Дэлхий дахинд математикийн шинжлэхүй ухаанаар зөвхөн хөгшин европын мэргэд ноёлоод байсан уу гэвэл бас үгүй юм. Монгол гарал угсаатай ч юм уу эсвэл цэвэр монгол язгууртай математикийн олон олон эрдэмтэн мэргэд төрөн гарсны нэг нь Шарайн Мянгат билээ. Монголын шинжлэх ухааны түүхийн түүхийн нэгэн сод хөвүүн болох Мянгатын талаар бид төдийлөн сайн мэдэхгүй. Бас энэ хүний талаар айхтар дорвитой судалгаа төдийлөн хийгдээгүй гэхэд хилсдэхгүй. Мянгатын гарал угсаа нь Манж гүрний үеийн Цахарын найман хошууны нэг болох Шулуун хөвөөт цагаан хошууны Шарайд овгийнх аж. Энэ тухай 1740-өөд оны дунд үед хэвлэгдсэ “Түшмэдийн хэргэм зэргийн бүрэн бичиг” хэмээх сударт “Тэнгэрийн сүслэх яамны таван махбод бодогч, туслагч түшмэлийн пүнлүү авагч, дөрөвдүгээр зэргийн Мянгат гаралтай хүн” хэмээн бичиж үлдээжээ. Энх-Амгалан хааны үед цахарын найман хошуунаас түшмэлийн сургуульд шалгаруулан авч Тэнгэр сүслэх яаманд ажиллуулдаг байж. Мянгат энэхүү сургуулийг төгссөн түшмэл байсан бөгөөд 1724-1750 оны хооронд уг яамны цаг тооны бичгийн таван махбодыг бодогч түшмэл, 1760-1763 онуудад уг яамны эрхэлсэн түшмэл зэрэг албыг хашиж байжээ. Мянгат нь дууны, газарзүй, одон орон, тооны ухааныг судлан бүх л амьдралаа эдгээрт зориулсан агуу их эрдэмтэн юм. Мянгат 14-р зууны буюу европ дахины сэргэн мандлын түүчээ болж явсан эрдэмтэн мэргэдийн ном зохиолыг эх хэлээр нь судлан мэдэж, дорно дахинд тогтсон байгалын ухааны зарим судлалд өөрийн бүтээлүүдээрээ өөрчлөлтүүдийг хийж чадсан нь шинэ түвшинд гарахад томоохон ахиц болжээ. Тэрээр Ньютон, Коперник зэрэг суут эрдэмтдийн бүтээлүүдтэй нарийн нягт танилцан, тригонометрийн талаар судлан амьдралынхаа 30 гаран жилийг зарцуулжээ. Энэхүү нөр их судалгааныхаа үр дүнд “Тойргийг огтолж Пи тоог олох хялбар арга” хэмээх дөрвөн боть бүтээл туурьвисан юм. Тригонометрийн функцын олон гишүүнт болон задардаг шинжийг нээж, коэффициентуудыг нь уг бүтээлдээ харуулжээ. Бас тойрог огтлох тухай 13 томъёог нээж баталсан байна.
Түүний нээлтүүдийг математикийн ухааны түүхийг судалдаг хятадын эрдэмтэн Ли Янь “Мянгатын нээлтүүд нь тоо болон хэлбэрийн хослол бөгөөд Декартын нээсэн хэмжих ухаантай цар хүрээний хувьд эн тэнцүү юм” гэж дүгнэсэн байдаг. Тэгэхээр Мянгатын нээлт нь математикийн шинжлэх ухаан тун чухал зүйл гэдэг нь тодорхой. Мөн Манжийн шилдэг математикчид ч Мянгатын бүтээлүүдийг тун өндөрт үнэлэн “Тэнгэрт очих хялбар арга мөн ажээ” гэж тэмдэглэсэн нь бий. Тэрээр шинжлэх ухаан өндөр түвшинд хүрсэн өрнө дахины байгалийн шинжлэх ухааны дэвшилтэт ойлголтуудыг ази дахинаа нэвтрүүлэх, ном бүтээлийг нь эмхэтгэх томоохон ажлуудыг хийснээрээ түүхэнд үл мартагдах гавъяаг байгуулсан билээ. 1700-аад оны эхэн үед тэрбээр европ дахины байгалын шинжлэх ухааны бүтээлүүдээс эмх дараалалтайгаар эмхэтгэн нэгжгэх ажлыг эхлүүлж, тооны ухааны нэвтэрхий толь болох “Тооны ухааны нарийн хуримтлал” гэх 53 боть номыг 1722 онд дуусгав. Харин дараа жил нь “Зүй тогтлын бүрэн эх сурвалж” гэдэг нэртэй 100 боть бүтээлийнхээ нэгэн хэсэг болгон дээрх бүтээлээ хэвлүүлсэн аж. Эдгээр бүтээлүүдээрээ тэрбээр Монгол хүн дэлхийн ямар ч хүнээс дутахгүй асар их оюуны багтаамжтайг батлан харуулж чадсан юм. Мянгатын гурав дахь томоохон туурьвил нь 1742 онд бичиж дуусгасан одон орон судлалын “Цаг улирлын үзэгдлийг шалгаж бүтээсний дараа найруулсан нь” гэх 10 боть ном юм. Эл бүтээлдээ одон орны судлалын талаар тун дэлгэрэнгүй бичсэн төдийгүй өдгөө ч ач холбогдолоо алдаагүй байна. “Тооны ухаан хуулийн нарийн баримтлал” гэх 1721 онд бичигдсэн бүтээл нь тэртээ арлын Японд хэвлэгдэн гарч, наран улсынхан анх удаагаа пи тоо, одон орны талаархи цэгцтэй ухагдахуун, логарифмын талаар танилцсан нь тэр юм. Даяар олондоо Их Мянгат хэмээн алдаршсан түүний намтар, бүтээлийг уншиж байхад агуу их хөдөлмөрч, үнэхээрийн ховор төрөх “гавал” толгой байсан нь мэдэгддэг. Мянгат орчин цагийн тооны шинжлэх ухаанд үнэтэй хувь нэмэр оруулж, гайхамшиг гэж хэлэхээр өөр аргагүй олон тооны ном бүтээл туурьвиж, одон орон, зурхай зэргийг тухайн үедээ ёстой тултал хөгжүүлж, газрын зургийг хүртэл хэмжих нарийн тооцооллыг боловсруулан хэрэглэж байсан нь өнөөгийн шинжлэх ухаантай жишиж болохуйц байгаа нь ямархуу цар хүрээтэй агуу эрдэмтэн байсны томоохон баталгаа юм.
Хожмоо их эрдэмтний хүү болон шавь нар нь багшийнхаа гэрээсийг биелүүлэн, үйл хэргийг үргэлжлүүлж бүтээл туурьвилийг нь нэгтгэн “Тойргийн нийт хэмжээний дөт арга” гэх нэртэй бүтээлийг нь хэвлэн гаргажээ. “Нумын уртаас ерөнхий хөвчийг олох”, “Нумын уртаас сумыг олох”, “Ерөнхий хөвчөөс нумыг уртыг олох” зэрэг томъёонуудыг батлан гаргахдаа тригонометрийн хувиргалтын аргаар бодох явцыг ихэд хялбаршуулах аргыг нээж, анх хэрэглэсэн юм. Энэхүү арга нь европ болон ази дахинд огтхон ч нээгдээгүй, хэрэглээгүй арга байсан билээ. Хөвчийн функцын хязгааргүй алслагдах тоон утгыг бодож, “Их асрахуй” буюу 52 оронтой тоо гаргаж байсныг өдгөөгийн хүчирхэг компьютерын бодсоноос огтхон ч зөрдөггүй. Математик хэсэглэлийн онолд нэн чухал байр суурь эзэлдэг каталон тоог XVIII зууны дунд үед өрнийн математикчид нээсэн хэмээн түүхэнд үлдсэн боловч тэднээс хэдэн зууны өмнө Монголын их Мянгат нээсэн гэдгийг хятад, японы судлаачид баталдаг. “Нум хөвч болбоос хоёул эс адил төрөл буюу. Хэрэв төгсгөлгүй хуваах аваас энэ нь ч бас нийлж болохгүй зүйл биш” гэсэн дүгнэлт нь орчин үеийн дээд математикийн дифференциал, интеграл тооллын онолоос хазайх юмгүй билээ.
Мянгат 50 шахам жил манжийн төрийн гурван хааны үед “Эрдэм ухааны хүрээлэн”-д алба хашиж, хамаг л амьдралаа шинжлэх ухаан, тэр дундаа тоо, байгалын ухаанд зориулсаар далан нэгэн насандаа буюу 1764 онд тэнгэрт хальжээ.