Хөл хорионд орсны улмаас хүмүүс зурагтынхаа өмнө уяатай юм шиг сууж байна. Үзэж буй юмнуудынх нь ихэнх нь монгол кино. кино контентын 40-өөс доошгүй хувийг үндэсний контент эзлэх ёстой гэдэг зохицуулалтын дагуу ч юм уу даа Монголын уйтгартай, өмнөөс нь ичиж зовмоор кинонуудыг залхтал нь гаргаж байна.
Монголын сүүлийн үеийн кинонуудаас анзаарагддаг олон дутагдалтай зүйл бий. Магадгүй эрхэм уншигч та ч олж харсан байж мэднэ. Киноны гол ба туслах дүрүүдийн хувцаслалт нь ихэд дорой. Муухай хувцасладаг. Гол дүрийн жүжигчин нь нэг хувцастайгаа л киногоо дуусгачихдаг.
Бас Монголын байгаль, Улаанбаатар хот маш муухайгаар гарах юм. Киноны дүрүүд нь гандаж гундсан халцархай улаан шороон дээр л суугаад, тоос шороотой гудманд манараад улаан элэг л гаргаад байх юм. Монгол кинон дахь Улаанбаатар хот хамгийн үзэмжгүй, хамгийн муухай газар. Гэр хорооллын навсайсан хашаа, шороо тоос хөглөрсөн гудамж, талбай, гуйлгачин, ядуу хүмүүсийн төрх, архичин, машины түгжрэл, хоорондоо хэрэлдэж зодолдож байгаа иргэд гээд энэ хотын аль л муу муухайг кинондоо ёс мэт оруулдаг болж. Гадны хүн үзвэл “Там гэж Улаанбаатарыг, энийг л хэлдэг” байх даа гэмээр.
Монголд бараг огт байхгүй шахуу үзэгдэл болох хүйсийн саармагжилтыг киночид их гаргаж ирж, дүрээр амьдруулах юм. Тийм гомонууд хэзээ дэлгэрчихэв ээ, хаана олширчихов оо. Дээхнэ үед банди, шуумар, эмлэх гэж яриа мэр сэр байдаг байсаан. Гэтэл одооны кино зохиол бичдэг, киночид нь өөрсдөө банди, шуумрууд байдаг болчихсон юм уу. Тэднийг тойроод дүүрэн банди, шуумрууд эргэлдэж байдаг болж таарч байна уу.
Мөн Монголд огт байдаггүй мафийн тухай их гаргах юм. Яг л солонгос кинонд гардаг шиг мафийн баахан том том хар машинууд, хар шилсэн зүүсэн зэвүүн царайлсан залуус хөлхөлдөөд л. Гуравхан сая хүнтэй, хүн амынх нь талаас илүү нь хүүхэд, залуус байхад ямар юмных нь мафи байх вэ дээ. Дөрвөн жил тутам сонгууль болдог. Сонгуулийн дараа идсэн уусан нь илрээд л шорон оронд орох нь ороод цэвэрлэгээ явагдсаар л ирсэн шүү дээ. Монголд огт байдаггүй эрийг эмлэх банди, шуумрын асуудал, зохион байгуулалттай гэмт хэргийн бүлэглэл буюу мафи гэдэг юмны тухай улиг болтол гаргах юм. кинонд нь гарч байгаа бүх хүн, бүх дүр нь Монголдоо ямар ч хайргүй, “Ингэж ална, тэгж цааш нь харуулна” гэж зүгээр “Цай ууя, гадуур алхъя” гэж байгаа юм шиг хээвнэг ярьж ч байх шиг. Хэдий кино ч гэлээ монгол хүн Монголдоо, монгол хүн монгол хүндээ хайртай байдаггүй юм уу.
Монгол киночид Монголыг гутаасан ийм л өгүүлэмжтэй, ядмагхан зохиол, зураг авалттай юм хийгээд тэрийгээ “Кино” гэж нэрлэх болжээ.
Дэлхий дахинаа киног урлаг гэж үзээд тухай тухайн орон нь киноны салбарынхаа бодлого, зураг авалт, зохиол дээр журам мөрдүүлдэг. Хориглох зүйлсийн жагсаалттай. Бас бичигдээгүй олон хуультай. Манайх шиг кинотеатр дагасан киночид тэнд байдаггүй. Тэнд дэлхийн хэмжээний жүжигчид байдаг. Тийм ч болохоор монголчууд Холливудын киног их үзэх дуртай. Америкийн кино бүтээгчдэд байнга мөрддөг хэд хэдэн журам, хэзээд дагадаг бичигдээгүй хууль мэт ёс зүй дээр тулгуурласан зүйлс бий. Олон улсын ажиглагчид ч үүнийг нь гярхай харсан байдаг. кино сонирхогч, киноны хорхойтон бүр ч мэддэг байх гэмээр маш том дүрслэл Америкийн кинонд бий. Тэр бол АНУ-ын төрийн далбаа. Ямар ч кинонд төрийн далбаа нь намирах юм уу, эсвэл заавал үзэгдээд өнгөрөх ёстой байдаг. Одоо ингэж бичихээр санаанд тань бууж байгаа биз.
Хятадын хувьд ярихад сүүлийн үед тус улс олон улсын хэмжээний, дэлхийн хэмжээний чансаатай кинотой болсон. Хятадын кинонд үлгэрийн юм шиг сайхан хятад хүний тухай, хятад хүний үнэнч хичээнгүй сэтгэлийн тухай голчлон өгүүлдэг. Амьдралаас тасарчихсан, амьдрал дээр ийм нинжин хүн байдаг уу гэмээр гол, туслах дүрүүд байдаг ч хятадуудыгаа хэмээсэн сайхан сэтгэл, зүтгэл, эх оронч зориг тэмүүллийг киногоороо янзын гаргах юм. Яахав социалист ч гэлээ ийм өгүүлэмжтэй, хүн хүндээ хайртай, үндэстэндээ хайртай дүрийг киноноос хааяа харах чинь сайхан л юм байна билээ шүү.
Кинонд нь Хятадын төрийн далбааг харууллаа гэхэд яг тэр хэсэгт нь дүрслэл нь удааширч, далбаа нь тогтуун сайхан намирч эхэлдэг. Энэ нь төрийн далбаандаа ач холбогдол өгч, ард түмнийхээ анхаарлыг хандуулж буй далд санаа.
Манайд хаа ч очиж Оросын кино тийм ч их гарахгүй юм. Гарч байгаа нь айхавтар мафитай, айдастай. Оросын киночид гэж манай киночидтой яг адилхан л юмнууд байдаг бололтой. Оростоо хайргүй хүний тухай л гардаг. Ойр хавь, эргэн тойрныхныхоо хүнийг буудаад л унагачихдаг. Энэ бол Оростоо хайргүй л хүний дүр мөн биз.
Эдгээр жишээнүүдийг харьцуулаад Монголын киноны уран бүтээлчдэд, киночдод зориулсан тусгай журам гаргаж өгөх цаг нь болжээ. Нийтлэлийн эхэнд дурдагдсан алдаатай, дутагдалтай зүйлсийг гаргахыг нэгдүгээрт хатуу хориглох хэрэгтэй. Улаанбаатар хот, Монголын байгалийг маш үзэсгэлэнтэйгээр харуул Монгол киног үзсэн гадаад хүн “Монгол хүн гэж ийм гоё хүмүүс байдаг” гэдэг ойлголтыг авах ёстой.
Төр байдаг, төрийн захиргаа гэж байдаг гэдгийг мэдрүүлэхийн тулд Монгол төрийн далбааг кино болгон дээр Америкийн жишээ шиг харуулдаг баймаар байна. Учир нь монголчууд төр байдаг гэдгийг огт мэддэггүй. Төр гэдгийг инээдмийн, онигооны шог юм байдаг мэтээр эрээ цээргүй харуулах болсон харамсмаар. Тийм ойлголтыг тархинд нь суулгачихсан болгохоор тэр чигээр нь хаяхгүйгээр харин засахын тулд, төр гэж байдаг, эрхэмсэг зүйл байдаг гэдгийг кинонд төрийн далбаагаа хальт харуулаад ч болов өнгөрөх хэрэгтэй.
Ёс бус үйлдлийг харуулахаас аль болох зайлсхийх, харуулах шаардлагатай бол уран сайхны аргаар дүрслэх хэрэгтэй юм. Дээхнэ үеийн манай киночид тэгдэг л байсан даг.Улайм цайм бузар муухай юмыг харуулаад байхаар хүмүүс яг тэрийг нь дуурайж ёс суртахуунаар мууддаг юм байна, ялзардаг юм байна. Киноны дүрүүдийн хоорондох харилцан яриаг модон биш амьд байлгах хэрэгтэй. Дэлгэцийн, тайзны яриа гээд тус тусдаа ойлголт. Энэ мэт өөрчлөлт, шинэчлэлийг монгол кинонд хийж, тусгай журам мөрдүүлж, киногоор дамжуулж Монгол орон, нийслэл хотоо, монгол хүнийг өөд нь гаргаж, сайнаар харуулмаар байна. Монгол киноны бодлого гэж олон жил ярилаа. Бодлогоор энэ салбар урагшлахгүй нь. Одоо журмыг нь гаргаж өг. Кино зохиолчдын бүтээлд тавих шаардлага, журмыг нь гаргаж өгөөд монголчуудыг, Монгол орныг гутаасан зохиолтой, зураг авалттай кино байвал“Журам зөрчсөн” гэж үзээд дэлгэцэнд гаргах эрхийг нь хаагаад хаячих хэрэгтэй.