Хэлэх үгтэй, хийсэн ажилтай анги

Хосе Мартийн нэрэмжит нийслэлийн 52 дугаар дунд сургуулийн 10А ангийнхан 1975 онд сургуулиа төгсөж бүгд дотоод, гадаадын их, дээд сургуульд элсэн оржээ. Тухайн үед дунд сургууль төгссөн хүүхдүүдийг сурлагаар нь жагсаан улаан шугам татаж их, дээд сургуулийн хуваарь авах эсэхийг шийддэг байв. Ингэсний дараа элсэлтийн шалгалтаа ямар өгснөөс хамааран сургуулиа сонгодог байлаа. Нэлээд хатуухан даваа давсны эцэст оюутны ширээний ард суух эрх авдаг байсан гэсэн үг. Ийм цаг үед нэг ангийн 38 сурагч бүгд их, дээд сургуульд орно гэдэг ховор тохиолдол. Хан-Уул дүүрэг буюу хуучнаар Ажилчны районд байрлах 52 дугаар дунд сургуулийн 10А ангийнхан нийгмийн идэвхтэй, нийслэлийн тэргүүний эвлэлийн үүр болж, сурлага, спортоор сургуульдаа төдийгүй хотод тэргүүлж байсан, хэлэх үгтэй, хийсэн ажилтай хамт олон байжээ.

Тэднийг Цагаан сарын дараахан уулзаж байхад очсон юм. Ер нь бол ойр ойрхон ангиараа цуглардаг, байнга холбоотой байдаг гэсэн. Хүний амьдрал гэдэг эрээнтэй, бараантай, жаргал зовлон аль аль нь хосолж байдаг. Тэр бүхэнд цугларч бие биедээ тусалж, баяр жаргалаа хуваалцана. Хамгийн сүүлд гэхэд төрсөн нутаг болох Хан-Уул дүүргийнхээ нэгэн цэнгээний газар ангиараа амьд хөгжмийн аялгуунд шинэ жилээ тэмдэглэсэн тухайгаа ярив. Удахгүй болох Мартын 8, цэргийн баяраар ч уулзацгаах гэнэ.

Харин энэ удаагийн уулзалтыг, УИХ-ын гишүүн, Хүнс, хөдөө аж ахуйн сайд Р.Бурмаа зав чөлөөгөө гарган байж зохион байгуулжээ. Тэрээр ангийнхаа бахархал болсон сурагчдын нэг. Төрийн түшээ болсон ангийнхаа охиноор хамт олон нь ихэд бахархдаг гэнэ. Р.Бурмаа сургуульд байхын л нийгмийн идэвхтэй, онц сурлагатан төдийгүй, ангийнхаа эвлэлийн үүрийн дарга байжээ. Гэтэл ганцхан биеийн тамирынхаа хичээл дээр сайн гарах гээд болдоггүй. Ингээд л ангийн багш Ж.Жамъянжамц нь хөөцөлдөнө. Биеийн тамирын багш нь бөмбөг шидээд шийтэнд оруулах юм бол онц гаргана гэсэн болзол тавихад ангийнхан нь бүгд яаж шидэх талаар баахан зөвлөгөө өгдөг байсныг дурсан ярив. Хамт олныхоо дэмжлэгтэйгээр ямар ч байсан бөмбөгийг оруулж онц авдаг байжээ. Тэрээр Хүнс, хөдөө аж ахуйн яамны анхны эмэгтэй сайд. Тиймээс ч энэ жил анх удаагаа улсын сайн малчин цолыг эхнэр, нөхөр хоёрт хоёуланд нь олгуулсан. Урьд нь бол зөвхөн өрхийн тэргүүнд олгодог байсан гэнэ. Р.Бурмаа сайд, хуульч С.Оюундэлгэр хоёр арван жил нэг ширээнд суужээ. С.Оюундэлгэр нэрт хуульч Г.Совд гуайн охин, аавынхаа мэргэжлийг өвлөсөн аж. Хууль зүйн тэргүүний ажилтан тэрээр одоо ч энэ салбартаа ажиллаж байгаа.

10А ангиас зургаан доктор төрсөн. Тэдгээрийн эмэгтэйчүүд нь бүгд Жаргал, эрчүүд нь Баяр гэсэн үг орсон нэртэй гэдгийг онцолж байлаа. Геологийн доктор Л.Жаргал, биологийн ухааны доктор Д.Энхжаргал, анагаах ухааны доктор Д.Баярсайхан, биологийн ухааны доктор Л.Баярбилэг, цэргийн эдийн засгийн ухааны доктор Ж.Энхбаяр, хөдөө аж ахуйн доктор Д.Түмэнжаргал. Монгол Улсын гурван зөвлөх инженертэй. Тэдгээр нь хурандаа Л.Гүнтэвсүрэн, геологич минерологч Л.Жаргал, хоол үйлдвэрлэл үйлчилгээний С.Эрдэнэчимэг.

Эдний ангид их, дээд сургуулийн багш, хурандаа, хуульч, цахилгааны, дулааны инженер, хилийн цэргийн хошууч, цэргийн хурандаа, сайд, УИХ-ын гишүүн, улс төр судлаач, биологич гээд бүх салбарынхан байдаг. Бүгд эмээ, өвөө болсон хэдий ч сэтгэлээрээ бол залуухан, эрч хүч дүүрэн. Уулзахаараа 40 гаруй жилийн өмнөх хүүхэд насандаа очсон мэт л болно.

Тухайн үед Улаанбаатар хотын арван жилийн сургуулиудын дунд жил бүр тооны олимпиад болно. Түүнд нийслэлийн нэгдүгээр дунд сургуулийн тооны ангийнхан үргэлж тэргүүлдэг байсан гэнэ. Харин 52 дугаар сургуулийн 10А ангийнхан анх удаа түрүүлж аваргуудыг буулгаж авчээ. Энэ нь тооны хичээл заасан Ардын багш Ү.Маамын гавьяа зүтгэл байсан хэмээн бүгд ярьж байлаа. Хамгийн гол нь алдарт багш нь логик ухааныг хөгжүүлж өгсөн бөгөөд хожим сурагчдынх нь амьдралд тус болсоор байгаа гэв.

Ангийн багш Ж.Жамъянжамц гэргий Г.Долгорын хамт

Эдний анги маш журамтай. Энэ нь салаа салаагаа даахаас эхэлнэ. Соёл, урлаг, спортын арга хэмжээнээс эхлүүлээд хуулах нь хүртэл маш нарийн зохион байгуулалттай. Ингэж л сурлагаараа бусдаасаа жаахаан хоцорч яваа нэгнийгээ авч гарна. Шалгалт болоход хамгийн түрүүнд сурлагаараа тэргүүлдэг таван охин орно. Тэдний араас тусламж авах ёстой нөхдөө оруулна. Ингээд л онц сурлагатнууд нь жинхэнэ авьяас чадвараа шавхан байж цаасаа дамжуулдаг байсан гэнэ.

нгиас нь хэн хамгийн их хөдөлгөөнтэй, сэргэлэн байсныг асуухад “Манай В.Батсайхан” хэмээн бүгд хэлж байлаа. Польшид дээд сургууль төгссөн өдгөө хувиараа бизнес эрхэлдэг тэрээр онигооны мастер. Энэ удаагийн уулзалтыг зохион байгуулахад ч багагүй үүрэг гүйцэтгэсэн тэрээр боломж л гарвал онигоо ярьж өгч бусдыгаа инээлгэнэ.

Хилийн цэргийн хошууч Ш.Одонгэрэл хэмээх сайхан эмэгтэй олон жил ангийнхантайгаа уулзаж чадаагүй гэнэ. Тэрээр улсынхаа хилийг хамгаалж үүргээ гүйцэтгэж явсан тул ирж амждаггүй байжээ. Ангийн хамгийн царайлаг охидын нэг бөгөөд одоо ч сайхан хэвээрээ. Хүүхдүүд нь бүгд хилийн цэрэгт алба хаадаг гэнэ. 10А ангийнхан салхи, шуурга, савдаг гээд л янз бүрийн хочтой. Нэг нь босч үг хэлэхэд “Салхи шуурлаа, араас нь шуурга босно шүү” хэмээн бие биетэйгээ тоглоом хийнэ. Уулзалт болгоныг ивээн тэтгэдэг Б.Намнандоржийг манай Ричард Гир хэмээн цоллоно. Үнэхээр ч Холливудын алдарт жүжигчинтэй тун ч төстэй. Ангийнхныхаа уулзалтыг ихэнхдээ ивээн тэтгэдэг тул түүнийг Ричард бус Ричи хэмээн нэрлэхээр болов.

Ангийн багш Ж.Жамъянжамцын хүү Ж.Болдбаатар мөн 10А ангийнх. Багш нь хорвоогийн мөнх бусыг үзүүлсэн тул хүүг нь бүгд багш хэмээн дуудах нь ихэд сайхан сонсогдсон юм. Ингээд аавыгаа төлөөлөн хүү нь ангийнхандаа хандан үг хэлсэн юм. Энэ мөчид бүгд л Ж.Жамъянжамц багшаа дурсаж байлаа. Тэрээр олон ангийг дааж авч төгсгөсөн хэдий ч энэ ангиа үргэлж дурсан ярьдаг байсан гэнэ. Ж.Жамъянжамц багш нь 1928 онд Завхан аймагт төрж, Багшийн дээд сургуулийг дүүргэсэн. Шинэ бичгийн анхны тооны багш тэрээр Политехникум, нийслэлийн 52, 18, 75 дугаар сургуульд багшаар ажиллажээ. 2000 онд бичсэн дурсамжийнхаа номонд миний шилдэг зургаан шавь хэмээн Р.Бурмаа, Тогтохбаяр, Алтангэрэл нарыг дурдсаныг хүү нь ярьж байлаа. Дашрамд дурдахад түүний эхнэр монгол хэлний багш Г.Долгор 10А ангийнханд тав, зургадугаар ангид нь монгол хэл, уран зохиолын хичээл заадаг байжээ. Харин хүү Ж.Болдбаатар нь гэртээ ч, ангидаа ч ээж, аав хоёрыгоо багш аа хэмээн дуудна. Ангийнхан нь ихэд гайхаж “Яагаад ээж, аавыгаа багш аа гээд байгаа юм” хэмээн асуудаг байсныг дурсав.

10А ангийнхан ердөө хоёр л багшийн гар дамжсан. Анхных нь А үсэг заасан багш А.Батнямсүрэн гэнэ. “Манай ангид Ардын багш Ү.Маам, монгол хэл, уран зохиолын багш Г.Долгор хоёрыг ороод ирэхэд бүгд нам болж, ялаа нисэх нь хүртэл сонсогддог байж билээ” гэцгээв.

Энэ удаагийн уулзалтаар 10А-гийнхан бас нэгэн чухал ажил амжуулсан юм. Ангийн даргаа ил санал хураалтааар ардчилсан байдлаар сонгов. Олон жил энэ нэр хүндтэй албыг хашиж буй Д.Наранчимэг үүрэгт ажлаа сайн гүйцэтгэсэн тул энэ удаа ч улиран сонгохоор 100 хувь санал нэгтэйгээр дэмжсэн юм. Даргаа сонгосныхоо дараа олон жилийн өмнөх нэгэн явдлыг дурслаа. Эднийхэн Оросын хоёрдугаар сургуулийн нэг ангитай шефийн холбоо тогтоожээ. Гэтэл түүнээс хойш ангийнх нь сор болсон залуучууд Орос сургууль руу гүйдэлтэй болж алдах шахсан гэнэ. Зарим охид нь хөвгүүдээ “Ямар ч байсан чи тийшээ гүйдэлтэй болсон байсан” хэмээн бөөн инээдэм болж байснаа байхгүй нэгнийгээ дурсав.

Ангийн анд Л.Баярбилэг нь сурлага, мэдлэгээрээ бусдаасаа онцгой ялгардаг нэгэн аж. Москвагийн их сургуулийг дүүргэсэн ангийн анд нь 1980 онд Зөвлөлтөд сурдаг монгол оюутнуудыг төлөөлөн Ю.Цэдэнбал даргыг Москвад очиход үг хэлж байсан гэнэ. Харамсалтай нь бусдаасаа онцгой хүмүүс богино настай байдаг бололтой хэмээн ярьж билээ.

Хөдөө аж ахуйн ухааны доктор, дэд профессор Д.Түмэнжаргал нь ангийнхаа бас нэгэн бахархал. Тэрээр Булган аймгийн Сайхан сумын нутаг Эрээний нүүрсний уурхайд биологийн нөхөн сэргээлтийн ажил гүйцэтгэсэн нь тун амжилттай болжээ. Өдгөө Сайханы зургадугаар багийн малчид тэндээс хадлан авдаг. Энэ нь Монгол Улсад жишиг болсон нүүрсний уурхайн цогц нөхөн сэргээлт.

Хуучнаар Ажилчны районы нутаг дэвсгэрт хамаарах Бааст гол дээр хүүхдүүд өвөл нь гулгаж, хоккей тоглоно. 10А-гийн Ж.Энхбаяр байнга хоккей тоглодог байсан тул Бааст голын Харламов гэдэг болжээ. Нэг орцонд амьдардаг ангийн хүүхдийн аав нь Ж.Энхбаярыг байнга тоглож байгааг анзаараад “Энэ Бааст голын Харламов хичээлдээ явж байна уу, дандаа л тоглож харагдах юм ” хэмээн асуусан гэнэ. Ингэж л эцэг эх нь хүртэл хүүхэдтэй нь нэг ангид сурдаг хүүд санаа тавина.

10А ангийнхнаас өдгөө гадаадад амьдарч байгаа хэдэн хүүхэд бий. Ангийн анд Х.Энхтайван нь АНУ-ын Вашингтонд, Ч.Энхтуяа Денверт, харин Л.Энхжаргал нь Канадад амьдарч байгаа. Мөн Бельгид байгаа найз Ч.Энхсайханаа ч дурсан ярьж байлаа.

10А ангийнхан бүгд л ээлжлэн босч үг хэлэв. Ёстой л хийсэн ажилтай, хэлэх үгтэй хамт олон байна гэсэн бодол төрсөн юм. Тэд ангиараа цугласан боломжоо ашиглан ирж чадаагүй ангийн анд Ш.Батсууриа эргэхээр явсан юм.