Гэрэл зургийг Ц.МЯГМАРСҮРЭН
УИХ-ын гишүүн О.Баасанхүүтэй ярилцлаа.
-Чуулганаар Захиргааны ерөнхий хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийн төслийг өчигдөр баталлаа. Энд таны байр суурь ямар байна вэ?
-Захиргааны ерөнхий хуулийг Эрдэнэтийн 49 хувьтай холбоотойгоор оруулж ирсэн гэж худлаа яриад байгаа юм. Яагаад гэвэл Эрдэнэтийн 49 хувийн асуудал чинь нэгдүгээрт, Засгийн газар шийдвэрээ гаргаад төрийн өмчид авчихсан. Хоёрдугаарт, Эрдэнэтийн 49 хувьтай холбоотой шүүх дээр ямар ч маргаан байхгүй. Зүгээр л халхавчлах зорилгоор Монгол Улсын шүүх засаглалд халдаж байгаа юм. Монгол Улсын Үндсэн хуулинд хоёр чухал ойлголт байдаг. Нэгдүгээрт, засаглалын бүх эрх мэдэл ард түмний гарт. Тэгэхээр шүүхтэй байх уу, шүүхгүй байх уу гэдгийг ард түмэн шийднэ гэсэн үг. Хоёрдугаарт, Монгол Улсын иргэн нь шударга шүүхээр асуудлаа шийдүүлэх эрхтэй гэж байгаа юм. Засгийн газар байна уу, их хурал байна уу, Ерөнхийлөгч байна уу хамаагүй, тэдний гаргасан шийдвэрийг үндэслэн гомдол гаргах эрх иргэдэд байх ёстой. Гэтэл үүнийг байхгүй болгож байгаа нь асар том ухралт. Тиймээс би үүнийгээ болио гэсэн. Харамсалтай нь манай Монгол Улсад гадны буюу ялангуяа урд зүгийн хүмүүсийн далд гар хөл байгаад байна. Засгийн газрын шийдвэрээр бүтээгдэхүүн хуваах гэрээг зурдаг юм. Тэр утгаараа газрын тосны бүтээгдэхүүн хуваах гэрээтэй холбоотойгоор иргэд гомдол гаргах эрхгүй болж байна гэсэн үг л байхгүй юу. Энэ мэтчилэн олон юм байгаа. Энэ нэмэлт, өөрчлөлтийг оруулж ирснээрээ Үндсэн хууль, шүүх засаглалын эрхэнд халдаж байна гэж ойлгож болно.
-Хүүхдийн эрхийг хамгаалах асуудлаар “Нийтийн сонсгол зохион байгуулах тухай” албан бичгийг та бүхэн УИХ-ын даргад өргөн барьсан. Энэ талаар ярихгүй юу?
-Б.Баттөмөр гишүүнтэй хамт нэр бүхий 22 гишүүд бид УИХ-д нээлттэй сонсгол хийхээр хүсэлтээ хүргүүлсэн. Би 2016 оны сонгуулийн дараа хүчирхийллийн эсрэг лобби бүлэг байгуулж хүүхдийн эрхийн асуудлыг ярьж эхэлсэн. Яахав ганцаараа байсан учраас та бүхэнд дуу хоолой минь хүрээгүй байх. Сүхбаатарын талбай дээр ямар том жагсаал боллоо. Бид нар хүчирхийллийн эсрэг нийгэмд дуу хоолойгоо нэлээн хүргэсэн. Монгол Улсын хэмжээнд 34 хүүхэд бэлгийн хүчирхийлэлд өртсөн байна.
Тэдний 90 хувь нь төрсөн эцэгтээ, гэр бүлийнхээ хүмүүсийн танил найз нөхдөд эсвэл гэр бүл, хамаатан садныхандаа хүчирхийлүүлжээ. Энэ бол аймшигтай тоо. Тиймээс би эрүүгийн хуулинд өөрчлөлт оруул гэдэг асуудлыг маш олон удаа тавьсан. Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайдад орж албан ёсоор хэлсэн. Хувь хүний хувьд ч гуйсан. Хэн нь ч энэ асуудалд анхаарахгүй байгаа. Энэ талаар хууль санаачлаад Хууль зүйн сайд руу хүргүүлж, саналыг нь авахад зөвшөөрөхгүй гэсэн. Засгийн газарт өргөн барья гэсэн. Хүлээж авахгүй байгаа. Асуудлын гол нь хуучин Монгол Улсын Эрүүгийн хуулийн 126 дугаар заалтад 16-гаас доош насны хүүхэдтэй тохиролцож бэлгийн харьцаанд орвол торгуулийн ялтай байсан. Би энэ тоог дээшлүүлье гэсэн. Энэ тоо одоогийн мөрдөгдөж байгаа хуулинд бүр 14 байгаа. Би үүнийг ядаж 16-гаар нь байлгамаар байгаа. 16 наснаас доош хүүхэдтэй тохиролцож бэлгийн харьцаанд орох гэдэг асуудлыг байлгамааргүй байна. Саяхан говийн нэг аймагт 14-тэй хүүхдийг жирэмсэн болгож, найман сарын ял авсан байна. Аймшигтай. Өнөөдөр хуулиар зөвшөөрдөггүй мөнгө олдог гурван бизнес байдаг. Тэр нь хар тамхи, хүний наймаа, зэвсгийн наймаа. Монголд эдгээр бизнесүүд ихээхэн цэцэглэсэн. Зэвсгийн наймаа одоо хилээр сум машин машинаараа орж ирж байгаа шүү дээ. Яагаад тэр сумнууд орж ирээд байна. Ихэвчлэн Баян-Өлгийгөөр орж ирдэг шүү дээ. Анхааралдаа авах ёстой асуудлын нэг яалтачгүй мөн. Яахав ангийн журмаар орж ирж болно. Гэтэл машин машинаараа орж ирж байна. Түүнчлэн хар тамхи хэрээс хэтэрчээ. Тэгвэл хүний наймааны хамгийн том золиос нь насанд хүрээгүй хүүхдүүд байдаг юм. Бид тохиролцсон, мөнгийг нь төлсөн, өөрөө зөвшөөрсөн, энэ чинь анх удаа надтай биш бие үнэлдэг юм байна шүү дээ гэх нэрээр хүүхдийг худалдах гэмт хэрэг газар авчихсан байгаа. Тиймээс үүнийг зогсоогоод өгөөч ээ, Хууль зүйн сайд гуай. Үүнийг зохицуулж өгөхгүй байгаад үнэхээр их харамсаж байна. Одоо хийх нээлттэй сонсголоор илүү тодорхой зүйлүүд гарах болов уу гэж найдаж байна. Их хурлын дарга энэ асуудал руу онцгойлон анхаарах байх гэж горьдож байна.
-Хүүхдийн хүчирхийллийн асуудлыг яаж шийдэх вэ?
-Ерөөсөө үүнийг шийдэхийн тулд гурван асуудлыг шийдэх ёстой. Нэгдүгээрт, нийгмийн хүрээнд хүүхдийн эрхийн төлөө ажилладаг байгууллагуудыг чадавхжуулах ёстой. Гадны орнуудад хүүхдийн байцаагч цагдаагаасаа давуу эрхтэй байдаг шүү дээ. Шууд л гэр оронд нь очоод хянаж, ямар нэгэн хүчирхийллийн шинж тэмдэг байвал хүүхдийг нь тусгаарлаж аваад хууль хяналтын байгууллагад гомдол гаргадаг. Гэтэл манайд ийм хуулийн зохицуулалт алга. Хүчирхийлэл гэдэг үр хүүхдэдээ эцэг эх нь хатуухан үг хэлээд алган боов амсуулах тухай яриа биш шүү дээ. Ихэнх хүүхдүүд маань ойр тойрны хүмүүсийнхээ бэлгийн боолчлолд орохдоо айдсаасаа болоод ил гаргадаггүй. Тиймээс үүнийг мэргэжлийн сэтгэл зүйч мэдээллийн дагуу очиж шалгаж байх ёстой. Хүүхдийн байгууллагын дарга Алтансүх гэнэ үү нэг сонин залуу хэвлэлээр шуугиад л байна лээ. Тэр залуу зүгээр ажлаа хийх хэрэгтэй шүү дээ. Монголд ажлаа хийдэггүй дарга нар их байна. Хүний эрхийн комиссын Бямбадоржийг би ажлаа өг гэсэн.
Ажлаа өгдөггүй ээ. Энэ өвөө одоо тэтгэвэртээ гарч болих хэрэгтэй. Түүний оронд томилогдох чаддаг мэддэг, баруунд хүний эрхийн чиглэлээр мэргэшсэн сайхан залуучууд байна шүү дээ. Энэ У.Хүрэлсүх одоо боль оо. Чаддаг хүмүүст нь ажлыг нь өгч чадахгүй бол У.Хүрэлсүх өөрөө зайлаад өгөх хэрэгтэй байхгүй юу. Бид хүүхдүүдээ алийн болгон хүчирхийлэл дор амьдруулах юм. Тэр Алтансүх гэдэг хүний талаар хэвлэлээр буруутай зүйлс яригдаад байна шүү дээ. Тэр хүнээ хурдан соль. Асуудал байгааг гишүүд бид мэдэж байгаа.
Мэргэжлийн хүмүүс нь үүнийг судлаад бичгээр оруулаад ирвэл бид мэргэжлийн хүмүүсээр нь шалгуулаад хууль баталж болно. УИХ-ын гишүүн та хууль санаачил гээд байдаг. Бид мэргэжлийн хүмүүс биш. Бид бичдэггүй. Тэд нар бичдэг байхгүй юу. Тиймээс хүүхдийн эрхийн талаар үйл ажиллагаа явуулаад байгаа мэргэжлийн хүмүүс нь хурдан бодлогоо оруулаад ирээч ээ. Ажлаа хий.
-Хүүхдийн хүчирхийллийн эсрэг байгууллагуудтай холбоотой сөрөг мэдээллүүд сошиалаар их явах болсон. Дуудлагын дагуу шалгадаггүй гэх мэт?
-Үнэндээ хэлбэрийн төдий л байгуулсан байгууллага шүү дээ. “1111 төв”, “Хүүх-дийн тусламжийн утас 108” эд нар хүүхдүүдээ та нар гээд л реклам тавиад байгаа болохоос биш юм хийхгүй байна. Өнөөдөр Монголыг хорлож байгаа гурван бүлэглэл байна. Тэр нь бизнесийн бүлэглэл, улс төрийн бүлэглэл, сүүлийнх нь төрийн бус байгууллага буюу, төслийн бүлэглэл.
Эдгээр хүмүүс хүний зовлон дээр жаргал хийдэг болчихжээ. Хүүхдийн эрхийн чиглэлийн хэдэн төрийн бус байгууллага байна. Тэр байгууллагуудын эзэд нь хэчнээн баян байна. Улс төрд өчнөөн жил байсан тэр Хууль зүйн яамны сайд Ц.Нямдорж гуай, ХААХҮЯ-ны сайд Ч.Улаан гуай, Шадар сайд Энхтүвшин гуай гээд салбартаа он удаан жил байсан хүмүүс байна. Тэд өөрсдийнхөө хэмжээнд ажлууд хийж болох байсан. Гэтэл юу ч хийдэггүй. Бизнесийн байгууллагууд улс төрд зөвхөн өөрсдөдөө таарсан хуулийг лоббид-дог. Өөртөө таарсан бүлэглэлүүдийг сонгуулдаг. Монгол Улсад хэрэгтэй нэг ч зүйлийг дэмждэггүй. Монголын баялгийг цөлмөж байгаа эдгээр байгууллагууд яагаад ядаж нэг сайн үйлс хийж болдоггүй юм. Бүгдээрээ хүний зовлон дээр баяжсан этгээдүүд. Тиймээс энэ Монголын сөнөөж байгаа тогтолцоог солихгүй бол хүүхдийн эрхийн асуудлаас эхлүүлээд Монголд байгаа асуудлууд бүгд цэгцрэхгүй.
-Рио Тинтогийн асуудал нэлээдгүй анхаарлын төвд орж байна?
-Би гаднынханд ч энэ талаарх өөрийн байр сууриа хэлж байсан. 2012 оноос хойших энэ талаарх асуудлуудыг мэднэ. Дубайн гэрээг мэднэ. Би нэг ажлын хэсэг ахалсан. Тэгэхдээ хангалтгүй гэдэг дүн тавьсан. Гэрээний дагуу ашигтай гэрээ юу, ашиггүй гэрээ юу гэдэг нэг ойлголт. Гэрээнд гарын үсэг зурчихсан бол уйлаад яахав дээ. Тийм ээ. Гэрээ л бол гэрээ. Хамгийн гол нь гэрээ ашиггүй ч гэсэн гэрээгээ дагах нь хууль. Дагаагүй байвал хариуцлага ярихгүй яах юм бэ. Тиймээс энэ гэрээн дээр ярилцах ёстой. Хэн ч гэрээг хүчингүй болгоё гэж яриагүй. Рио Тинто биднийг сонсох хэрэгтэй. Би Австрали, Канадын элчин сайдын яамныхантай албан бусаар уулзаж байсан. Тэдэнд өөрийн байр сууриа маш тодорхой хэлсэн. Ашигтай, ашиггүй гэрээ хийсэн талаар тэдэнтэй яримааргүй байна гэдгээ ч хэлсэн. Энэ бол Монголын асуудал шүү дээ. Харин энэ гэрээний үг, үсгийг дагаагүй нь хэний асуудал вэ гэдгийг ярилцах ёстой. Дагахгүй байгаа шалтгааныг нь ярилцаж, дагаж болдог заалт оруулах уу гэх мэт ярилцах ёстой. Энэ талаар ярьж болохгүй юу. Иймээс би рио Тинтогийнхон Монголын төрийг арай хэтэрхий дээрэлхээд байна уу гэж бодоод байна. Тусгаар тогтносон Монгол Улсын төр юу хийх ээ өөрсдөө мэднэ. Ард түмэн биднийг төрийн өмнөөс ажилла гээд сонгочихсон. Бид тангараг өргөчихсөн хүмүүс. Би энд популизм хиймээргүй байна. Энэ гэрээг муу, сайн, зөв гэж хэлмээргүй байна. Энэ талаар сууж ярилцъя л даа. Бидний хийсэн ажлын хэсгийн дүгнэлтийг зөвшөөрөх үү, үгүй юу гэдгийг ярилцъя. Огт юм яриагүй, огт юм сонсоогүй байж байр сууриа шууд хатуу хэлж байгаа нь доромжлол гэж би харж байгаа.
-Та БНСУ яваад ирсэн. Ер нь ойрд юу хийгээд байна?
-Сая Өмнөд Солонгос яваад ирсэн. Надад нэг мөрөөдөл байдаг. Дөрвөн жилд нэг удаа Монгол Улсаа эмнэлэгтэй болгоё гэдэг. Тухайлбал, Төрийн ордны хажуу талд төрийн албан хаагчийн эмнэлгийг хөөцөлдөж, ноцолдож төрдөө шорон биш, эмнэлэг болгоод өгчихсөн. Одоо Сүрьеэгийн эмнэлэг байгуулахаар ажиллаж байна. Сүрьеэгийн эмнэлэг битүүмжлэлтэй байдаг. Түүнчлэн энэ эмнэлэгт хоёр жил хэвтэх онцгой нөхцөлтэй, агаарын битүүмжлэлтэй ийм эмнэлэг байх ёстой.
Одоогоор Монголд ийм эмнэлэг байхгүй. Эдгээр хүмүүс урд хормойгоороо хойд хормойгоо нөхөх байдлаар нийтийн дунд л байдаг шүү дээ. Тиймээс үүний зураг хөрөгийг нь харуулаад төсөвт оруулахаар нийгмийн бодлогын байнгын хорооны даргын хувьд БНСУ явчихаад ирлээ. Сая ёс зүйн хурал гээд томоохон олон улсын түвшний хурлыг төрд ажилладаг бүх ёс зүйн хорооны удирдлагыг цуглуулаад 13 яам, арваад аймгийн удирдлагыг оролцуулж Новотель зочид буудалд зохион байгууллаа. Одоо бид ипотекийн зээлд анхаарч байгаа. Гол нь санхүүжилт мөнгөний асуудал байна. Яагаад гэвэл эргэн төлөлтийн сангийн мөнгийг төсөвд төвлөрүүлсэн асуудал бол гэмт хэрэг гэж би харж байгаа. Тэр эргэн төлөлтийн сангийн гурван их наяд төгрөг байсан бол бид үүнийг үлдсэн ипотекийн зээл рүү оруулаад нөхөн төлбөр хийгээд байх боломжтой байсан. Гэтэл тэрийг хийлгэхгүйгээр ийм зүйл болсон учир юун найман хувийг гурван хувь болгох. Найман хувьдаа ч хүрэхгүй байгаа асуудал үүсээд байна. Тиймээс санхүүжилтийн эх үүсвэрийг яаж бүрдүүлэх талаар ажиллаж байна. Түүнчлэн Хавдрын хуулийн ажлын хэсгийг ахалсан. Энэ ажлын хэсгийн дагуу хууль батлуулах бодолтой байна. Яагаад гэвэл хавдар гэдэг эдгэдэг өвчин. Нэг л шалтгаанаар эмчлэгдэхгүй. Орой илрүүлбэл. Тиймээс иргэдийг орой илрүүлэлтэд оруулахгүйн тулд төсөвт жилдээ 30 тэрбум төгрөгийг төвлөрүүлээд эмчлүүлье гэж ярьж байгаа.
-Хавдар судлалын төвийн ард байгаа эмнэлгийг улс авах тухай яригдаж байна?
-Би нэг зүйл дээр санал нэг байгаа. Төр заавал өөрсдөө байшин барих албагүй. Тэр байшинг авч болно. Гэхдээ хэт өндөр дамласан, хязгааргүй үнээр авч болохгүй. Барилгын хөгжлийн газрын үнэлгээгээр тэр барилга 24 тэрбум төгрөг буюу арван сая доллар юм билээ. МАН-ын хэлж байгаагаар 60 тэрбум юм гэсэн. Би үүнийг л эсэргүүцээд байгаа юм.