Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн талаар сэтгүүлч, хуульчдын уулзалт өчигдөр болов. Энэ үеэр Хэвлэлийн хүрээлэнгийн захирал М.Мөнхмандахтай ярилцлаа.
-Зөрчлийн тухай хууль хэрэгжиж эхэлснээс хойш сэтгүүлчид төдийгүй иргэд ч их мөнгөн торгуулиар шийтгүүлэх боллоо. Үүнээс сэргийлэх ямар арга зам байна?
-Зөрчлийн тухай хуулийн 6.21-т “Гүтгэх” гэх заалт оруулж өгсөн. Тодруулбал, “Хүний нэр төр, алдар хүнд, хуулийн этгээдийн ажил хэргийн нэр хүндийг гутаан доромжилсон худал мэдээллийг нийтэд дэлгэсэн, эсвэл мэдээллийн хэрэгсэл, нийтийн сүлжээгээр тараасан бол хүнийг хоёр мянган нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр, хуулийн этгээдийг хорин мянган нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгоно” гэж заажээ. Сүүлийн үед үүний дагуу сэтгүүлчид цагдаагийн байгууллагад шалгагдаж, торгуулах асуудал их гарч байна. Мөн иргэн ч гэсэн тодорхой нэг зөрчил гаргаж, улмаар торгуулах тохиолдол их болсон. Нэгэнт тухайн иргэний холбогдсон зөрчлийн хэрэгт цагдаагийн байгууллагаас торгууль оногдуулах гэвэл шүүхийн байгууллагад хандах хэрэгтэй. Торгуулийг хүлээн зөвшөөрөхгүй бол шүүхэд хандахаас өөр аргагүй. Үүнд, тулгамдаж буй асуудал бол Зөрчлийн тухай хуулийн 6.21 дүгээр зүйлд “Гутаан доромжилсон, худал мэдээлэл тараасан” гэх зүйл заалтыг цагдаа нар нарийн үндэслэж, авч үзэхгүй байгаа ч юм шиг санагдсан. Өөрөөр хэлбэл, Зөрчлийн тухай хуулийн дагуу торгох л ёстой гэсэн үзэл хандлага яваад байна уу. Цагдаа нар сэтгүүлчийг торгох уу гэдэг нь үзэмжийн асуудал болчихоод байна.
Мөн төрийн албан тушаалтны үүрэг даалгаврыг биелүүлэхгүй бол Зөрчлийн тухай хуулийн дагуу торгодог. Үүгээр маш их далайлгаж, сүрдүүлж, аливаа зүйлийг нугалах гэж оролдож байна. Ер нь үгэнд орохгүй л бол Зөрчлийн тухай хуулийн дагуу торгоно гэсэн нугалаа гарч байгаа. Үүнийг маш олон хүн ярьдаг. Тэгэхээр хуулийг бүхэлд нь авч үзэх, хэрэгжилт нь ямар байна гэдэгт дүгнэлт хийх цаг болсон.
-Сэтгүүлчдэд цагдаагийн байгууллагаас “Та хүн гүтгэж, доромжилсон байна” гээд шууд торгуулийн хуудас бичээд байгаа. Энэ асуудлыг хэрхэн оновчтой шийдвэрлэх юм бэ?
-Ер нь уг асуудлыг Иргэний хуулиар шийдвэрлэх ёстой. Иргэний хуульд тодорхой заалт бий. Тиймээс Зөрчлийн тухай хуульд ижил утга, агуулгатай зүйл заалт оруулах нь илүүц юм. Зөрчлийн тухай хуулийг шүүмжлэхээр буцаж, Эрүүгийн хуульд өөрчлөлт оруулна гэх яриа гарсан. Энэ талаар ардчилсан улс оронд олон улсын хүний эрхийн байгууллагууд, шинжээчид, хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөг хамгаалах байгууллагууд юу гэж зөвлөдөг вэ гэдгийг тодруулъя. “Гүтгэх, доромжлох” асуудлыг Иргэний хуулиар шийдэх ёстой гэж үздэг. Учир нь хүнийг гүтгэж, доромжлоход огт хариуцлага тооцохгүй байж болохгүй. Хүнийг гүтгэж, доромжилж болохгүй шүү дээ. Гэхдээ үүгээр сэтгүүлчид мэргэжлийн ажиллагаа явуулж байхад нь дарамтлах, айлган сүрдүүлэх арга хэрэгсэл болгож, ашиглах байдлаар биш, шударга ёсыг тогтоох зорилгоор Иргэний хуулиар шийдвэрлэх ёстой гэж үздэг юм. Зөрчлийн тухай хуулиар сэтгүүлчид дарамтад орох, эдийн засгийн хохиролд унаж, ашиглуулах арга хэрэгсэл нь болж байгаа нь буруу юм. Мөн хүнийг гүтгэж, доромжлох асуудлыг тус тусад авч үздэг юм билээ.
-Үүнийг өөрчлөхийн тулд юу хийх ёстой вэ?
-Хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудад давуу тал бий. Тухайлбал, сэтгүүлчид уг асуудлыг ил болгож, нийгмийн анхаарлыг хандуулах, шийдвэр гаргагчдын анхааралд хүргэх зэрэг боломж байдаг. Тэрхүү боломжоо ашиглах хэрэгтэй. Тулгараад байгаа асуудал юунаас болов, олон улсын практик, хэм хэмжээ нь ямар байдаг вэ гэх зэргийг судалж, хэвлэл мэдээллийнхэн нэгэн зэрэг дуу хоолойгоо нэгтгэх хэрэгтэй. Сэтгүүлчид өөрсдөө хууль тогтоохгүй. Гэхдээ хууль тогтоох үйл явцыг төлөөлөх бүрэн боломжтой.
-Зөрчлийн тухай хуулийг өөрчлөхийн тулд бусад уялдах хуулиудад өөрчлөлт оруулна гэсэн үг үү?
-Мэдээж ямар нэг хуульд нэмэлт, өөрчлөлт орох бүрт бусад дагалдах хуулиудад өөрчлөлтүүд ордог. Тиймээс Зөрчлийн тухай хуулийг авч үзвэл бусад хуулиудыг давхар хөндөж, нүсэр байдлыг хамарна гэсэн үг. Бас нэг арга зам байж болох юм. Ёс зүй гэдэг нь мэргэжлийн байгууллагын дотоод зохицуулалт. Тухайн салбарын дотоод зохицуулалтаар тогоон дотроо мэргэжлийн алдаа гаргасан уу гэдгээ олж тогтоож болно. Хэрвээ хүн гүтгэж, алдаа гаргасан бол залруулга хийж, уучлалт гуйх гэсэн алхмыг хэрэгжүүлж болох юм. Энэ нь хуулийн байгууллагад очиж, шийдвэрлэгдсэнээс илүү хялбар арга зам байж магадгүй. Ёс зүй аливаа маргааныг зохицуулдаг арга механизм мөн үү гэвэл “мөн”. Нэг ёсондоо нийгмийн хүмүүс хоорондын харилцааг зохицуулдаг арга хэрэгсэл. Гэхдээ хууль үйлчилдэг тогтолцоо бий. Иймээс хуулийн дагуу үйл ажиллагаагаа явуулах ёстой гэдгийг ярих нь зөв. Иргэн бүр хуульд захирагдах ёстой. Эхний алхам ёс зүйн хэм хэмжээ, шийдвэр юм. Харин ёс зүйтэй байдлаар ярилцаж үзээд болохгүй бол хуулиар шийдвэрлэх хэрэгтэй болдог. Мөн нийгэмд болохгүй, бүтэхгүй байгаа зүйлийг тухайн хүн өөрөө юм уу, эсвэл сэтгүүлчээр дамжуулж илчилж буй нь нийгмийн сайн сайхны төлөө, нийгэм эрүүл байхын төлөө, авлига хээл хахууль байхгүйн төлөө үйлдэл юм. Тиймээс олон талаас нь бодох шаардлага тулгарч байна.
-Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хууль хэрэгжиж эхэлснээс хойш, алдаа дутагдлыг олон удаа ярилцаж, хэлэлцүүлэг зохион байгууллаа. Эцэст нь ямар үр дүн гарах бол?
-Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хууль, Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийг мэргэжлийн хүмүүс судалгаан дээр үндэслэж, гаргасан байх. Тэгсэн хэрнээ “Гүтгэх” хэмээх заалтыг яагаад Зөрчлийн тухай хуульд оруулчихсан юм бол. Энэ нь ямар ч үндэслэлгүй, судалгаагүй алхам болжээ гэдэг нь ил тод харагдаж байна. Тэгэхээр мэргэжлийн хүмүүс сайтар судалж ажилласан гэхэд хэцүү л байна. Өөрөөр хэлбэл, Зөрчлийн тухай хуулийн талаар мэргэжлийн хүмүүс сайтар судалсан гэж үзвэл эргэлзээтэй байна. Тиймээс сэтгүүлчид хуульч, прокурортой хамтарч ажиллах, тэдний зөвлөгөөнөөс гадна өөрсдөө бие дааж судалгаа хийх хэрэгтэй. Мөн өөр бусад улс орнуудад асуудлыг ямар хуулиар, ямар зохицуулалт, ямар зүйл заалтаар авч үздэг вэ гэдгийг гаргаж ирэх хэрэгтэй. Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэл, Хэвлэлийн зөвлөл, Хэвлэлийн хүрээлэн зэргээс хэд хэдэн удаа Зөрчлийн тухай хуультай холбоотой хэлэлцүүлгүүд явагдлаа. Эхний ээлжинд тус хэлэлцүүлгээр сэтгүүлчид асуудлаа ойлгох үндэс суурь нь тавигдсан байх гэж бодож байна. Зогсоо зайгүй жил тойроод хэлэлцүүлэг хийгээд байх үр дүнгүй. Сэтгүүлчид яах ёстой юм бол, манай салбарын юу нь болохгүй байна, бид яагаад хохирсон юм бол гэдгийг сайтар ойлгож авсны дараа тодорхой бодитой алхмууд хийж, шийдэл гаргах хэрэгтэй. Хэлэлцүүлэг дээр өнөөдөр сэтгүүлчид бүгдээрээ нэгдээд, “Ажлын хэсэг байгуулъя” гэж ярилаа. Энэ нь шинэ алхам юм шүү. Хэсэг хүмүүс нийлж, бүгдээрээ хүчээ нэгтгээд ажиллах нь зөв.