УИХ-ын гишүүн О.Батнасантай ярилцлаа.
-“Таван толгойн ордыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах ажлыг эрчимжүүлэх тухай” УИХ-ын тогтоолыг баталсан. Үүнийг хэр зөв шийдэл гэж харж байна вэ?
-Монгол Улс хөгжье л гэж бодож байгаа бол том төслүүдээ хөдөлгөх нь зөв. Тавантолгой төслийн тухайд оптик гэрээ хийгдэх байх. Дээрээс нь олон улсын зах зээлд IPO гаргана. Оптик гэрээ нь урьдчилан зарах нөхцөл л дөө. Миний хувьд дэмжиж байгаа. Энэ төслийг хөдөлгөснөөр бид чадан ядан сэргэж байгаа эдийн засгийг сайжруулах боломж бүрдэнэ гэж харж байна.
Дээрээс нь нэмээд хэлэ-хэд Засгийн газар сайн ажиллаж байна. Нефтийн үйлдвэр бариулахаар шавыг нь тавьсан. Мөн улсын төсвийн 10 хувьтай тэнцэх хэмжээний хөрөнгөөр баруун бүсийн эрчим хүчний хэрэглээг хангах Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станц байгуулах том төсөл хэрэгжих гэж байна. Энэ мэтчилэн зам, дэд бүтэц, эрчим хүчээ сайжруулах нь хөгжлийн нэг гарц юм.
-Таны санаачилсан Эрүүгийн хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг хаврын чуулганаар баталлаа. Эрүүгийн хуульд ямар өөрчлөлтийг тусгасан бэ?
-Хууль тогтоомжийн тухай хуульд зааснаар Эрүүгийн хуульд өөрчлөлт оруулсан. Нийгэмд тулгамдсан асууд-луудыг шийдэхийн тулд хуулийн зарим зүйл заалтыг өөрчилж, хассан. 2015 оны Эрүүгийн хуульд зөрчилтэй асуудлууд байсан. Түүний нэг нь өсвөр насны хүүхдийн хийсэн гэмт хэрэгт нь оноож байгаа ялын асуудал. Эрүүгийн хуулийн наймдугаар бүлэг бол өсвөр насны хүүхдэд тусгайлан эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэх зүйл заалтыг оруулж өгсөн байдаг. Жишээлбэл, 14 буюу түүнээс дээш настай хүүхдүүд ихэвчлэн хулгайн хэрэгт ордог. Хулгайг орон байр, тусгайлан хамгаалсан хамгаалтыг нэвтэрч үйлдээд байгаа. Энэ тохиолдолд өсвөр насны хүүхэд Эрүүгийн хуульд зааснаар 2-8 жилийн ял авах юм.
14-16 насны хүүхэд буюу өсвөр насныхныг Хүүхдийн эрхийн олон улсын конвенци, фактуудад “Насанд хүрэх гэж байгаа үе шат” гэж заасан байдаг. Манайхны хэлдгээр шилжилтийн насны хүүхдүүд юм. Хүүхдийн гэнэн, томоогүй байдлаасаа болоод хийж байгаа үйлдлээ ухамсарладаггүй, хувь хүнд учруулж байгаа хор уршгаа ойлгодоггүй. Үүнээс болоод гэмт хэрэгтэн болж, хуулийн дагуу ял хүлээдэг. Оноохоос ч өөр арга байхгүй. Гэхдээ ял оноохоосоо урьтаж гэмт үйлдлийг нь ухамсарлуулах, хүмүүжлийн чанартай арга хэмжээ авах ялын төрлүүд бий. Бусдын орон байр, хамгаалалтын бүс рүү нэвтэрснээс нь үүдэж 2-8 жилийн ял онооно гэдэг бол тухайн хүүхдийн эрх зүйн байдлыг дордуулсан гэж үзэж байгаа. Эрхзүйн байдлыг ингэж дордуулж болохгүй. Хүмүүнлэг нийгмийг цогцлоохын төлөө ажиллаж байгаа ийм нийгэмд ялын хатуу бодлого байх нь зохимжгүй гэж үзсэн. Тиймдээ ч УИХ-ын гишүүн Б.Дэлгэрсайхан, Л.Мөнхбаатар бид гурав хамтран уг хуулийн төслийг өргөн барьсан. Хуулийн өөрчлөлт батлагдсанаар гэмт хэрэгт холбогдсон болон ял шийтгүүлээд байгаа өсвөр насны хүүхдийг зөвхөн хорих бус хөнгөн ял оногдуулж болохоор болж байгаа. Хуулийн өөрчлөлт өнөөдрөөс (өчигдөр) эхлэн хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж эхэлсэн.
Хүн амины болон хүчингийн гэмт хэрэг, гэмт бүлэглэлийн захиалгаар, хар тамхитай холбоотой хэрэг хийсэн хүүхдүүд энэ хуулиар ял завших нь гэсэн болгоомжлол нийгэмд байна. Гэхдээ тийм ойлголт байхгүй. Энэ хуулийн төслийг өргөн барихдаа бид Эрүүгийн хуулийн үзэл баримтлал, ерөнхий ангийн ойлголтуудыг эвдээгүй гэж ойлгож байгаа. Ерөнхийдөө Эрүүгийн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хууль батлагдсанаар өсвөр насны хүүхдийн эрх зүйн байдал сайжрах юм.
-“Төрийн өмчийг 2018-2020 онд хувьчлах үндсэн чиглэл батлах тухай” УИХ-ын тогтоолын төслийг ирэх намрын чуулганаар хэлэлцэхээр болсон. Өмч хувьчлалын тухайд та ямар байр суурьтай байна вэ?
-1996 оны өмч хувьчлалын сургамжийг давтахгүй байх нь чухал. Төрийн өмчийг хувьч-лахдаа хамгийн гол нь төрд ашигтай байна уу, үгүй юу гэдгийг нь харах хэрэгтэй. Төрд ашиггүй ажилладаг, татаас авдаг, улс орны эдийн засаг буюу төсөвт хүндрэл учруулдаг аж ахуй нэгжүүдийн хувьчилсан нь дээр гэж бодож байна. Төр бол бизнес хийдэг байгууллага биш. Хууль зүйн орчныг бүрдүүлж өгөх ёстой, бодлого гаргадаг л байгууллага. Нийгмийн хүрээнд анхаарал татаад буй өмч хувьчлалууд байна л даа. Түүний нэг нь Төрийн банк. Тэгэхээр ямар салбарыг хувийн хэвшил бие даан хөгжүүлж, үйл ажиллагааг нь эрхлээд аваад явчих боломжтой вэ гэдгийг нь харах нь зүйтэй. Банкны салбар хувийн хэвшилд сайн ажиллаж байгаа л гэж бодож байна. Арилжааны банкны 88 орчим хувь нь хадгаламж эзэмшигчдийн мөнгө, 10-12 хувь нь өөрийнх нь үндсэн хөрөнгө байдаг. Хадгаламж эзэмшүүлж байгаа хүмүүсийн мөнгөн хөрөнгийг зээл хэлбэрээр олгодог ийм л үйл ажиллагаа явуулдаг. Харин арилжааны банк үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээл, үнэт цаасны зах зээлд хадгаламж эзэмшигчдийн мөнгийг эргэлдүүлж болдоггүй хуультай юм. Үүнийг Хөрөнгө оруулалтын банк нь хийгээд явах чигтэй. Үүн дээр нэмж хэлэхэд одоо Хөрөнгө оруулалтын банкны тухай хуулийг УИХ яаралтай батлах хэрэгтэй. Банкны салбарын хууль эрх зүй чамлахааргүй тогтворжиж байгаа гэж үзэж болно. Эцэст нь хэлэхэд Төрийн банкийг хувьчилах нь зүйтэй л гэж үзэж байна.
Хувьчлал өөрөө үнэ цэнэтэй байх учиртай. Захиалгат хувьчлал байж болохгүй гэдэгт санал нэгтэй байгаа. Төрийн банкны зах зээлийн үнэ цэнэ, үнэлгээгээр хувьчлах ёстой. Үнэхээр үнэд хүрдэггүй, үнийн дээд хязгаар нь тэд гэсэн бодит бус үнэлгээ тавьчихсан байх юм бол энэ хувьчлал хэрэггүй. Ер нь бол бизнес эрхлэгчдийн хийж чадаж байгаа ажлыг төр хийх ямар ч шаардлага байхгүй.
-Монополь зах зээлийг хувьчлах нь эрсдэлтэй учир МИАТ-ийг хувьчлахдаа болгоомжтой хандах нь зүйтэй талаар мэргэжлийнхэн хэлж байна?
-Иргэний нисэхийн салбарыг либералчилна гэж ярьж байгаа. Либералчлал бол байх хэрэгтэй. Үнэхээр гадаад зах зээлтэйгээ харьцдаг, улс орнууд руу ажил, амралтаар явах зорчигчдын тоо ихэссэн. Нийгэм, улс орон минь хөгжиж байгаа энэ үед заавал монополь салбар байх нь зөв үү гэдэг нь асуудал л даа. МИАТ-ийн 48 хувийг эхний ээлжинд хувьчилна гэж байна. Тийзний үнэ, маркетинг, үйлчилгээ, катеринг зэргийг сайжруулах хэрэгтэй. Дэлхий дээр тэргүүлж байгаа авиа компаниуд хэр сонирхох эсэхийг хэлж мэдэхгүй байна. Ер нь бол “Korean air”, “Air China”, “Turkish airlines” компаниуд орж ирээд бидний 48 хувийг сонирхож байвал болж байгаа хэрэг. Ямартаа ч тийзний үнэ, уян хатан байх нөхцөл, хурдан шуурхай байдал, зорчигчдын аюулгүй байдлыг сайтар хангаж, чамбай ажиллах компани аваасай, үнэ цэнэтэй хувьчлал байгаасай гэж бодож байна.
-Өмч хувьчлалын эзэд хэдийнэ тодорчихсон гэх яриа сөрөг хүчний зарим гишүүдээс гарсан. Ер нь хэрхэн хувьчилбал зөв зүйтэй, иргэдэд хүртээмжтэй байх юм бэ?
-Хувьчлалыг нээлттэй хийх хэрэгтэй. Хэрвээ үнэ цэнэд хүрэхгүй, боломжгүй байгаа бол заавал хувьчлал хийх шаардлагагүй шүү дээ. Өмч хувьчлалын эзэд нь тодорчихсон гэдгийг сайн хэлж мэдэхгүй юм. Надад л дуулсан юм алга.
-Захиргааны ерөнхий хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл багагүй маргаан дагуулсан. Энэ тухайд?
-Манай улс 2004 онд Захиргааны ерөнхий хуультай болсон юм. 2005 оноос эхлэн Захиргааны хэргийн шүүхтэй болсон. Захиргааны хэргийн шүүх Засгийн газар, түүний байгууллага албан тушаалтанд гарсан актуудыг хянах үүрэгтэй. Монгол Улсын Үндсэн хуульд Засгийн газрын тогтоол захирамж нь хууль тогтоомжид нийцээгүй бол Засгийн газар өөрөө буюу УИХ хүчингүй болгоно гэсэн заалт бий. Засгийн газраас аймгийн Засаг даргыг томилсон томилгоо нь Үндсэн хууль зөрчсөн байна гэж үзэх юм бол ҮХЦ-ээр шийдэгдэнэ. Маргааш нь ҮХЦ-ээр шийдэгдэнэ гэж байхад Ерөнхий сайд захирамж гаргаад томилгоог хүчингүй болгож байсан тохиолдлууд байдаг. Энэ нь дээр хэлсэнчлэн Засгийн газар өөрийнхөө гаргасан тогтоол захирамжийг хуульд нийцээгүй байна гэж үзвэл хүчингүй болгож байгаа хэрэг. Энэ хүрээнд асуудлыг шийднэ гэдэг томъёолол яваад байна уу гэж би харж байна. Түүнээс Захиргааны хэргийн шүүхийг татан буулгах, Захиргааны шүүхээр захиргааны байгууллага албан тушаалтнуудтай холбоотой гарсан гомдлыг авч хэлэлцэхгүй гэвэл тийм ч таатай зүйл биш. Бид хуульт ёстой, эрх зүйт төрд амьдарч байгаа хүмүүс шүү дээ.
-Энэ удаагийн ээлжит чуулганыг хэрхэн дүгнэж байгаа вэ?
-Хаврын чуулганаар цөөнгүй асуудлыг нэгдсэн чуулганы хуралдааны эрх мэдлийн хүрээндээ хэлэлцээд, өндөрлөлөө. Нийгэмд анхаарал татаж байгаа Үндсэн хууль, Улстөрийн намуудын тухай хууль, Сонгуулийн тухай хуулийг хэлэлцэнэ гэсэн төлөвлөгөөтэй байсан ч хэлэлцэж амжсангүй. Намрын чуулганаар орж ирнэ байх. Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг хийх нь зүйтэй гэж үзэж байгаа. Хууль тогтоох, гүйцэтгэх, шүүх эрх мэдлийн байгууллагуудын хоорондын уялдаа холбоо, гаргаж байгаа тушаал шийдвэрүүд хэр хэмжээнд уялдаж байна, хэрэгжилт нь ямар байгаа, төрийн эрх мэдлийн хуваарилалтын үндсэн зарчим нь хангагдаж байна уу, үгүй юу гэдэг асуудлууд бий.
Тиймээс Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг нухацтай хэлэлцэх нь зүйтэй. Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн хэлэлцүүлгийг улс орон даяар багагүй хийсэн. “Олны санаа оломгүй далай” гэгчээр үнэтэй санаанууд гарсан байх. Яг одоо бол УИХ-ын гишүүд Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг хийхэд тийм ч бэлтгэлтэй биш байгаа болов уу гэж бодож байна. 1992 онд нийгмийн нэг тогтолцооноос нөгөөд шилжсэн он цаг. 20 гаруй жилийн хугацаанд хэрэгжиж байгаа Үндсэн хуульд маань ямар алдаа оноо байна гэдгийг сайтар нягталж үзэх шаардлагатай. Намрын чуулганаар аажуу, тайвуу ярилцаж, байж гар хүрэх нь зүйтэй.