Цэдэн-Ишийн Шийрэв багштай тохирсон ёсоор Спортын төв ордны жүдо бөхийн зааланд очиход шавь нар нь бэлтгэлээ базаагаад ёстой нэг бужигнаж өгч байна. Хийлгэж байгаа бэлтгэлийг нь харахад нэгийгээ авч шидэж буй нь дийлэнх юм шиг. Жүдо бөхөд зөв унах техник гэж чухал юм байдаг юм болов уу гэж бодогдох шинжтэй.
Тэр кимононых нь зах гэхэд мань мэтийн хүн нэг шүргэхэд л хуруу гарын арьс хуулчих янзтай. Спорт, тэр дундаа жүдо, самбо зэрэг бөхийн спорт эр зориг, тэсвэр тэвчээр шаардагддаг нь эндээс харагдана. Шийрэв дасгалжуулагч Спортын төв ордонд шавь нараа бэлтгэл хийлгэх гэж өдөрт хоёроос гурван удаа ирдэг аж. Дасгалжуулагч багш гэдэг хүнээр хүн хийдэг ажилтныг л хэлдэг юм байна гэдгийг эндээс анзаарч болохоор. Бэлтгэлийг нь цаг гаруй харж, ажлынх нь онцлогтой танилцсан бид Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газрын харьяа “Сүлд” спорт хороон дээр очиж ажлынх нь өрөөнд зочлов.
“Сүлд” спорт хорооны ахлах дасгалжуулагч, хурандаа Шийрэв Баянхонгор аймгийн Баянбулаг сумын уугуул. Самбо бөхийн олон улсын хэмжээний мастер, аймгийн арслан цолтой энэ хүнийг бөхийн хорхойтнууд Шийрэв багш гэдгээр нь андахгүй.
Баянбулагтаа наймдугаар анги төгссөн тэрээр Нийслэлийн 14 дүгээр сургуулийг 1977 онд дүүргэж, Үндэсний биеийн тамирын дээд сургуулийг багш-дасгалжуулагч мэргэжлээр төгссөн байдаг. Ажлын өрөөнийх нь ширээн дээр “Атланта96” олимпийн хүрэл медальт, гавьяат тамирчин Д.Нармандахын нэрэмжит тэмцээний багийн хүрэл медалийн цом харагдана. Түүний шавь нарын амжилтыг бүгдийг нь тоочсоноос дээд тоо бодоод суувал хавьгүй хялбар биз. Бразилийн Рио де Жанейрогийн олимпийн жүдо бөхийн долоон жингийн дөрөвт түүний шавь нар зодоглосон байх жишээтэй. 60 кгд Ц.Цогтбаатар, 66 кгд ОУХМ Д.Төмөрхүлэг шагналт долдугаар байр, 90кгд Л.Отгонбаатар тавдугаар байр, +100 кгд Баттулгын Тэмүүлэн нар хүч үзсэн түүхтэй. Шийрэв багш эцэг эхээс есүүл гэнэ. Ээжийнх нь талд бөхийн удамтай, Лийсэн гэж сумандаа зургаа түрүүлсэн дархан заан түүний өндөр нагац нь байж. Дарханы 017 дугаар ангид хугацаат цэргийн гурван жилийн алба хаасан Шийрэв 19801993 онд Улаанбаатар хотын Угсармал барилга үйлдвэрийн нэгдлийн угсралтын бригадад угсрагч, мастераар ажиллахдаа Зургадугаар хороолол, Лениний музейн ар талын таван давхрууд, “ХИД-1”-ийн хойд талын есөн давхрууд, 21дүгээр хорооллын орон сууцыг барихад идэвхтэй ажиллаж бригад хамт олноороо 19811983 оны Найрамдлын районы хөдөлмөрийн аварга, 1984 онд Улаанбаатар хотын аварга, 1985 онд улсын аварга бригадаар шалгарч байжээ.
Ажлын газрынхаа Дамба гэж бөх залуутай Спортын төв ордонд бөх их үзнэ. Зав зайтай үедээ хоорондоо хүчээ ч их үзнэ. Хүндийг өргөгч Доржсамбуу найз нь бас штанг өргөхийг санал болгосон нь Шийрэвийг их спортод сэтгэл зүтгэл гаргахад нөлөөлсөн аж. “Хүч” нийгэмлэгийн Хөхөө багшийнхаа удирдлагаар хүндийн өргөлтийн бэлтгэл хийж байснаа тэр одоо ч дурссаар явна. Тэр үед дархан аварга Б.Бат-Эрдэнэ, улсын начин Дэлээбазарын Сүхбат, улсын харцага Даваадорж нар “Хүч” дээр ирж хүчний бэлтгэл их хийдэг байж. Шийрэв штангаар хоёр жил гаруй хичээллэхдээ газраас 200300 килограммд, араас 200 килограммд суудаг байсан гэнэ. Ажил хөдөлмөр, спортын гэгээн харгуйд хөл тавьсан залуу эр Шийрэв 1983 онд төрөлх Баянбулаг сумынхаа наадамд ах Намсрайжавынхаа зодог шуудгийг өмсөн барилдаж, сумын заан цол хүртсэн байдаг. Баянбулаг суманд улсын харцага Батболдын нагац ах аймгийн начин Пүрэв, сумын заан Отгон, цэргийн заан Баттөмөр нарын хүчтэнүүд ид барилдаж байх үед сумынхаа наадамд түрүүлнэ гэдэг бас ч чанга даваа байж. Улсын заан Бямбадорж нарын бөхчүүдтэй энэ үеэс дотно нөхөрлөж, самбо,жүдогийн 68, 74 килограммын жинд барилддаг, Найрамдлын районы нэрийн өмнөөс бокст хүртэл хүч үзэж явсан гэхээр Шийрэв спортод ямархан хайртай явсныг гэрчилнэ.
Тэрээр бөхийн спортод хөтөлсөн Нямхүү багш, үндэсний бөхийн дугуйлан хичээллүүлдэг “Хоршоолол” нийгэмлэгийн багш, улсын арслан Мөнгөн нарынхаа ачийг одоо ч санасаар явна. Магадгүй, Монголын бөхийн төрлийн спортод олон шавь бэлтгэн амжилттай дасгалжуулж яваа нь тэр багш нарынхаа гэгээн ачийг санасных ч байж мэдэх юм. Хотын аварга шалгаруулах тэмцээнд оролцоод байж байхад нь нэг удаа улсын начин, бөхийн тайлбарлагч Ш.Чанрав узелиэр дуудахад нь ч бүрэг ичимхийгээсээ болоод очиж уулзаж чадаагүйдээ тэр харин одоо жаахан харамсангуй явдаг юм билээ. Уг нь Чанрав гуай түүнийг улсын шигшээд урьсан юм билээ л дээ.
1993 оноос Найрамдлын район буюу одоогийн Баянзүрх дүүргийн Биеийн тамир, спортын хорооны дарга Номинчулууны урилгаар бөхийн дасгалжуулагчаар ажилласнаас хойш улсын хэмжээнд зохиогддог жүдо, самбо, сумо, үндэсний болон кураш бөхийн өсвөр үе, залуучууд, улсын аварга шалгаруулах тэмцээнд багаа гуч гаруй удаа түрүүлүүлсэн байдаг.
1994 онд үндэсний бөхийн улсын аварга шалгаруулах тэмцээн ГовьАлтай аймагт болоход улсын арслан До.Ганхуяг IV байрт орж, самбо бөхийн УАШТ-д таван хүүхэдтэй орж шавь Баярсайхан анхны мөнгөн медаль, самбо бөхийн УАШТ Дарханд болоход Пэрэнлэйдорж хүрэл медаль, Монголын анхны мистер Баянхүү 90 кгд хүрэл медаль тус тус авсан нь дасгалжуулагчийн ажлынх нь анхны амжилтууд байв. 1994 онд 11 медаль, 1996 онд 16 медаль авч эхэлсэн түүний шавь нар 1997 оноос багаараа медаль түүж, улсын начин СэрОд Эрдэнэтийн УАШТээс үндэсний бөхөөр алт авчирсан байдаг. Лондонгийн олимпийн мөнгөн медальт боксчин Төгсцогтыг монголчууд андахгүй. Төгсцогт боксоор хичээллэхээсээ өмнө Шийрэв багшийн жүдогийн дугуйланд таван жил хичээллэсэн гэдгийг харин мэдэхгүй байх. Шийрэв багш шавь нартайгаа тулж ажилладгийг тэднийхээ тухай бичсэн тэмдэглэл, гэрэл зургийн цомог зэргээс харж болохоор. Тухайлбал,жүдо бөхийн олон улсын хэмжээний мастер Л.Отгонбаатарын амжилт гэхэд 2014 оны Азийн наадмын хүрэл медаль, Зүүн Өмнөд Азийн наадмын багийн алтан медаль, 2014 оны “Гранд сланд” тэмцээний хүрэл, 2013 оны “Чингис хаан” дэлхийн цомын хүрэл, самбо бөхийн насанд хүрэгчдийн дэлхийн аваргын мөнгөн медаль,жүдо бөхийн 2015 оны ДАШТий багийн хүрэл медаль, 2015 оны Абу Дабигийн алтан медаль, Риогийн олимпийн тавдугаар байрын шагнал гээд хөвөрч өгнө. Түүний шавь, олон улсын хэмжээний мастер Д.Төмөрхүлэг жүдо бөхийн дэлхийн залуучуудын аваргын алт, хошой мөнгөн медаль хүртэж, “Чингис хаан” дэлхийн цом, “Гранд сланд”, “Их дуулга” тэмцээнүүдэд аваргалж, өнгөрөгч олимпод долдугаар байрын шагнал авсан байна. Ер нь Ц.Шийрэв багшийн дасгалжуулж бэлтгэсэн шавь нар бөхийн жүдо, самбо, сумо, кураш, бүстэй барилдааны төрлүүдээр хот, улс, олон улс, тив, дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнүүдээс гурван мянга гаруй медаль авсны дотор Монгол Улсын гавьяат тамирчин цолтон хоёр, олон улсын хэмжээний мастер ная гаруй, спортын мастер, дэд мастер цолтон 350 гаруй төрөн гарсан байна. Дасгалжуулсан эрэгтэй, эмэгтэй хоёр баг нь улсын аварга болж байсан багш түүнээс өөр байдаггүй гэхээр Шийрэв багшийн хөлс хөдөлмөрийн үнэ цэнэ яах аргагүй мэдэгдэнэ. Тэрээр өөрийн медалиудаа гэртээ хоёр морин хууранд нандигнан зүүж хадгалдгаа үзүүлэв.
Бидний яриа нэгдүгээр хорооллын “Цамбагарав”ын автобусны буудлын ар талд байх гэрт нь очиж үргэлжлэв. Гэргий Дорждамбын Баярсайхан нь Төв аймгийн Алтанбулаг сумын уугуул сайхан зантай эгч угтаж байна. Баярсайхан гуайн аав нь Баянчандманийн сургуулийн захирал хийж байгаад Төв аймгийн захиргаанд зохион зааварлах хэлтсийн даргын алба хашиж байсан Дорждамба гэдэг хүн энэ айлын голомтыг бадрахад ихээхэн тус болжээ. Эднийх Энхтүвшин, Янжинлхам гэж хоёр охинтой айл аж. Гэргий нь зээ хүү СүлдОчирыг сургуулиас нь аваад ирж байна. Өвөө нь зээ хүүгээ хэдийнэ бөхийн спортоор хичээллүүлэхээр товложээ. Бөхийн спортын нэрт дасгалжуулагчийнх медаль, цомоор ёстой нэг халгиж цалгисан айл юм. Бурхан тахилынх нь гүнгэрваатай залгаад хэчнээн ч цом өрөөтэй байгаа юм бүү мэд. Түүний шавь нараас Арлын орон руу гэхэд хориод хүүхэд явж, жүдогоор арваад хүүхэд, сумогоор гурав дөрвөн хүүхэд их дээд сургууль төгссөн гэнэ.
Тэр төгссөн шавь нар нь ч одоо нэр төртэй ажил алба эрхэлж явна. Кураш бөхийн дэлхийн хошой аварга, Ази тивийн мөнгө, хүрэл медальт,жүдо, кураш бөхийн олон улсын хэмжээний мастер “Сүлд” спорт хорооны дарга А.Давааням, сумо бөхийн олон улсын хэмжээний мастер, ДАШТий мөнгө, хүрэл медальт Чингэлтэй дүүргийн Спорт хорооны дарга Р.Очирпүрэв нараараа тэр бахархаж сууна. Самбо бөхийн насанд хүрэгчдийн дэлхийн аварга, олон улсын хэмжээний мастер Б.Солонго, улсын арван удаагийн аварга БатЭрдэнэ нарын хоёр шавиа гэртээ байлгаж хоол, жинд нь санаа талбиж байхдаа “Хүүхдийн хоол хаслаа” гэж гэргий Баярсайхандаа зэмлүүлж байснаа тэрээр цайлганаар дурсаад авч байна. Хүний л амьдрал болсон хойно, жаргал зовлон мундахгүй. Ах дүү гурвыгаа ертөнцийн мөнх бусаар ойрхон алдчихаад гуньж явах үед тус болсон Монголын жүдо бөхийн холбооны ерөнхийлөгчдөө тэр одоо ч баярлаж явдгаа илэрхийлж байна.
Спортын төв ордны жүдо бөхийн заал. 2017.11.17
Шийрэв дасгалжуулагчийн бурхны гүнгэрваан дотор ховор, содон ном их харагдах нь өөрийн эрхгүй үзмээр хорхой хөдөлгөнө. Эцэг өвгөдөөс нь уламжилж ирсэн номууд дотор Наймдугаар богд Жавзундамба хутагтын айлдсан “Чулууны бичиг” лүндэн хүртэл байдаг аж. “Мянгат малчин гэж цол хүртэл байхад мянган номт гэсэн нэр яагаад байж болохгүй” гэж хошигнохоо тэр мартсангүй. Цуглуулсан шагай нь гэхэд гурван мянгыг хол давсан гэж гэрийн эзэн хэлж байна. Завтайсан бол шагай шүүрэх сэн гэх нь аргагүй л хөдөө өссөн монгол эр хүний үг мөөн. Шийрэв багш “Ер нь монгол үндэсний бөх бол дэлхийн бүх бөхийн спортын эцэг нь гэж хэлж болно шүү” гэж байна. Монгол хүүхдүүд бага наснаасаа л бөхийн спортод түлхүү амжилт гаргадгийг анзаарсан багш хүний үг энэ мөн байх. Онцгой байдлын ерөнхий газрын “Аврагч” спорт хорооны дасгалжуулагч, ШШГЕГын “Сүлд” спорт хорооны ахлах дасгалжуулагчаар сүүлийн хориод жил ажиллаж буй Ц.Шийрэв самбо,жүдо, кураш, сумо, бүстэй бөх, жюү-жицү, үндэсний бөх зэрэг бөхийн олон төрлөөр өндөр зэрэглэлийн тамирчид бэлдэн гаргасан гэхээр бахархах сэтгэл өөрийн эрхгүй төрнө.
Жудо бөхийн Азийн өсвөр үе, залуучуудын аварга Э.Мөнхжаргал, жүдо бөхийн дэлхийн цомын мөнгө, хүрэл медальт, самбо барилдааны залуучуудын дэлхийн аварга, тивийн аварга Б.Бат-Эрдэнэ, жүдо бөхийн ОУХМ, “Улаанбаатар” гранпри тэмцээний аварга, Азийн аваргын мөнгөн медальт Л.Энхрийлэн, жүдо бөхийн Азийн өсвөр үе, залуучуудын аварга Э.Гэрэлтуяа, самбо бөхөөр ОУХМ Б.Солонго, О.Мөнхцэцэг, Д.Мөнхтуяа, Г.Өлзийбаяр, Японы мэргэжлийн сумо бөхийн дээд зиндаанд гэхэд Т.Эрдэнэбаатар, Г.Мөнхсайхан, А.Баасандорж, сумо бөхийн дэлхийн аварга Б.Төрболд, Япон улсын мэргэжлийн сумо бөхийн тавдугаар сарын түрүү магнай, озэки Г.ГанЭрдэнэ нарын олон сумочид байдаг. Кураш бөхийн дэлхийн гурван удаагийн аварга М.Хоролсүрэн, дэлхийн хошой аварга, ОУХМ Н.Нямтуяа, О.Лхагвахүү, О.Мөнхцэцэг, дэлхийн залуучуудын аварга Г.Чимэдноров, А.Маралмаа, М.Дашням, Бүстэй барилдааны насанд хүрэгчдийн дэлхийн аварга, ОУХМ А.Давааням, Д.Анар нарын олон шавь нар нь Шийрэв багшийнхаа алтан сургаалаар хичээллэж амжилт гаргасаар яваа юм.
ГЭРЭЛ ЗУРГУУДЫГ Ц.МЯГМАРСҮРЭН