Манай улсад ном бичдэг хүн үй олноороо байна. Харин ном уншдаг хүн байхгүй болсон нь нэн харамсалтай. Энэ бол солиорол. Хуучин цагт өдрийн од мэт ганц нэгхэн ном хэвлэгдэн гарахад хүн бүр ёстой л булаацалдаж аваад шимтэн уншдаг байж дээ. Өнөөдөр ч Баабар, Б.Цэнддоо, Г.Аюурзана гэх мэт зохиолчдын гаргасан ном бүр нь уншигчдаа уйдаахгүй, эрэлтийг байнга тэргүүлсээр байдаг нь үнэн. Тэдний номыг л уншигчид булаацалдаж байгаа. Гэхдээ хэдэн мянган хийрхэгч солиорогч мөн л ном бичнэ гэх болжээ. Ийн солиорогсдын хий хоосон, унших юмгүй номууд дэлгүүрийн тавиур дүүргэчихээр дотроос нь жинхэнэ зохиолчдын бичсэн, бидний уншиж судлах ёстой бүтээлүүд олдож өгдөггүй. Хэнд ч хэрэггүй олон зуун ном хэрэгтэй цөөн хэдийгээ дарж хэрэглэгчдийн нүдийг халхлаад байна гэсэн үг. Тодруулж хэлбэл Монголын номын зах зээлд жилд 1.2 сая ширхэг ном шинээр орж ирдэг гэж байгаа. Нэг солиорогчийн бичсэн ном ердөө 100-500-хан хувь хэвлэгддэг гэж үзвэл хүн амын цөөнгүй хувь нь зохиолч болж таараад байгаа юм. Үүний ард худалдан авалтын дүнтэй нь иргэдийн тоог харьцуулаад үзэхэд нэг хүн жилийн турш тал ном уншдаг, талын тал ном худалдаж авдаг гэх прогноз гардгийг ч учир мэдэх хүмүүс өгүүлдэг. Манай улсын номын зах зээл, ихэнх цаг, цаасаа үрсэн хөдөлмөрийн ард ийм л эмгэнэлтэй дүр зураг, тайлан мэдээ ямагт гарч байдаг юм билээ.
Бас олон улсын NOP байгууллагаас хийсэн судалгаагаар үй олон хүн нь өөрсдийгөө зохиолч хэмээж ном бичин түгээхэд түүнийг нь хэн ч уншдаггүй орноор ганцхан Монгол Улс нэрлэгдчихээд байна. Бас бид унших чадвараараа Дундад Азийн орнуудтайгаа ижил түвшинд яваа гэдгийг энэ судалгаанаас харж болно. Африкийн зарим, Латин Америк болон Афган, Пакистан зэрэг Дундад Азийн цөөн хэдэн орон ном хэвлэдэггүй бас уншдаггүй жагсаалтыг тэргүүлдэг юм байна. Монгол болоод дэлхий дээрх хэдэн орноос бусад нь унших чадвараа хэзээ ч алдаж байгаагүйг NOP тодорхойлжээ. Судлаачдын олж мэдсэнээр Энэтхэгийн иргэн бүр нь долоо хоногийнхоо 10 цаг 42 минутыг ном уншиж өнгөрөөдөг гэнэ. Дэлхийг тэргүүлэх жишиг гэвэл энэ. Харин есөн цаг 24 минутаар Тайланд удаалсан байх жишээтэй. Бидний мэдэх АНУ, Англи зэрэг орнууд ч жагсаалтын 20-доор явдаг юм байна. Ном уншилтын цаг дэлхийд ийм байхад монголчууд бүтэн жилийн турш тал ном уншдаг гэж гарч байгаа нь юуны илэрхийлэл бол.
Энд дурдалгүй, жишиж харьцуулалгүй өнгөрч болохгүй бас нэгэн тоон баримт бий. Өнөөдөр дэлхийд зарагдсан тоогоороо 1859 оны хэвлэлт Английн зохиолч Чарльз Дикенсийн “Хоёр хотын үлгэр” 200 сая, 1954 -1955 онд хэвлэгдсэн Жэй.Р.Р.Толкины “Бөгжний эзэн” 150 сая, 1940 онд гарсан Францын зохиолч Антони Сант Эгзопюрын “Бяцхан ханхүү” 140 сая, 1754-1791 онд бичигдсэн Хятадын сонгодог зохилч Чао Шингийн “Улаан асрын зүүдэн буюу Чулууны түүх” 100 сая хувь борлогджээ. “Харри поттер” зохиол л гэхэд хэдхэн хоногт 80 орчим сая хувиар борлогдсон нь чанартай, үнэхээр төрмөл авьяастай хүмүүсийн бичиж чадсан ном зах зээлд ямар үнэд хүрдэг вэ гэдгийг харуулж байгаа хэрэг. Харин монголын солиорогсдын хэвлүүлсэн ном хэдэн хувь борлогддог бол. Манай улсын номын үйлдвэрүүдээс гаргадаг мэдээгээр сая битгий хэл арван мянган хувь хэвлэгдсэн ном сүүлийн 10 жилд ховор. Хорь, 30 жилийн өмнө зуун мянган хувиар хэвлэгдсэн боть, романууд байдаг юм байна билээ. Гэтэл өнөөдөр 100-500 ширхэг, дээд тал нь хоёр, гуравхан мянган хувь ном хэвлүүлдэг болчихож. Үүнийхээ 70-80 хувийг бусдад бэлэглэж, шахаж устгадаг гэж байгаа. Монгол Улсын номын зах зээл дэх энэ мэдээ баримтууд төрмөл авьяасгүй хүмүүс ном зохиох их ажлыг оролдож жинхэнэ зохиолчдоо доромжилж буйг нотлоод байгаа хэрэг.
Ер нь дэлхий нийтийн оюун ухаан огт нэмэгдээгүй гэж үздэг тал бий. Өмнөх зуунуудын соён гэгээрэл Толстой, Эрнест Хэмингуэй, Шекспир, Чехов, А.Дюма, В.Гюго, М.Твен зэрэг нэрт зохиолчдын бичсэн сонгодог бүтээлүүдийг дэлхийн иргэд өнөөдөр ч шимтэн уншсаар буй нь үүнийг гэрчлэх биз. Үүнтэй яг ижлээр манай улсад Дулдуйтын хэдэн хүүхэд, Хохь тайж Дашдоржийн орь ганц хүү Нацагдорж, Б.Явуухулан, С.Эрдэнэ, Л.Түдэв гээд хэдхэн хүний ном зохиол одоо ч уншигдаж байгаа. Нэг ёсондоо энэ эрхэм хүмүүс бичиж туурвиагүй бол өнөөгийн нөхцөл байдал үүнээс ч дор байх байжээ.
Ном уншиж ухааждаг хүн үгүй болж ном бичиж солиордог хүн хэт олширсон нь энэ. Тэгэхээр ном зохионо гэж солиорч хийрхэхийн оронд монголчууд эхлээд сайн уншигч болох шаардлага зүй ёсоор тавигдах байх. Сайн уншигч болж чадвал ихэнх нь бичсэнээсээ ичнэ. Ичихдээ бичихээ ч болих биз. Ингэж байж уг хийрхэл, солиорол, өвчигнөл алга болох бололтой. Ер нь ч тэгээд модоо ч тарьж чаддаггүй, номоо ч бичиж чаддаггүй бид энэ бүгдийг нэг насны буян гэж хийрхэхээ боливол ямар вэ. Мод тариад ургасан нь хаана байна. Ном бичээд ч үр дүн нь ийм байхад буян нь хаана байх билээ.