жилийн хугацаатай магадлан итгэмжлэгдсэн эрх олгоно.
ТТӨ-с харъяалалын хүн амыг сайн сэргийлсэн, НЭМ-ийн болон шаардлагатай эмнэлэгийн тусламжийг оновчтой үзүүлж өвчлөлийг эрсдэл багатай даван туулсан ӨЭМТ –ийг гүйцэтгэлд тулгуурлан урамшуулахаар төлөвлөсөн.
ӨЭМТ-ийг ТТӨ-ний үеийн хариу арга хэмжээний гүйцэтгэлээр хэрхэн урамшуулах вэ. Энэ нь хийх л ажил нь биш үү, урамшуулал гэдгийг тодруулж өгнө үү.
Монгол улсын хувьд Корона-19 цар тахал нь хүн амын дунд халдвар тархах эрсдэл өндөр, гаднаас халдвар зөөвөрлөгдөн орж ирэх эрсдэл маш өндөр хэвээр байгаа тул бидэндКорона-19 халдвар, дээр нь улирлын томуу, томуу төст өвчнөөс хамт нь сэргийлэх маш хариуцлагатай цаг үе ирээд байна.
Дэлхий нийт Ковид-19 шинэ төрлийн цар тахалтай нүүр тулаад 9 сар болж байна. Энэ тахлаас урьдчилан сэргийлэх вакцин гарган авах туршилт үргэлжлэн, одоогоор маскаа зүү, гараа угаа, хүн хоорондын зай барих гэх мэт нийтийн эрүүл мэнд, эрүүл ахуйн аргаар л урьдчилан сэргийлж байна. Манай хүн амын дунд сүргийн дархлаа тогтоогүй, Ковид-19 халдвар хэрвээ дотооддоо тархвал эрүүл мэндийн салбар төдийгүй, Монгол улс, иргэн бүрийн өмнө хүнд сорилт тулгарна. Ийм учраас Эрүүл мэндийн сайд өмнөх жилүүдээс илүү онцгой анхаарч, шуурхай, оновчтой, тодорхой, үр дүнтэй аргаар ТТӨ-ний үеийн эрт сэрэмжлүүлэг, хариу арга хэмжээний төлөвлөлтийгӨрх, сумын эрүүл мэндийн төв, аймаг, дүүргийн НЭ, лавлагаа шатлал гээд бүх түвшинд нарийвчлан гаргаж үйл ажиллагаагаа эхлүүлээд байгааг би дахин онцломоор байна.
Дээр дурьдсан НЭМ цогц арга хэмжээг ӨЭМТ –д маш хариуцлагатай хэрэгжүүлэхэд бид ДНЭ, ЭХЭМҮТ-ийн ачаалал хэвийн, иргэдэд чирэгдэлгүй байдлаар ТТӨ-ний тархалтыг барих боломжтой. ӨЭМТ нь тухайлбал эрсдэлтэй бүлгээ томуугийн вакцинд бүрэн хамруулаад, ханиад томуутай хүндээ гарааны эмчилгээ хийгээд, гэрийн эргэлт, урьчдилан сэргийлэлтээ маш сайн хийж чадвар тухайн харъяалалын хүн амын дундах ТТӨ-ний өвчлөл бага, ДНЭ-т хэвтэх хүний тоо бага, иргэдэд бухамдал үүсэхгүй, үзүүлсэн тусламжийн төрлөөр ЭМ даатгалаас санхүүжилтээ аваад ажиллах тул бид энэ ажлын эхлэл, нөгөө талаар онцгой цаг үе давхцаж байгааг харгалзан дээрх үзүүлэлтээр “Сайн ӨЭМТ” буюу шилдэг менежменттэй ӨЭМТ –ийг шалгаруулан үйл ажиллагааг дэмжихээр төлөвлөсөн.
Мөн ТТӨ-ний өвчлөлийн дийлэнх нь 0-5 хүртэл болон бага насны хүүхдүүд өртдөг тул энэ бүлэгт чиглүүлэн “Эрүүл цэцэрлэг”, “Эрүүл сургууль” гэсэн цогц ажлыг хийнэ. Энэ хүрээнд сургууль, цэцэрлэгийн эмч, нийгмийн ажилтанг сургалтанд хамруулах, ТТӨ-с сэргийлэх, хариу арга хэмжээг зохион байгуулах удирдамжаар хангах, мөн эмчгүй цэцэрлэг, сургуульд тухайн орон тоонд мэргэжлийн эмч ажиллуулахаар БШУЯ-тай ярилцан ажиллаж байна.
Дараагийн гол бүлэг нь оюутан, ялангуяа төвлөрөл их “Оюутны хотхон” тул оюутанд чиглэсэн ажлууд шат дараатай хийгдэнэ.