Нийслэл хотын Сонгинохайрхан дүүргийн Жаргалант тосгоны Эрүүл мэндийн төвийн ерөнхий эмч Найдангийн Сүрэнчулуунтай ярилцлаа.
-Эрдэмтэн доктор, их эмчийн мэргэжил сувилагчаас эхэлдэг нь жам. Таны хувьд Анагаах ухааны дунд сургуулийг төгсөөд дундговь аймгийн нэгдсэн эмнэлэгт сувилагчаар ажилласан байдаг. ажил амьдралын гараагаа эхэлсэн он жилээс тань ярилцлагаа эхлэх үү?
-1982 онд Улаанбаатар хотын АУСДУС-ийг төгсөөд Дундговь аймгийн Нэгдсэн эмнэлгийн дотрын тасагт ээлжийн сувилагчаар ажлын гараагаа эхэлсэн. Тасгийн эмч Намжилмаа, дотрын тасгийн хамт олон маань намайг халуун дотно хүлээн авч ахмад ажилтан асрагч Баянжаргал эгчтэйгээ нэг ээлжинд хамт гардаг болсон. Тасаг маань дотрын 40 ор, мэдрэлийн 15, чих хамар хоолойн 5 нийт 60 ортой тасаг ээлжийн 3 сувилагч, тарианы сувилагч, ахлах сувилагч, нярав, сувилагч гэхчлэн 10 гаруй ажилтантай байлаа. Ажлын ачаалал одоо бодоход маш их байжээ. 400 гаруй ширхэг тарианы шприцийг угааж цэвэрлэж тушаадаг, цагийн тариа хийхэд тарих ёстой цагаасаа нэг цагийн өмнө эхлэхэд цагтаа амжиж тарьж дуусдаггүй тийм л их ажилтай байсан. Өдрөөр жижүүрт гарах үедээ хүмүүсээ гэрэлд харуулна, эм тариа, шприцээ тоолж хүлээж авна, шинжилгээнүүдээ бүрдүүлнэ, шинжилгээнийхээ хариуг авч өвчний түүхэнд наана. Эмийг яг харж байж өвчтөнд уулгана, миний үед усан эм их найруулдаг, том тэргэнцэр дээр эмийн хайрцаг, эм даруулж уух усаа аваад эмийг нь уулгадаг байсан нь одоо түүх л болж дээ.
-Таны багш гэвэл ямар хүмүүс байна. үлгэр авахаар сайхан хүмүүс олон л байдаг. Тэр сайхан хүмүүсийн тухай асуумаар байх юм?
– Миний хамгийн их дурсдаг, өөрийнх нь мэргэжлийг нь эзэмшиж хүслийг нь биелүүлээгүй багш бол манай 10 жилийн анги удирдсан багш Монгол Улсын гавьяат багш Жуужаа багш маань байлаа. Есдүгээр ангид байхаас эхлэн намайг Монгол хэл, уран зохиолын багш болгоно гэж янз бүрийн аргаар багшийн мэргэжилд сонирхолтой болгох гэж 5-6 дугаар ангийнхны цээж бичгийн дэвтрийн алдаа засуулах, хичээл заалгуулах зэргээр сургаж, цэвэр гоё бичүүлэх гэж хуулан бичлэг их хийлгэдэг байлаа. Даанч их, дээд сургуульд орох шалгалтандаа бүдэрч итгэлийг нь хөсөрдүүлсэн боловч багш маань Анагаахын техникумд орох замыг минь зааж өгч өнөөдрийг хүргэсэн дээ. Дээд сургуульд сурч байхад анагаахын олон мундаг багш нараар хичээл заалгасан. Надад анатомийн хичээлийг Нээчин багш, Дотрын өвчний суурь хичээлийг Рагчаа, Гэлэгжамц, Цэрэннадмид, патоанатомийг Цэдэв гэх мэт багш нар зааж байлаа.
-Хөдөө ажиллана гэдэг эмч хүнд туршлага, ажлын дадлага чадвар суудаг болов уу. Та бол хөдөө аймгийн нэгдсэн эмнэлгийн дотрын тасгийн их эмч байсан. хөхөрч, гадаа гандсан хүн гэж хэлж болно. Тэгэхээр танаас хөдөө ажиллахын сайн талыг нь асуумаар байна л даа?
-Аймгийн Нэгдсэн эмнэлэгт ажиллаж байхад тэр бүр хөдөө яваад байдаггүй. Тасагт хүн муудаж хүндрэх үед ажлын бус цагаар дуудагддаг. Дотрын нарийн мэргэжлийн эмч эзгүй байсан юм болов уу, нэг удаа Дэлгэрцогт сум руу алсын дуудлагаар очиж хүнд зөвлөгөө өгч байсан.
Харин Гурвансайхан суманд ажиллаж байхад ёстой хөдөө хөхөрч, гадаа гандна гэдэг нь болдог байсан шүү. Суманд ганцхан их эмчтэй надад номноос өөр зөвлөх хүн байхгүй. Хоёр бага эмч маань харин их эмчийн дайтай нутгийн эмч нар байсан. Ээлжлээд дуудлагандаа явна, 15 ортой эмнэлэгтэй, хэвтсэн хүнээ би үзээд тэмдэглэлээ хөтлөөд явна. Суманд ажиллахад жирэмсэн эхээ хянаж , төрүүлж, хүүхдээ боож авна, шарханд оёдол тавина, хатиг буглаа нээнэ, шүд авна гэх мэтээр бүх л юмыг өөрсдөө хийж эмчилдэг байлаа. Хөдөө ажиллахад их юм сурна аа, бүх талын мэдлэгтэй болсон байдаг юм.
Нэг удаа бага эмчтэйгээ долоон сартай жирэмсэн эхийг ЭХО оношлогоогоор ихэр жирэмсэн гэж үнэлээгүй байтал бид хоёр үзлэгээр ихэр юм шиг байдаг, эхээс нь ихрийн удамтай эсэхийг асуухад удамгүй гээд байх, хоёулаа яахаа мэдэхгүй, аймаг руу ихэр гээд явуулах гэхээр ЭХО ихэр гэж оношлоогүй, эмэгтэйчүүдийн эмч нар ихэр гэж картанд нь бичээгүй байдаг, гэнэт хавдартай болно гэж байхгүй… гайхсаар сумандаа хянаж байгаад тэр эхийг төрүүлж Өлзиймаа, Өлзий-Орших хоёрыгоо боож авч билээ.
-Таны хувьд аймгийн төвийн нэгдсэн эмнэлгийн дотрын их эмчээр ажиллаж байсан. Дотрын өвлөл гэхээр ерөнхий сонсогдох нь мэдээж. Ер нь ямар ямар өвчлөл голчилдог бол?
-Дотрын тасаг маань 40 ортой, анх дотрын эмч болоод тасагт очиход урьд нь сувилагчаар ажиллаж байсан, зунд нь жил бүр дадлагаа хийдэг байсан, эмч нараа таньдаг болохоор хүндрэл бэрхшээл бага байсан. Амьсгалын замын өвчин, зүрх судасны тогтолцооны өвчин, хоол боловсруулах замын өвчин, бөөр шээсний замын өвчин, дотоод шүүрлийн өвчнүүд зонхилдог байсан. Мөн онош тодорхойгүй өвчний оношийг тодруулах шаардлага дотрын тасагт их тохиолддог байлаа.
-Эрүүл мэндийн салбарт эхнээс нь ажилласан хүн гэвэл бас л таныг хэлж болно. Сумын эмч мэргэжилтний холбооны удирдах бүрэлдэхүүнд та байсан. Энэ тухай сонирхуулбал?
-2003 онд анх удаа Сумын эмч нарын анхдугаар чуулган болж Эмнэлгийн ажилчдын нийгмийн асуудлын талаар илтгэл тавьж байлаа. Дараа нь 2013 онд дахин чуулган болж тэндээс Сумын эмч мэргэжилтний холбоо байгуулагдаж удирдах зөвлөлд нь орсон таван жил тутамд чуулган хуралдаж байгаа. Сумын эмч мэргэжилтний холбоо маань хөдөө орон нутгийн эмч эмнэлгийн мэргэжилтний төгсөлтийн дараа сургалт, нийгмийн асуудал, давтан сургалтыг хариуцаж мэргэжил арга зүйгээр хангахаас гадна сүрьеэгийн тандалт судалгааны албатай хамтран сүрьеэ өвчнийг эрт илрүүлэх, сорьц тээвэрлэлтийг бүх аймаг сумдаар явж хяналт үнэлгээ хийх, зөвлөмж боловсруулах ажлуудыг хийдэг.
-Гурвансайхан сум Монголын шилдэг сумын нэг. Та тэр суманд хэрхэн ажиллаж байснаа сонирхуулахгүй юу?
-Анх сургууль төгсөж Дундговь аймагт очоод бактерилоги лабораторид их эмчээр ажилд орлоо. Хоёр лаборанттай, миний хийх ажил гэвэл гаргаад өгсөн шинжилгээний хариун дээр нь гарын үсэг зурж баталгаажуулахаас өөр чадваргүй , харин лаборантаараа заалгаж байж цагаан хорхойн өндөг хайх шинжилгээг микроскоп дээр шинжилж чаддаг болсон. Ажиллаад хоёр сар болмогц Эрүүл мэндийн газрын дарга дээрээ ороод “Намайг Хулд сум руу явуулж өгөөч, бактерилогич эмч гэдэг чинь миний хийдэг ажил биш байна. Би өөрийгөө дайчилж ажилламаар байна” гэтэл ЭМГ-ын дарга Отгонбаатар “Гурвансайхан сум эмчгүй, тэнд адууны цэцэг өвчин гараад байна. Тийшээ яв. Удахгүй чамайг дотрын тасагт авна ” гэснээр 1993 оны есдүгээр сарын 1-нд Гурвансайхан суманд анх очиж жинхэнэ эмчээр ажиллаж эхэлсэн. Хүмүүс намайг ямар ч юманд та та гээд байх нь эхлээд эвгүй санагддаг байсан ч сүүлдээ нэрээр минь дуудахаа ч болиод “Эмч” гэдэг нэртэй болсон байсан. Дараа нь 1999 оны есдүгээр сарын 1-нээс Гурвансайхан сумын Засаг дарга Р.Сүхбаатарын албан тоот, сумын иргэд, эмнэлгийн хамт олны хүсэлтийн дагуу тус суманд зургаан жил ажиллаж сумын иргэдтэй ах дүү шиг, газар нутаг айл өрхийг нь алган дээр байгаа юм шиг мэддэг болж ирсэн ч амьдралын шаардлагаар Улаанбаатар хот руу буцсан. Гурвансайхан сумын хамт олон маань их дайчин хурд хүчтэй хамт олон байсан болохоор эмнэлгийг тохижуулах, шинэ санаа санаачилга гаргах зэрэгт ханцуй шамлаад л ордог хүмүүс байсан ба миний амьдралын хамгийн эрч хүчтэй оргил үе тэр суманд л өнгөрсөн юм шиг санагддаг.
-Нийслэл хотын хамгийн их хүн амтай, алслагдсан дүүрэг нь Сонгинохайрхан. Жаргалант тосгоны хувьд бүр их алслагдсан. гэвч энэ тосгоныхны хувьд “Сүрэнхүү эмч” гээд сүйд болдог юм билээ. Та их л нэр хүндтэй хүн санагддаг?
– Эмч гэж хэлэхээр би их ичдэг байлаа, би эмч гэж хэлүүлэх алдар хүндийг олсон билээ үү гэж. Эмч хүн гэдэг чинь маш их клиник сэтгэлгээтэй, шударга, энэрэнгүй, өгөөмөр өргөсөн тангарагтаа үнэнч хүний төлөө гэсэн сэтгэлтэй, өөрийн мэдлэг оюунаа бүрэн дайчилсан эрдэм төгс хүн байх ёстой. Гэр бүлийн маань хүмүүжил надад нөлөөлдөг байх. Би хүнд аль болохоор туслахыг хичээж явдаг. Ямарваа юмыг олон талаас нь ургуулан бодож дүгнэлтээ гаргадаг. Манай аав их оюунлаг, бичгийн өндөр соёлтой агуу хүн байсан л даа. Би өөрөө айлын том хүүхэд, олон дүүтэй, дүү нартаа үлгэр дуурайл болохгүй бол болохгүй шүү дээ. Энэ хичээл зүтгэл маань хүмүүст зөв хандлага төрүүлдэг байх даа. Би Залуучуудын гавшгайч бригадын ахлагчаас эхлээд 28 жил сум тосгоны Эрүүл мэндийн байгууллага удирдаж ажиллаж байна.
-Дотрын их эмчийн тань хувьд асуухад өнөөдөр манай иргэдийн хувьд ямар өвчлөл их байна. түүнээс сэргийлэх энгийн аргууд юу байна?
-Нийгмээ дагаад артерийн даралт ихсэлт, зүрх судасны өвчин ихэсч байна. Мөн хавдрын өвчлөл нэмэгдэж байна. Манай хүн амын хувьд өвлийн улиралд амьсгалын замын өвчлөл бөөр шээсний замын өвчлөл илүүтэй, зуны улиралд ходоод гэдэсний замын өвчлөл илүү тохиолдох боловч зүрх судасны өвчин даралт ихсэлт улирал харгалзахгүй өндөр байна. Нэг үеэ бодвол хэвлэл мэдээлэл, зурагтын олон сувгаар иргэдийн эрүүл мэндийн боловсролын талаар их зөвлөгөө өгдөг болжээ.
-2005 оноос хойш та схд-ийн жаргалант тосгоны эмт-ийн их эмчээр ажиллаж байгаа. Таныг олон зүйл хариуцаж хийсэн, маш их санаачилгатай өө өндөр хэмжээнд авч явааг төр түмэн мэддэг. Энэ тухайд та юу хэлэхсэн бол?
-Би Гурвансайхан сумаас шууд Жаргалант тосгонд ирээд одоог хүртэл ЭМТ-ийн даргаар ажиллаж байна. Ажил амьдралынхаа хугаацаанд хоёр эмнэлгийг тохижуулж эмнэлэг шиг эмнэлэг болгосон. Мэдээж хамт олонтойгоо хамт. Намайг Жаргалант тосгоны эмнэлэгт ирэхэд орчин нөхцөл, эмнэлгийн маань өнгө зүс “Дэмий л энд ирлээ” гэсэн бодлыг өөрийн эрхгүй төрүүлж байсан ч хамт олон, нутаг орон маань өнөөдрийг хүртэл уяж чадлаа. Эмнэлгээ тохижуулж шинээр клиник лаборатори, гэрчилгээтэй архивын өрөө, сургалтын өрөө, ариутгал, эрчимт эмчилгээний өрөө байгуулахаас гадна дотроо бие засах газар, усанд орох душ, өрөө бүрт гар угаалтуур, гадна талдаа гүний худагтай болж эмнэлгийн хашаагаа шинэчилж явган хүний зам тавиулж чадсан. Эмнэлгийн тусламж үйлчилгээний чанарыг сайжруулан жирэмсний хяналт, эх нярайн эргэлт, алс ойрын дуудлаганд үзүүлэх тусламж үйлчилгээг үйлчлүүлэгчдийн сэтгэлд хүрэхүйц түвшинд хүргэж ажиллалаа.